……………………………18

فصل سوم- مواد و روش ها

3-1- محل و زمان اجرای پروژه25

3-2- مشخصات طرح..25

3-3- مراحل انجام کار.25

3-3-1- نمونه گیری از خاک…26

3-3-2- تهیه بستر کاشت…26

3-3-3- زمان سبز شدن.27

3-3-4- عملیات آبیاری..27

3-3-5- عملیات تنک کردن.27

3-3-6- روش مبارزه باعلف های هرز، آفات و بیماری ها.27

3-4- اندازه گیری صفات رشدی و اجزاء عملکرد بذر گیاه ریحان سبز….28

3-4-1– روش اندازه گیری ارتفاع بوته در مرحله 80 درصد گلدهی..29

3-4- 2- روش اندازه گیری تعداد شاخه اصلی، تعداد شاخه فرعی گل دار و تعداد شاخه فرعی فرعی گل دار در هر بوته در مرحله 80 درصد گلدهی………………………………………………………………………………..29

3-4-3- روش اندازه گیری تعداد گره، میان گره و فواصل بین میان گره ها در مرحله 80 درصد گلدهی…………………………………………………………………………………………………………………………………29

3-4- 4- روش اندازه گیری طول و وزن تر ریشه در مرحله 80 درصد گلدهی………………………29

3-4- 5- روش اندازه گیری وزن تر برگ در مرحله 80 درصد گلدهی ……………………………………………………30

3-4- 6- روش اندازه گیری وزن خشک ریشه، وزن خشک برگ زمان 80 درصد گلدهی و وزن خشک اندام های هوایی زمان برداشت……………………………………………………………………………………………………………………….30

3-4-7- اندازه گیری سطح برگ و شاخص سطح برگ در مرحله 80 درصد گلدهی……………………………….30

3- 4-8- مرحله برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..31

3-4-9- روش اندازه گیری وزن تر اندام های هوایی زمان برداشت………………………………………………..31

3-4-10-روش اندازه گیری تعداد گل آذین در بوته، تعداد چرخه گل در گل آذین و تعداد کل چرخه در بوته در مرحله برداشت……………………………………………………………………………………………………………31

3-4-11-روش اندازه گیری طول گل آذین ها در بوته………………………………………………………………..31

3-4-12- جمع آوری بذر و تعیین وزن بذر در بوته…………………………………………………………………….32

3-4-13- وزن هزار دانه…………………………………………………………………………………………………………32

3-4-14- شمارش تعداد کل بذر در بوته…………………………………………………………………………………..32

3- 4-15- میانگین تعداد کل بذر در هر چرخه…………………………………………………………………………..32

3- 4-16- تعداد بذر در هر گل آذین………………………………………………………………………………………..32

3-4-17- وزن بذر در هر گل آذین…………………………………………………………………………………………..33

3-4-18- عملکرد بیولوژیک……………………………………………………………………………………………………33

3- 4-19- شاخص برداشت…………………………………………………………………………………………………….33

3- 4-20- میزان عملکرد بذر در هکتار……………………………………………………………………………………..33

3-4-21- تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………34

فصل چهارم- نتایج و بحث

4-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر صفات رشدی ریحان سبز در زمان 80 درصد گلدهی…42

4-1-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته………………………………………………………42

4-1-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی گلدار در بوته و تعداد شاخه فرعی فرعی گلدار در بوته……………………………………………………………………………………………………………….43

4-1-3- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر تعداد گره، میان گره و طول میان گره ها………………..45

4-1-4- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر سطح برگ (LA) و شاخص سطح برگ (LAI)………..47

4-1-5- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه……………………….48

4-1-6- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر وزن تر و خشک کل برگ در بوته………………………..50

4-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر صفات واجزای عملکرد بذر در ریحان سبز زمان برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد گل آذین، طول گل آذین، تعداد چرخه گل در هر گل آذین و تعداد کل چرخه در بوته…………………………………………………………………………………….52

4-2-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر وزن بذر در بوته، تعداد بذر در بوته، وزن بذر در گل آذین و تعداد بذر در گل آذین………………………………………………………………………………………………….55

4-2-3- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در هر چرخه گل………………………………..57

4-2-4- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت وزن هزار دانه……………………………………………………..58

4-2-5- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر وزن تر اندام های هوایی و وزن خشک اندام های هوایی…………………………………………………………………………………………………………………………………59

4-2-6- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت برعملکرد بیولوژیک……………………………………………..61

4-2-7- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر شاخص برداشت (Harvest index)………………..62

4-2-8- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر میزان عملکرد بذر در هکتار……………………………….63

4-3- ضرایب همبستگی بین متغییر های اندازه گیری شده زمان 80% گلدهی گیاه ریحان سبز…………….64

4-4- ضرایب همبستگی بین متغییرهای اندازه گیری شده زمان برداشت گیاه ریحان سبز…………………..66

4-5- نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………………………69

4-6- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………70

 

فهرست منابع

عنوان صفحه

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………..73

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………..79

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 3- 1- مشخصاتهواشناسیشهرستان کلاله در زمان اجرای پروژه…………………………………………..25

جدول 3-2- تجزیه عناصر غذایی موجود در بسترهای مورد آزمایش……………………………………………..26

جدول4-1- مقایسه میانگین صفات مختلف در انواع بستر و تاریخ کاشت در گیاه ریحان سبز زمان 80 درصد گلدهی………………………………………………………………………………………………………………………..36

جدول4-2- مقایسه میانگین صفات مختلف در انواع بستر و تاریخ کاشت در گیاه ریحان سبز زمان برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..39

جدول4-3- ضرایب همبستگی بین متغیرهای اندازه گیری شده زمان 80%گلدهی گیاه ریحان………….65

جدول4-4- ضرایب همبستگی بینمتغیرهای اندازه گیری شده زمان برداشتگیاه ریحان…………………..68

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل4-1- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته………………………………………………………43

شکل4-2- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی گلدار……………………………………44

شکل4-3- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی فرعی گلدار…………………………..44

شکل4-4- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد گره……………………………………………………….45

شکل4-5- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد میان گره…………………………………………………46

شکل4-6- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر طول میان گره………………………………………………….46

شکل4-7- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر سطح برگ………………………………………………………47

شکل4-8- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر شاخص سطح برگ…………………………………………..48

شکل4-9- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر طول ریشه……………………………………………………….49

شکل4-10- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر ریشه………………………………………………….49

شکل4-11- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک ریشه……………………………………………50

شکل4-12- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر کل برگ در بوته…………………………………51

شکل4-13- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک کل برگ در بوته…………………………..51

شکل4-14- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت تعداد گل آذین در بوته………………………………………52

شکل4-15- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت طول گل آذین در بوته………………………………………..53

شکل4-16- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد چرخه در هر گل آذین…………………………….53

شکل4-17- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد کل چرخه در هر بوته……………………………..54

شکل4-18- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن کل بذر در هر بوته…………………………………..55

شکل4-19- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد کل بذر در هر بوته…………………………………55

شکل4-20- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن بذر در گل آذین………………………………………56

شکل4-21- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در گل آذین…………………………………….56

شکل4-22- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در هر چرخه……………………………………57

شکل4-23- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن هزار دانه………………………………………………..58

شکل4-24- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر اندام های هوایی………………………………….59

شکل4-25- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک اندام های هوایی……………………………60

شکل4-26- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر عملکرد بیولوژیک…………………………………………..61

شکل4-27- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر شاخص برداشت…………………………………………….62

شکل4-28- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر عملکرد بذر…………………………………………………..63

فصل اول

مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه

گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum.L)، گیاهی یک ساله و اسانس دار بوده که به وسیله بذر تکثیر شده و علاوه بر مصارف دارویی به عنوان سبزی هم مصرف می گردد. رشد رویشی و عملکرد بذر در گیاهان تحت تأثیر عوامل بسیاری قرار می گیرند که یکی از این عوامل نوع محیط کشت است. امروزه مواد بسیاری با منشأ آلی و معدنی در اختیار قرار دارند که می توانند به محیط های کشت اضافه گردند و این مواد با تحت تأثیر قرار دادن وضعیت pH خاک، میزان عناصر معدنی در دسترس گیاه، میزان نگهداری رطوبت در خاک، الگو و میزان رشد ریشه در محیط کشت و … نقش مهمی را در عملکرد ایفا می کنند (رحمتی و همکاران، 1387).

تصمیم گیری در مورد زمان كاشت مطلوب یك گیاه زراعی بسیار با اهمیت بوده و از عوامل مهم جهت رسیدن به حداكثر عملكرد بالقوه در گیاهان می باشد. تأثیر عوامل محیطی بر مراحل فیزیولوژیكی گیاه باعث می شود كه تاریخ كاشت از منطقه ای به منطقه دیگر و حتی در یك منطقه بسته به اختلاف ژنتیكی میان ارقام فرق كند (هدلی و همکاران، 1983؛ سندهو، 1984). انتخاب تاریخ كاشت مناسب به علت ضرورت استفاده حداكثر از منابع طبیعی طی فصل رشد حائز اهمیت است. تأخیر در كاشت نیز به علت كوتاه شدن دوره رشد گیاه و احتمال برخورد زمان گلدهی با درجه حرارت های بالا اثرات نامطلوبی بر رشد و نمو گیاهان می گذارد (باروس و همکاران، 2004).

علاقه برای تولید گیاهان دارویی و معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به طور مداوم در جهان رو به افزایش است (کاروبا و همکاران، 2002). به گونه ای كه قرن بیستم را به نام قرن بازگشت به طبیعت و قرن استفاده از داروهای گیاهی نام نهاده اند (گلشادی و همکاران، 1381).

1-2- گیاه شناسی تیره نعناع

گیاه ریحان از تیره نعناع Labiatae–Lamiaceae است. این خانواده از حدود 200 جنس و 3000 گونه تشکیل شده که همه جازی می باشند. گیاهان این خانواده در 8 زیر خانواده طبقه بندی می شوند. جنس های مهم هر زیر خانوادۀ عبارتند از:

زیر خانواده آجوگوئیده: جنس های توکریوم (300 گونه) و آجوگو (40 گونه).

زیر خانوادۀ پروستاندروئیده: جنس پروستاندرا (50 گونه).

زیر خانوادۀ پراسیوئیده: جنس گومفوستما (40 گونه).

