1-8-2. سابقه صدور سند در کشور. 12

1-9. محدوده مورد مطالعه. 14

10-10. محدودیت ها وتنگناهای تحقیق.. 14

1-11. واژهها و مفاهیم. 15

فصل دوم: روش شناسی وتکنیک های تحقیق

2-1.توسعه روستایی.. 19

2-2. راهبردهای توسعه روستایی.. 21

2-3. اهدف و ضرورتهای توسعه روستایی.. 22

2-4. اهداف توسعه روستایی.. 26

2-5. سابقه صدور سند. 27

2-5-1. سابقه صدور سند در جهان. 27

2-5-2. صدور سند روستایی در ایران. 34

2-5-2-1. ملاحظات و مصوبات قانونی طرح صدور سند روستایی در ایران. 34

2-5-2- 2. نظام مدیریت و برنامهریزی توسعه و عمران روستاهای کشور و اهداف آن. 36

2-6 . نظام مدیریت املاک روستایی کشور از روزگار باستان تا دوره معاصر. 37

2-7. بازتابها واثرات صدور سند. 41

2-7-1. اثرات اجتماعی – اقتصادی.. 41

2-7-2. اثرات كالبدی.. 41

2-7-3. اثرات مدیریتی – نهادی.. 41

فصل سوم: ویژگیهای جغرافیایی

3-1. ویژگیهای طبیعی.. 43

3-1-1. موقعیت جغرافیایی بخش مرکزی رشت… 43

3-1-2 .زمین شناسی.. 44

3-1-3.توپوگرافی.. 47

3-1-4. اقلیم. 49

3-1-4-1. طبقه بندی اقلیمی محدوده مورد مطالعه. 50

3-1-5 . پوشش ابری.. 50

3-1-6 . فشار وباد. 51

3-1-7 . منابع آب منطقه. 52

3-1-7-1. آب های سطحی.. 52

3-1-7-2. آبهای زیر زمینی.. 52

3-1-8 . خاک.. 55

3-1-9.پوشش گیاهی.. 57

3-2. ویژگیهای جمعیتی واجتماعی.. 59

3-2-1. پیشینه تاریخی محدوده مورد مطالعه. 59

3-2-2 . تعداد، توزیع و تراکم خانوار، جمعیت، بعد خانوار و تحولات آن………………………………. 61

3-2-3. ترکیب جنسی.. 60

3-2-4. ترکیب سنی.. 60

3-2-5. مهاجرت… 61

3-2-6. میزان سواد. 62

3-2-7. رشد جمعیتی.. 63

3-2-8. ویژگیهای اقتصادی.. 64

3-2-8-1. اشتغال. 64

3-2-8-2 . توزیع شغلی.. 65

فصل چهارم: یافته‎های تحقیق

4-1. پیشینه محتوایی طرح صدور سند روستایی در ایران. 77

4-2. یافته های توصیفی.. 82

4-2-1 مشخصات فردی و عمومی پاسخگویان. 83

4-2-2. اثرات اقتصادی صدور سند روستایی.. 91

4-2-3 . بررسی اثرات اجتماعی صدور سند روستایی.. 105

4-2-4. بررسی اثرات کالبدی صدور سند روستایی.. 122

4-2-5. بررسی اثرات مدیریتی صدور سند روستایی(ویژه مدیر روستا) 129

4-3. یافته های تحلیلی.. 133

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1. نتیجه گیری.. 139

5-2. پیشنهادها 139

 

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 1-1 . روستاهای مشمول سند بخش مرکزی شهرستان رشت… 9

جدول 1-2. روستاهای نمونه مشمول سند بخش مرکزی شهرستان رشت… 10

جدول 3-1. تقسیمات سیاسی بخش مرکزی شهرستان رشت… 43

جدول 3-2 ایستگاه هایهواشناسیواقع در بخش مرکزی رشت… 49

جدول 3-3- متوسط باران –دما و رطوبت ایستگاه رشت… 50

جدول 3-4 .جمعیت، تعداد خانوار و بعد خانوار به تفکیک بخش و دهستان طی سالهای1375-1385-1390بخش مرکزی رشت… 60

جدول3-5 . ترکیب جنسی محدوده مورد مطالعه. 60

جدول 3-6 جمعیت باسواد ودرصد باسوادی در بخش مرکزی شهرستان رشت… 63

جدول 3-7 جمعیت محدوده مورد مطالعه. 63

جدول 3-8 سطح زیر کشت –تولید وعملکرد درهکتار محصولات کشاورزی.. 67

جدول 3-9. سطح زیر کشت وتولید انواع محصولات باغی محدوده مورد مطالعه. 68

جدول 3-10. تعداد روستاهای دارای برق به تفکیک دهستان. 71

جدول 3-11. تعداد روستاهای دارای آب به تفکیک دهستان. 71

جدول 3-12. تعداد روستاهای برخوردار از مخابرات و ارتباطات به تفکیک دهستان در بخش مرکزی شهرستان رشت 71

جدول 3-13 تعداد روستاها براساس نوع راههای ارتباطی به تفکیک دهستان. 72

جدول 3-14. تعداد، درصد و سرانه خدمات بهداشتی و درمانی بخش به تفکیک دهستان. 73

جدول 3-15. تعداد مراکز آموزشی در مقاطع مختلف بخش به تفکیک دهستان. 73

جدول 3-16. تعداد و درصد مراکز فرهنگی و مذهبی بخش به تفکیک دهستان. 74

جدول 3-17. تعداد، مراکز اداری بخش به تفکیک دهستان. 74

جدول 3-18. تعداد مراکز ورزشی بخش به تفکیک دهستان. 75

جدول 4-1 روند صدور سند اماكن روستایی استان گیلان به تفكیك شهرستان. 79

جدول 4-2 روند صدور سند اماكن روستایی شهرستان رشت… 80

جدول 4-3 روند صدور سند اماكن روستایی بخش مركزی شهرستان رشت… 82

جدول 4-4. تركیب پاسخگویان بر حسب جنس… 83

جدول 4-5. مشخصات جامعه آماری بر اساس سن افراد پاسخگو. 84

جدول 4-6. مشخصات جامعه آماری بر اساس تاهل افراد پاسخگو. 85

جدول 4-7. مشخصات جامعه آماری بر اساس بعد خانوار. 86

جدول 4-8. مشخصات و جامعه آماری براساس وضعیت سواد افراد پاسخگو. 87

جدول 4-9. مشخصات و جامعه آماری براساس میزان تحصیلات افراد پاسخگو. 88

جدول 4-10. مشخصات جامعه آماری براساس وضعییت شغلی افراد پاسخگو. 88

جدول 4-11. مشخصات جامعه آماری براساس نوع شغل افراد پاسخگو. 89

جدول 4-12. مشخصات جامعه آماری براساس محل تولد افراد پاسخگو. 90

جدول 4-13. مشخصات جامعه آماری براساس محل سکونت افراد پاسخگو. 90

جدول 4-14. میزان تاثیر صدور سند در ایجاد اشتغال. 92

جدول 4-15. میزان تاثیر صدور سند در افزایش درآمد روستاییان. 93

جدول 4-16. میزان تاثیر صدور سند در افزایش کارگاههای تولیدی.. 94

جدول 4-17. میزان تاثیر صدور سند در افزایش کارگاههای خدماتی.. 95

جدول 4-18. میزان تاثیر صدور سند در افزایش میزان سرمایه گذاری در بخش خصوصی.. 96

جدول 4-19. میزان تاثیر صدور سند در استفاده ازتسهیلات بانکی.. 98

جدول 4-20. میزان تاثیر صدور سند روستایی در جذب اعتبارات دولتی.. 99

جدول 4-21 میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش بهای زمین در داخل بافت روستا 100

جدول 4-22. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش بهای مسکن.. 101

جدول 4-23. میزان تاثیر صدور سند روستایی بر حجم گردش مالی(مبادله پول)در روستاها 102

