…. 2

فصل اول (بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی و دینی وفرهنگی در عصر معاصر)

اوضاع سیاسی، اجتماعی، دینی، فرهنگی…………………………………………………… 5

آغاز ادبیات معاصر عرب……………………………………………………………………. 7

بررسی اوضاع اجتماعی در مصر…………………………………………………………… 9

اوضاع و شرایط مصر بعد از حمله فرانسه………………………………………………….. 12

اوضاع مصر بعد از اشغال انگلیس………………………………………………………….. 15

دعوت به سوی آزادی و مساوات…………………………………………………………….. 18

پیدایش و ظهور مطبوعات در مصر…………………………………………………………. 20

فصل دوم (عصر نهضت ادبی)

عصر نهضت………………………………………………………………………………… 23

مهمترین عوامل در ظهور نهضت ادبی معاصر مصر………………………………………. 25

چاپ و روزنامه و جنبش انتقال و ترجمه در دوره نهضت………………………………….. 30

شعر در دوره ی نهضت……………………………………………………………………… 32

نثر در دوره ی نهضت……………………………………………………………………….. 33

قصه………………………………………………………………………………………….. 34

انواع قصه……………………………………………………………………………………. 35

نمایشنامه……………………………………………………………………………………… 36

انواع مكاتب در عصر نهضت……………………………………………………………….. 37

حركت یا جناح رومانتیسم……………………………………………………………………. 41

جناح رمزگرا…………………………………………………………………………………. 42

فصل سوم (بررسی زندگی نامه وآثار دكتر ابوشادی)

زندگی نامه (تولد ابوشادی و خانواده اش)…………………………………………………….. 44

تولد و رشد شاعر…………………………………………………………………………….. 45

مذهب ابوشادی……………………………………………………………………………….. 48

اساتید و شاگردان ابو شادی…………………………………………………………………… 49

شعر ابو شادی………………………………………………………………………………… 51

نمونه هایی از اشعار رومانتیك ابوشادی……………………………………………………… 54

گزیده ای از قصیده ی «الحنان النارنج»…………………………………………………….. 56

عوامل موثر در شعر ابوشادی……………………………………………………………….. 58

گرایشهای ادبی اجتماعی ابوشادی……………………………………………………………. 59

آثار ابوشادی………………………………………………………………………………….. 61

تالیفات دكتر ابوشادی در نقد و ادب و اجتماع……………………………………………….. 62

مجله هایی كه ابوشادی به چاپ رسانده است…………………………………………………. 63

كتابهای علمی و غیره ……………………………………………………………………….. 64

فصل چهارم (جمعیت آپولو)

چگونگی تأسیس گروه آپولو…………………………………………………………………. 66

اهداف جمعیت آپولو………………………………………………………………………….. 70

ویژگی شعر مدرسه آپولو…………………………………………………………………….. 72

آپولو جمعیت ادبی یا مدرسه ادبی……………………………………………………………. 73

وحدت عضوی قصیده………………………………………………………………………… 78

حملات بر ضد آپولو…………………………………………………………………………. 79

اوضاع ادبی در زمان تكوین آپولو…………………………………………………………… 80

طبیعت در نزد شاعران آپولو………………………………………………………………… 81

انجمن منیرفا………………………………………………………………………………….. 82

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………… 83

فصل پنجم (ابوشادی و ادبیات ملی – انسانی)

نهضت ملی عربی و اثر ادبی آن…………………………………………………………….. 86

درگیری میان قیمومیت و استقلال……………………………………………………………. 89

ادبیات ملّی……………………………………………………………………………………. 91

شعر ملی ابوشادی……………………………………………………………………………. 92

طبیعت و زن در شعر ابوشادی………………………………………………………………. 103

شعر انسانی ابوشادی…………………………………………………………………………. 104

شعر غنایی در نزد ابوشادی………………………………………………………………….. 110

شعر داستانی و دراماتیك دكتر ابوشادی………………………………………………………. 112

ابوشادی درنقش پدر و اشعار او در مورد كودكی……………………………………………. 113

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………… 117

الملخَّص………………………………………………………………………………………. 118

Abstrac……………………………………………………………………………………. 120

منابع ومآخذ………………………………………………………………………………….. 121

 

مقدمه :

شعر و شاعری پدیده ای است كه محدوده خاصی ندارد و ویژه افراد خاصی نیست، در هر مقام و منزلتی كه باشی، می تواند حلول كند و در هر حال و محلّی كه باشی می تواند تأثیرگذار باشد. دایره حكمفرمایی شعر بس پر دامنه و وسیع است، چرا كه شعر از دل بر می خیزد و بر دل می نشیند، با عاطفه و احساس آدمی سر و كار دارد و هر چه كه باشی، با عاطفه سروكار داری.

شعر از جمله موضوعات ادبی است كه ریشه در قرون دارد. آن گاه كه هنوز از تمدن و فرهنگ خبری نبود شعر بود و شاعر اهمیّت داشت . زبانش حامی قبیله بود و دشمنان از بیم تیغ زبانش در تشویش و اضطراب .

مقام شاعر گاهی اوقات از مقام رئیس قبیله تجاوز می كرد. در جنگ و صلح چه بسا زبان شاعر كاری را می كرد كه از عهده شمشیر خارج بود. شعر عربی و لطافت و طراوتی خاص دارد، بطوریكه هر انسانی را كه سری در ادبیات دارد بر می انگیزد تا به بررسی این اشعار بپردازد. من نیز به همین دلیل از میان موضوعات ارائه شده، موضوع شعر آن هم شعر شعرای معاصر را برگزیدم. شعر معاصر به دلیل روانی كلام، استعمال كلمات ساده و موضوعات متداول و روزمره جاذبه فراوانی دارد، خصوصاً در شعر شعرای رمانتیك زیبایی هایی خاصی دیده می شود..

از میان شعرای معاصر احمد زكی ابوشادی را برگزیدم. ابوشادی مانند دیگر شعرای عصر خویش است، با این تفاوت كه نوع زندگی و محیط اجتماعی و حوادث زندگی و روزگار چنان تأثیری در شعر او گذاشته كه در زمان حیاتش حماسه های جاوید از خود به جاگذاشته است.

برای شناخت هر چه بیشتر این نویسنده شاعر خط به خط و صحفه به صحفه به مطالعه كتب پرداختم. ولی مطالب مهمی كه بتواند مرا كمك كند چندان نیافتم.

در هر كتاب و هر كتابخانه ای كه در دسترس بود و كتب ادبی داشت به جستجو پرداختم. اما متأسفانه در آنها كمتر كتابی را یافتم كه راجع به این شاعر نوشته باشند. در برخی كتابخانه ها به مراجع و منابعی اشاره شده بود كه به صورت مستقل راجع به ابوشادی نوشته شده است، ولی آن نوشته های مستقل را در كتابخانه ها نیافتم . نباید سهم برخی از كتابها را كه با كمك آن از عهده انجام این تكلیف بر آمدم نایده گرفت. كتابهایی را كه نویسندگان آنها كم و بیش به شرح و حال او پرداخته اند، كتابهائی است چون الشعر العربی المعاصر تألیف ایلیا الحاوی و مذاهب الأدب تألیف محمد عبدالمنعم خفاجی و كتاب تاریخ الادب العربی نوشته حنّا الفاخوری كه از آنها به فراخور این رساله بهره گرفتم.