زیر خانوادۀ اسکوتلاریوده: جنس اکوتلاریا (300 گونه).

زیر خانوادۀ لاوان دومیوده: جنس لاواندولا (28 گونه).

زیر خانوادۀ لامیوئیده: جنس های سالویا (700 گونه)، تیموس (400-300 گونه)، استاخیس (300 گونه)، لامیوم (50 گونه) و منتا (25 گونه).

زیرخانوادۀ اکیموئیده: جنس های هیپتیس (400 گونه) و اکیموم (150 گونه).

زیر خانوادۀ کاتوپریوئیده: جنس کاتوفریا (3 گونه).

گیاه…………………………………………………………………………………………12

1-3-2 تأثیر پیریدوکسین بر رشد و جذب در گیاه…………………………………………………………………………….13

 

فصل دوم- بررسی منابع

1-2 مروری کوتاه بر پژوهش های انجام شده در زمینه ی پرایمینگ بر شاخص های جوانه زنی………………………….15

2-2 مروری کوتاه بر پژوهش های انجام شده در زمینه ی اثرات پیریدوکسین بر شاخص های جوانه زنی………………..18

2-3 مروری کوتاه بر پژوهش های انجام شده در زمینه ی اثرات پیریدوکسین و سایر ویتامین ها بر روی فعالیت دو آنزیم کاتالاز و پراکسیداز……………………………………………………………………………………………………………..19

2-4 مروری کوتاه بر پژوهش های انجام شده در زمینه ی طول دوره ی پرایمینگ بر شاخص های جوانه ………………..24

فصل سوم- مواد و روش ها

3-1 مواد و روش ها…………………………………………………………………………………………………………….27

3-2 سترون سازی بذور………………………………………………………………………………………………………..27

3-3 تهیه ی محلول های لازم برای اعمال تیمارهای مختلف…………………………………………………………………..28

3-3-1 تهیه ی محلول پیریدوکسین……………………………………………………………………………………………..28

3-4 تیمارهای به کار رفته در آزمایش………………………………………………………………………………………..28

3-5 روش کشت بذر……………………………………………………………………………………………………………29

کشت در پتریدیش……………………………………………………………………………………………………………….29

3-6 استخراج پروتئین برای سنجش فعالیت آنزیم (Sundhakar et al., 2001)…………………………………………30

3-7 سنجش فعالیت آنزیم کاتالاز (Kar Mischra, 1976)…………………………………………………………………30

3-8 سنجش فعالیت آنزیم پراکسیداز (حدادچی، 1365)……………………………………………………………………..31

3-9 اندازه گیری شاخص های جوانه زنی……………………………………………………………………………………..31

3-10 تجزیه و تحلیل آماری……………………………………………………………………………………………………34

فصل چهارم- نتایج

4-1 طول ریشه چه…………………………………………………………………………………………………………….36

4-2 طول ساقه چه……………………………………………………………………………………………………………….40

4-3 درصد جوانه زنی………………………………………………………………………………………………………….44

4-4 وزن تر گیاهچه…………………………………………………………………………………………………………….48

4-5 وزن خشک گیاهچه………………………………………………………………………………………………………..52

4-6 سرعت جوانه زنی…………………………………………………………………………………………………………56

4-7 ضریب سرعت جوانه زنی………………………………………………………………………………………………..60

4-8 بنیه بذر……………………………………………………………………………………………………………………..64

4-9 میانگین مدت جوانه زنی………………………………………………………………………………………………….68

4-10 میانگین جوانه زنی روزانه……………………………………………………………………………………………..72

4-11 سرعت جوانه زنی روزانه………………………………………………………………………………………………76

4-12 بنیه گیاهچه……………………………………………………………………………………………………………….80

4-13 فعالیت آنزیم کاتالاز……………………………………………………………………………………………………..83

4-14 فعالیت آنزیم پراکسیداز……………………………………………… …………………………………………………87

فصل پنجم- بحث و نتیجه گیری

5-1 شاخص های جوانه زنی………………………………………………………………………………………………….101

5-2 فعالیت کاتالازی و پراکسیدازی…………………………………………………………………………………………102

5-3 نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………….103

5-4 پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………104

فصل ششم- منابع

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………106

فهرست جداول

جدول 4-1 نتایج تجزیه واریانس تأثیر سطوح مختلف رقم، پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد یر مؤلفه های جوانه زنی رشد گیاهچه گندم………………………………………………………………………………………………………………..92

ادامه ی جدول 4-1 نتایج تجزیه واریانس تأثیر سطوح مختلف رقم، پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد یر مؤلفه های جوانه زنی رشد گیاهچه گندم……………………………………………………………………………………………………93

جدول 4-2 مقایسه میانگین تیمارهای ارقام در شاخص های جوانه زنی گندم………………………………………………..93

ادامه ی جدول 4-2 مقایسه میانگین تیمارهای ارقام در شاخص های جوانه زنی گندم……………………………………….93

جدول 4-3 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح پیریدوکسین در شاخص های جوانه زنی گندم………………………………..94

ادامه ی جدول 4-3 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح پیریدوکسین در شاخص های جوانه زنی گندم……………………….94

جدول 4-4 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح طول دوره ی کاربرد در شاخص های جوانه زنی گندم………………………94

ادامه ی جدول 4-4 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح طول دوره ی کاربرد در شاخص های جوانه زنی گندم……………..94

جدول 4-5 مقایسه میانگین تیمارهای رقم و سطوح پیریدوکسین در شاخص های جوانه زنی گندم…………………………95

ادامه ی جدول 4-5 مقایسه میانگین تیمارهای رقم و سطوح پیریدوکسین در شاخص های جوانه زنی گندم………………..95

جدول 4-6 مقایسه میانگین تیمارهای رقم و سطوح طول دوره ی کاربرد در شاخص های جوانه زنی گندم……………….95

ادامه ی جدول 4-6 مقایسه میانگین تیمارهای رقم و سطوح طول دوره ی کاربرد شاخص های جوانه زنی گندم………….96

جدول 4-7 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد در شاخص های جوانه زنی گندم……..96

ادامه ی جدول 4-7 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد شاخص های جوانه زنی گندم..97

جدول 4-8 مقایسه میانگین تیمارهای رقم، سطوح پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد در شاخص های جوانه زنی گندم.98

ادامه ی جدول 4-8 مقایسه میانگین تیمارهای رقم، سطوح پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد در شاخص های جوانه زنی گندم…………………………………………………………………………………………………………………………….99

 

فهرست نمودارها

نمودار 1-1 توزیع سطح برداشت گندم استان ها نسبت به کل کشور در سال زراعی 1389-1388……………………….11

نمودار 1-2 توزیع سطح تولید گندم استان ها نسبت به کل کشور در سال زراعی 1389-1388………………………….12

نمودار 4-1 بررسی طول ریشه چه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………………………..38

نمودار 4-2 بررسی طول ریشه چه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد…………………………………………38

نمودار 4-3 بررسی طول ریشه چه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………………………39

نمودار 4-4 بررسی طول ریشه چه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد………………………………….39

نمودار 4-5 بررسی طول ریشه چه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد…………………………40

نمودار 4-6 بررسی طول ساقه چه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………………42

نمودار 4-7 بررسی طول ساقه چه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………………………….42

نمودار 4-8 بررسی طول ساقه چه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………………………….43

نمودار 4-9 بررسی طول ساقه چه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد…………………………………..43

نمودار 4-10 بررسی طول ساقه چه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد………………………..44

نمودار 4-11 بررسی درصد جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………………….46

نمودار 4-12 بررسی درصد جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد…………………………………..46

نمودار 4-13 بررسی درصد جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………………..47

نمودار 4-14 بررسی درصد جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد……………………………47

نمودار 4-15 بررسی درصد جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد………………….48

نمودار 4-16 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………………….50

نمودار 4-17 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………………………………50

نمودار 4-18 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین………………………………………………..51

نمودار 4-19 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد……………………………………….51

نمودار 4-20 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد……………………………..52

نمودار 4-21 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………………………..54

نمودار 4-22 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد…………………………………………54

نمودار 4-23 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………………………55

نمودار 4-24 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد…………………………………..55

نمودار 4-25 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد…………………………56

نمودار 4-26 بررسی سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………58

نمودار 4-27 بررسی سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………………….58

نمودار 4-28 بررسی سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………………….59

نمودار 4-29 بررسی سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد…………………………..59

نمودار 4-30 بررسی سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد…………………60

نمودار 4-31 بررسی ضریب سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………..62

نمودار 4-32 بررسی ضریب سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد…………………………62

نمودار 4-33 بررسی ضریب سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………..63

نمودار 4-34 بررسی ضریب سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد…………………63

نمودار 4-35 بررسی ضریب سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد………..64

نمودار 4-36 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………………….66

نمودار 4-37 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………………………………66

نمودار 4-38 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین………………………………………………..67

نمودار 4-39 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد……………………………………….67

نمودار 4-40 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد……………………………..68

نمودار 4-41 بررسی میانگین مدت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………….70

نمودار 4-42 بررسی میانگین مدت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد……………………………70

نمودار 4-43 بررسی میانگین مدت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………..71

نمودار 4-44 بررسی میانگین مدت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد……………………71

نمودار 4-45 بررسی میانگین مدت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد…………..72

نمودار 4-46 بررسی میانگین جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین………………………………….74

نمودار 4-47 بررسی میانگین جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………..74

نمودار 4-48 بررسی میانگین جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………..75

نمودار 4-49 بررسی میانگین جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد…………………75

نمودار 4-50 بررسی میانگین جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد………..76

نمودار 4-51 بررسی سرعت جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………..78

نمودار 4-52 بررسی سرعت جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد…………………………78

نمودار 4-53 بررسی سرعت جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………….79

نمودار 4-54 بررسی سرعت جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد………………….79

نمودار 4-55 بررسی سرعت جوانه زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد………..80

نمودار 4-56 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………………81

نمودار 4-57 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………………………….82

نمودار 4-58 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………………………….82

نمودار 4-59 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد…………………………………..83

نمودار 4-60 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد………………………….83

نمودار 4-61 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین………………………………………..85