جدول 4-24 تاثیر صدور سند روستایی در تغییر ارزش زمین از مصرفی به مبادلهای.. 103

جدول 4-25. تاثیر صدور سند روستایی بر رشد اقتصادی وعمران وآبادی روستا 104

جدول 4-26. تاثیر صدور سند روستایی در افزایش روحیه همکاری و مشارکت روستاییان. 106

جدول 4-27. ارزیابی چگونگی پیگیری دهیار روستا در خصوص صدور سند روستایی.. 107

جدول 4-28. میزان نقش صدور سند روستایی درتسریع رفع مشکلات ومعضلات روستاییان. 108

جدول4-29. میزان استفاده از نیروهای بومی محلی در مراحل صدور سند روستایی.. 109

جدول 4-30. تاثیر صدور سند روستایی در تقویت هویت اجتماعی روستاییان. 110

جدول4-31. میزان مشارکت اعضای شورای اسلامی روستادر مراحل صدور سند روستایی.. 111

جدول 4-32. میزان همکاری نهادها وادارات دولتی در مراحل صدور سند روستایی.. 112

جدول 4-33. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش رفاه اجتماعی.. 113

جدول 4-34. میزان تاثیر صدور سند درجلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهر. 114

جدول 4-35. میزان تاثیر صدور سند روستایی در تحکیم روابط خویشاوندی.. 115

جدول 4-36. میزان تاثیر صدور سند روستایی در مهاجرت از شهر به روستا 116

جدول4 -37. میزان تاثیر صدور سند روستایی در مراجعه روستاییان به خویشاوندان جهت ضمانت ووثیقه. 117

جدول 4-38. میزان تأثیر صدور سند روستایی در مراجعه خویشاوندان به نزد روستائیان جهت ضمانت ووثیقه 118

جدول 4-39 . میزان تاثیر صدور سند روستایی در فروش واحدهای روستایی.. 119

جدول 4-40. میزان تاثیر صدور سند روستایی درکاهش جرایماختلافات ملکی درروستا 120

جدول 4-41. میزان تاثیر صدور سند روستایی در کاهش میزان طلاق به واسطه اختلافات ملکی درروستا 121

جدول 4-42. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش اجاره بها واحدهای مسکونی وتجاری.. 122

جدول 4-43. میزان تاثیرصدور سند روستایی در تغییرات کالبد. 123

جدول 4-44. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش کیفیت بنا 124

جدول 4-45. میزان تاثیر صدور سند روستایی در جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی.. 125

جدول4-46. میزان تاثیر صدور سند روستایی در احداث واحدهای مسکونی وتجاری.. 126

جدول4-47. میزان تاثیر صدور سند روستایی در ایجاد فضای سبز. 127

جدول 4-48. میزان تاثیر سند روستایی در افزایش سطح زیر بناء واحدهای مسکونی.. 128

جدول4-49. میزان تاثیر صدور سند روستایی در ایجاد محیطی مناسب جهت سکونت… 129

جدول 4-50. میزان تاثیرصدور سند در ثبت تعداد معاملات انجام شده درروستا 130

جدول 4-51. میزان تاثیرصدور سند در تهیه اطلاعات ملکی درروستا 131

جدول4-52. میزان تاثیرصدور سند در جلب اعتماد روستائیان به بنیاد مسکن.. 132

جدول 4-53. میزان تاثیرصدور سند در سرعت بخشیدن به اجرای طرح های عمرانی.. 133

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل 2-1. تقسیم بندی دوره های مختلف نظام مدیریت روستایی کشور. 37

شکل 3-1 . نقشه موقعیت جغرافیایی بخش مرکزی شهرستان رشت… 44

شکل 3-2 . نقشه زمین شناسی بخش مرکزی شهرستان رشت… 46

شکل 3-3 . نقشه توپوگرافی بخش مرکزی رشت… 48

شکل 3-1 نمایی از آبندان عمومی در دهستان لاکان -روستای سقالکسار. 53

شکل 3-4 نقشه شبکه آب بخش مرکزی رشت… 54

شکل 3-6 نقشه پوشش گیاهی بخش مرکزی شهر رشت… 58

شکل 3-2- نمایی از باغات چای در دهستان لاکان –روستای نارنج کل.. 68

شکل 3-3- محصولات باغی در دهستان لاکان- روستای نارنج کل.. 69

شكل 4-1. درصد تركیب پاسخگویان بر حسب جنس… 83

شکل 4-2. مشخصات جامعه آماری بر اساس سن افراد پاسخگو. 84

شکل 4-3. مشخصات جامعه آماری بر اساس تاهل افراد پاسخگو. 85

شکل 4-4. مشخصات جامعه آماری بر اساس بعد خانوار. 86

شکل 4-5. مشخصات و جامعه آماری براساس وضعیت سواد افراد پاسخگو. 87

شکل 4-6. مشخصات و جامعه آماری براساس میزان تحصیلات افراد پاسخگو. 88

شکل 4-7. مشخصات جامعه آماری براساس وضعییت شغل افراد پاسخگو. 89

شکل 4-8. مشخصات جامعه آماری براساس نوع شغل افراد پاسخگو. 89

شکل 4-9. مشخصات جامعه آماری براساس محل تولد افراد پاسخگو. 90

شکل 4-10. مشخصات جامعه آماری براساس محل سکونت افراد پاسخگو. 91

شکل 4-11. میزان تاثیر صدور سند در ایجاد اشتغال. 92

شکل 4-12. میزان تاثیر صدور سند در افزایش درآمد روستاییان. 93

شکل4-13. میزان تاثیر صدور سند در افزایش کارگاههای تولیدی.. 95

شکل 4-14. میزان تاثیر صدور سند در افزایش کارگاههای خدماتی.. 96

شکل 4-15. میزان تاثیر صدور سند در افزایش میزان سرمایه گذاری در بخش خصوصی.. 97

شکل 4-16. میزان تاثیر صدور سند در استفاده از تسهیلات بانکی.. 98

شکل 4-17. میزان تاثیر صدور سند روستایی در جذب اعتبارات دولتی.. 99

شکل 4-18. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش بهای زمین در داخل بافت روستا 100

شکل 4-19. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش بهای مسکن.. 101

شکل 4-20. میزان تاثیر صدور سند روستایی بر حجم گردش مالی(مبادله پول)در روستاها 102

شکل 4-21. تاثیر صدور سند روستایی در تغییر ارزش زمین از مصرفی به مبادلهای.. 104

شکل 4-22. تاثیر صدور سند روستایی بر رشد اقتصادی وعمران وآبادی روستا 105

شکل 4-23. تاثیر صدور سند روستایی در افزایش روحیه همکاری و مشارکت روستاییان. 106

شکل 4-24. ارزیابی چگونگی پیگیری دهیار روستا در خصوص صدور سند روستایی.. 107

شکل 4-25. میزان نقش صدور سند روستایی درتسریع رفع مشکلات ومعضلات روستائیان. 108

شکل 4-26. میزان استفاده از نیروهای بومی محلی در مراحل صدور سند روستایی.. 109

شکل 4-27. تاثیر صدور سند روستایی در تقویت هویت اجتماعی روستاییان. 110

شکل4-28. میزان مشارکت اعضای شورای اسلامی روستادر مراحل صدور سند روستایی.. 111

شکل4-29. میزان همکاری نهادها وادارات دولتی در مراحل صدور سند روستایی.. 112

شکل4-30. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش رفاه اجتماعی.. 113

شکل 4- 31. میزان تاثیر صدور سند درجلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهر. 114

شکل 4-32. میزان تاثیر صدور سند روستایی در تحکیم روابط خویشاوندی.. 115

شکل4-33. میزان تاثیر صدور سند روستایی در مهاجرت از شهر به روستا 116

شکل 4-34. میزان تاثیر صدور سند روستایی در مراجعه روستاییان به خویشاوندان جهت ضمانت ووثیقه. 117