بار دیگر جا دارد و از استادانی كه با یاری آنان و نصائح و راهنمائیهای آنان كه چه بسا سودمندتر از كتابها بوده است جرأت نگارش این تحقیق را یافتم تشكر نمایم .

اگر چه در مورد موضوع این رساله جستجو و تحقیق فراوان كرده ام، ولكن شاید آنچه مورد مطالعه خوانندگان عزیز در این مقوله قرار می گیرد، نا چیز و كم اهمیت جلوه كند، امید اغماض دارد.

فصل اول

(بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، دینی، فرهنگی در عصر معاصر)

– اوضاع سیاسی- اجتماعی- دینی- فرهنگی

– آغاز ادبیات معاصر

– بررسی اوضاع اجتماعی در مصر

– اوضاع و شرایط مصر بعد از حمله فرانسه

– اوضاع مصربعد از اشغال انگلیس

– دعوت به مساوات

– پیدایش و ظهور مطبوعات در مصر

 

اوضاع سیاسی، اجتماعی، دینی، فرهنگی :

«پس از حوادث غمبار و فجایع غیرقابل تحملّی ک بعد از عصر مغول بر ادبیات و پیكر شعر و نثر وارد شد، این گمان بود عاقبت سرنوشت ادبیات عرب چه خواهد شد. شعر و نثر نیز همچون دیگر علوم پویا است و به یك حال باقی نمی ماند. در اثر تأثیراتی كه مدارس، چاپخانه، كتابخانه ها و مجامع و تأثیر و نقش متشرقین و غیره… شعر از حالت رخوت و ركودی كه برابر عارض شده بود بیرون آمد و شروع به طی كردن مسیر جدیدی كرد. نوآوری جای تقلید و ابداع جای صنایع لفظی را گرفت در ادبیات دوره ی نهضت، دو مرحله مشهور است:

مرحله ی اول: سنّت گرایی.

مرحله ی دوم: نوآوری.

مرحله ی اول كه مرحله ی رستاخیز و بیداری و حركت بسوی افكار و موضوعات، تخیّلات و اسالیب قدیم شعر عربی است، خود به دو بخش تقسیم می شود:

الف: سنّت گرایی آمیخته به انحطاط.

ب: بازگشت به سبك عباسی.

در سنّت گرایی آمیخته به انحطاط، شعرای این دوره می خواستند به سنن شعری پیش از انحطاط برگردند ولی آثار انحطاط در كارهایشان نمایان بود.

بازگشت به سبك عباسی چون ادباء در اثر تحوّل اوضاع و احوال اجتماعی و استفاده از وسایل آموزشی، زبان عربی را به خوبی یاد گرفتند و علل ضعف آن را شناختند. با استفاده از صنعت چاپ دواوین شعرای پیش منتشر شد. شعرای جدید با اطلاع از شعر دوره ی عباسی تصمیم گرفتند از آن شعر تقلید كرده و در تعابیر خود دقت بكار برند. كار شعرای قرین را سرمشق قرار دادند، بنابراین شعرشان از زمانشان فاصله گرفت، و شعر این گروه دور از نیازها و مشكلات مردم بود.

در مرحله ی دوم، كه مرحله ی نوآوری است در اثر ارتباط میان شرق و غرب و استفاده ی شرقیها از ادبیات غرب، شعر به مرحله ی جدیدی گام گذاشت و سه مكتب پدیدار شد كه عباتند از:

1- مكتب مخضرمین

2- مكتب افراط كاران

3- مكتب اهل ابداع

مكتب مخضرمین یعنی كسانیكه ضمن گرایش به نوآوری، كارشان بر مبنای ادبیات قدیم بود.

مكتب افراط كاران گروهی بودند كه افكار غربی بر احساس و خیال آنها تأثیر گذاشت. اینها بودند كه با ادبیات عرب اُلفتی نداشتند. این گروه در اثر شكست قانون اساسی در سال 1908م و حوادث جنگ جهانی اول بر ملت لبنان و سوریه رنگ رمانتیك به خود گرفت و از رمانتیسم فرانسوی رنگ تقلید گرفت. ویژگی سبك كار آنها دوری گزیدن از اسلوب قدیم بود و پذیرفتن سبك ادبیات غربی.

این ادبیات در اماكنی پا گرفت كه مهاجران عرب می زیستند.

از ویژگیهای سبك رمانتیك درخشندگی اسلوب، موسیقی لفظ، و كوشش برای پدیدآوردن شعر آزاد و دعوت به آزادی بود. در این دوره گرایش به سبك سمبولیسم یا رمزگرایی نیز به وجود آمد. پیروان این مكتب به تعبیرات پیچیده پناه بردند و شعر را وسیله ی برای تعبیر از زندگی جدید بكار گرفتند.

مكتب اهل ابداع- كه در كنار این گرایشات بوجود آمد. هدف از آن، این بود كه شعر را به راه صحیح خود سوق دهد و آن را از فساد غزل و تملّق و چاپلوسی متن و تقلید از قدماء نجات بخشد و به جنبه های اجتماعی شعر اهمیّت دادند كه ابوشادی از این مكتب پیروی می كرد.»[1]

 

آغاز ادبیات معاصر عرب

«اگر نهضت ادبی قدیم عرب بر پایه اصول دین اسلام استوار شده بود بیداری جدید عرب بعد از خواب طولانی دوره ی انحطاط، وامدار تماس و ارتباط شرق با غرب است.

تقریباً بیشتر محققان عرب بر این عقیده اتفاق نظر دارند كه نهضت ادبی جدید عرب با حمله ی ناپلئون بنا پارت به مصر در سال 1798م آغاز شد.

برخی نیز آغاز نهضت ادبی را همزمان با انقلاب عرابی پاشا در سال 1881 می دانند به هر حال خواستگاه نهضت ادبیات معاصر عرب كشور مصر است»[2]

«كشور مصر در اواخر قرن هجدهم و به هنگام حمله ی ناپلئون، توسط مالیك از یك طرف و از طرف دیگر عثمانیها اداره می شد.

ممالیك بر سر بدست گیری حكومت به نزاعی مستمر با یكدیگر مشغول بودند و این سرزمین را دستخوش آشوب و هرج و مرج ساخته بودند، اختلافات و درگیرهای داخلی مجالی برای رونق فرهنگی و اجتماعی باقی نگذاشته بود، بیماری و جهل و فقر در این سرزمین بیداد می كرد، تقریباً ركودی فراگیر در زمینه های علمی و ادبی و اجتماعی و سیاسی و فرهنگی بر سراسر كشور سایه افكنده بود در واقع می توان گفت این صدای غرش توپهای فرانسه در دروازهای قاهره بود كه آنان را از خواب غفلت بیدار كرد.

مصریهای دور مانده ازقافله ی علم و دانش و تمدن جدید ناگهان متوجه شدند كه در جهان خارج تحولاتی شگرف رخ داده است و دنیا منتظر آغاز حركت و تلاش آنان نمی ماند.

حمله ناپلئون به مصر در اثر مبارزه و رقابتی بود كه میان فرانسه و بریتانیای كبیر در پایان قرن هجدهم به وجود آمده بود.