نمودار 4-62 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………………85

نمودار 4-63 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………………86

نمودار 4-64 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد……………………….86

نمودار 4-65 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد………………87

نمودار 4-66 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………….89

نمودار 4-67 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………….89

نمودار 4-68 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………..90

نمودار 4-69 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد……………………90

نمودار 4-70 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد…………..91

چکیده

گندم یكی از مهمترین محصولات كشاورزی است كه در بیشترین سطح، در ایران و جهان كشت می شود و اهمیت غذایی آن برای همه روشن است. اهمیت غذایی و اقتصادی این محصول كشورها را به تلاش برای تولید بیشتر و خودكفایی سوق می دهد. برای اصلاح این گیاه زراعی در جهت افزایش قدرت استقرار و تولید، در مرحله جوانه زنی شناخت شاخص های جوانه زنی ضرورت دارد. در جوانه زنی بذر گیاهان زراعی اجزای سرعت جوانه زنی، درصد نهایی جوانه زنی، رشد هتروترفیک گیاهچه حائز اهمیت است. از این رو، این مطالعه به منظور بررسی واکنش اجزای جوانه زنی بذر گندم به سطوح مختلف پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد پیریدوکسین انجام شد. جهت انجام این آزمایش از بذور گندم، رقم آذر 2 و امید استفاده شد. نمونه بذرها از سازمان تحقیقات اصلاح و نهال بذر شهرستان کرج در زمستان 1390 دریافت گردید. كشت داخل ژرمیناتور و آزمایشات مربوط به این تحقیق در آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه انجام شده است. این آزمایش در پتریدیش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط آزمایشگاه به اجراء در آمد. فاکتورهای این آزمایش شامل دو رقم آذر 2 و امید، پیریدوکسین با غلظت های صفر یا شاهد، 02/0 درصد، 04/0 درصد و 06/0 درصد و طول دوره ی کاربرد پیریدوکسین به مدت صفر یا شاهد، 8، 16 و 24 ساعت بوده است. نتایج بدست آمده در این تحقیق نشان داد افزایش غلظت کاربرد پیریدوکسین اعمال شده و افزایش طول دوره ی کاربرد پیریدوکسین سبب افزایش شاخص های جوانه زنی و کاهش فعالیت آنزیم های کاتالاز و پراکسیداز گردیده است. همچنین این نتایج نشان داد که رقم آذر 2 در مقایسه با رقم امید به پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد آن نتیجه ی بهتری داشته است. نتایج نشان داد که اعمال تیمار پیریدوکسین 04/0 و طول دوره ی کاربرد پیریدوکسین به مدت 24 ساعت سبب ظهور بیشترین مقدار شاخص های جوانه زنی، کمترین فعالیت آنزیم های کاتالاز و پراکسیداز شد.

کلمات کلیدی: پراکسیداز، پیریدوکسین، شاخص های جوانه زنی، طول دوره ی کاربرد، کاتالاز، گندم

 

فصل دوم: مبانی نظری و سوابق پیشین

فصل سوم: مواد و روش کار

3-1- انواع روش های خشک کردن در پژوهش… 22

3-1- 1- ساخت دستگاه خشک کن خورشیدی. 22

3-1- 2- خشک کردن در خشک کن خورشیدی. 23

3-1- 3- خشک کردن در آون آزمایشگاهی. 24

3-1- 4- خشک کردن در معرض نور مستقیم خورشید (روش سنتی) 25

3-2- روش تهیه نمونه لیمو. 25

3-3- روش اجرای پژوهش و گروه بندی تیمارها 26

3-3- 1- مشخصات طرح آماری. 26

3-3– 1 – 1– نام طرح. 26

3-3– 1 – 2–تیمارها 26

3-3– 1 – 3– تکرار تیمار. 26

3-4- آزمون های میکروبی. 28

3-4- 1- شناسایی کپک و مخمر. 28

3-4- 2- شناسایی اشرشیاکلای (Ecoli) 28

3-5- متغیرهای پژوهش… 29

3-5- 1- متغییرهای مستقل. 29

3-5- 2- متغییرهای وابسته. 29

3-6- تیمارهای قابل اندازه گیری در پژوهش حاضر. 29

3-6- 1- روش اندازه گیری کاهش رطوبت طی زمان خشک کردن. 29

3-6- 2- اندازه گیری ظرفیت جذب آب محصول طی زمان خشک کردن. 30

3-6- 3- اندازه گیری چروکیدگی محصول طی زمان خشک کردن. 31

3-6- 7- اندازه گیری شاخص های رنگ محصول نهایی. 31

3-7- روش گرد آوری و تجزیه و تحلیل داده ها 32

فصل چهارم: نتایج

4-1- نتایج مربوط به سنتیک افت رطوبت در روش های مختلف خشک کردن (تابعی از زمان) 34

4-2- نتایج مربوط به شدت افت رطوبت در خشک کن آون (تابعی از رطوبت مطلق) 36

4-3- نتایج مربوط به سنتیک افت رطوبت در دو روش خشک کردن خورشیدی و سنتی. 37

4-4- نتایج مربوط به تغییرات درصد چروکیدگی لیمو در آون (تابع زمان) 39

4-5- نتایج مربوط به تغییرات درصد چروکیدگی لیمو در آون (تابع رطوبت) 41

4-6- نتایج مربوط به تغییرات جذب آب در روش خشک کردن با آون (تابع رطوبت) 43

4-7- نتایج مربوط به تغییرات رنگ لیمو در سه روش خشک کردن. 44

4-8- نتایج آزمایش های میکروبی. 47

فصل پنجم: بحث و نتیجه‎گیری

5-1- بحث.. 49

5 ـ2- تفسیر نتایج مربوط به شدت افت رطوبت در روش های مختلف خشک کردن. 50

5ـ3 ـ تفسیر نتایج مربوط به چروکیدگی در سه روش خشک کردن. 52

5 ـ4ـ تفسیر نتایج مربوط به تغییرات قابلیت جذب آب در سه روش خشک کردن. 52

5 ـ 5 ـ تفسیر نتایج مربوط به تغییرات رنگ لیمو در سه روش خشک کردن. 53

5 ـ 6- تفسیر ننتایج مربوط به تغییرات میکروبی در سه روش خشک کردن. 55

5 ـ 7 ـ نتیجه‎گیری. 57

پیشنهادها 58

فهرست منابع فارسی. 59

فهرست منابع غیر فارسی. 62

چکیده انگلیسی 67

فهرست جدول ها

عنوان صفحه

جدول (1-1) میانگین تولید لیمو در کشورهای مختلف.. 14

جدول (1-4) نتایج تجزیه واریانس اثر دمای هوا بر چروکیدگی محصول در سطح احتمال 1 درصد. 40

جدول (1-4) نتایج تجزیه واریانس اثر روش خشک کردن بر چروکیدگی محصول در سطح احتمال 1 درصد. 42

جدول (3-4) تجزیه واریانس اثر دمای هوا بر شاخص رنگ ورقه های گوجه فرنگی به روش آون. 44

جدول (4-4) میانگین شاخص های رنگ لیموی خشک شده در ماهای مختلف هوا توسط آون. 45

جدول (5-4) میانگین تجزیه واریانس اثر روش خشک کردن خورشیدی. 45

جدول (6-4) میانگین تجزیه واریانس اثر دو روش خشک کردن خورشیدی و سنتی بر رنگ لیمو. 46

جدول (7-4) نتایج آزمون های میکروبی لیموی تازه 47

جدول (8-4) نتایج آزمون های میکروبی نمونه های خشک لیمو. 47

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار (1-4) سنتیک افت رطوبت لیمو در دماهای مختلف خشک کردن با آون. 34

نمودار (2-4) شدت افت رطوبت لیمو در دماهای مختلف خشک کردن با آون. 35

نمودار (3-4) شدت افت رطوبت لیمو در ماهای مختلف خشک کردن با آون. 36

نمودار (4-4) شدت افت رطوبت لیمو و تغییرات دمای هوا در دو روش خشک کردن سنتی و خشک کن خورشیدی 38

نمودار (5-4) تغییرات درصد چروکیدگی در آون. 39

نمودار (6-4) تغییرات درصد چروکیدگی لیمو. 41

نمودار (7-4) تغییرات قابلیت جذب آب لیمو طی خشک کردن. 43

فهرست شکل ها

عنوان صفحه

شکل (1-3) طرح شماتیک از دستگاه خشک کن خورشیدی. 24

 

چکیده فارسی

مقدمه: در صنعت مواد غذایی تمایل افزاینده ای برای توسعه روش های اقتصادی به منظور تهیه محصولات غذایی با ارزش تغذیه ای و حسی بالا وجود دارد.خشک کردن یکی از گسترده ترین روش های مورد استفاده برای نگه داری میوه ها و سبزی هاست. مرکبات از مهمترین میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان می باشند که دارای فساد پذیری بالایی هستند و با توجه به این نکته که در تمام فصول سال نیز در دسترس نمی باشند بنابراین مهمترین هدف پژوهش حاضر بررسی و مقایسه روش های خشک کردن سنتی، خورشیدی و آون این محصول می باشد.

روش کار: پس از مشخص نمودن یکی ازباغات لیمو درجهرم، تعداد 1000 عددمیوه لیموی کاملاٌ هم وزن وهم اندازه وهم شکل ویکنواخت ازنظررنگ میوه وکاملاٌسالم ازنظرعدم آلودگی قارچی انتخاب شدند. درخشک کن به روش آون دردماهای 50، 60، 70 و 80 درجه سانتیگراد، تعداد 50 پاکت کاغذی( هرپاکت به عنوان یک تکرار) که درهر پاکت تعداد 10 عدد میوه لیمو( هرمیوه به عنوان یک نمونه) و درخشک کن به روش خورشیدی، تعداد 5 پاکت و درهرپاکت تعداد 10 عدد میوه و در روش خشک کن به روش سنتی، تعداد 3 پاکت و درهرپاکت تعداد 10 عدد میوه قرارداده شد. بعد از اتمام پژوهش برای تیمار، درصدچروکیدگی میوه، درصد رشدکپک، درصد رشد مخمر، درصد میزان رشد میکروب اشرشیاکلای، شدت افت رطوبت میوه، ظرفیت جذب آب محصول طی زمان خشک کردن و شاخص رنگ میوه سنجیده شد.