شکل 4-35. میزان تاثیر صدور سند روستایی در مراجعه خویشاوندان به نزد روستائیان جهت ضمانت ووثیقه 118

شکل 4-36. میزان تاثیر صدور سند روستایی در فروش واحدهای روستایی.. 119

شکل 4-37. میزان تاثیرصدور سند روستایی در کاهش جرایم اختلافات ملکی درروستا 120

شکل 4-38. میزان تاثیر صدور سند روستایی در کاهش میزان طلاق به واسطه اختلافات ملکی درروستا 121

شکل 4-39. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش اجاره بها واحدهای مسکونی وتجاری.. 122

شکل 4-40. میزان تاثیرصدور سند روستایی در تغییرات کالبدی.. 123

شکل 4-41. میزان تاثیر صدور سند روستایی در افزایش کیفیت بنا 124

شکل4-42. میزان تاثیر صدور سند روستایی در جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی.. 125

شکل 4-43. میزان تاثیر صدور سند روستایی در احداث واحدهای مسکونی وتجاری.. 126

شکل 4-44. میزان تاثیر صدور سند روستایی در ایجاد فضای سبز. 127

شکل4-45. میزان تاثیر سند روستایی در افزایش سطح زیر بناء واحدهای مسکونی.. 128

شکل 4-46. میزان تاثیر صدور سند روستایی در ایجاد محیطی مناسب جهت سکونت… 129

شکل 4-47. میزان تاثیرصدور سند در ثبت تعداد معاملات انجام شده درروستا 130

شکل 4-48 میزان تاثیرصدور سند در تهیه اطلاعات ملکی درروستا 131

شکل 4-49. میزان تاثیرصدور سند در جلب اعتماد روستائیان به بنیاد مسکن.. 132

شکل 4-50. میزان تاثیرصدور سند در سرعت بخشیدن به اجرای طرح های عمرانی.. 133

 

 

چکیده

فضاهای روستایی بخشی از جوامع انسانی هستند و توسعه پایدار و یکپارچه ملی معطوف به توسعه پایدار در سطح منطقه­ای، شهری و روستایی است. در همین راستا برنامه دوم، سوم و چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی، عمران روستایی را یکی از اهداف خود قرار داده و برای رسیدن به آن یکی از راهکارهای اجرایی را صدور سند اماکن روستایی در نظر گرفته است. صدور سند بر اساس تقاضای جمعی روستاییان و برداشت نقشه تفكیكی روستا با مشخصات ثبتی، تحدید حدود و تعیین مالكیت قانونی املاك صورت می گیرد. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و مبنای روش آن توصیفی – تحلیلی است. جامعه آماری این تحقیق شامل روستاهای بخش مرکزی شهرستان رشت است که طی سالهای 90-1375 اقدام به صدور سند برای آنها شده است که بر این اساس از مجموع روستاهای بخش مرکزی شهرستان رشت تعداد 20 روستا تاکنون از این مزیت برخوردار شده و با توجه به موضوع تحقیق، روستاهایی که از زمان صدور سند آنها حدود 5 سال گذشته انتخاب شده که شامل 10 روستا می­باشد. حجم نمونه با استفاده از جدول استاندارد شده مورگان 375 پرسش­نامه تعیین و به روش نمونه گیری تصادفی- سهمیه­ای توزیع آنها صورت گرفته است. متغیرهای تحقیق شامل صدور سند مالکیت به عنوان متغییر مستقل و اثرات اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و مدیریتی به عنوان متغیر وابسته می­باشند. همچنین در این پژوهش روایی پرسش­نامه از طریق نظر متخصصان و کارشناسان امر و پایایی پرسش­نامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ در بخش اثرات اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و مدیریتی بدست آمده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که صدور سند اماکن روستاییاز نظر ساکنان مناطق روستایی در زمینه­های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی موفق بوده و نتایج خوبی را بهمراه داشته است. این طرح هم چنین در برگیرنده مجموعه فعالیت­های حقوقی و فنی تهیه و تنظیم مدارك و نقشه های لازم جهت صدور اسناد اماكن روستایی است.

واژگان كلیدی:مالکیت، سند، ثبت، مسکن روستایی، توسعه روستایی، بخش مرکزی، شهرستان رشت.

مقدمه

مالكیت زمین همواره یكی از مهمترین ابزار كسب قدرت در روستاهای ایران بوده است. تحولات اجتماعی- اقتصادی دهه 40 و 50 اگرچه سبب گردید تا ساختار مالكیت از بزرگ مالكی به خرده مالكی تغییر یابد ولی هنوز در كنار ارزش اقتصادی، ارزش اجتماعی – سیاسی زمین از جایگاهی ویژه در روستاها برخوردار است.

امروزه از نظر حقوقی مهمترین راه تثبیت مالكیت برخورداری از سند است. در كشور ما اگر چه توجه به تعیین مالكیت و صدور سند بطور رسمی سابقه ای 75 ساله دارد ولی جامعه روستایی از این حیث همانند سایر جوانب از جامعه شهری كشورعقب تر است بطوریكه تا سالهای اخیر صدورسند مالكیت مشاع برای روستاها سبب شده تا غالب اماكن روستایی از سند مالكیت رسمی بهره مند نباشند. این وضعیت نه تنها سبب كاهش تعلق روحی – روانی روستاییان به زادگاه شان (باتوجه به شكاف زندگی شهری و روستایی) شده است بلكه سطح برخورداری روستاییان از تسهیلات و. . . را كاهش داده است.

از اینرو توجه به تثبیت مالكیت و صدور سند قانونی جهت كاهش شكاف بین زندگی شهری و روستایی از اهمیت ویژه ای برخوردار گردیده است. بطوریكه دولت جمهوری اسلامی از برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور برنامه صدور سند اماكن روستایی را از طریق بنیاد مسكن انقلاب اسلامی و سازمان ثبت و اسناد كشور در دستور كار خود قرار داده است.

1-13-1- تصمیم­ گیری از دیدگاه کارفرمایان اقتصادی………18

1-14- مکان یابی شهرک صنعتی………………………….. 18

1-14-1- عوامل و ضوابط عام………………………………. 19

1-14-2- عوامل و ضوابط خاص…………………………….. 20

1-15- اشتباهات متداول در مطالعات مکان یابی………… 21

1-16- ضوابط و معیارهای استقرار واحدها و فعالیت های صنعتی…..23

1-17- ضرورت تصمیم گیری………………………………. 25

1-18- چارچوب و ساختار پردازش هایچند معیارهمکانی…..26

1-19- مراحل تصمیم گیری چند معیاره مکانی…………. 26

1-20- آنالیز تصمیم گیری چند معیاره……………………. 27

1-21- طبقه بندی های صورت گرفته در تصمیم­ گیری­های چند معیاره…..29

1-22- طبقه بندی بر اساس معیارها …………………….29

1-23- طبقه بندی بر اساس تعداد افراد دخیل در فرآیند تصمیم گیری……29

1-24- طبقه بندی بر اساس شرایط حاکم بر فرآیند تصمیم گیری……….30

1-25- عناصر تصمیم گیری های چند معیاره……………. 30

1-26- تحلیل های تصمیم گیری چند ­معیاره مکانی…….30

1-27- روش های تصمیم گیری های چند معیاره……….. 31

1-28- انواع روش های تصمیم گیری چند شاخصه………31

1-29- تحلیل تصمیم گیری چند معیاره…………………. 32

1-30- تصمیم گیری چند معیاره …………………………32

1-31- کاربرد سامانه اطلاعات جغرافیایی در مکان یابی شهرک های صنعتی….33

1-32- روش های استاندارد سازی…………………….. 33

1-33- منطق بولین……………………………………… 33

1-34-منطق فازی………………………………………. 35

1-35- روش تحلیل سلسله مراتبی…………………… 36

1-36- مراحل اجرای روش AHP………………………….