هدف اصلی ناپلئون از حمله به مصر دستیابی به پایگاهی مطمئن در قلب جهان عرب بود تا از این طریق راه بریتانها را برای رسیدن به هند سد نماید. حمله ناپلئون گذشته از نابسامانیها و مواردی كه هر تجاوزی در پس دارد، برای مصریها منشأ امور بسیار مفید می گردید. این حمله صرفاً یك حمله نظامی نبود بلكه جنبه ی فرهنگی و علمی نیز داشت. ناپلئون در اولین قدم مصر و سپس سوریه را تصرف كرد وی می دانست كه به اشغال نظامی نمی تواند اكتفاء كند. همچنین به دلیل اینكه مصر از فرانسه دور است به هر حال روزی ارتش فرانسه از مصر خارج می شود، از این رو هدف ناپلئون این بود كه ملت مصر را با تمدن غرب و به ویژه فرانسه آشنا سازد و از لحاظ فرهنگی مصر را تحت سیطره ی خود در آورد، تا سنگر و دژی برای فرانسه در شرق باشد»[3]

«ناپلئون همزمان با اشغال مصر، دانشمندان، تجهیزات وامكانات علمی و فرهنگی را نیز با خود به ارمغان آورد و كوشید تا نوعی دوستی و همكاری میان ارتش اشغالگر و جامعه مصر ایجاد كند.

علاوه بر این فرانسوی ها برای تعلیم كودكان خود در مصر مدارسی احداث كردند و از همه مهمتر مصریان را با صنعت چاپ آشنا كردند، آنان برای چاپ فرمانها و اعلامیه های حكومتی چاپخانه ای تأسیس كردند كه بعدها تأثیر فرهنگی شگرفی را در مصر به جای گذاشت.

فرانسوی ها به تأسیس یك مجمع علمی و تئاتر نیز همت گماشتند و دو روزنامه فرانسوی را در مصر منتشر كردند آنها سه سال مصر را اشغال كردند كه تمام این مدت با مصریها و عثمانی ها درگیربودند و سرانجام مجبور شدند كه این دیار را ترك كنند.»[4]

«ولی فعالیتهای علمی و عمرانی آنها اعجاب مصریها را برانگیخت و آنها را از خواب غفلت و جهل بیداركرد و به حقوق از دست رفته شان آشنا ساخت و دیدگانشان را به فرهنگ و تمدن جدید برگشود.

حس قومیت در آنها نشو و نما یافت، مخصوصاً امكان یافتند كه در كارهای كشورشان شركت کنند و نمایندگانی برای خود برگزینند.

البته ناگفته نماند كه یورش ناپلئون نتایج مثبت و منفی به دنبال داشت.

جامعه مصری در ابعاد علمی، هنری و ادبی و سیاسی و اجتماعی به شدت تحت تأثیر فرانسه و اروپا قرار گرفت و دیدگان خود را بر دستاوردهای نوین علمی باز كرد. این تهاجم پیامدهای منفی نیز داشت كه می توان از ورود فرهنگ غربی در فضای فرهنگ عربی و اسلامی نام برد.»[5]

 

بررسی اوضاع اجتماعی در مصر

«دولت عثمانی، دولت اسلامی بود كه حاكمی مسلمان بر آن حكومت می كرد و نتیجه فتوحات گسترده اش آسیا و اروپا و افریقا را شامل می شد. مردم و ملت ها در حوزه سلطه آنان با دین ها و مذهب های مختلف داخل شدند، پس ساكنان آن جا به دوگروه تقسیم شدند، مسلمانان و اهل ذمه، و هنگامی كه مسلمانان گروه سیاسی مسلط و حاكم بودند از حقوق شهروندی و وظایف كامل در حكومت برخوردار بودند مانند مقام های مختلف سیاسی و اداری و قضایی و نظامی كه در اختیار داشتند و در مقابل این مناصب وظایف چهار و جنگ و خدمات نظامی برعهده آنان بود. اما اهل ذمه حق را در تطبیق قوانین دینشان در امور خاص و اموال شخصیتشان می دانستند و جزیه بر آنها واجب بود مانند مالیات شخصی بود كه هر ساله پرداخت می كردند.

از ناحیه اقتصادی، جامعه عربی به كشاورزان. تاجران، و صنعت گران و غیره تقسیم می شود.

همه این مسائل در جامعه عربی تأثیر می گذاشت به همین خاطر در پی تماسك و انسجام و متحد شدن برآمدند.[6]»

«عثمانیانی كه در ابتدا قبایلی وحشی و تجاوزگری بودند و با تركیبی از عادات و تقالید عربی و اخلاقی اسلامی را گرفتند و صورت های مطلق زندگی را رها كردند و آن را به اعراب بیابانی بازگرداندند و خرافاتی با دین در آمیخته شد و كودكان از آغاز كودكیشان كار می كردند و خانواده هایشان با رنج و سختی تلاش می كردند و هیچ راهی برای تغذیه آنان نمی یافتند و همه جامعه از فقر و گرسنگی و بیكاری و مریضی رنج می برد. كه اسباب و دلایل آن اوضاع به اوضاع و شرایط سیاسی مرتبط بود.

پس جز اندكی از آنها جمع زیادی از مردم آن زمان در شرایط سخت و طاقت فرسا زندگی میكردند. »[7]

«اوضاع كشورهای عربی در قرن 13 همراه با فساد و نابودی اخلاقی و زبان و ادبیات بود. و اروپا با شناخت و آگاهی نسبت به این اوضاع سریعاً بر آنجا هجوم برد ولی نه به شكل جنگ های صلیبی بلكه با دعوت و تبلیغات و با افزایش تاجران و انتشار علوم و ادبیات به جنگ با كسانی كه در راهش ایستادند و مقاومت كردند، پرداخت.» [8]

«خلاصه مطلب اینكه جامعه عربی در دوره عثمانی انسجام و اتحادش را از دست داد و این بخصوص در زمانی كه فرانسه و بریتانیا در مصر ساكن شدند، بیشتر شد. و اوضاع طبقات فقیر جامعه تغییر چندانی نكرد. و به خصوص در روستاها فقرا همچنان فقیر و گرسنه ها گرسنه ماندند و تعداد بیكاران از قبل بیشتر شد.

و استعمارگران به شهرهایی خاص توجه و اعتنا كردند جایی كه كارشناسان و نخبگان و سربازانش و كارمندانشان بیشتر بود بیشتر بهداشت كامل و نظافت شهرها و ایجاد باغ در این مكان ها را مورد توجه قرار می دادند.»[9]

الف) آنچه مسلم است ، فلاسفه و عرفا در لابلای مباحث خود به بحث عوالم و مسیر حرکت انسان در آن ها پرداخته اند. اما به صورت جامع و مبسوط کمتر به ان توجه شده است و یک دلیل این کم توجهی میتواند عدم نیاز اعصار گذشته به این بحث باشد. اما امرزو با توجه به توسعه نفوذ داروینیسم حتی در میان دانشمندان علوم اسلامی جهان اسلام ، و همچنین تأثیر عمیق مدرنیسم بر پیش فرض های فلسفی دانشمندان ( ازجمله اینکه همه چیز با علم تجربی و ریاضی و علوم جدید قابل دستیابی است حتی طی الارض) نیاز جدی به تولد نظریه مستقل و مبسوط در باب بواطن انسان و همچنین عوالم بالاتر هستی احساس میشود.