نتایج: نتایج نشان می دهد که در روش خشک کردن با آون، در دمای بالا شدت افت رطوبت بیشتر و مدت زمان خشک شدن کم می شود همچنین میزان چروکیدگی در دمای بالا بر حسب مدت زمان بیشتر ولی بر حسب میزان رطوبت، دمای هوا بر میزان چروکیدگی بی تاثیر است. در هر سه روش خشک شدن میزان جذب آب نیز با افزایش دما کاهش می یابد. رنگ لیمو نیز در دمای 50 درجه سانتی گراد از بالاترین شفافیت و رنگ زرد برخوردار است. در روش خورشیدی مدت زمان خشک شدن 45-17 درصد کوتاهتر از روش سنتی است.میزان رنگ میوه نیز در روش خورشیدی شفافیت بیشتری نسبت به روش سنتی دارد.در ارزیابی میکروبی مشخص شد که نمونه های آون و خورشیدی نسبت به نمونه های سنتی مطابق با استاندارد لیمو دارای میکروب (مخمر، کپک و اکلای) می باشند.

بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده مشخص گردید که استفاده از روش آون بهترین روش و بعد از ان استفاده از خشک کن خورشیدی و سپس سنتی به منظور خشک کردن لیمو می باشد. اما از طرفی استفاده از آون به دلیل مصرف برق و انرژی احتمالاً مقرون به صرفه نمی باشد که نیاز به بررسی های دقیق تری دارد اما از نظر کیفیت محصول مقرون به صرفه می باشد.

کلید واژه: خشک کردن، آون، خورشیدی، سنتی، لیمو، جهرم.

فصل اول

کلیات تحقیق

1- 1- مقدمه

در صنعت مواد غذایی تمایل افزاینده ای برای توسعه روش های اقتصادی به منظور تهیه محصولات غذایی با ارزش تغذیه ای و حسی بالا وجود دارد.خشک کردن یکی از گسترده ترین روش های مورد استفاده برای نگه داری میوه ها و سبزی هاست. طی خشک کردن، برای رسیدن به یک فعالیت آبی نهایی که پایداری میکروبی محصول را تضمین و تغییرات فیزیکی و شیمیایی را به حداقل برساند، درصد آب ماده غذایی تا حد معینی کاهش می یابد (صیاد، 1384).

مرکبات از مهمترین میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان و از خانواده Rutaceae و زیر خانواده Auratiodea بوده که شامل 150 جنس و تقریباً 2000 گونه می باشد (Campelo and et al, 2011). این محصول در صنایع غذایی، داروسازی، عطر سازی و آرایشی کاربردهای فراوانی دارد. در طب سنتی نیز موارد استفاده زیادی دارند (Owhe-Ureghe and et al, 2010). به عنوان مثال برای درمان دردهای معده و سرفه کاربرد دارند (Oyagade and et al, 1999). علاوه بر این لیموترش خاصیت ضد باکتریایی (باکتری های گرم مثبت و گرم منفی) نیز دارد (Aibinu and et al, 2007). با توجه به اهمیت کشت و نگهداری محصولات این درخت ارزشمند و با توجه به فصلی بودن این میوه و امکان در دسترس نبودن به میوه تازه، در تمام فصول سال، نیاز اساسی نسبت به خشک کردن به روش های مختلف این محصول به چشم می خورد که مهمترین هدف پژوهش حاضر است.

1- 2- فرآیند خشک کردن

خشک کردن، فرایند کاهش رطوبت از طریق انتقال هم زمان حرارت و جرم است. انتقال حرارت از هوای اطراف به ماده غذایی موجب کاهش فشار بخار آب در سطح و تبخیر رطوبت سطحی می شود. در اثر این فرایند، گرادیان فشار بخار آب در ماده غذایی به وجود می آید که نیروی رانشی لازم برای خارج کردن آب از ماده غذایی را تأمین می کند (Fellows, 1990).

1- 2- 1- اهمیت خشک کردن

1-4- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………

5

1-4-1- هدف کلی …………………………………………………………………………………………………………

5

1-4-2- اهداف اختصاصی ……………………………………………………………………………………………….

6

1-5- محدوده های تحقیق …………………………………………………………………………………………………….

6

1-5-1- محدوده مکانی …………………………………………………………………………………………………..

6

1-5-2- محدوده زمانی ……………………………………………………………………………………………………

6

1-5-3- محدوده موضوعی ………………………………………………………………………………………………

6

1-6- تعریف واژگان کلیدی …………………………………………………………………………………………………

6

فصل دوم: ادبیات تحقیق

بخش اول

2-1- مروری بر فعالیت نوغانداری ………………………………………………………………………………………

9

2-1-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………

9

2-1-2- نوغانداری و تولیدات آن……………………………………………………………………………………..

9

2-1-3- سابقه نوغانداری …………………………………………………………………………………………………

10

2-1-4- نوغانداری و تولید ابریشم در ایران ……………………………………………………………………….

بخش دوم

11

2-2- پذیرش فناوری ها در کشاورزی ……………………………………………………………………………………

14

2-3- پیش نگاشته ها …………………………………………………………………………………………………………….

16

2-4- مبانی نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………….

26

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….

29

3-2- محدوده جغرافیایی تحقیق …………………………………………………………………………………………..

3- 3- نوع تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….

29

31

3-4- جامعه آماری تحقیق ……………………………………………………………………………………………………

32

3-5- روش نمونه­گیری ……………………………………………………………………………………………………….

32

3-6- برآورد حجم نمونه ها ………………………………………………………………………………………………….

32

3-7- روش گردآوری داده ها ……………………………………………………………………………………………….

33

3-8- ابزار پژوهش …………………………………………………………………………………………………………….

3- 9- متغیرهای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………

33

34

3-9-1- متغیر مستقل …………………………………………………………………………………………………….

34

3-9-2- متغیر وابسته ……………………………………………………………………………………………………..

34

3-10- فرضیه های تحقیق …………………………………………………………………………………………………….

34

3-11- روش­های آماری تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………………

34

3-11-1- آمار توصیفی ………………………………………………………………………………………………….

35

3-11-2- آمار استنباطی …………………………………………………………………………………………………

35

فصل چهارم: یافته­های تحقیق

4-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….

37

4-2- تجزیه و تحلیل داده­ها (آمار توصیفی) …………………………………………………………………………..

37

4-2-1- منطقه ………………………………………………………………………………………………………………..

37

4-2-2- جنس………………………………………………………………………………………………………………..

38

4-2-3- سن …………………………………………………………………………………………………………………..

38

4-2-4- تعداد افراد تحت تکفل ………………………………………………………………………………………..

39

4-2-5- سابقه نوغانداری …………………………………………………………………………………………………

40

4-2- 6- میزان تحصیلات ………………………………………………………………………………………………..

40

4-2-7- فعالیت های غیرنوغانداری ……………………………………………………………………………………

41

4-2-8- درآمد حاصل از فعالیت های غیرنوغانداری …………………………………………………………….

42

4-2-9- درآمد حاصل از نوغانداری ………………………………………………………………………………….

42

4-2-10- تعداد تلمبار ……………………………………………………………………………………………………..

43

4-2-11-نوع مالکیتتلمبار ………………………………………………………………………………………….

44

4-2-12- مساحت تلمبار ……………………………………………………………………………………………….

44

4-2-13- تعداد جعبه تخم نوغان پرورش داده شده (1392) ………………………………………………

45

4-2-14- نوع تلمبار……………………………………………………………………………………………………..

45

4- 2-15- مساحت توتستان……………………………………………………………………………………………

4- 2-16- مالکیت توتستان…………………………………………………………………………………………….

46

46

4- 2-17- دسترسی به روش درختکاری در توتستان……………………………………………………………

47

4-2-18- نحوه آشنایی با نوغانداری…………………………………………………………………………………

47

4-2-19- علت فعالیت نوغانداری……………………………………………………………………………………

48

4-2-20- برخورداری از خدمات بیمه………………………………………………………………………………

48

4-2-21- فروش تضمینی پیله تر تولیدی………………………………………………………………………….

49

4-2-22- مرجع مورد تمایل نوغاندار برای فروش پیله ……………………………………………………….

49

4-2-23- شرایط عرضه به بازار ……………………………………………………………………………………….

49

4-2-24- میزان هماهنگی شیوه های پرورش ارائه شده توسط مروجین با تجربه های شخصی نوغاندار ……………………………………………………………………………………………………………….

50

4-2-25- میزان درک نوغاندار از روش های نوین ارائه شده توسط مروجین …………………………..

51

4-2-26- استفاده ازتسهیلات بانکی…………………………………………………………………………………

51

4-2- 27- شرکت در کلاس های آموزش نوغانداری …………………………………………………………..

52

4-2-28- مناسب بودن اطلاعات مروجان برای نوغاندار ……………………………………………………..

52

4-2-29- تاثیر مروجان در تصمیم نوغانداران برای پرورشکرم ابریشم………………………………..

53

4-2-30- دریافت نهال یارانه ای اصلاح شده طی سال های 88 تا90 ………………………………………

53

4-2-31- وضعیت آینده نوغانداری از دیدگاه نوغانداران …………………………………………………….

54

4-2-32- تخریب توتستان ………………………………………………………………………………………………

54

4-2-33- میزان آشنایی با نوغانداری ………………………………………………………………………………..

55

4-2-34- راه های کسب اطلاع درباره نوغانداری ………………………………………………………………..

56

4-2-35- علاقه مندی به نوغانداری …………………………………………………………………………………..

56

4-2-36- درآمدزایی نوغانداری با توجه به کوتاهی زمان پرورش …………………………………………

57

4-2- 37- میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار نسبت به سایر فعالیت های کشاورزی ………

58

4-2-38- میزان هماهنگی شیوه های پرورش ارائه شده توسط مروجین با امکانات نوغانداری ….

58

4-2-39- دلایل عدم شرکت در کلاس های نوغانداری ………………………………………………………..

59

4-2-40- تمایل به احداث یا بازسازی تلمبار …………………………………………………………………….

60

4-2-41- تمایل به شرکت در کلاس های آموزش نوغانداری ……………………………………………….

61

4-2-42- تمایل به شرکت در کلاس های آموزشی مرتبط با نوغانداری ………………………………….

61

4-2-43- تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده ……………………………………………………………..

62

4-2-44- سابقه نوغانداری کشاورزان غیر نوغاندار …………………………………………………………….

62

4-2-45- امکانات نوغانداری کشاورزان غیرنوغاندار ………………………………………………………….

62

4-2-46- عوامل موثر بر افزایش تولید پیله و احیای نوغانداری از دیدگاه نوغانداران و غیرنوغانداران ……………………………………………………………………………………………………….

63

4-3- بخش آمار استنباطی …………………………………………………………………………………………………..