1-37- ایجاد ساختار سلسله مراتبی معیارها……….38

1-38- مزایای فرآیند سلسله مراتبی…………………. 39

1-39- محدودیت های فرآیند تحلیل سلسله مراتبی….40

1-40- روش ترکیب خطی وزنی……………………….. 41

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1- پیشینه تحقیق در ایران………………………….. 43

2-2- پیشینه تحقیق در سایر کشورها ………………..46

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1- موقعیت منطقه مورد مطالعه…………………….. 51

3-2- تاریخچه استان…………………………………….. 51

3-2-1- شهرستان بویراحمد……………………………. 53

3-2-2- شهرستان گچساران…………………………… 53

3-2-3- شهرستان کهگیلویه……………………………. 54

3-2-4- شهرستان دنا…………………………………… 55

3-2-5- شهرستان بهمئی……………………………… 55

3-3- اقلیم استان……………………………………….. 55

3-3-1- بادهای استان………………………………….. 57

3-4- زمین ­شناسی استان……………………………. 58

3-4-1- منطقه یاسوج…………………………………….59

3-4-2- منطقه دهدشت……………………………….. 59

3-4-3- منطقه گچساران……………………………….. 59

3-5- وضعیت خاک شناسی استان…………………… 62

3-6-توپوگرافیاستان………………………………….. 63

3-7- منابع آب استان…………………………………… 65

3-7-1- دریاچه ها و تالاب های استان………………….. 65

3-8- وضعیتپوشش گیاهیاستان………………….. 67

3-8-1- جنگل…………………………………………….. 68

3-8-2- مراتع……………………………………………….69

3-9- مناطق حفاظت ­شده و ویژگی حیات وحش استان…70

3-9-1- منطقه حفاظت شده دنا………………………. 71

3-9-2- منطقه حفاظت شده جنگلی دنای شرقی……71

3-9-3-منطقه حفاظت شده تنگ سولک……………… 72

3-9-4- منطقه حفاظت شده کوه خیز و سرخ………… 72

3-9-5- منطقه حفاظت شده کوه دیل…………………. 73

3-9-6- منطقه حفاظت شده کوه خامین……………… 73

3-10- موقعیت اقتصادی و اجتماعی استان………….. 74

3-11- جمعیت استان……………………………………. 75

3-12- وضعیت صنایع و معادن استان………………….. 76

3-13- کشاورزی و دام ­داری استان……………………. 76

3-13-1- زراعت و باغبانی………………………………. 77

3-14- وضعیت شهرک های صنعتی استان……………. 78

3-15- نرم افزار…………………………………………… 80

3-16- تعیین معیارها……………………………………. 80

3-17- تهیه لایه های اطلاعاتی………………………… 80

3-18- استاندارد سازی معیارها………………………. 80

3-18-1- منطق بولین………………………………….. 80

3-18-2- منطق فازی……………………………………. 81

3-19- تعیین وزن معیارها با استفاده از روش سلسله مراتبی….81

3-20- ترکیب و تلفیق نقشه های معیارها براساس روش ترکیب خطی- وزنی (WLC)….82

3-21- بررسی صحت مناسب…………………………. 83

3-22- ارزشیابی شهرک های صنعتی مستقر……….. 83

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها (یافته­ ها)

4-1- استاندارد­ سازی نقشه ها با استفاده از منطق بولین….85

4-1-1- نقشه شیب…………………………………… 85

4-1-2- نقشه بولین کاربری اراضی…………………… 85

4-1-3- نقشه بولین فاصله گسل…………………….. 86

4-1-4- نقشه بولین حریم مناطق مسکونی………… 87

4-1-5- نقشه بولین مناطق حفاظت ­شده…………… 87

4-1-6- نقشه بولین مسیل……………………………. 88

4-1-7- نقشه بولین جاده……………………………… 89

4-1-8- نقشه بولین آب­های سطحی…………………… 89

4-2- رویهم­ گذاری نقشه های بولین معیارها………….. 90

4-3- نقشه فازی معیارها………………………………. 91

4-3-1-نقشه شیب……………………………………… 91

4-3-2- نقشه فازی راه های ارتباطی………………….. 91

4-3-3- نقشه فازی فاصله از آب­های سطحی………….. 92

4-3-4- نقشه فازی فاصله از مناطق مسکونی………. 93

4-3-5- نقشه فازی کاربری اراضی…………………….. 93

4-4- وزن ­دهی معیارها…………………………………. 94

4-5- رویهم­ گذاری لایه های اطلاعاتی با روش ترکیب وزنی خطی…..94

4-6- وضعیت مطلوبیت شهرک های صنعتی استان…..95

فصل پنجم: نتیجه­ گیری و پیشنهادات

5-1- ارزیابی معیارها……………………………………. 99

5-2- استاندارد­ سازی معیارها…………………………. 99

5-3- پیشنهادات………………………………………… 101

منابع و ماخذ…………………………………………….. 102

چکیده:

مکان­یابی مناطق صنعتی با در نظر­ گرفتن پیامدهای اقتصادی و زیست ­محیطی یک عامل کلیدی در برنامه ریزی ها و مدیریت مناطق می باشد. از آن جا که معیارهای مکان­یابی متنوع و وسیع می باشند، لذا، لازم است معیارهای مناسب جهت تامین شرایط و ضوابط مورد ­­­نیاز انتخاب گردیده تا بهترین نتیجه حاصل گردد. توسعه پایدار نیازمند یافتن روشی جدید برای طراحی و استقرار مناطق صنعتی است، تا بتواند تاثیر زیست­ محیطی منفی حاصل از ایجاد و بهره­ برداری صنایع را به حداقل برساند.

بدین منظور و جهت ارزشیابی زیست­ محیطی مکان شهرک های صنعتی استان کهگیلویه و بویر­احمد هشت معیار شیب، فاصله از راه های ارتباطی، فاصله از آبراه، فاصله از مناطق مسکونی، کاربری اراضی، مناطق حفاظت­ شده، فاصله از گسل و فاصله از مسیل انتخاب و مورد استفاده قرار گرفت. لایه های اطلاعاتی معیارها به محیط GIS وارد گردید. برای استاندارد ­سازی معیارها با استفاده از منطق بولین ابتدا لایه های استاندارد ­شده توسط عملگر اشتراک همپوشانی گردید و در نهایت نقشه تناسب استقرار صنایع تهیه گردید. در مرحله بعد استاندارد ­سازی عوامل با توابع فازی انجام و وزن­ دهی لایه ها با روش زوجی انجام شد. در نهایت لایه های محدودیت شامل فاصله از گسل، فاصله از مسیل و مناطق حفاظت ­شده توسط منطق بولین استاندارد شد. لایه های شیب، فاصله از راه های ارتباطی، فاصله از آبراه، فاصله از مناطق مسکونی و کاربری اراضی با استفاده از توابع فازی استاندارد گردید سپس با استفاده از معادله ترکیب خطی وزنی در محیط GIS لایه­ها تلفیق و نقشه مطلوبیت استقرار صنایع بدست آمد.

نتایج حاصل از همپوشانی بولین بیانگر آن بود که در استان کهگیلویه و بویر­احمد، 20 لکه جهت استقرار صنایع مناسب می باشد که در قسمت جنوب و شرق منطقه مورد مطالعه واقع گردیده­اند. نتایج حاصل از روش ترکیب وزنی نشان داد که 5/5 درصد از وسعت منطقه از مطلوبیت بالا جهت استقرار صنایع برخوردار می باشد. همپوشانی نقشه موقعیت شهرک های صنعتی مستقر با نقشه حاصل از منطق بولین مشخص کرد که شهرک های صنعتی استان کهگیلویه و بویر­احمد در مناطق نامناسب واقع گردیده­اند. همچنین نقشه حاصل از ترکیب وزنی خطی نشان داد هیچ کدام از شهرک های صنعتی استان در مناطقی با مطلوبیت بالا قرار ندارند.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

افزایش جمعیت و نیاز روز افزون کشور به محصولات جدید، منجر به احداث و توسعه فضاهای تولیدی و صنعتی گردید. تعدد و تنوع و ارتقای محصولات جدید در همه عرصه های زندگی و پاسخ به نیازهای عمومی باعث شد تا کارخانجات تولیدی، به سرعت گسترش یافته و در مدت کوتاهی نیاز روز افزون کشور به صنایع و کارخانجات پیشرفته و مدرن تفکر احداث شهرک های صنعتی را پدید آورد.