ب) حوزه مطالعاتی انسان شناسی علی رغم سابقه طولانی در علوم اسلامی در چند سال اخیر بیشتر مورد توجه علما و اساتید حوزه و دانشگاه قرار گرفته است. و آنچه بیشتر در این پژوهش ها به چشم میخورد ، بررسی «انسان شناسی» مستقل از «جهان شناسی» است. از طرفی این بررسی تفکیکی در هر دو حوزه ما را دچار شناخت ناقص میکند چرا که مراتب بالای انسان امری ذهنی نیست بلکه وجودی است به همین دلیل باید جایگاه هستی شناختی مراتب و تأثیر و تأثر هر مرتبه ی انسانی از موجودات هم عرض خود مداقه شود. و در غیر این صورت انسان را جامع نشناخته ایم.

فلذا خلأ تئوریک در حوزه مطالعات تطبیقی «انسان شناسی» و «جهان شناسی» ما را بر آن داشت در این مسیر گامی ناچیز برداریم.

هدف از این پژوهش:

مهمترین هدف این پژوهش آغاز راهی برای پی­ریزی مطالعات تطبیقی بین حوزه انسان شناسی و جهان شناسی بر اساس فلسفه و عرفان اسلامی است.

از طرفی دستیابی به برخی نقاط کلیدی انسان شناسی من جمله مسیر حرکت انسان در عوالم هستی هدف دیگر این تحقیق است.

پرسش های پژوهش:

1- سوال اصلی پژوهش

سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که نقشه ی عوالم هستی چیست؟ و انسان به ما هو انسان در این عوالم چه جایگاهی دارد؟ و چه مسیری برای حرکت پیش روی اوست؟

2- سوال های فرعی پژوهش

الف) خواص هر عالَم چیست؟

ب) نحوه ی ارتباط هر عالَم با عالَم بالاتر و پایین تر خود چگونه است؟

ج) انسان دارای چه ابعاد و بطونی است؟

د) چند نوع دسته بندی برای عوالم صورت گرفته است؟

ه) قوس صعود و قوس نزول به چه صورت است؟

فرضیات پژوهش:

فرضیه اصلی ما این است که انسان صرفا دارای بعد مادی نمی باشد و بعد غیر مادی انسان دارای مراتبی است که هر مرتبه را با مرتبه ی دیگر تفاوت است. و باتوجه به وجود عوالم متعدد انسان در هر کدام ،نحوه ی بروز وظهوری خاص دارد.

اما اصلی ترین فرضیه رقیب ما ، همان نظریه ی «تکامل نوع انسانی »[1] چارلز داروین است که بر آن اساس هم بعد غیرمادی انسان در مقیاس وسیعی رد میشود و هم قوس نزول از اساس منقضی.

روش پژوهش:

روش پژوهش در اثر حاضر ، روش کتابخانه ای است که در سه مرحله ذیل سامان می یابد:

1) جمع آوری ، شمارش و دسته بندی و تنظیم نظرات بزرگان فلسفه و عرفان اسلامی در باب عوالم و مسیر حرکت انسان در آنها تا علامه طباطبایی و آیت الله شاه آبادی.

نوع مطالعه. 34

جامعه مورد بررسی. 34

معیار ورود و خروج افراد به مطالعه. 34

روش جمع آوری دادهها : 35

حجم نمونه و شیوه محاسبه آن. 35

مکان و زمان انجام تحقیق. 36

ابزار جمع آوری اطلاعات.. 37

متغیرها و نحوه سنجش آنها 39

شیوه انجام کار 42

روش تجزیه و تحلیل دادهها 43

ملاحظات اخلاقی. 43

فصل چهارم. 44

بررسی همسانی در مورد متغیر های دموگرافیک.. 46

بررسی متغیرها بین دو گروه 49

مقایسه نتایج بین گروه مداخله و شاهد. 57

فصل پنجم. 65

معرفی پژوهش… 66

تفسیر یافته های پژوهش… 67

تفسیر داده های مرتبط با پرسشنامه کانرز والدین: 67

تفسیر داده های مرتبط با آزمون عملکرد مداوم. 69

نتیجه گیری. 71

پیشنهادات.. 71

محدودیت ها 72

منابع. 73

پیوست.. 77

فصل اول

(کلیات تحقیق)

 

 

 

در این فصل به بررسی اجمالی بیان مساله و همچنین ضرورت بررسی، اهداف و فرضیه های پژوهش و تعریف واژگان کلیدی پرداخته می­شود.

1-1 مقدمه

توجه، یکی از پیش نیازهای مهم حافظه بوده و این دو با هم از ملزومات اولیه جهت فرآیندهای یادگیری می­باشند (وود[1] 1987 به نقل از آنسوورس[2] 1999). تأثیر عمیق و شدید نقص توجه و اختلال در حافظه و عملکردهای اجرایی مغز بر فعالیت های روزمره فرد امری پذیرفته شده است. نقایص خفیف توجه ممکن است انجام برخی فعالیت های روزمره را برای فرد دشوار یا حتی غیر ممکن سازند (سولبرگ[3] 2004). توجه، تلاش ذهنی برای تمركز برروی رویدادهای حسی یا ذهنی است. نقص توجه تأثیر منفی و بنیادی بر توانایی های انجام تكلیف در كودكان دارد. كودكانِ دچار نقص توجه اغلب در یك یا تعدادی از ابعاد و انواع توجه مشکل و اختلال دارند كه این عدم كارآیی، منجر به بروز اختلالاتی می­گردد و طیف ویژه ای نظیر نقص توجه-بیش فعالی (ADHD[4]) را شامل می­شود. کودکان دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی اختلالات توجهی زیادی را تجربه می­کنند که از این میان نقص توجه پایدار[5] مهمترین نقص توجهی در این کودکان است (بارکلی [6]1999). مطالعات متعدد، نقص عملکرد توجه پایدار را در کودکان دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی به اثبات رسانیده اند. (زنتال[7]، فاکنبرگ [8]1986، اسمیت 1985[9]). همچنین مطالعات دیگری نیز، اختلالات حرکت چشمی را در کودکان ADHD مورد بررسی قرار داده اند (داگلاس[10] ومونز[11] 2003 ، بیلاسما 1989[12] ، راندال جی راس2000[13]).

در این مطالعه تأثیر بکارگیری استفاده از الگوهایردیابی بیناییبر عملکرد توجه پایدار کودکان دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی مورد بررسی قرار گرفت، با این امید که مداخلات توجهی خاص، بعنوان شیوه مکمل درمانی – غیر دارویی برای نقایص توجهی کودکان دارای اختلال توجهی بیش فعالی مطرح گردد.

2-1 بیان مسئله

ویلیام جیمز[14] در سال 1890 توجه را اینگونه توضیح داد كه : توجه عبارتست از تمركز ذهن به یك شی­ء از میان اشیاء به صورت رشته ای از اندیشه های همبود به شكلی روشن و زنده که اساس آن، متمركز شدن و قرار دادن شی­ء مورد نظر در کانون توجه[15]، تمرکز[16] و آگاهی[17] است. دونالد برادبنت نیز در كتاب ادراك و ارتباط، توجه را نتیجه وجود یك سیستم پردازش اطلاعات با ظرفیت محدود دانست. توجه مهارتی بسیار پیچیده است و در حقیقت در برگیرنده مهارت های متعددی است كه هر یك در طی زمان و در طول رسش سامانه های عصبی و همگام با تجربه و دریافت محرك از محیط بروز پیدا می­كنند. مشکلات توجهی طیف وسیعی از اختلالات روانپزشکی کودکان را بوجود می­آورند که می­توان به اختلالاتی نظیر اختلال بیش فعالی-کم توجهی، اختلالات تکاملی – رشدی[18] و اختلالات یادگیری [19]اشاره نمود.

