2-6- عوامل جغرافیایی مؤثر در پراکندگی جمعیت….. 27
2-6-1- پراکندگی عمودی جمعیت……………….. 27
2-6-2- تأثیر آب و هوا…………………….. 27
2-6-3- جمعیت و خاک……………………….. 28
2-6-4- جمعیت و ناهمواری…………………… 28
2-6-5- عوامل زیستی……………………….. 29
2-6-6- منابع معدنی و انرژی……………….. 30
2-7- عوامل اصلی رشد جمعیت شهرها…………….. 30
2-7-1- رشد طبیعی جمعیت شهر………………… 30
2-7-2- اثر مهاجرت………………………… 31
2-7-3-اثر توسعه محدوده و ادغام آبادی های پیرامون 31
2-7-4- تأثیر متقابل شهرنشینی توسعه و مهاجرت… 31
2-8- نگاهی اجمالی به نظریههای جمعیتی………… 32
2-8-1- طرفداران افزایش جمعیت………………. 32
2-8-2- مخالفان افزایش جمعیت……………….. 33
2-8-3- طرفداران ثبات جمعیت………………… 33
2-8-4- طرفداران حد متناسب جمعیت……………. 33
2-9- نظریه آب و سکونتگاه…………………… 33
2-10- الگوی تراکم جمعیت شهرها از نظر کلارک …… 34
2-11- نظریه نیازسنجی شهری………………….. 35
2-12- نظریه حد مطلوب جمعیت…………………. 35
2-13- نظریه سلسله مراتب شهری……………….. 36
2-14- نظریه شهرکهای اقماری…………………. 37
2-15- نظریه شهرهای جدید پیوسته……………… 37
2-16- نظریه اندازه شهر…………………….. 37
2-17- نظریه قطب رشد و شهرگرایی……………… 39
2-18- نظریه شهرهای مسلط……………………. 40
2-19- نظریه شهرهای نامتمرکز………………… 40
2-20- نظریه شهر فشرده……………………… 43
2-21- نظریه شهر پایدار…………………….. 44
2-22- شهر و نظریههای اجتماعی……………….. 46
2-22-1- مکتب مدرنیسم یا کارکردگرایی………… 47
2-22-2- مکتب مگااستراکچرالیسم (فنگرایی)…….. 47
2-22-3- مکتب آمایش انسانی…………………. 47
2-22-4- مکتب پست مدرنیسم………………….. 48
2-23- بر دیدگاههای متفاوت ازدحام شهری….. 48
2-23-1- دیدگاه اقتصادی……………………. 49
2-23-2- دیدگاه اکولوژی و اجتماعی…………… 50
2-23-3- دیدگاه سیاسی……………………… 50
2-23-4- دیدگاه بهداشتی……………………. 51
2-23-5- دیدگاه روانشناختی…………………. 51
2-24- سیر تحول مسئله تراکم در یکصد سال اخیر….. 52
2-25- تراکم زیاد و تراکم کم: نکات مثبت و منفی… 53
2-25-1- تراکم زیاد و نکات منفی…………….. 53
2-25-2- تراکم زیاد و نکات مثبت…………….. 54
2-25-3- تراکم کم نکات منفی………………… 54
2-25-4- تراکم کم نکات مثبت………………… 55
2-26- شیب تراکم جمعیت شهری از مرکز به پیرامون… 56
2-27- حد متناسب شهری و تراکم آن…………….. 58
2-28- عوامل مشوق و مؤثر در متراکم شدن شهرها….. 59
2-29- نحوه توزیع تراکمهای شهری و عوامل تأثیرگذار بر آنها 60
2-30- عوامل مؤثر تراکم جمعیت در شهرها……….. 63
2-30-1- فضای شهری و تراکم جمعیت……………. 63
2-30-2- زمین و تعیین حداکثر تراکم………….. 64
2-30-3- باران و تراکم جمعیت……………….. 64
2-31- عوامل اقتصادی مؤثر بر تراکم شهری………. 65
2-31-1- عوامل جمعیتی……………………… 66
2-31-2- درآمد خانواده…………………….. 66
2-31-3- قیمت زمین و مسکن و تراکم…………… 67
2-31-4- نرخ مالکیت اتومبیل و تراکم ………… 67
2-31-5- هزینه خدمات شهری و تراکم…………… 67