63

4-3-1- همبستگی بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته ……………………………………………………..

64

4-3-3-1- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و منطقه مورد فعالیت …………………………………..

64

4-3-3-2- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و جنسیت ………………………………………………….

64

4-3-3-3- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تحصیلات ………………………………………………

64

4-3-3-4- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و اشتغال غیرنوغانداری ……………………………….

65

4-3-3-5- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و نوع مالکیت تلمبار …………………………………..

65

4-3-3-6-همبستگی بین پذیرش نوغانداری و درآمدزایی آن با توجه به کوتاهی زمان پرور…

65

4-3-3-7- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار ……

66

4-3-3-8- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و شیوه های پرورش ارائه شده توسط مروجین .

66

4-3-3-9- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و دلایل عدم شرکت در کلاس های آموزش نوغانداری …………………………………………………………………………………………………………

66

4-3-3-10- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به بازسازی تلمبار …………………………

67

4-3-3-11- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به شرکت در کلاس های آموزش نوغانداری ……………………………………………………………………………………………………….

67

4-3-3-12- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به شرکت در کلاس های آموزشی مرتبط با فعالیت­های نوغانداری ………………………………………………………………………….

67

4-3-3-13- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده …..

68

4-3-3-14- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و راه های کسب اطلاع از نوغانداری ……………

68

فصل پنجم: بحث و پیشنهادات

5-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….

75

5-2- محدودیت تحقیق ………………………………………………………………………………………………………

75

5-3- نتیجه گیری و بحث …………………………………………………………………………………………………….

75

5-4- پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………

79

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………….

پرسشنامه ها …………………………………………………………………………………………………………………………

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………..

81

88

95

جدول 2-1-مبانینظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………..	27
جدول 4-1- توزیع فراوانی پاسخ دهندگان از نظر منطقه ………………………………………………………………….	37
جدول 4– 2- توزیع فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان……………………………………………………………………….	38
جدول 4- 3- توزیع فراوانی وضعیت سن پاسخ دهندگان …………………………………………………………………	39
جدول 4- 4- توزیع فراوانی وضعیت افراد تحت تکفل پاسخ دهندگان ………………………………………………	39
جدول 4- 5- توزیع فراوانی وضعیت سابقه نوغانداری پاسخ دهندگان………………………………………………..	40
جدول 4- 6- توزیع فراوانی میزان تحصیلات پاسخ دهندگان ……………………………………………………………	41
جدول 4- 7- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب فعالیت های غیرنوغانداری …………………………………………..	41
جدول 4- 8- توزیع فراوانی درآمد حاصل از فعالیت های غیر نوغانداری ……………………………………………	42
جدول 4- 9- توزیع فراوانی درآمد حاصل از نوغانداری پاسخ دهندگان …………………………………………….	43
جدول 4- 10- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب تعداد تلمبار تحت مالکیت …………………………………………	44
جدول 4- 11- نوع مالکیت تلمبار …………………………………………………………………………………………………	44
جدول 4- 12- توزیع فراوانی نمونه ها بر حسب مساحت تلمبار ……………………………………………………….	44
جدول 4- 13- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب تعداد جعبه تخم نوغان پرورش داده شده در سال 1392…	45
جدول 4- 14- توزیع فراوانی برحسب نوع تلمبار …………………………………………………………………………..	46
جدول4- 15- مساحت توتستان به (متر مربع) ………………………………………………………………………………..	46
جدول4- 16- مالكیت توتستان …………………………………………………………………………………………………….	46
جدول 4- 17- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب روش درختکاری توت ……………………………………………..	47
جدول 4- 18- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب نحوه آشنایی با نوغانداری …………………………………………	47
جدول 4- 19- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب علت فعالیت نوغانداری …………………………………………….	48
جدول 4- 20- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب برخورداری از خدمات بیمه در سال 1391 ………………….	48
جدول 4- 21- توزیع فراوانی برحسب فروش تضمینی پیله تر تولیدی ………………………………………………	49
جدول 4- 22- تمایل فرد برای فروش پیله …………………………………………………………………………………….	49
جدول 4- 23- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب دیدگاه شرایط عرضه محصول به بازار ………………………..	50
جدول 4- 24- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب میزان هماهنگی شیوه های ترویجی با تجربه های شخصی	50
جدول 4- 25- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب میزان درک نوغاندار از روشهای نوین ارائه شده …………..	51
جدول 4- 26- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب استفاده از تسهیلات بانکی طی سال های 88 تا 91 ……….	51
جدول 4- 27- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب شرکت در کلاسهای آموزش …………………………………….	52
جدول 4- 28- مناسب بودن اطلاعات مروجان برای نوغاندار …………………………………………………………..	52
جدول 4- 29- تاثیر مروجان در تصمیم نوغاندارا ن برای پرورش کرم ابریشم …………………………………….	53
جدول 4- 30- دریافت نهال یارانه ای اصلاح شده طی سال های 88 تا90 ……………………………………………	53
جدول 4- 31- وضعیت آینده نوغانداری از دیدگاه نوغانداران …………………………………………………………	54
جدول 4- 32- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب وضعیت تخریب توتستان ………………………………………….	55
جدول 4- 33- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب میزان آشنایی با نوغانداری …………………………………………	55
جدول 4- 34- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب راه های کسب اطلاع در مورد نوغانداری ……………………..	56
جدول 4- 35- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب میزان علاقه مندی به نوغانداری …………………………………..	57
جدول 4- 36- توزیع فراوانی نمونه ها بر حسب درآمدزایی نوغانداری ………………………………………………	57
جدول 4- 37- میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار نوغانداری نسبت به سایر فعالیت های کشاورزی	58
جدول 4- 38- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب میزان هماهنگی شیوه های پرورش ارائه شده ……………….	59
جدول 4- 39- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب دلایل عدم شرکت در کلاس های نوغانداری ………………..	60
جدول 4- 40- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب تمایل به احداث یا بازسازی تلمبار ……………………………..	60
جدول 4- 41- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب تمایل به شرکت در کلاس های آموزشی ………………………	61
جدول 4- 42- تمایل به شرکت در کلاس های آموزشی مرتبط با نوغانداری ……………………………………….	61
جدول 4- 43- تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده …………………………………………………………………..	62
جدول 4- 44- توزیع فراوانی کشاورزان غیر نوغاندار برحسب دارا بودن سابقه نوغانداری …………………..	62
جدول 4- 45- توزیع فراوانی کشاورزان غیرنوغاندار برحسب دارا بودن امکانات نوغانداری ………………..	63
جدول4- 46- بررسی عوامل موثر بر افزایش تولید پیله و احیای نوغانداری ……………………………………….	63
جدول 4- 47- آماره X2……………………………………………………………………………………………………………	69
جدول 4- 48- آزمون t مقایسه دو گروه مستقل ……………………………………………………………………………..	69
جدول 4- 49- آماره یومن ویتنی ………………………………………………………………………………………………….	71
جدول 4- 50- آماره دو جمله­ای …………………………………………………………………………………………………..	73

6	نمودار 2- 1- تعداد جعبه تخم نوغان توزیع شده در کل کشور و استان گیلان ……………………………………
6	نمودار 2- 2- تعداد جعبه تخم نوغان توزیع شده در کل کشور ……………………………………………………….
30	شکل 1-1- شهرستان لنگرود (به تفکیک بخش و دهستان) ………………………………………………………………
31	شکل 1-2- شهرستان شفت (به تفکیک بخش و دهستان) ………………………………………………………………..
88	ضمیمه 1- پرسشنامه ها………………………………………………………………………………………………………………..

• 1-مقدمه

تولید بیشتر، توزیع عادلانه ثروت، به دست آوردن سطح معیشت بالاتر و تأمین زندگی آسوده تر، هدف عمومی جوامع کنونی است که هریک به اشکال گوناگون در پی تحقق آن هستند (کشاورز،1389). عموماّ در کشورهای درحال توسعه، ساختار و اساس توسعه فعالیت های اقتصادی بر پایه کشاورزی است. بنابراین کشورهایی که اساس آنها بر کشاورزی استوار است مزیت نسبی بیشتری در تولید دارند (کیانی راد،1389).

نوغانداری و تولید فراورده های ابریشمی ازجمله فعالیت هایی است که می تواند در کنار سایر فعالیت های کشاورزی در یک دوره کوتاه مدت درآمدی را عاید خانوارهای روستایی نماید. وجود شرایط اقلیمی و امکانات مساعد توسعه نوغانداری و صنایع ابریشم در ایران و اشتغال زایی این فعالیت در بهره گیری از بیکاری های پنهان و نیروهای متمرکز در روستا از یک سو و گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مناطق مختلف از سوی دیگر، می تواند درجهت رفع پاره ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشاورزان مؤثر باشد (راهی، 1390).

سیرتاریخ نوغانداری در ایران با سابقه دیرینه اش نشان می دهد که این حرفه طی دوره های مختلف و در مواجهه با موانع و مشکلات گوناگون هیچگاه ازبین نرفته و فراموش نگردیده بلکه همچنان افتان وخیزان مسیر خود را طی نموده است.

تاریخ كهن ابریشم جهان گواهی موثر بر حضور ایرانیان در تولید و تجارت این محصول و تولید بافته های ابریشمی نفیس از زمان های دور تا به امروز می باشد. از ویژگی های بارز این صنعت به علاوه صنعت فرش اشتغال زایی آن است. در صنعت ابریشم از مرحله نوغانداری تا تبدیل نهایی، مشاغل زیادی وجود دارد كه بعضاً مشاغل دائمی هستند.

در این راستا رویکرد منطقی و برنامه ریزی شده به فعالیت های جانبی کشاورزی و صنایع تبدیلی و صنایع دستی با افزایش سطح اشتغال و ایجاد درآمد نیز می تواند ضمن حفظ بافت روستایی به توسعه و احیاء آن کمک شایانی کرده، روستانشینی را اقتصادی تر نماید. نوغانداری و مشاغل مرتبط با آن مانند قالی بافی و تولید فراورده های ابریشمی از جمله این فعالیت ها می باشد که قادر است ضمن ایجاد انگیزه اقتصادی و به کارگیری بخشی از نیروی کار روستا، درآمد نسبتاّ مناسبی را عاید خانوار روستایی نماید. به همین سبب بررسی علل گرایش کشاورزان و نیز عدم اقبال گروهی دیگر از آنان نسبت به این صنعت حائز اهمیت است.