طبق تعریف راهنمای تشخیص بیماریهای روانی DSM-IV-TR[20] اختلال نقص توجه- بیش فعالی عبارت است از یک وضعیت عصبی – رشدی که براساس وجود الگوی پایدار نقص توجهی (به ویژه توجه پایدار[21]) و یا تکانشگری[22] و بیش فعالی[23] به عنوان ویژگی­های بسیار تکرار پذیر و شدیدتر از میزان قابل مشاهده در همتاهای رشدی آنها مشخص می­گردد و علائم آن با سطح رشدی تکاملی فرد تناسب و همخوانی ندارد. اختلال نقص توجه-بیش فعالی الگوی پایدار عدم توجه و یا بیش فعالی و رفتارهای تکانشی است که شدیدتر و شایع تر از آنست که معمولاً در کودکان با سطح رشد مشابه دیده می­شود. هرچند بسیاری از موارد سالها پس از بروز نشانه ها تشخیص داده می­شوند اما برای مطرح نمودن این تشخیص باید برخی از نشانه ها قبل از سن 7 سالگی ظاهر شوند. در ایالات متحده میزان بروز اختلال 2 تا20% گزارش شده است، با این حال رقم 3 تا 7 درصد رقم اطمینان بخش تری است. اختلال موجب بروز آسیب در عملکردهای هنجار نظیر موفقیتهای تحصیلی، رفتار در مدرسه، تعامل با والدین و خواهر و برادر و ارتباط با همسالان می­شود. در سبب شناسی این اختلال علل ژنتیکی، عوامل مربوط به رشد، آسیب­های مغزی، عوامل عصب شیمیایی، عوامل عصبی فیزیولوژیک و نیز عوامل روانی-اجتماعی مطرح می­باشند. علائم بالینی این اختلال بطور عمده شامل نقص توجه و بیش فعالی به همراه تکانشگری است. این کودکان در خانه حاضر نیستند حتی برای چند لحظه خاموش بمانند و اغلب انفجاری و تحریک پذیرند. محرکهای بی اهمیت می­توانند به راحتی توجه کودک را مختل سازند. از خصوصیاتی که بیش از همه ذکر می­گردد، شامل بیش فعالی، اختلال ادراک حرکتی، بی ثباتی هیجانی، نقص هماهنگی کلی، نقص توجه (میدان توجه کوتاه، حواس پرتی، درجاماندگی، ناتوانی در اتمام تکالیف و تمرکز ضعیف)، تکانشگری (اقدام قبل از اندیشیدن، تغییرات ناگهانی فعالیت و از جا پریدن در کلاس)، اختلال حافظه و تفکر، ناتوانی­های اختصاصی یادگیری، نقایص گفتاری و شنیداری، علائم مبهم عصبی و بی نظمی های نوار مغزی می­باشند. (کاپلان و سادوک[24]2003).

طبق مطالعات انجام شده، کودکان دچار اختلال نقص توجه-بیش فعالی در طیف وسیعی از عملکردهای اجرایی مغز دچار اشکال هستند، خصوصاً در زمینه عملکرد توجهی، مطالعات متعددی نقص توجه مداوم و نیز توجه انتخابی را در این کودکان نشان داده اند (به نقل از توکا[25] و همکاران 2008). نارسایی توجه مشخص ترین مشکل کودکان ADHD است و نخستین معیار تشخیصی محسوب می­شود. (بارکلی[26] 1997). بارکلی بیان می­کند که مهمترین مشکل توجه در کودکان ADHD نقص توجه پایدار است. (بارکلی1997).

مشکلات حرکتی در کودکان دچار اختلال کم توجهی-بیش فعالی به علت اختلال در مسیر فرونتو استرایتال و مخچه ای ثابت شده است. همانند سیستم حرکتی، سیستم اکولوموتور این کودکان نیز با نقص در مناطقی از مخچه از قبیل عقده­های قاعده ای، تالاموس، مخچه، کالیکولوس فوقانی و تشکیلات مشبک ساقه مغزی است. سیستم اکولوموتور بعنوان یک سیستم میانجی بین حرکت و شناخت مطرح شده است. (زی و لی 2006).

بررسی سیستم اکولوموتور می­تواند بعنوان یک بررسی مکمل حائز اهمیت باشد زیرا داده­های حاصل از این بررسی در یافته هایی مانند MRI و همچنین سایر آزمون های عصبی-روانشناختی یافت نمی­شود. به همین دلیل تقریباً غیر ممکن است که توجه بینایی را بدون در نظر گرفتن دیدن[27] به مفهوم اینکه در چه نقطه ای چشم ها ثابت[28] می­شوند، در نظر گرفت. )لاسکر و همکاران 2007). از این رو می­توان از بررسی سیستم اکولوموتور به عنوان یک ابزاردقیق برای ارزیابی مسایل شناختی و همچنین رشد نورولوژیک این کودکان استفاده کرد.

اهمیت این بررسی به این دلیل است که همین مناطقی که کنترل حرکات اکولوموتور را تحت کنترل دارند در کودکان ADHD دچار اختلال می­باشند. به همین دلیل کودکان دارای اختلال، هم در شروع حرکات ساکادیک و هم درکنترل حرکات چشمی دچار مشکل هستند. این اختلالات اکولوموتور در این کودکان منجر به سرعت پردازشی پایین­تر، مهارتهای خودکار کمتر و همچنین تلاش بیشتر در حین انجام کارهای روزمره می­شود. (ماهونه[29]2011).

با توجه به ارتباط متقابل بین حرکات چشمی و توجه و نقش توجه در کنترل ثبات بینایی در این پژوهش، تأثیر تقویت ردیابی بینایی و تقویت حرکات چشمی بر توجه پایدار کودکان دچار اختلال کم توجهی-بیش فعالی مورد بررسی قرار گرفته است.