رشد صنعت به صورت مجتمع، منطقه، ناحیه، قطب یا شهرک صنعتی پدیده ای گردید تا به لحاظ اهمیت از آغاز قرن بیستم میلادی در توسعه صنعتی کشورهای جهان و بهره گیری از امکانات و قابلیت های هر منطقه مورد توجه ویژه قرار گیرد لزوم همگام ­شدن در راه صنعت و توسعه ملزم به در ­نظر ­گرفتن آمایش سرزمین و تقسیم نیروی کار در مناطق مختلف کشور با هدف توسعه صنعتی محورها و قطب ها، مکان هایی را برای تجمع واحدهای صنعتی به صورت شهرک یا مجتمع، انتخاب و سازماندهی کند. این سازماندهی متأثر از عواملی مانند رشد جمعیت، اشتغال، محدودیت زمین، حفاظت و توسعه محیط زیست و تعیین کاربری زمین های صنعتی می باشد (Forslid et al., 2002).

1-2-12-4- تحمل خشكی………………………………………………………………..13

1-2-12-5- بازیافت (بهبود) ……………………………………………………………..13

1-2-13- مكانیزم­های گریز از خشكی ………………………………………………….13

1-2-13-1- زودرسی یا دوره رشد كوتاه ……………………………………………….13

1-2-13-2- حساسیت به طول روز …………………………………………………….13

1-2-13-3- كنترل پنجه­دهی ……………………………………………………………13

1-2-14- مكانیزم­های اجتناب …………………………………………………………..14

1-2-14-1- سیستم ریشه­ای توسعه یافته …………………………………………..14

1-2-14-2- هدایت روزنه­ای …………………………………………………………..14

1-2-14-3- اندازه و فراوانی روزنه­ها ……………………………………………………..14

1-2-14-4- تجمع آبسیزیك اسید ………………………………………………………15

1-2-14-5- ضخامت كوتیكول و قشر مومی روی برگ ……………………………….15

1-2-15- مكانیزم­های تحمل خشكی …………………………………………………15

1-2-15-1- تنظیم فشار اسمزی ………………………………………………………15

1-2-15-2- تجمع پرولین ………………………………………………………………..16

1-2-15-3- جابجایی مواد پرورده ………………………………………………………16

1-2-16- صفات مورفولوژیك مرتبط با تنش اسمزی …………………………………..16

1-2-17- شاخص­های مقاومت …………………………………………………………..17

1-2-17-1- شاخص میانگین ریاضی تولید ……………………………………………18

1-2-17-2- شاخص هارمونیك …………………………………………………………..18

1-2-17-3- شاخص میانگین هندسی تولید …………………………………………19

1-2-17-4- شاخص تحمل به تنش …………………………………………………..19

1-2-17-5- شاخص TI…………………………………………………………………

1-2-18- صفات فیزیولوژیك مرتبط با تنش اسمزی …………………………………20

1-2-18-1- اثر تنش اسمزی بر فلورسانس كلروفیل ……………………………….20

1-2-18-2- اثر تنش اسمزی بر میزان پرولین ………………………………………21

1-2-18-3- اثر تنش اسمزی بر قند محلول ………………………………………..21

1-2-18-4- اثر تنش اسمزی بر میزان كلروفیل …………………………………….22

1-2-19- هیدروپونیك ………………………………………………………………..22

1-2-19-1- سیستم­های آب­كشتی (بدون محیط كشت جامد) …………………..22

1-2-20- اصلاح مقاومت به خشكی ………………………………………………..23

1-2-20-1- استفاده از تنوع ژنتیكی موجود ……………………………………..24

1-2-20-2- تلاقی­های درون و برون گونه­ای …………………………………………25

1-2-20-3- ایجاد تنوع ……………………………………………………………25

1-2-20-4- انتقال ژن ………………………………………………………………25

1-2-21- اهمیت تنوع ژنتیكی ……………………………………………………..26

1-2-22- روش­های براورد تنوع ژنتیكی ……………………………………………26

1-2-22-1- نشانگرهای مورفولوژیكی ………………………………………….26

1-2-22-2- نشانگرهای بیوشیمیایی ……………………………………………..26

1-2-22-3- نشانگرهای مولكولی …………………………………………………27

1-2-22-3-1- نشانگرهای رپید ………………………………………………….27

1-2-22-3-1-1- مزایای نشانگرهای رپید …………………………………………28

1-2-22-3-1-2- معایب نشانگرهای رپید ………………………………………….28

1-3- هدف و ضرورت تحقیق ………………………………………………………29

فصل دوم: مواد و روش­ها

2-1- مواد گیاهی و نوع طرح آزمایش ……………………………………………..31

2-2- كشت هیدروپونیك …………………………………………………………..31

2-2-1- كشت در ماسه …………………………………………………………..31

2-2-2- كشت در آب …………………………………………………………………31

2-3- اعمال تیمارها در سیستم هیدروپونیك ………………………………….32

2-3-1- اعمال تنش در سیستم آب­كشت ……………………………………..32

2-3-2- اعمال تنش در سیستم ماسه­كشت …………………………………..32

2-4- اندازه­ گیری صفات…………………………………………………………..34

2-4-1- اندازه­ گیری صفات مورفولوژیكی …………………………………..34

2-4-2- اندازه ­گیری صفات فیزیولوژیكی ……………………………………….34

2-4-2-1- اندازه­گیری فلورسانس و مقدار كلروفیل ……………………………34

2-4-2-2- اندازه­گیری پرولین …………………………………………………….34

2-4-2-3- اندازه­گیری قند محلول ………………………………………………..35

2-4-2-4- اندازه­گیری رنگیزه­های فتوسنتزی …………………………………..36

2-4-3- اندازه­گیری شاخص­های تحمل………………………………………….36

2-5- تجزیه و تحلیل داده­های كمی …………………………………………36

2-6- صفات مولكولی……………………………………………………………..37

فصل سوم: نتایج و بحث

3-1- تنش كم­آبی ……………………………………………………………….39

3-1-1- تجزیه واریانس داده­های ماسه كشت ……………………………….39

3-1-2- مقایسه میانگین صفات در سیستم ماسه كشت ماسه كشت……41

3-1-2-1- مقایسه میانگین صفات مورفولوژی در سیستم ماسه­ كشت…….41

3-1-2-2- مقایسه میانگین صفات فیزیولوژی در سیستم ماسه ­كشت………47

3-1-2-3- مقایسه میانگین شاخص­های مقاومت در سیستم ماسه­ كشت ….54

3-1-2-3-1- تجزیه­ی خوشه ای لاین­های مورد مطالعه بر اساس شاخص­ها در سیستم ماسه­ كشت..55

3-1-3- تاثیر خشكی روی صفات مورد مطالعه در سیستم ماسه كشت …..57

3-1-4- تجزیه خوشه­ای لاین­های مورد مطالعه بر اساس صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم ماسه­ كشت..58

3-1-5- تجزیه به عامل­ها برای صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم ماسه­ كشت…..68