• 2- بیان مسئله

استان گیلان با تولید حدود 55 تا 60 درصد پیله تر و برخورداری از بیشترین بهره بردار فعالیت نوغانداری در کشور بعنوان قطب فعالیت نوغانداری در ایران محسوب می شود. در سال های اخیر تولید پیله و ابریشم در ایران با کاهش بیش از پنجاه درصد مواجه شده است (شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم ایران، 1387). در طی همین مدت دستمزد کارگری در ایران خصوصا در گیلان به شدت افزایش یافته و با توجه به کارگرطلب بودن نوغانداری، قیمت پیله تولیدشده نتوانسته پاسخگوی زحمات کشاورز باشد. عدم صرفه اقتصادی تولید پیله در شرایطی رخ داد که قیمت زمین نیز افزایش بی سابقه ای پیداکرد و این موضوع انگیزه کافی برای تغییر کاربری توتستان ها را فراهم نمود. به علاوه محصولات رقیب کشاورزی نیز از وضعیت نسبی بهتری برخوردار شدند و مجموعاّ انگیزه برای تولید پیله کاهش یافت. علیرغم کاهش تولید پیله و کاهش عرضه نخ ابریشمی داخلی در سال های اخیر، قیمت نخ ابریشمی افزایش پیدا نکرد. این موضوع به دلیل کاهش قیمت نخ ابریشم در بازارهای جهانی و به علاوه تولید ابریشم ارزان قیمت در کشورهای همسایه ایران نظیر افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان بود. ایران با توجه به کیفیت تخم نوغان خود که از قدرت رقابت بالایی برخوردار است در سال های 1380 و 1381 از صادرکنندگان تخم نوغان به کشورهای آسیای میانه بود که متأسفانه این بازارها در سال های اخیر از دست رفت.

افزایش روزافزون مصرف فراورده های ابریشمی به سبب ارتقاء سطح زندگی مردم به ویژه در کشورهای توسعه یافته و محبوبیت این محصولات نزد دوستداران محیط زیست در جهان به سبب اهمیت خواص فیزیکی و شیمیایی ابریشم برای سلامت و بهداشت از یک سو و توقف یا کاهش فعالیت نوغانداری در کشورهای توسعه یافته به سبب محدودیت زمین و افزایش دستمزد نیروی کار، فرصت مناسبی برای کشورهای درحال توسعه فراهم آورده است تا با به کارگیری روش های نوین، تولید ابریشم را در کشورهای خود افزایش دهند.

با ظهور پدیده صنعتی شدن در برخی کشورها نظیر ژاپن و کره جنوبی از رونق این فعالیت کاسته شده، این کشورها دارای مزیت نسبی در بخش صنعت ابریشم گردیدند. از طرف دیگر کشورهایی مانند هندوستان و چین همچنان که در مسیر صنعتی شدن گام برمی دارند اما طلایه داران تولید ابریشم درجهان هستند (راهی، 1390).

در سال های اخیر فعالیت نوغانداری در ایران با رکود شدیدی مواجه شده است. این امر نه به دلیل عدم قابلیت های این سرزمین پهناور است بلکه بروز برخی از موانع و مشکلات، امروزه نوغانداری و تولید ابریشم در ایران را همانند برخی دیگر از زیربخش های کشاورزی به چالش کشیده است (صیداوی و همکاران، 1385).

 

به طور کلی چالش های پیش روی صنعت نوغانداری را می توان بدین شرح خلاصه نمود: عدم رغبت كشاورزان به دلایلی همچون بالا بودن نرخ نهاده های كشاورزی، نوسانات قیمت پیله و ابریشم، ناپایداری بازار، پایین بودن قیمت پیله، كاهش صادرات فرش، عدم صرفه اقتصادی برای تولیدكننده پیله تر و ابریشم، بالا بودن قیمت تمام شده نسبت به سایر كشورها، عدم ایجاد زیرساخت های تشكیلاتی مناسب، عملكرد پایین تر نسبت به هیبریدهای پرتولید در برخی كشورها به دلیل عدم رعایت شرایط استاندارد پرورش، سنتی بودن سیستم های تولید و خصوصیات ژنتیكی هیبریدهای ایرانی، عدم وجود صنایع تبدیلی متنوع، واردات رسمی و غیر رسمی پیله و ابریشم به دلیل وجود نخ های ارزان تر از قیمت تمام شده داخلی و بالا بودن دستمزد كارگران نسبت به برخی كشورهای دیگر.

 

با توجه به قلمرو وسیع نوغانداری در كشور و قابلیت توسعه این صنعت، ریشه دار بودن آن در فرهنگ و تمدن ایرانی و لزوم حفظ و تداوم آن با استفاده از تكنیك های نوین پرورشی، تدوین یك برنامه هدفمند و بلند مدتبرای احیاء این صنعت دیرپا ضروری می باشد.در این تحقیق تلاش می شود تا عوامل مؤثر بر پذیرش نوغانداری بررسی گردد و دلایل عدم استقبال کشاورزان نیز مورد واکاوی قرارگیرد. موقعیت ویژه استان گیلان در این حرفه – صنعت به عنوان قطب اصلی نوغانداری و دارا بودن بالاترین میزان تولید ابریشم کشور، اهمیت پرداختن به این موضوع را در محدوده این استان دو چندان می نماید. پژوهش پیش رو درصدد پاسخ دادن به این پرسش است که مهمترین عوامل اقتصادی، اجتماعی و فنی تأثیرگذار بر پذیرش نوغانداری کدامند؟

 

• 3- ضرورت و اهمیت تحقیق

پرورش کرم ابریشم از حرفه های بسیار قدیمی است که در طول تاریخ ایران با فراز و نشیب فراوان به حیات خود ادامه داده است. ابریشم در بخشی از حیات چند هزارساله این کشور خودنمایی کرده و حتی در برخی از ادوار محور اقتصاد این مرزو بوم بوده است. در بسیاری از کشورها و عمدتاَ در آسیا این حرفه از دیرباز محل کسب درآمد مردم بوده، این فعالیت همچنان ادامه دارد. اگرچه نوغانداری به عنوان یک فعالیت جانبی تلقی می گردد، اما با توسعه تکنولوژی و صنعتی کردن این فعالیت امکان بهره برداری بیشتر و بالطبع کسب منافع از آن در شرایط اقلیمی معمولی به عنوان یک شغل جانبی مطرح بوده، مورد استفاده بسیاری از کشورها قرار می گیرد. در شرایط مطلوب تر اقلیمی نیز به دلیل سرعت رشد درخت توت و امکان پرورش کرم ابریشم دو تا سه بار (در مناطق معتدله) و چهار تا پنج بار (در مناطق نیمه گرمسیری و گرمسیری) در سال می تواند به عنوان یک شغل جانبی خانوار روستایی محسوب گردد. بنابراین گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مختلف می تواند به عنوان برنامه ای مناسب در جهت رفع پاره ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی نقش ارزنده ای را ایفا نماید (صیداوی وهمکاران، 1385).

به دلیل اینکه نوغانداری یك فعالیت جانبی برایكشاورزان محسوب می گردد، تاکنون كمتر مورد توجه و حمایت بوده است.از سوی دیگر 95 درصد تولیدات نخ ابریشم صرف تولید فرش ابریشمی می شود كه بازار آن صادراتی است و مصرف داخلی آن بسیار محدود است، لذا فعالیت های نوغانداری بسیار وابسته به تحولات بین المللی صادرات فرش است. حجم قابل توجهی ازابریشم مورد نیاز كشور از طریق واردات تأمین می شود، این در حالی است كه با حمایت از نوغانداران داخلی و ایجاد انگیزه در کشاورزانی که به طور بالقوه از امکانات پرورش کرم ابریشم برخوردارند امكان افزایش تولید ابریشم داخلی و ایجاد فرصت اشتغال برای كشاورزان شمال كشور فراهم می شود. ابریشم به دلیل بالابودن ارزش افزوده، از ظرفیت قابل توجهی برای ایجاد فرصت های شغلی برخوردار است. به كار انداختن چرخ های تولید ابریشم در شمال كشور ضمن افزایش نقدینگی در بازارهای داخلی، قدرت صادراتی ایران در حوزه صادرات غیرنفتی را نیز افزایش می دهد.

عمده پژوهش های علمی و تحقیقاتی در حوزه صنعت نوغانداری و ابریشم در دنیا به استثناء مواردی که به کلی گویی درخصوص سیاست های اتخاذ شده توسط دولت های کشورهای نوغان خیز پرداخته است یا پژوهش هایی که صرفاَ به روش های اصلاح نژادی کرم ابریشم، درختان توت و غیره معطوف بوده است، توجه کمتری به بررسی تأثیرگذاری این سیاست ها و راه های توسعه آن داشته است. در ایران نیز مطالعات صورت گرفته درخصوص صنعت نوغانداری و ابریشم بیشتر در راستای بررسی های مربوط به توسعه این صنعت در قالب مطالعات طرح توسعه نوغانداری و صنایع ابریشم ایران و نیز موضوعات مرتبط با اصلاح نژاد کرم ابریشم و درخت توت و آفات و بیماری های آنها معطوف بوده و در مجموع کمتر به بررسی علمی علل کمرنگ شدن استقبال کشاورزان از این حرفه دیرینه و عوامل مؤثر در پذیرش آنان پرداخته شده است. لذا انجام طرح های پژوهشی در این خصوص ضروری به نظر می رسد.