2-31-6- مباشرات توسعه شهری و تراکم…………. 68
2-32- رویکردهای اساسی در تعیین تراکم شهری……. 71
2-32-1- رویکرد سرمشقی…………………….. 71
2-32-2- رویکرد برنامهای…………………… 73
2-33- راهبردها……………………………. 73
2-33-1- راهبرد تمرکز: الگوی توسعه واحدهای برنامهریزی شهری شده 73
2-33-2- راهبرد تمرکز: سیاست تحکیم شهری……… 74
2-33-3- راهبرد عدم تمرکز: متمرکز…………… 74
2-34- تراکم جمعیت و اکولوژی شهری……………. 75
2-35- ظرفیت قابل تحمل محیط…………………. 76
2-1-35- تبیین مفهوم ظرفیت قابل تحمل محیط از دیدگاه سیستمی 76
2-36- روشهای کنترل تراکم…………………… 78
2-37- قاعده تراکم اندازه…………………… 78
2-38- عوامل اجتماعی و فرهنگی تراکم شهری……… 79
2-39- پیشینه تحقیق………………………… 81
2-40- جمعبندی…………………………….. 84
فصل سوم: محدوده مورد مطالعه
3-1- مقدمه……………………………….. 89
3-2- موقعیت جغرافیایی استان کرمانشاه………… 89
3-3- موقعیت جغرافیایی شهرستان کرمانشاه………. 90
3-4- موقعیت جغرافیایی شهر کرمانشاه………….. 90
3-5- آب و هوا…………………………….. 92
3-6- ناهمواریها…………………………… 93
3-7- آبهای سطحی…………………………… 93
3-8- تاریخچه و وجه تسمیه شهر کرمانشاه……….. 93
3-9- ویژگی جمعیتی ترکیب و ساختمان جمعیت……… 94
3-9-1- روند تغییرو تحولات جمعیتی شهر کرمانشاه.. 94
3-9-2- بُعد خانوار……………………….. 95
3-9-3- ساختمان سنی………………………. 97
3-9-4- ساختمان جنسی……………………… 98
3-9-5- سطح سواد و تحصیلات…………………. 99
3-9-6- تحولات جمعیت و تقسیمات کشوری در سالهای مختلف 99
3-9-7- تراکم جمعیت در استان کرمانشاه و تغییرات آن 101
3-9-7-1- تراکم کلی جمعیت شهر کرمانشاه……. 102
3-9-8- سرانه کاربری وضع موجود در شهر به تفکیک منطقه و شهر 103
3-9-9- جمعیت و تراکم جمعیت شهر کرمانشاه در مناطق مختلف 104
3-9-10- تغییرات کالبدی فضایی شهر کرمانشاه….. 110
3-9-10-1-روند توسعه تاریخی و شکل گیری شهر کرمانشاه 110
3-9-10-2- دوران قبل از قاجار……………. 111
3-9-10-3- دوران قاجاریه………………… 111
3-9-10-4- دوران پهلوی………………….. 112
3-9-10-5- دوران حاضر…………………… 114
3-9-11- ویژگیهای اقتصادی شهر کرمانشاه……… 115
3-9-12- ساختار اشتغال در بخش های عمده فعالیت . 117
3-9-13- خصوصیات اجتماعی شهر………………. 119
3-9-14- آسیبهای جمعیتی و اجتماعی، فرهنگی شهر.. 120
فصل چهارم: یافتههای تحقیق
4- یافته های تحقیق………………………… 123
4-1- بررسی نحوه تراکم جمعیت در محلات مورد مطالعه. 123
4-2- مدل تحلیلی پژوهش و معرفی معیارهای مورد استفاده 125
4-2-1-هم سویی با گرایشات مردم…………….. 126
4-2-1-1- متوسط تراکم ساختمانی…………… 126
4-2-1-2- قیمت زمین…………………….. 128
4-2-2- استفاده بهینه از تأسیسات وضع موجود….. 130
4-2-3- ارتقاءِ کیفیت کالبدی……………….. 130
4-2-3-1- ریزدانگی بافت…………………. 130
4-2-3-2- سرانه خدمات محلهای…………….. 133
4-2-4- کاهش ترافیک………………………. 135
4-2-4-1- ظرفیت سیستم حمل و نقل عمومی…….. 135
4-2-4-2- عرض معبر……………………… 137