[1] Wood

[2] Answorth

[3] Solberg

[4] Attention defici-hyper activity

[5] sustain attention

[6] Barkley

[7] Zental

[8] Fulkenberg

[9] Smith

^[10]Doglas

^[11]Monuz

^[12]Belasma

^[13]Randal G Rass

^[14]James

فهرست جداول

جدول شماره 1 : تعریف متغیر ها 24

جدول شماره 2 : تغییرات اسیدیته بین ماست های مختلف 26

جدول شماره3 : تغییرات میزان آب اندازی بین ماست های مختلف 28

جدول شماره 4 : میزانزنده مانیباکتری پروبیوتیک لاکتوباسیلوس کازئی 30

جداول شماره 5 و 6 : ارزیابی حسی انواع ماست 31-32 جدول شماره 6: مقایسه میانگین نمره حسی کل 32

 

 

 

فهرستنمودارها

نمودار شماره 1: میزان اسیدیته انواع ماست 27

نمودار شماره 2: میزان آب اندازی انواع ماست 28

نمودار شماره 3: تعداد باکتری های پروبیوتیک انواع ماست 30

 

فصل اول

 

مقدمه و بیان مسئله

1 – 1 : مقدمه

جنس پرنگوس¹(جاشیر) متعلق به خانواده آمبلیفرا²و شامل حدود 30 گونه است (Evans, 1989). 15 گونه از جنس پرنگوس (جاشیر) در ایران یافت می شود که 5 گونه بومی است (مظفریان،1996). برخی از گونه های پرنگوس (جاشیر) در طب سنتی بعنوان عوامل ملین، بادشکن (زرگری، 1988)، نیروبخش، ضد نفخ، دافع کرم روده، ضد قارچ و ضد باکتری استفاده می شود (زرگری، 1367؛ Baser et al., 2000 ؛ A. Ulubelen, G. Topcu, N. Tan, S. Olcal, S. Tamer, 1995). ترکیبات جنس پرنگوس (جاشیر) شامل تنوعی از کومارین ها³، آلکالوئید ها⁴، فلاوونوئید⁵، ترپنوئید⁶و مشتقات گاما پایرون⁷است (Chapman & Hall, London, 1998؛ Shikishima et al., 2001; Sajjadi, Zeinvand, Shokoohinia, 2009; Razavi et al., 2008).

جاشیر عضوی از جنس پرنگوس متعلق به تیره چتریان و با نام علمی پرنگوس فرولاسیا⁸می باشد که گیاهی پایا و بلند است و عمدتاً به عنوان علوفه ای غنی درتغذیه داماستفاده می شود و فراوانترین گونه پرنگوس در ایران است. از طرف دیگر اسانس های جاشیر از متابولیت ثانویه گیاهی بوده که به طور وسیعی در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی و به عنوان ترکیباتی با خاصیت ضد میکروبی مورد استفاده قرار می گیرد (امیری، 1386). همچنین از این گیاه به منظور درمان اختلالات گوارشی در طب سنتی ایران استفاده شده است و در بین عامه مردم به عنوان گیاهی با اثر ضد درد وضد التهابشناخته می شود (امام قریشی، تقوی، جاویدنیا، 1391). درصد قابل توجهی از اسانس این گیاه را ترکیبات مونو ترپن های هیدروکربنی⁹تشکیل میدهد و تنها سزکویی ترپن¹⁰شناسایی شده در این اسانس بتاکاریوفیلن¹¹(1/3%) است. از میان 10 ترکیب شناسایی شده در اسانس آلفاپینن¹²(6/36%)، بتاپینن¹³(9/31%) و بتافلاندرن¹⁴(7/11%) ترکیبات اصلی محسوب می شوند (امیری، 1386). از نظر اجزائ تغدیه ای مشخص شده است كه میزان پروتئین خام در مراحل رشد رویشی، گلدهی و بذردهی به ترتیب 2/15، 4/9 و2/7 درصد و الیاف خام آن نیز به ترتیب 8/15، 9/27 و 2/29 بود. متوسط عناصر پر مصرف كلسیم، فسفر، سدیم و منیزیوم به ترتیب7/1 ،17/0 ، 02/0 و 31/0 درصد و متوسط عناصر كم مصرف مس و روی به ترتیب 8 و 6/32 میلی گرم در كیلوگرم اندازه گیری شد (عباسی، معروفی، 1387).

بعضی از کومارین ها جدا شده از جاشیر اثر ضد ویروس ایدز از خود نشان دادند (SHikishima, 2001). پرنگوس فرولاسیا لیندل¹⁵گیاهی است که در مدیترانه و نواحی خاور میانه یافت می شود، به عنوان علوفه ای با انرژی بالا مورد(Martins, Ramos et al. 2013) توجه قرار گرفت. بخش های هوایی پرنگوس فرولاسیا (جاشیر) معمولا بعنوان غذای حیوان در ایران و برخی کشورها استفاده می شود (Coskun, Gulsen, Umucallar, 2004). گزارشاتی مبنی بر فعالیت های آنتی اکسیدانی و ضد باکتریایی پرنگوس فرولاسیا وجود دارد (Coruh, Sagdicoglu Celep, Ozgokce, 2007).

ماست¹⁶از تخمیر اسیدی شیر حرارت دیده توسط فعالیت باکتری های مولد اسید لاکتیک به ویژه استرپتوکوکوس سالیواریوس تحت گونه ترموفیلوس¹⁷و لاکتوباسیلوس دلبروکی تحت گونه بولگاریکوس¹⁸به میزان معین و درجه حرارت و زمان مشخص به دست می آید (گیتی کریم، 1388) و از پر مصرف ترین فرآورده های تخمیری شیر است، كه به دلیل ارزش تغذیه ای بالا تأثیر مثبتی در سلامتی انسان و اهمیت ویژه ای در رژیم غذایی افراد دارد (آمارنامه كشاورزی، امور دام و آبزیان،1380 ). خصوصیات ماست نظیر اسیدیته، میزان اسید چرب آزاد، تركیبات ایجاد كننده عطر و طعم (دی استیل¹⁹، استالدهید²⁰و استوئین²¹) و همچنینخصوصیات حسیو ارزش تغذیه ای فاكتورهای مهمی در ارزیابی محصول می باشند. این فاكتور ها تحت تأثیر عواملی از قبیل تركیب شیمیایی شیر، شرایط فرآیند، افزودنیها و فعالیت باكتریهای آغازگر²²در حین تخمیر قرار می گیرد Tammim et al., 1999؛ Bonzer et al., 2002).

پروبیوتیك²³ها، میكروارگانیسم های غیر بیماری زایی میباشد كه اگر به تعداد كافی و به صورت زنده مورد استفاده قرار گیرند، از راه ایجاد تعادل میكروبی در روده، اثرات مفید و سلامتی بخشی بر میزبان خود اعمال می نمایند، به همین دلیل جز غذاهای فراسودمند²⁴محسوب می شوند.

باكتری های مولد اسید لاكتیك، به ویژه لاكتوباسیلوس ها²⁵و بیفیدوباكتریوم ها²⁶، به طور عادی جزیی از اكوسیستم دستگاه گوارش هستند و پروبیوتیك محسوب میشوند ( Homayouni Rad, 2008؛ FAO/WHO, 2001).