 

• 4- اهداف تحقیق

1-4- 1- هدف کلی:

آوری……………………………………………………………………………………………………………11

– بخش دوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………12

2-3- منشاء آفات…………………………………………………………………………………………………………………………………12

2-3-1- تاریخچه کنترل آفات……………………………………………………………………………………………………………..12

2-3-1-1- دوره روش­های سنتی…………………………………………………………………………………………………………12

2-3-1-2- دوره آفت­کش­ها………………………………………………………………………………………………………………..12

2-3-1-3- دوره مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………13

2-4- مدیریت تلفیقی آفات (IPM)……………………………………………………………………………………………………….13

2-4-1- مزایای مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………..13

2-4-2- عملیات مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………14

2-4-2-1- روش­های کنترل زراعی………………………………………………………………………………………………………14

2-4-2-2- روش­های کنترل بیولوژیک…………………………………………………………………………………………………15

2-4-2-3- روش­های کنترل فیزیکی…………………………………………………………………………………………………….15

2-4-2-4- روش­های کنترل مکانیکی…………………………………………………………………………………………………..15

2-4-2-5- روش­های کنترل شیمیایی……………………………………………………………………………………………………15

2-4-3- ویژگی­های مگس زیتون…………………………………………………………………………………………………………16

2-4-3-1- شکل­شناسی……………………………………………………………………………………………………………………..16

2-4-3-2- زیست­شناسی مگس زیتون………………………………………………………………………………………………….16

2-4-3-3- اهمیت اقتصادی مگس زیتون……………………………………………………………………………………………..18

2-4-3-4- علائم خسارت مگس زیتون………………………………………………………………………………………………..19

– بخش سوم………………………………………………………………………………………………………………………………………..19

2-4-4- مدیریت تلفیقی مگس زیتون در جهان و ایران…………………………………………………………………………..19

2-4-4-1- ردیابی مگس زیتون……………………………………………………………………………………………………………19

2-4-4-1-1- ردیابی مگس زیتون با استفاده از تله زرد چسبنده………………………………………………………………19

2-4-4-1-2- ردیابی مگس زیتون با استفاده از تله مکفیل………………………………………………………………………19

2-4-4-1-3- ردیابی مگس زیتون با استفاده از تله فرمونی……………………………………………………………………..20

2-4-4-1-4- ردیابی مگس زیتون با استفاده از اکوتراپ…………………………………………………………………………20

2-4-4-1-5- ردیابی مگس زیتون با استفاده از بطری­های شفاف…………………………………………………………….20

2-4-4-2- روش­های کنترل مگس زیتون……………………………………………………………………………………………..21

2-4-4-2-1- مبارزه قانونی (اقدامات قرنطینه­ای)…………………………………………………………………………………..21

2-4-4-2-2- مبارزه زراعی………………………………………………………………………………………………………………..21

2-4-4-2-3- مبارزه مکانیکی……………………………………………………………………………………………………………..21

2-4-4-2-4- مبارزه ژنتیکی با استفاده از روش نرعقیمی………………………………………………………………………..22

2-4-4-2-5- مبارزه بیولوژیک……………………………………………………………………………………………………………22

2-4-4-2-6- مبارزه شیمیایی……………………………………………………………………………………………………………..22

2-4-4-2-6-1- کنترل شیمیایی همراه با جلب­کننده­های حشرات کامل……………………………………………………23

2-4-4-2-6-1-1- طعمه­پاشی لکه­ای………………………………………………………………………………………………….24

2-4-4-2-6-1-2- طعمه­پاشی ردیفی………………………………………………………………………………………………….24

2-4-4-2-6-1-3- طعمه­پاشی هوایی………………………………………………………………………………………………….24

2-4-4-2-7- استفاده از ذرات کائولین برای محافظت میوه از مگس زیتون……………………………………………….25

– بخش چهارم……………………………………………………………………………………………………………………………………..25

2-5- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………25

– فصل سوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………38

– متدولوژی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….39

3-1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه……………………………………………………………………………………………40

3-1-1- معرفی شهرستان رودبار………………………………………………………………………………………………………….40

3-2- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….42

3-3- جامعه و نمونه آماری……………………………………………………………………………………………………………………42

3-4- ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………….43

3-5- روایی و پایایی ابزار اندازه­گیری……………………………………………………………………………………………………..44

3-5-1- روایی…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

3-5-2- پایایی…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

3-6- متغیرهای تحقیق و تعاریف عملیاتی……………………………………………………………………………………………….45

3-6-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………………………………45

3-6-1-1- ویژگی­های فردی………………………………………………………………………………………………………………45

3-6-1-2- ویژگی­های نظام زراعی………………………………………………………………………………………………………45

3-6-1-3- ویژگی­های اقتصادی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………….45

3-6-1-4- نفوذپذیری اجتماعی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………….45

3-6-1-5- همکارب با نهادها……………………………………………………………………………………………………………..45

3-6-1-6- مشارکت اجتماعی باغداران زیتون……………………………………………………………………………………….46

3-6-1-7- فعالیت­های آموزشی- ترویجی باغداران زیتون………………………………………………………………………46

3-6-1-8- دانش فنی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………………………..46

3-6-1-9- نوع کانال­های ارتباطی باغداران زیتون………………………………………………………………………………….46

3-6-1-10- نوع روش مورد استفاده برای مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون…………………………………………….47

3-6-1-11- دلایل عمده عدم انگیزه باغداران برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون……………………………………….47

3-7- فرضیه­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..47

3-8- روش تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………………………………49

3-8-1- آمار توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………………49

3-8-2- آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………..49

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………………………………51

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………52

4-2- یافته­های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-1- ویژگی­های فردی…………………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-2- ویژگی­های نظام زراعی…………………………………………………………………………………………………………..54

4-2-3- ویژگی­های اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………55

4-2-4- نفوذپذیری اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………58

4-2-5- همکاری با نهادها………………………………………………………………………………………………………………….59

4-2-6- مشارکت اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………60

4-2-7- فعالیت­های آموزشی- ترویجی………………………………………………………………………………………………..61

4-2-8- دانش فنی……………………………………………………………………………………………………………………………..62

4-2-9- سه اولویت مهم برای کسب اطلاعات در زمینه مدیریت تلفیقی مگس زیتون…………………………………64

4-2-10- استفاده از روش­های کنترل مگس زیتون در دوسال اخیر…………………………………………………………..65

4-2-11- سه دلیل عمده ایجاد عدم انگیزه در باغداران زیتون برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون…………………65

4-3- یافته­های استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………..66

4-3-1- بررسی روابط بین متغیرهای اسمی با متغیر وابسته……………………………………………………………………..66

4-3-2- بررسی روابط بین متغیرهای پیش­بین با متغیر وابسته از طریق ضرایب همبستگی پیرسون و اسپیرمن..67

4-3-3- تحلیل تشخیصی……………………………………………………………………………………………………………………69

فصل پنجم……………………………………………………………………………………………………………………………………………74

– بحث، نتیجه­گیری و پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………..75

5-1- مرور کلی بر تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..76

5-1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………..76

5-1-2- اهداف و سوالات…………………………………………………………………………………………………………………..76

5-1-3- محدوده تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..77

5-1-4- محدودیت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….77

5-1-5- روش و نوع تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..77

5-1-6- متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………77

5-1-6-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………………………….77

5-1-6-2- متغیرهای وابسته……………………………………………………………………………………………………………….77

5-1-7- فرضیه­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….77

5-2- نتیجه­گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….78

5-2-1- یافته­های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………….78

5-2-2- یافته­های استنباطی…………………………………………………………………………………………………………………82

5-3- بحث………………………………………………………………………………………………………………………………………….83

5-4- پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………………85

5-4-1- پیشنهادهای پژوهش حاضر…………………………………………………………………………………………………….85

5-4-2- پیشنهادهایی برای پژوهش­های آینده………………………………………………………………………………………..86

– منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………..87

– پیوست­ها………………………………………………………………………………………………………………………………………….96

– پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………………………………………….97

فهرست جداول

جدول 3-1- ارزش عددی گویه­های پرسش­نامه. 43

جدول 3-2- ارزش عددی گویه­های پرسش­نامه. 44

جدول3-3- میزان اعتماد (پایایی) پرسش­نامه با استفاده از روش آلفای كرونباخ.. 44

جدول 4-1- توزیع فراوانی ویژگی­های فردی زیتون­کاران.. 53

جدول 4-2- توزیع فراوانی ویژگی­های نظام زراعی باغداران زیتون.. 55

جدول 4-3- توزیع فراوانی ویژگی­های اقتصادی باغداران زیتون.. 56

جدول 4-4- میزان نفوذ­پذیری اجتماعی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 58

جدول 4-5- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه برحسب میزان نفوذ­پذیری اجتماعی.. 59

جدول 4-6- میزان همکاری باغداران زیتون با نهادها، به ترتیب اهمیت موضوع.. 59

جدول 4-7- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب همکاری با نهادها. 60

جدول 4-8- میزان مشارکت اجتماعی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 60

جدول 4-9- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان مشارکت اجتماعی.. 61

جدول 4-10- میزان فعالیت­های آموزشی-ترویجی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 62

جدول 4-11- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان فعالیت­های آموزشی.. 62

جدول 4-12- میزان دانش­فنی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 63

جدول 4-13- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان دانش فنی.. 64

جدول 4-14- روش­های کسب اطلاعات باغداران زیتون در زمینه مدیریت تلفیقی مگس زیتون.. 64

جدول 4-15- استفاده از روش­های کنترل مگس زیتون در دوسال اخیر. 65

جدول 4-16- دلایل عدم انگیز باغداران برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون.. 66

جدول 4-17- بررسی تاثیر ویژگی­های فردی، زراعی، اقتصادی در میزان استفاده از روش­های کنترل آفت مگس زیتون با استفاده از کای­اسکویر. 66

جدول 4-18- متغیرها، مقیاس متغیرها، ضریب همبستگی و سطوح معنی­داری آن­ها در جامعه آماری باغداران زیتون 67

جدول 4-19–تفسیر ضریب همبستگی.. 68

جدول 4-20- متغیرهای وارد­شده در تابع تشخیص به روش گام به گام. 70

جدول 4-21-نتایج حاصل از آزمون معنی­داری تابع.. 71

جدول 4-22- ضرایب تابع تشخیص کانونی.. 71

جدول 4-23- ماتریس ساختار. 72

جدول 4-24- نتایج طبقه­بندی پاسخ­گویان بر مبنای تابع تشخیص گام به گام. 73

فهرست شکل­ها

شکل 2-1- چارچوب نظری تحقیق.. 37

شکل 2-2- نقشه استان گیلان.. 40

شکل 3-1- نقشه شهرستان رودبار. 41

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1–1–مقدمه

میزان خسارت­های وارده به تولیدات­کشاورزی به­وسیله علف­های­هرز، بیماری­ها، حشرات و سایرآفات از مجموع خسارت­های وارده به محصولات­کشاورزی که در حدود 35 درصد می­باشد، به ترتیب 45، 30، 20 و 5 درصد تعیین شده است.اگر چه کنترل شیمیایی در مورد بسیاری از عوامل خسارت­زا موثر بوده و تحول زیادی در افزایش تولید بوجود آورده است، اما هزینه و تاثیر نامطلوب آنها بر محیط­زیست و کیفیت محصولات کشاورزی منجر به توجه بیشتر به استفاده از روش­هایی شده است که در آنها نیاز به مصرف مواد شیمیایی کم بوده یا نباشد (رنجبر و همکاران، 1386). تولید محصولات کشاورزی علاوه بر شرایط اقلیمی و مخاطرات پیش­بینی نشده در وهله اول تابع عوامل مدیریتی خاصی است که تاثیرات مهمی در تولید پایدار کشاورزی دارد. این عوامل به طور کلی شامل مدیریت خاک، آب، آفات و بازاریابی است که هر یک از این بخش­ها، خود دارای مسایل و معضلات بی­شماری است، اما در این بین، مدیریت تلفیقی آفات نقش مهمی در فرآیند تولید محصولات کشاورزی دارد (نوری و همکاران، 1390). خسارت آفات به محصولات کشاورزی دارای سابقه طولانی بوده و هر ساله با وجود مصرف سموم شیمیایی نه تنها خسارت آفات کنترل نمی­شود، بلکه سطح آلودگی مزارع نیز افزایش می­یابد ( نوری و همکاران، 1385 به نقل از شریفی مقدم، 1383).

