تغییر……………………………………………………………………………………… 14

2-1-1. خودباختگی در برابر غرب………………………………………………………………………………………….. 15

2-1-2. آغاز تحوّلات اجتماعی در ایران…………………………………………………………………………………. 21

2-1-3. پیدایش مدارس جدید در ایران…………………………………………………………………………………. 21

2-1-4. رواج انتشار روزنامه­ها و جراید……………………………………………………………………………………. 22

2-1-5. تأسیس دارالفنون و سفرنامه­­های فرنگ…………………………………………………………………….. 28

2-2. بخش دوم: مشروطه و روشنفکری……………………………………………………………………………………….. 28

2-2-1. مفهوم روشنفکری……………………………………………………………………………………………………….. 29

2-2-2. خاستگاه مفهوم روشنفکری……………………………………………………………………………………….. 30

2-2-3. روشنفکری در مشروطه………………………………………………………………………………………………. 32

3. فصل سوم: شعر طنز و معروف­ترین شاعران طنزپرداز عصر مشروطه

3-1. بخش یکم: شعر طنز …………………………………………………………………………………………………………… 38

3-1-1. کلّیات…………………………………………………………………………………………………………………………… 38

3-1-2.تعریف طنز……………………………………………………………………………………………………………………. 39

3-1-3. نگاهی به جایگاه طنز در ادبیّات پیش از مشروطیّت……………………………………………….. 40

3-2. بخش دوم: معروف­ترین شاعران طنز­پرداز عصر مشروطه…………………………………………………… 44

3-2-1. ایرج­میرزا……………………………………………………………………………………………………………………… 45

3-2-2. سیّد اشرف­الدّین قزوینی( نسیم شمال)……………………………………………………………………. 48

3-2-3. میرزاده­ عشقی…………………………………………………………………………………………………………….. 51

عنوان صفحه

3-2-4. عارف قزوینی………………………………………………………………………………………………………………. 53

3-2-5. میرزا علی اکبرخان دهخدا…………………………………………………………………………………………. 55

3-2-6. ادیب­الممالک فراهانی ………………………………………………………………………………………………… 57

3-2-7. ابوالقاسم لاهوتی………………………………………………………………………………………………………….. 60

3-2-8. ملک­الشّعرای بهار………………………………………………………………………………………………………… 62

3-2-9. فرّخی یزدی…………………………………………………………………………………………………………………. 65

4. فصل چهارم:تحلیل گفتمان مفاهیم اساسی طنز در شعر مشروطه

4-1. بخش اوّل: تحلیل گفتمان و شاخص­ها………………………………………………………………………………… 69

4-1-1. شاخص­های تحلیل گفتمان………………………………………………………………………………………… 70

4-1-1-1. واژگان (منفی – مثبت)……………………………………………………………………………………. 70

4-1-1-2. قطب بندی ( غیرسازی)………………………………………………………………………………….. 70

4-1-1-3. پیش­فرض ها…………………………………………………………………………………………………….. 71

4-1-1-4. دلالت های ضمنی شعر (تلقین و تداعی)………………………………………………………… 71

4-2. بخش دوم: تحلیل گفتمان مسائل اساسی طنز در شعر معروف­ترین شاعران مشروطه…… 71

4-2-1. ایرج­میرزا……………………………………………………………………………………………………………………… 71

4-2-2. سیّد اشرف­الدّین حسینی………………………………………………………………………………………….. 74

4-2-3. میرزاده­ عشقی…………………………………………………………………………………………………………….. 81

4-2-4. عارف قزوینی……………………………………………………………………………………………………………….. 86

4-2-5. میرزا علی اکبرخان دهخدا…………………………………………………………………………………………. 89

عنوان صفحه

4-2-6. ادیب­الممالک فراهانی………………………………………………………………………………………………….. 92

4-2-7. ابوالقاسم لاهوتی………………………………………………………………………………………………………….. 96

4-2-8. ملک­الشّعرای بهار………………………………………………………………………………………………………… 99

4-2-9. فرّخی یزدی……………………………………………………………………………………………………………… 105

4-2-10. جدولِ برآیند گفتمان کلان حاکم بر شعر طنز در عصر مشروطه…………………….. 109

5. فصل پنجم: جمع­بندی و نتیجه­گیری

5-1. مشروطیت و قانون­گرایی……………………………………………………………………………………………………. 110

5-2. آزادی و استبدادستیزی…………………………………………………………………………………………………….. 112

5-3. مساوات و نقد فاصله­ی طبقاتی………………………………………………………………………………………….. 113

5-4. زن متجدّد و زن سنّتی………………………………………………………………………………………………………. 115

5-5. میهن پرستی و مقابله با نفوذ استعمار………………………………………………………………………………. 116

5-6. تأکید بر تجدّد، عقل­گرایی و خرافه­زدایی…………………………………………………………………………. 117

5-7. نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………. 119

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………… 121

چکیده

عصر مشروطه به عنوان اوّلین گام و خیز جامعه­ی ایرانی بر اساس اندیشه­های نوین جریان روشنفکری یکی از برجسته ترین ادوار طنز در ایران از ابتدای پیدایش تا کنون به حساب می آید بنابراین شناخت دقیق ادبیّات طنز این دوره­ی و تحلیل گفتمان حاکم بر آن ضرورت تام دارد و این امر از آنجا ناشی می شود که حوزه­های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایرانِ کنونی ما همچنان دستخوش اهداف و تلاش­های جریان روشنفکری است و تحلیل دقیق اوضاع کنونی ما و حرکت به سوی آینده، جز با شناخت عناصر ماهوی و گفتمانی عصر مشروطه امکان­پذیر نخواهد­بود. بنابراین می توان گفت که بررسی اشعار و طنز این دوره می تواند راهگشایی برای شناختی دقیق از ابتدای تحولات یک قرن اخیر در ایران باشد.