3-1-5-1- تجزیه به عامل­ها برای صفات مورفولوژی در سیستم ماسه­ كشت …..68

3-1-5-2- تجزیه به عامل­ها برای صفات فیزیولوژی در سیستم ماسه­ كشت………70

3-1-6- تجزیه واریانس داده­های آبكشت………………………………………………76

3-1-7- مقایسه میانگین داده­های آبكشت……………………………………………77

3-1-7-1- مقایسه میانگین صفات مورفولوژی در سیستم آب­كشت…………………77

3-1-7-2- مقایسه میانگین صفات فیزیولوژی در سیستم آب­كشت…………………..82

3-1-7-3- مقایسه میانگین شاخص­های مقاومت در سیستم آبكشت……………….87

3-1-7-3-1- تجزیه خوشه­ای لاین­های مورد مطالعه بر اساس شاخص­ها در سیستم آب­كشت……89

3-1-8- تاثیر خشكی روی صفات مورد مطالعه در سیستم آب كشت ……………91

3-1-9 – تجزیه خوشه­ای ارقام مورد مطالعه بر اساس صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم آب­كشت…92

3-1-10- تجزیه به عامل­ها برای صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم آب­كشت …….98

3-2- تجزیه مولكولی RAPD ………………………………………

3-2-6- رابطه بین داده­های مولكولی و صفات مورفوفیزیولوژی …………….102

3-2-6-1- رابطه بین داده­های مولكولی و صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم ماسه­ كشت………103

3-2-6-2- رابطه بین داده­های مولكولی و صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم آب­كشت….105

3-3- نتیجه گیری كلی …………………………………………………….121

3-4- پیشنهادات……………………………………………………………122

منابع مورد استفاده………………………………………………………….123

چکیده:

2-12- آفات و بیماری­ها………………………………. 14

2- 13-روش­های اصلاحی در کلزا…………………… 17

2-14-جهش…………………………………………. 18

2-14-1- جهش­زاهای شیمیایی……………………. 18

2-14-2-جهش­زاهای فیزیکی……………………….. 19

2-14-3- نسل­های جهش……………………………. 20

2-14-4-موارد استفاده از به­نژادی جهشی………… 20

2-15- اهداف اصلاحی کلزا …………………………….21

2-15-1- کیفیت دانه………………………………….. 22

2-15 -2-اصلاح برای بهبود کیفیت روغن……………. 22

2-15-3-اصلاح برای کیفیت کنجاله بذر………………. 22

2-15-4- بهبود عملکرد………………………………… 23

2-15-5-اصلاح برای مقاومت به بیماری­ها و آفات…….. 23

2-15-6- اصلاح صفات زراعی…………………………. 23

2-16- تجزیه تحلیل های چند متغیره…………………. 24

2-16-1- همبستگی بین صفات……………………… 25

2-16- 2-رگرسیون گام به گام………………………..25

2-16-3- تجزیه و تحلیل ضرایب مسیر………………… 26

2-16-4- تجزیه به عامل ها…………………………….. 26

2-16-5- وراثت پذیری………………………………….. 27

2-16-6- ضریب تغییرات……………………………….. 28

فصل سوم: مواد و روش­ها ………………………………..30

3-1- مکان آزمایش…………………………………….. 30

3-2- عملیات زراعی……………………………………..30

3-3- مواد ژنتیکی و طرح آماری مورد استفاده……….. 31

3-4- خصوصیات مورد برررسی و نحوه اندازه گیری آن­ها…31

3-5- تجزیه آماری اطلاعات…………………………….. 31

فصل چهارم: نتایج و بحث……………………………… 34

4-1- تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها ……………34

4-1-1 روز تا گل­دهی……………………………………… 34

4-1-2- روز تا رسیدگی…………………………………… 36

4-1-3- ارتفاع بوته………………………………………. 37

4-1-4- وزن هزار دانه……………………………………. 38

4-1-5- تعداد غلاف در بوته…………………………….. 39

4-1-6- تعداد دانه در غلاف…………………………….. 40

4-1-7- عملکرد دانه در بوته……………………………. 40

4-2- همبستگی بین صفات…………………………… 44

4-3- رگرسیون مرحله ای………………………………. 46

4-4- تجزیه ضرایب مسیر………………………………… 48

4-5- تجزیه به عامل ها ……………………………………49

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادات………………….. 52

5-1- پیشنهادات………………………………………….. 53

منابع……………………………………………………….. 54

چکیده انگلیسی…………………………………………..66

چکیده:

کلزا (Brassica napusL.) به عنوان یکی از مهم­ترین گیاهان دانه روغنی از لحاظ عملکرد دانه، میزان و کیفیت بالای روغن وکنجاله و سازگاری با شرایط آب و هوایی اکثر نقاط کشورمان از اهمیت شایانی برخوردار است. به منظور ارزیابی صفات زراعی در لاین هایM3حاصل از القای موتاسیون و شناسایی لاین های موتانت مطلوب در کلزا، آزمایشی در سال زراعی 91-90 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزیدانشگاه صنعتی اصفهان، واقع در لورک نجف آباد به صورت طرح لاتیس ساده 10×10 با دو تکرار اجرا شد. در این آزمایش 94 لاین جهش یافته با دزهای 800، 1000 و1200 گری اشعه گاما بر روی ارقام ساریگل و RGS003 به همراه 6 ژنوتیپ شاهد مورد ارزیابی قرار گرفت. صفات زراعی شامل روز تا گلدهی، روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در بوته اندازه گیری شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که لاین ها اختلاف بسیار معنی­داری(p<0/01) برای همه صفات مورد مطالعه داشتند. این اختلاف معنی­دار بیانگر وجود تنوع ژنتیکی زیاد بین لاین­های جهش یافته بوده که به نوبه­ی خود نشان دهنده­ی امکان کارائی بالای انتخاب برای افزایش عملکرد و بهبود بقیه صفات می­باشد. نتایج برآورد نشان داد که بیشترین وراثت پذیری متعلق به روز تا گلدهی (1/90%) و کمترین آن به وزن هزار دانه (8/10%) اختصاص داشت. تفاوت کمی بین ضرایب تغییرات فنوتیپی و ژنتیکی برای اکثر صفات مشاهده شد. نتایج همبستگی ساده بین صفات نشان داد که بین عملکرد دانه در بوته و صفات روز تا گلدهی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنی­داری وجود دارد. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام برای عملکرد دانه به عنوان متغیر تابع در برابر سایر صفات نشان داد که روز تا گلدهی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه 24 درصد از تنوع عملکرد دانه را توجیه نمودند. طبق نتایج تجزیه مسیر تعداد روز تا گلدهی بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه داشت، در حالی که اثر غیرمستقیم آن از طریق وزن هزار دانه و تعداد دانه در غلاف ناچیز و مثبت بود. نتایج تجزیه به عامل ها، 4 عامل را مشخص نمود که 72 درصد از تنوع کل را توجیه کرد. این عامل ها به ترتیب عامل عملکرد بیولوژیک، عامل سرعت رشد، فنولوژی ومخزن نامیده شد. به طور کلی نتایج این بررسی نشان داد که تنوع ژنتیکی وسیعی در میان لاین های مورد ارزیابی وجود دارد که می­توان از آن برای دست­یابی به لاین های مطلوب بهره جست.