در سال­های اخیر و با توجه بیشتر بشر به محیط زیست، کارگزاران بخش، مدیریت تلفیقی آفات را به­منظور کنترل آفات و بیماری­های گیاهی معرفی نموده­اند که مفید و در عین حال بیشتر از دیگر راهکارها به طبیعت نزدیک می­باشد.

مدیریت تلفیقی آفات، یک رهیافت موثر و حساس از نظر محیط زیست برای مدیریت آفات است که بر ترکیبی از روش­های معمول تکیه دارد. برنامه­های مدیریت تلفیقی آفات از اطلاعات جامع و جاری درباره چرخه زندگی آفات و ارتباطات آنها با محیط استفاده می­کند (2009 Ofuoku et al.,). ترویج اثر بخش مدیریت تلفیقی آفات نیازمند شناسایی محورها و مؤلفه­های اصلی مدیریت تلفیقی آفات به­منظور سیاست­گذاری و برنامه­ریزی عملی با مشارکت کشاورزان است. این مهم می­تواند از طریق اجرای برنامه­های مدیریت تلفیقی از طریق رهیافت­های مشارکتی ترویجی همانند رهیافت مدارس مزرعه­ای صورت گیرد، زیرا در فرآیند توسعه سرمایه انسانی مهم­ترین عامل به­شمار می­آید و استفاده از رهیافت­های مشارکتی عامل موفقیت برنامه­هایتوسعه کشاورزیاز جمله مدیریت تلفیقی آفات محسوب می­شود(شریفی و همکاران، 1386).

علی­­رغم تلاش­های فراوانی که در دهه­های اخیر برای آموزش روستائیان صورت گرفته، هنوز دانش و آگاهی روستاییان برای مدیریت تلفیقی آفات کافی نیست. این امر از آن حکایت دارد که شیوه­های به­کار گرفته شده از کارایی لازم برخوردار نبوده است. موفقیت برنامه­های مدیریت تلفیقی آفات به انگیزش­ها، مهارت­ها، و دانش کشاورزان و همچنین مشارکت گروه­های محلی و جوامع بستگی دارد.

زیتون به عنوان یکی از محصولات باغی، به لحاظ نقشی که در راستای تولید روغن خوراکی دارد، از جایگاه ویژه­­ای در جهان برخوردار است. تولید زیتون به دلیل تاثیرپذیری از عوامل جوی و محیطی در کنار مشکل آفات و بیماری­های گیاهی، در امر تولید با خطر مواجه می­باشد. آفت مگس زیتون (Bacterocera oleae) یکی از آفات مهم زیتون­کاری­های کشور بوده که با توجه به جدید بودن آفت مگس زیتون در ایران، و از طرفی بالا بودن میزان خسارت آن خصوصاً در استانهای گیلان، قزوین و زنجان، این آفت یکی از محدودکننده­ترین عوامل توسعه کشت زیتون در کشور و خصوصاً در شهرستان رودبار می­باشد و با بررسی مرور منابع داخلی، هیچگونه تحقیقی در زمینه شناسایی عوامل موثر بر عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون در کشور صورت نگرفته است. لذا این تحقیق سعی دارد با شناسایی عوامل موثر بر عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون توسط باغداران شهرستان رودبار، گام موثری درجهت افزایش این پذیرش زیتون­کاران شهرستان رودبار بردارد.

1-2- بیان­مسأله

آفات و بیماریهای­گیاهی از عوامل مهم تهدید­کننده و محدودکننده توسعه کشت زیتون یا هر نبات دیگری نیز می­باشند. نیاز مبرم کشور به روغن و وابستگی شدید به خارج از کشور جهت تأمین آن باعث شد تا سیاست گذاران بخش کشاورزی به منظور کاهش وابستگی اقدام به توسعه سطح زیر کشت گیاهان روغنی برای نیل به این هدف کنند که در این راستا یکی از گیاهانی که مقرر شد سطح زیر کشت آن به شدت افزایش یابد، زیتون بود. با توجه به برنامه وزارت جهادکشاورزی در راستای خودکفایی روغن خوراکی، جایگاه زیتون در تولید روغن مورد نیاز کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. شهرستان رودبار دارای1/7804 هکتار (تا پایان سال 91) سطح زیر کشت زیتون، که از این سطوح 9/5625 هکتار باغات بارده و 2/2178 هکتار باغات غیربارده می­بوده (صالحی، سازمان جهاد­کشاورزی استان گیلان) و بدین­جهت یکی از قطب­های تولید زیتون و نیز روغن زیتون در سطح کشور می­باشد. تا چندی پیش به جز شرایط آب و هوایی فاکتور دیگری به طور عمده تهدید کننده این برنامه توسعه نبود ولی از مردادماه سال 83 که برای اولین بار آفت مگس زیتون از کشور گزارش شد، زنگ خطر به صدا درآمد و در مدت کمتر از سه ماه دامنه گسترش آفت ۱۳ استان را در بر گرفت. مگس زیتون یکی از مهم ترین آفات زیتون است. لارو این آفت با تغذیه از گوشت میوه، باعث ریزش میوه ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغن زیتون و باعث ورود قارچ های بیماری­زا از محل سوراخ ورودی لاروها شده و اسیدیته داخل میوه ها را به میزان دو تا چهار برابر افزایش می­دهد. اگر میوه ها از واریته های کنسروی باشد، بازارپسندی محصول به واسطه خسارت مستقیم لاروها از بین می رود و هم چنین این حشره قادر است باکتری مولد گال زیتون را هم انتقال دهد.

وزارت جهادکشاورزی به جهت جلوگیری از خسارت آفت مگس زیتون، هر ساله هزینه­های هنگفتی را جهت تهیه و تدارک عوامل و تجهیزات مدیریت تلفیقی آفت متقبل می­شود و خصوصاً نهاده­های کنترل مگس زیتون از قبیل کارت زرد چسبنده، پروتئین هیدرولیزات و سم مالاتیون را بصورت رایگان در اختیار باغ­داران قرار می­دهد ولی باغ­داران زیتون برای کنترل آفت مگس زیتون با مدیریت جهادکشاورزی شهرستان رودبار به روش مدیریت تلفیقی، همکاری نمی­نمایند (سازمانجهاد کشاورزیاستان گیلان، 1391). از آنجایی­که به­دلیل وجود عوامل متعدد فردی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی پیرامون کشاورزان، عوامل زیادی در پذیرش و عدم پذیرش و تغییر در سیستم تاثیر­گذار هستند، بنابراین شناسایی این عوامل و جهت دادن سیاستها به سمت آنها، از جمله راهکارهای اصلی برای پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون (Bactrocera oleae) برای باغداران زیتون است لذا این تحقیق سعی دارد عوامل دخیل در عدم­ مشارکت باغ­داران زیتون شهرستان رودبار در مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون را شناسایی، تا براساس آن بتوان راهکاری در جهت افزایش پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون توسط باغ­داران زیتون شهرستان رودبار ارائه نماید تا راه­گشای کارشناسان مجری طرح باشد.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

اهمیت موانع پذیرش فن­آوری­ها در توسعه کشاورزی پایدار، شناخت این عوامل کمتر به صورت یک موضوع فرعی و در چارچوب شناخت عوامل موثر بر پذیرش در مطالعات پیشین به آن پرداخته شده است. به همین دلیل، نمی­توان چارچوب مشخصی برای شناخت موانع اصلی یافت. نکته شایان توجه دیگر، وابسته بودن موانع پذیرش به زمینه اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی منطقه­ای است که فن­آوری­ها در آنجا معرفی شده است که به احتمال زیاد علت اصلی آن، خلاء و نبود یک چارچوب مشخص است (ویسی و همکاران، 1388).

از آنجائی­که کشاورزی به عنوان منبع اصلی در­آمدی 51 درصد جمعیت جهان است، خسارت ناشی از آفات می­تواند منجر به کاهش معنی­داری در عملکرد و در­آمد شود (FAO, 2009). مگس زیتون به چندین گونه از زیتون­های وحشی نیز حمله می­کند (Rice, 2000). لارو مگس با تغذیه از میوه­ی زیتون باعث ریزش میوه­ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغن زیتون، افزایش اسیدیته میوه و ورود قارچ­های پاتوژن از سوراخ ورودی می­شود (Whit and Elson-Haris, 1992).

مگس زیتون(Bactrocera oleae)یکی از مهم­ترین آفات زیتون در مناطق زیتون­خیز دنیا محسوب می­شود(سروش و همکاران، 1389). در باغ­هایی که اقدامات کنترلی در آن­ها اجرا نمی­شود این آفت تا 100 درصد خسارت ایجاد می­کند (Cristofardet al., 2005). در ایران از گذشته­ی دور مگس زیتون جزء آفات قرنطینه­ای بوده است. برای اولین بار در تاریخ پنجم مردادماه سال 83 در منطقه­ی رستم­آباد به وجود این آفت پی بردند. متعاقب مشاهده­ی آفت در استان گیلان، آلودگی در زیتون­کاری­های سایر استان­ها، از جمله زنجان و قزوین نیز مشخص شد. با ردیابی­هایی که از این آفت در کل کشور به عمل آمد، مشخص شد که بیشتر نقاط زیتون­کاری شده­ی کشور آلوده هستند (Jafari and Rezaei, 2005).