3-2 نوع پژوهش.. 25

3-3 جامعه پژوهش : همراه با معیار ورود و خروج. 26

3-4 روش نمونه گیری و حجم نمونه: مشخصات نمونه های مورد بررسی (معیار ورود و خروج) همراه با روش نمونه گیری و حجم نمونه 27

تعیین حجم نمونه و نحوه محاسبه آن (Sample Size) : 27

3-5 روش گرداوری داده ها و اجرای تحقیق. 28

3-6 ابزار گرداوری داده ها 30

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها 32

3-8 مکان و زمان مطالعه 33

3-9 محدودیت پژوهش.. 33

3-10 ملاحظات اخلاقی. 34

3-10 تعریف واژه ها 34

فصل چهارم – یافته ها: 37

فصل پنجم – بحث، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات: 45

قسمت بحث: 46

اثر پروبیوتیک برقند خونناشتا 46

اثر پروبیوتیک بر پروفایل لیپیدی: 49

اثر پروبیوتیک بر انسولین. 51

نقش پروبیوتیک ها در مقاومت انسولینی (IR) 52

اثر پروبیوتیک بر وزن بدن و دریافت غذایی. 53

قسمت نتیجه گیری: 56

قسمت پیشنهادات: 57

منابع: 59

پیوست ها 67

پیوست شماره 1 : 67

نمونه برگه رضایت نامه 67

پیوست شماره 2 : 69

نمونه برگه اطلاع رسانی. 69

مقدمه ای مختصر و به زبان ساده با اصلاحات فارسی قابل فهم برای تمام آزمودنی ها در مورد موضوع و هدف پژوهش: 69

پیوست شماره 3 : 71

پیوست شماره 4: 72

نمونه یادآمد 24 ساعته خوراک.. 72

پیوست شماره 5: 73

پرسشنامه ارزیابی میزان فعالیت بدنی. 73

Abstract: 74

 

فهرست جداول

عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

جدول 1 : خلاصه توضیحات وسایل کاربردی.. 30

جدول 2 : اطلاعات دموگرافیک افراد. 36

جدول 3: ریز مغذی و درشت مغذی دریافتی افراد قبل و بعد از مداخله. 37

جدول 4: مقایسه اثر پروبیوتیک بر شاخص های بیوشیمیایی قبل و بعد از مداخله در گروه ها 41

جدول 5: مقایسه اثر پروبیوتیک بر شاخص های تن سنجی قبل و بعد از مداخله در گروه ها 43

فهرست شکل و نمودار ها

عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

نمودار 1: مقایسه شاخص قند خون ناشتا قبل و بعد از مداخله مکمل پروبیوتیک… 42

نمودار ٢: مقایسه شاخص HDL قبل و بعد از مداخله مکمل پروبیوتیک… 43

 

 

 

فصل اول :

مقدمه و بیان مسأله

 

1-1- مقدمه

امروزهدیابتیکی از شایع ترین بیماری ها در جهان است که نیمی از جمعیت جهان به آن مبتلا هستند. درمان دیابت بسته به نوع آن متفاوت می باشد. در دیابت نوع 1 درمان اصلی بر پایه دریافت انسولین به عنوان مهمترین داروی شیمیایی بوده، در حالیکه در دیابت نوع ٢ به دلیل وجود عوامل ایجاد کننده محیطی درمان های اصلی و مختلفی از جمله درمان های دارویی وشیمیایی، تغییر سبک زندگی (افزایش فعالیت بدنی، کاهش استرس وترک سیگار) و تغییرات رژیم غذایی و درمان های طبیعی را به خود اختصاص می دهد. لذا در دیابت نوع ٢، امروزه، بیشتر تلاش بر این است که با به کارگیری تغییر سبک زندگی افراد و درمان های طبیعی اعم از درمان های گیاهی و دیگر مواد طبیعی، بتوان مقدار داروهای شیمیایی مورد استفاده در این بیماری را کاهش داده و از روند پیشروی و یا حتی ایجاد این بیماری جلوگیری کرد. چراکه هم اكنون پزشكان بیش از گذشته بر تشخیص دیابت پنهان به عنوان راهی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 و هم چنین عوارض آن از جمله مشكلات قلب و عروق، چشم و كلیه تاكید می كنند . به همین دلیل، در این تحقیق، به بررسی اثر پروبیوتیک ها به عنوان ماده طبیعی که می تواند خواص درمانی و یا پیشگیری کننده ای بر دیابت نوع ٢ داشته باشد پرداخته می شود.

1-٢- بیان مسأله و اهمیت پژوهش

دیابت یکی از مهمترین بیماریهای اندوکراین و از جمله مشکلات جوامع بشری امروزی است. در دیابت به دلیل رخداد مقاومت به انسولین، سطح انسولین پلاسما افزایش می یابد و به علت اختلالی که در متابولیسم گلوکز رخ می دهد نهایتاً منجر به افزایش سطح گلوکز خون می شود. سطح کلسترول تام پلاسما،[1] LDL-C و[2] VLDL-C افزایش می یابد و کاهش [3]HDL-C نیز رخ می دهد. تغییرات در پروفایل لیپیدی می تواند از عوامل مسبب القاء کننده بیماری های قلبی- عروقی در بیماران دیابتی باشد. بعلاوه سطوح بالاتر تری گلیسیرید به توسعه مقاومت انسولینی منتهی می شود (Association 2014).

آسیایی هایی که هنوز شیوه زندگی سنتی، مبتنی بر مخارج کم وکار سخت را رعایت می­کنند تنها با یک درصد دیابت در افراد بالغ مواجه هستند. در حالیکه آسیائیهایی که شیوه زندگی غربی را پذیرفته­اند شیوع بیشتری نشان داده­اند. در مورد چینی­های مهاجری که در جزیره­ای در اقیانوس هند بصورت مدرنیزه زندگی می­کنند 20 درصد افراد جمعیت، مبتلا به دیابت هستند (King et al. 1998).

طبق آخرین مقالات چاپ شده در ایران، شیوع دیابت در کل جمعیت ایران7 تا 8 درصد، در سال 1387 برآورد شده است و این بیماری شانزدهمین علت مرگ در مردان و نهمین علت مرگ در زنان ایرانی بوده است. طبق آخرین آمار موجود در ایران نیز تا سال 1386، از هر 20 ایرانی، یک نفر به دیابت مبتلا می باشد و انتظار می رود تا 18 سال بعد، یعنی در سال 1404، از هر 7 ایرانی یک نفر به دیابت مبتلا شود (Azizi et al. 2007).

هم چنین طبق جدیدترین آمار “فدراسیون بین المللی دیابت” [4](IDF)، در سال 2013، بیش از 3،4 میلیون نفر در ایران به بیماری دیابت مبتلا بوده و شیوع این بیماری در بین جمعیت بزرگسال 20 تا 79 ساله در این سال 43،8 درصد براورد شده است. هم چنین حدود 38002 نفر ناشی از بیماری دیابت جان باختند و تا به حال 2198 نفر از افراد مبتلا به دیابت در ایران، تشخیص آماری داده نشده اند. این در حالی است که متوسط هزینه های بهداشتی درمانی برای افراد دیابتی در ایران، 471 دلار به ازای هر نفر تخمین زده شده است(IDF 2013).

دیابت، کشورهای در حال توسعه­ای را که در زندگی غربی با غذای زیاد و تحرک کم گرایش می­یابند بیشتر تهدید می­کند.با توجه به افزایش روزافزون تعداد مبتلایان به دیابت در جهان و اهمیت توجه به عوارض ناشی از این بیماری، یافتن روش های پیشگیری و درمانی در مورد این بیماری سال هاست که مورد توجه محققین می باشد (WHO 2011; Mahan et al. 2012).