فصل اول: مقدمه

1-1- کلیات و اهمیت موضوع

2-3 پیشینه تحقیق در جهان…………………………………….. 16

3- فصل سوم……………………………………………………….. 21

3-1 مقدمه………………………………………………………….. 22

3-2 روش شناسی تحقیق………………………………………… 22

3-3 معرفی منطقه مطالعاتی…………………………………….. 22

3-4هواشناسی…………………………………………………… 25

3-4-1 بارندگی………………………………………………………. 25

3-4-2 دما…………………………………………………………… 26

3-4-3 رطوبت نسبی………………………………………………. 26

3-4-4 تبخیر و تعرق………………………………………………… 26

3-4-4-1 تبخیر و تعرق پتانسیل…………………………………… 27

3-4-5 منحنی آمبروترمیک………………………………………… 28

3-4-6 باد……………………………………………………………. 28

3-4-6-1 بادهای ناحیه ای………………………………………….. 28

3-4-7 اقلیم…………………………………………………………. 32

3-4-7-1 اقلیم نمای آمبرژه………………………………………. 32

3-5 زمین شناسی منطقه………………………………………… 33

3-5-1 کواترنری…………………………………………………….. 34

3-6 کاربری اراضی………………………………………………… 34

3-7 مطالعات خاک شناسی……………………………………… 35

3-8 تجزیه نمونه های خاک……………………………………….. 36

3-8-1 تعیین بافت خاک……………………………………………. 37

3-8-2 تعیین جرم مخصوص حقیقی………………………………. 38

3-8-3 تعیین جرم مخصوص ظاهری………………………………. 39

3-8-4 تعیین میزان تخلخل نمونه های خاک………………………. 39

3-8-5 تعیین هدایت الکتریکی (EC) خاک…………………………. 39

3-8-6 تعیین اسیدیته (pH) خاک…………………………………. 40

3-8-7 تعیین سدیم………………………………………………… 40

3-8-8 تعیین کلسیم و منیزیم………………………………………. 41

3-8-9 تعیین نسبت جذبی سدیم (SAR)………………………… 41

3-8-10 تعیین میزان %T.N.V (کلسیم کربنات یا آهک) نمونه های خاک….41

3-8-11 تعیین درصد مواد آلی خاک……………………………….. 41

3-8-12 اندازه گیری ازت (N) کل نمونه های خاک…………………. 42

3-8-13 اندازه گیری میزان فسفر (P) قابل جذب نمونه های خاک… 42

3-8-14 اندازه گیری میزان پتاسیم (K) قابل جذب نمونه های خاک…42

3-9 شاخصفرسایش پذیریبادی خاک (I)………………………. 42

3-10 منحنی رطوبتی خاک…………………………………………. 43

3-11 تجزیه و تحلیل آماری…………………………………………. 45

4- فصل چهارم………………………………………………………. 46

4-1 مقدمه………………………………………………………….. 47

4-2 بررسی بافت خاک……………………………………………. 51

4-3 بررسی میزان EC، pH و T.N.V……………………………….

4-4 بررسی میزان جرم مخصوص حقیقی (ρs)، ظاهری (ρb) و تخلخل خاک…..59

4-5 بررسی میزان کلسیم و منیزیم (Ca+Mg)، سدیم (Na) و نسبت جذبی سدیم (SAR)….64

4-6 بررسی میزان درصد مواد آلی (OM)، ازت کل (N)، فسفر قابل جذب (P) و پتاسیم قابل جذب (K)….68

4-7 بررسی شاخص فرسایش پذیری بادی (I) و میزان خاک دانه های بزرگ تر از 84/0 میلی متر (G)…..74

4-8 بررسی منحنی رطوبت خاک……………………………….. 76

4-9 ضرایب همبستگی بین شاخص های خاک……………….. 83

4-10 رگرسیون چندگانه………………………………………….. 85

4-10-1 شناسایی هم خطی چندگانه…………………………. 86

4-10-2 محاسبه ضرایب متغیرهای مستقل……………………. 87

4-11 روابط رگرسیونی مربوط به فرسایش پذیری بادی و منحنی رطوبتی خاک…..88

5- فصل پنجم……………………………………………………… 90

5-1 بافت خاک…………………………………………………….. 91

5-2 هدایت الکتریکی……………………………………………… 91

5-3 اسیدیته………………………………………………………..92

5-4 آهک……………………………………………………………. 92

5-5 جرم مخصوص حقیقی، ظاهری و تخلخل خاک……………. 92

5-6 کلسیم و منیزیم، سدیم و نسبت جذبی سدیم………….. 94

5-7 مواد آلی، ازت کل، فسفر قابل جذب و پتاسیم قابل جذب…..94

5-8 شاخص فرسایش پذیری بادی و میزان خاک دانه های بزرگ تر از 84/0 میلی متر….95

5-9 منحنی رطوبت خاک………………………………………….. 96

5-10 نتیجه گیری……………………………………………………. 97

5-11 آزمون فرضیات تحقیق………………………………………. 98

5-11-1 آزمون فرض اول…………………………………………….. 98

5-11-2 آزمون فرض دوم…………………………………………….. 98

5-12 پیشنهادات…………………………………………………….. 99

منابع………………………………………………………………… 100

چکیده:

این پژوهش باهدف بررسی اثر تبدیل اراضی حاشیه کویری به اراضی زراعی و پسته زار بر ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک و فرسایش پذیری بادی و ‏منحنی رطوبت خاک در منطقه چاه افضل واقع در کویر سیاه کوه استان یزد انجام گرفت. تیمارهای كاربری مورد بررسی شامل: 1) زمین های شور دست نخورده حاشیه كویر 2) اراضی زراعی 3) اراضی پسته زار خواهد بودند. در هر یك از كاربری های اراضی، سه پروفیل خاك (به عنوان سه تكرار) و از افق های 0-20، 20-40 و 40-60 سانتی متری یک نمونه خاك تهیه گردید. نتایج در قالب طرح بلوک کامل تصادفی تجزیه و تحلیل گردیدند. مقایسه میانگین خواص فیزیکی و شیمیایی و فرسایش پذیری خاك با استفاده از آزمون دانكن تعیین گردید. نتایج نشان داد که تغییر کاربری از اراضی حاشیه کویر به سمت اراضی زراعی و پسته زار سبب کاهش در میزان شن خاک، افزایش میزان سیلت خاک و عدم تفاوت معنی داری در میزان رس خاک گردیده است و همچنین تغییر محسوسی در بافت خاک حاصل نشده بطوریکه بافت خاک از نوع متوسط بوده و در کلاس لومی شنی قرار می گیرد. میزان هدایت الکتریکی در اراضی حاشیه کویر نسبت به اراضی زارعی و پسته زار بیشتر بوده است و دلیل این امر را هم می توان به شور بودن بیش از حد زمین های حاشیه کویر نسبت داد که پس از تغییر کاربری برای زراعت و پسته زار مقدار شوری آن ها پایین آمده است. بین میزان اسیدیته، آهک خاک و جرم مخصوص حقیقی خاک در کاربری های مختلف و همچنین عمق های مختلف خاک اختلاف معنی داری وجود نداشته است. هرچه از اراضی حاشیه کویر به سمت اراضی زراعی و پسته زار می رویم شاخص های جرم مخصوص ظاهری، میزان مواد آلی، ازت کل، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب و میزان رطوبت خاک افزایش پیدا می کنند. تخلخل خاک در اراضی حاشیه کویری بیشتر بوده است و این تفاوت تنها در عمق 0-20 سانتی متری در کاربری اراضی حاشیه کویر نسبت به دو کاربری دیگر مشاهده گردید. هرچه از اراضی حاشیه کویر به سمت اراضی زراعی و پسته زار می رویم میزان کلسیم و منیزیم، سدیم، نسبت جذبی سدیم و همچنین شاخص فرسایش پذیری بادی کاهش پیدا می کنند.

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه

برنامه ریزی کاربری اراضی «علم تقسیم زمین و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی» هست. برنامه ریزی کاربری زمین «مدیریت خردمندانه فضا به منظور بهینه سازی الگوی توزیع فعالیتهای انسان» است. رشد سریع جمعیت در دهه های اخیر و نیاز روزافزون انسان به مواد غذایی و تقاضا برای مواد خام در صنعت از مهم ترین چالش های بشر امروز هست و این امر علت اصلی گرایش به تغییر كاربری اراضی، كشاورزی با نهاده های فراوان، جنگل تراشی و استفاده از اراضی حاشیه ای شده است. از آنجایی كه این فعالیت ها به طور عمده بدون داشتن شناخت كافی از محیط خاك و در طول سالیان متمادی انجام گرفته است، باعث بروز اختلال و كاهش توانایی خاك در بازده مورد انتظار شده است. از این رو مسئله تخریب خاك یكی از مهم ترین و بحث انگیزترین مسائل دنیای امروز شناخته شده است به طوری که اكثر متخصصین بر این باورند كه تخریب خاك عامل اصلی كاهش تولیدات كشاورزی در واحد سطح و نیز تغییرات شدید بوم شناختی نظیر گرم شدن كره زمین، آلودگی های زیست محیطی و كاهش تنوع بومی زیستی هست (احمدی ایلخچی و همكاران، 1381).