4-3- فاصله از مرکز شهر…………………….. 139
4-4- تحلیل سلسله مراتبی……………………. 141
4-3-1- مقایسه زوجی گزینهها (محلات)…………. 145
4-5- اولویتبندی محلات و تعیین تراکم بهینه…….. 146
4-6- مقایسه جمعیت محلات موجود با جمعیت محلات پیشبینی شده تحقیق…………………………………………. 147
فصل پنجم: نتیجهگیری
5-1- آزمون فرضیات…………………………. 150
5-1-1- آزمون فرضیه اول…………………….. 150
5-1-2- آزمون فرضیه دوم…………………….. 150
5-2- بحث، نتیجهگیری و پیشنهادات…………….. 150
منابع و مآخذ…………………………….. 153
پیوستها…………………………………. 161
Abstract……………………………………. II
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره (2-1) تعداد سکونتگاههای شهری دنیا از سال 1950 تا 2025 21
جدول شماره (2-2) تحول نسبت شهرنشینی در قلمرو جغرافیایی جهان (2025-1985)……………………………………… 23
جدول شماره (2-3) تحول تراکم نسبی جمعیت در قلمروهای جغرافیایی جهان (2025-1985)………………………………… 24
جدول شماره (2-4) مقایسه شهر پایدار با شهرهای سنتی، صنعتی و مدرن 46
جدول شماره (2-5) مقایسه میانگین تراکمهای جمعیتی مناطق مرکزی و متروپلی شهرهای کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه. 62
جدول شماره (2-6) تراکم جمعیت مناطق غربی و شرقی ایران در ارتباط با معدل باران سالیانه………………………….. 65
جدول شماره (2-7) عوامل مؤثر در تعیین تراکمهای شهری 69
جدول شماره (2-8) ویژگیهای مباشران مسکن………… 70
جدول شماره (2-9) تأثیرات تراکم شهر بر روی تقاضای انرژی شهری 82
جدول شماره (3-1) درصد رشد جمعیت شهر کرمانشاه در فاصله زمانی (1390-1335)……………………………………… 95
جدول شماره (3-2) جمعیت تعداد خانوار و بعد خانوار شهر کرمانشاه 97
جدول شماره (3-3) ساختمان سنی – جنسی شهر کرمانشاه در سال 1390 98
جدول شماره (3-4) تحولات جمعیت و تقسیمات کشوری استان کرمانشاه در سالهای مختلف…………………………………. 100
جدول شماره (3-5) تعداد و تراکم جمعیت استان و درصد جمعیت آن نسبت به کل کشور در مقاطع مختلف زمانی………………… 101
جدول شماره (3-6) میزان جمعیت و تراکم جمعیت در شهر کرمانشاه 102
جدول شماره (3-7) سرانه کاربریهای وضع موجود در شهر کرمانشاه به تفکیک منطقه و شهر1382………………………………
…………………………………………. 103
جدول شماره (3-8) میزان جمعیت و تراکمهای کلی، خالص و ناخالص شهر کرمانشاه به تفکیک مناطق در سال 1376…………… 105
جدول شماره (3-9) تراکم مسکونی، خالص و مسکونی ناخالص و کلی مناطق شهری کرمانشاه در سال 1385………………………… 106
جدول شماره (3-10) جمعیت و مساحت و تراکم جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1388………………………………………. 107
جدول شماره (3-11) توزیع نسبی جمعیت 10 ساله و بیشتر و وضع فعالیت به تفکیک جنسی (درصد) در سال 1390………………… 117
جدول شماره (4-1) جمعیت، مساحت و تراکم جمعیت محلات مورد مطالعه سال 1390………………………………………. 123
جدول (4-2) وضعیت تراکم ساختمانی محلات مورد مطالعه. 126
جدول (4-3) وضعیت قیمت هر مترمربع زمین در محلات مورد مطالعه 128