از طرفی، هزینه های مستقیم پزشکی مانند بستری شدن، خدمات سرپایی، مراقبت های پرستاری در منزل بالا بوده و هم چنین هزینه های غیر مستقیم ،مانند ناتوانی، از دست دادن شغل و مرگ زودرس نیز به همان نسبت بالاست. به طوری در کل متوسط هزینه های پزشکی افراد مبتلا به دیابت 2 برابر افراد غیر مبتلا می باشد. لذا ایجاد تغذیه درمانی یا MNT[5] از طریق مداخلات غذایی و با هدف پیشگیری و درمان دیابت و کاهش هزینه ها بسیار موثر خواهند بود.امروزه مطالعات زیادی جهت تولید و یا بررسی فواید غذاهای عملگر[6] در حال انجام است که یکی از جنبه های مورد توجه، تحقیق پیرامون آثار ضد دیابتی این غذاها می باشد (Mahan et al. 2012). در واقع مطالعات حاکی از آن است که می توان با مداخلات غذایی و تغییر فلور میکروبی روده، اثرات مثبتی بر بهبود بیماران مبتلا به دیابت ایجاد نمود (Dalla Vestra et al. 2005; Ejtahed et al. 2011; Asemi et al. 2013).

دسته ای از غذاهای عملگر، محصولات غذایی حاوی پروبیوتیک ها می باشد. پروبیوتیک ها به عنوان میکروارگانیسم های زنده دستگاه گوارش تلقی می شوند و هنگامیکه مقادیر کافی از آنها به بدن انسان برسد، با تغییر ترکیبات فلور روده اثرات مثبتی برسلامت بدنمیزبان برای می گذارند. و از بین آنها، لاکتوباسیلوس و بیفیدو باکترها نقش مهمی در پیشگیری از بسیاری از بیماری ها ایفا می کنند .(Rijkers et al. 2011; Schlundt et al. Retrieved 17 December 2012.) اثرات مفید آنها بر نمک های صفراوی و یا بهبود افراد مبتلا به دیابت (اثر بر سطوح کلسترول(Ejtahed et al. 2011) فاکتورهای التهابی (Ejtahed et al. 2012) تاثیرات دیگری از جمله تحریک سیستم ایمنی بدن، پاکسازی روده از باکتریهای پاتوژن، تولید مواد بیواکتیو، فعالیت آنتی- کارسینوژنی، بهبود عدم تحمل لاکتوز، جلوگیری از عفونت روده ای نیز دارا می باشند(Roberfroid 2000; Grover et al. 2012).

مکانیسم اثر پروبیوتیک بر شاخص قند خون به طور واضح مشخص نیست، یاداو و همکارانش در مطالعه ای اثر پروبیوتیک را در رت هایی که با دریافت رژیم غنی از فروکتوز به دیابت نوع دو مبتلا شده بودند را به مدت 8 هفته بررسی کرده اند. در بررسی آنها مصرف پروبیوتیک، منجر به تأخیر آشکار در شروع عدم تحمل گلوکز، هیپرگلیسمی، هیپرانسولینمی، نسبت به گروه شاهد شده است (Yadav et al. 2007). با این حال مکانیسم آن هنوز جای بحث بسیاری، به خصوص در مطالعات انسانی دارد. اثرات هایپوکلسترولمی لاکتوباسیلوس ها در مطالعات مختلف نشان داده شده است(Chiu et al. 2006; Ejtahed et al. 2011; Asemi et al. 2013) . جیلیاند و همکارانش، دکانژوگه شدن نمک های صفراوی و کاهش جذب کلسترول توسط باکتری ها را مکانیزم اصلی کاهش کلسترول توسط لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس معرفی کرده اند (Gilliland et al. 1990).

مکانیسم های کلی این اثر به قرار زیر است:

1. اتصال کلسترول به دیواره سلولزی باکتری، و در نتیجه کاهشکلسترول خون

1. دگونژوگاسیون اسید صفراوی از طریق هیدرولازهای نمک صفراوی و تداخل در سیکل انتروهپاتیکی کاهش کلسترول خون

1. تولید [7]SCFA توسط باکتری ها و کاهش سنتز کلسترول [8]HMG- Coa به باکتری ها کمک می کند تا از فعالیت ردوکتاز جلوگیری و باعث کاهش تولید کلسترول داخلی می شود (Gilliland et al. 1990).

همانگونه که از مرور مطالعات در زمینه پروبیوتیک ها بر می آید، بیشتر این پژوهش ها تنها در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. در تحقیقات حیوانی، تاثیر مکمل یا مواد غذایی پروبیوتیکی جهت بهبود شاخص های خونی نمونه های مبتلا به دیابت صورت گرفته است (Bejar et al. 2013) مطالعات انسانی نیز اثرات مشابهی قید شده است(Ejtahed et al. 2012; Asemi et al. 2013). با این حال تا به حال با توجه به تحقیقات ما، اغلب در مطالعات انسانی از مواد غذایی طبیعی حاوی چند سویه پروبیوتیکی استفاده شده است(Ashar et al. 2000; Chiu et al. 2006; Ejtahed et al. 2011) به عنوان مثال اجتهد و همکاران در سال 2012 به در بررسی ماست پروبیوتیک بر شاخص های خونی افراد دیابت، دریافتند که سطح کلسترول تام و قند خون آنها بهبود یافته ولی تغییری در میزان کلسترول HDL[9]، LDL[10] و TG[11] ذکر نکردند (Ejtahed et al. 2011). با این حال مطالعات انسانی پیرامون اثر مکمل های حاوی سویه های مختلف پروبیوتیک بسیار محدود است (Asemi et al. 2013; Mazloom et al. 2013) در بررسی که در ایران توسط خانم مظلوم و همکاران در شیراز در سال 2011 انجام شد، مشخص شد که دریافت مکمل پروبیوتیک تغییری در شاخص های آنتروپومتریک ایجاد نکرده و نیز سطوح قند خون ناشتا، TG، LDL، بدون تغییر باقی مانده است (Mazloom et al. 2013). هم چنین در مطالعه ی اخیر دکتر عاصمی و همکاران، علی رغم وجود نتیجه مطلوب درون گروهی، بعد از مداخه مکمل چند سویه پروبیوتیکی، کاهشی در قند خون افراد مورد مداخله در مقایسه با افراد شاهد دیده نشد (Asemi et al. 2013). نکته بسیار مهم در رابطه با مداخله مواد غذایی حامل پروبیوتیک این است که این مواد می توانند بر بهبود نتیجه کار تاثیر به سزایی داشته باشد، چراکه نشان داده شده است که وجود درشت مغدی و ریز مغذی هایی همچون کربوهیدرات و پروتئین و کلسیم خود عامل مداخله گری بوده و نقش مجزایی در کاهش قند خون و یا دیگر شاخص های بیوشیمیایی حتی بدون وجود پروبیتیک ها دارند (Smedman et al. 1999). لذا بررسی اثر پروبیوتیک ها به طور مجزا و خالص ضرورت پیدا می کند.

هم چنین با توجه به استفاده گسترده جوامع مختلف از محصولات لبنی تخمیری که می تواند به طور طبیعی حاوی باکتری های اسید لاکتیک و سایر پروبیوتیک ها باشند، و هم چنین تفاوت در فلور طبیعی افراد بومی در مناطق جغرافیایی مختلف و به تبع آن تفاوت در اثرگذاری پروبیوتیک ها در افراد مختلف از مناطق جغرافیایی مختلف، انجام مطالعات انسانی ویژه هر منطقه جغرافیایی و بومی ضروری می نماید. بی شک کشور ما نیز با توجه به استفاده گسترده از محصولاتی مانند ماست و دوغ، از این قاعده مستثنی نیست، اما بر خلاف اهمیت آن، مطالعات انگشت شماری در این مورد، به خصوص در زمینه مکمل های خالص حاوی پروبیوتیک، صورت پذیرفته است.