تغییر کاربری زمین می تواند تبدیل از یک نوع کاربری به نوع دیگر یعنی تغییرات در ترکیب و الگوی کاربری های زمین در یک منطقه و یا اصلاح یک نوع خاص کاربری زمین باشد (مایر[1] و همکاران،1996). تحلیل تغییر کاربری زمین شامل دو پرسش اصلی مرتبط باهم است«چه علل و محرک هایی باعث تغییر کاربری زمین می شود» و اثرات تغییر کاربری زمین (زیست محیطی و اجتماعی- اقتصادی) چیست؟ (رفیعیان و محمودی، 1389).

در مناطق خشک و نیمه خشک با بارندگی­های کم یا متغیر (مستعد خشکی) که دارای بادهای شدید دوره­ای و تبخیر زیاد از سطح خاک می­­باشد، فرسایش خاک می­تواند به عنوان یک مشکل مطرح باشد. در چنین شرایطی خاک های نرم، خشک و عاری ازپوشش گیاهییا پوشش گیاهی تنک به راحتی توسط باد فرسایش می­یابد (نصیری محلائی و همکاران، 1383). بیش از یک سوم اراضی کره زمین دارای اقلیم خشک و نیمه خشک بوده و پدیده بیابان زایی در این مناطق در دهه های اخیر شدت یافته است. بخش عظیمی از کشور ایران را نیز بیابان ها تشكیل می دهند که معمولاً خاک آن ها شور بوده و بدون پوشش گیاهی یا دارای پوشش گیاهی خیلی کمی هستند. زمین های شور و نمکزار 113 هزار و 449 هکتار از اراضی استان یزد را به خود اختصاص داده است. زمین های شور در قسمت های خشک مرکزی ایران با ویژگی هایی مانند رطوبت و حاصل خیزی کم، شوری، تبخیر و تعرق زیاد شناخته می شوند. زیر کشت بردن این زمین ها ممکن است بر برخی از شاخص های کیفیت خاک تأثیر داشته باشد (فلاح زاده و حاج عباسی،1390).

2-1- تعریف مسأله

استان یزد دارای اقلیم های متنوعی می باشد که اقلیم فرا خشک و بیابانی بخش اعظمی از این استان را در بر گرفته است. کمی نزولات جوی و زیاد بودن تبخیر سالیانه در برخی از مناطق این استان، پیدایش خاک های شور را در پی داشته است. (فلاح زاده و حاج عباسی، 1390)/ اثر مدیریت های متفاوت و تغییر كاربری اراضی بر نحوه عملكرد خاك در اكوسیستم از طریق شناسایی و بررسی تغییرات شاخص های كیفی خاك امكان پذیر می باشد. شناسایی و كاربرد شاخص های مناسب كه منعکس کننده اثر مدیریت بر ویژگی های كیفی خاك در كوتاه مدت باشند، راه حل مفیدی برای شناخت مدیریت های پایدار در هر منطقه به منظور جلوگیری از تخریب خاك، ایجاد و تثبیت تولید پایدار و حفظ محیط زیست می باشد (محمدی و نائل، 1384).

از دهه 1950 ویژگی ها یا رفتارهای مختلف خاك به عنوان شاخص های كیفی مورد استفاده قرار گرفته است. شاید مهم ترین آن ها، میانگین وزنی قطر خاک دانه ها (MWD[1]) باشد كه اساساً برای توصیف كمی ساختمان خاك به كار می رود (كمپر[2] و روزنا[3]، 1986 و لی بیسونیس[4]، 1996 و لوی[5] و میلر 1997). از منحنی رطوبتی و به خصوص ارزیابی تغییرات شیب آن نیز به عنوان شاخص پایداری استفاده شده است (بای بوردی، 1372). مقایسه بین این شاخص های پایداری برای تعداد محدودی از خاک ها توسط صادقیان و همكاران (1386) نیز به عمل آمده است. منحنی رطوبتی خاک نیز مبین نبض رطوبتی خاک است، به طوری که در یک مزرعه با تعیین میزان رطوبت خاک می توان به پتانسیل آب خاک پی برده و میزان آب قابل استفاده گیاه را تعیین نمود. در حال حاضر جهت تعیین منحنی رطوبت خاک از روش صفحه فشاری[6] و روش کاغذ صافی[7] استفاده می شود (عبدالهیان نوقابی و برادران فیروز آبادی، 1380).

3-1- ضرورت انجام تحقیق

تغییر كاربری یقیناً مهم ترین عاملی است كه حفاظت از اكوسیستم­های طبیعی را تحت تأثیر قرار می دهد (ویتوسک[1]، 1997). الگوی كلی تغیر كاربری به طور وسیع می­تواند در دو گروه اصلی جای گیرد: گروه اول شامل افزایش اراضی كشاورزی در پی تخریب اكوسیستم­های طبیعی و به ویژه جنگل به دلیل رشد جمعیت و افزایش نیاز جهانی به غذا؛ و گروه دوم، بهبود و بازیافتن اكوسیستم­هایی كه تحت تأثیر اراضی كشاورزی حاشیه ای خطرناك قرار دارند (ایزکوریدو [2]و ریکاردو[3]، 2009). خاک های اراضی حاشیه کویر به علت دارا بودن مواد آلی بسیار کم و ساختمان نامناسب، مورد توجه نبوده اند، ولی تغییر در مدیریت و كاربری آن ها و اعمال خاك ورزی، عموماً تأثیر عمده ای بر میزان ماده آلی و دیگر ویژگی های فیزیكی و شیمیایی خاك می گذارد. لذا تغییر كاربری زمین های حاشیه کویر به اراضی كشاورزی و پسته زار موجب افزایش درصد ماده آلی خاك می شود. ماده آلی تأثیر عمده ای در افزایش تولید محصول دارد و بر خصوصیات فیزیكی، شیمیایی خاك نیز تأثیر مستقیمی بر جای می نهد. ماده آلی خاك مانع از فروپاشی خاک دانه (عمادی[4] و همکاران، 2009)، کاهش فرسایش پذیری خاک (کای[5]، 2000 و سلیک[6]، 2005)، افزایش ظرفیت نگهداری آب (رومپل[7]، 2009)، افزایش نفوذپذیری خاك (مولین[8] و همکاران، 2007)، بهبود ساختمان خاك و ممانعت از تشكیل سله (کاسترو فیلهو[9] و همکاران، 2002) و بسیاری عوامل دیگر خواهد شد كه نتیجه نهایی آن ها در خاك، كاهش فرسایش (یوسفی فرد[10] و همکاران، 2004 و بهوپیندرپال[11]، 2007) است. از این رو تخریب خصوصیات فیزیكی خاك به دنبال كاهش ماده آلی روی می دهد.

لذا با توجه به موارد مذکور و با توجه به این که زمین های شور بخش عظیمی از قسمت­های مرکزی ایران را در بر گرفته اند و تاکنون پژوهشی در مورد اثر احیاء و تغییر كاربری اراضی شور بر فرسایش پذیری و منحنی رطوبتی خاك در این مناطق انجام نشده است این تحقیق جهت بررسی اثر تبدیل اراضی منطقه چاه افضل واقع در حاشیه کویر سیاه کوه به اراضی زراعی و پسته زار بر فرسایش پذیری بادی و ‏منحنی رطوبت خاک انجام شد.

[1] – Vitousek

[2] – Izquierdo

[3] – Ricardo

[4] – Emadi