جدول (4-4) وضعیت ظرفیت تأسیسات در محلات مورد مطالعه 130
جدول (4-5) وضعیت ریزدانگی بافت در محلات مورد مطالعه 131
جدول (4-6) وضعیت ظرفیت خدمات محلهای در محلات مورد مطالعه 133
جدول (4-7) وضعیت ظرفیت حمل و نقل عمومی در محلات مورد مطالعه 135
جدول (4-8) وضعیت عرض معابر در محلات مورد مطالعه… 137
جدول (4-9) وضعیت فاصله از مرکز شهر در محلات مورد مطالعه 139
جدول (4-10) مقیاس تعیین ارجحیت………………. 141
جدول (4-11) اولویتبندی ارجحیت معیارها نسبت به یکدیگر براساس ضرایب ارجحیت ساعتی…………………………………………. 141
جدول (4-12) مقایسه زوجی گزینهها……………… 145
جدول (4-13) محاسبات انجام شده برای توزیع جمعیت در محلات مورد مطالعه…………………………………………. 147
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار شماره (2-1) درصد جمعیت شهرنشین دنیا از سال 1950 تا 2025 19
نمودار شماره (2-2) توزیع جمعیت شهری در نواحی مختلف دنیا طی سالهای 1950، 2011، 2025………………………………
………………………………………….. 20
نمودار شماره (2-3) تحول نسبت شهرنشینی در قلمرو جغرافیایی جهان 23
نمودار شماره (2-4) عوامل مؤثر بر نحوۀ توزیع تراکم جمعیت 26
نمودار شماره (2-5)توزیع تراکم شهری در نواحی مختلف جهان در سال 1990………………………………………….. 61
نمودار شماره (3-1) رشد جمعیت شهر کرمانشاه در طی دوره زمانی 1390-1335………………………………………….. 95
نمودار شماره (3-2) نمودار هرم سنی – جنسی شهر کرمانشاه در سال 1390 98
نمودار شماره (4-1) نمودار گرافیکی سلسله مراتبی مدل AHP برایتوزیع تراکم جمعیتی………………………………. 125
فهرست اشکال
شکل (2-1) طرح شهر نامتمرکز و پراکنده………….. 42
شکل (2-2) تغییرات شیب تراکم از مرکز به پیرامون در مقاطع مختلف زمانی………………………………………….. 57
شکل (2-3)عوامل موثر بر تراکم و پراکنش شهری…….. 63
شکل (3-1) تعیین نقش اقتصادی کرمانشاه با مدل یاگرام سه گوش ژورژ شابو و بوژوگارنیه 1385…………………………………. 118
شکل (4-1) مقایسات دودویی معیارها و وزن هرکدام در محیط Expert choice…………………………………………. 142
شکل (4-2) وزن زیر معیارهای همسویی با گرایشات مردمی در محیط Expert choice…………………………………………. 143
شکل (4-3) وزن زیرمعیارهای کاهش ترافیک در محیط Expert choice 143
شکل (4-4) وزن زیرمعیارهای ارتقاءِ کیفیت کالبدی در محیط Expert choice…………………………………………. 144
شکل (4-5) وزن زیر معیارهای ظرفیت تاسیسات در محیط. 144
فهرست نقشهها
عنوان صفحه
نقشه شماره (3-1) موقعیت استان کرمانشاه در کشور، شهرستان در استان، شهر کرمانشاه در شهرستان……………………………… 91
نقشه شماره (3-2) اقلیم استان کرمانشاه براساس تقسیمبندی سیلیاتف 92
نقشه شماره (3-3) تراکم نسبی جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1390 96
نقشه شماره (3-4) تقسیمات سیاسی استان کرمانشاه…. 100
نقشه شماره (3-5) موقعیت شهر کرمانشاه به تفکیک مناطق 105
نقشه شماره (3-6) نقشه شهر کرمانشاه به تفکیک محلات. 108
