3-4-1. ادله شیعه: 27

5-1. فصل پنجم: چیستی امامت… 29

1-5-1. مقدمه. 30

2-5-1. واژه امام در لغت… 30

3-5-1. واژه امام در قرآن.. 31

4-5-1. تعریف امامت از منظر متکلمان اسلامی: 32

6-1. فصل ششم: وجوب امامت… 36

1-6-1. مذهب امامیه: 38

2-6-1. مذهب اشاعره: 38

3-6-1. دلایل وجوب امامت در نگاه محقق طوسی و فاضل قوشچی: 38

4-6-1. دلایل وجوب امامت از منظر محقق طوسی: 39

5-6-1. دلایل وجوب امامت از منظر فاضل قوشچی: 40

6-6-1. بررسی ومقایسه آراء دو محقق: 42

7-1. فصل هفتم: قاعده لطف و وجوب امامت… 44

1-7-1. تعریف و اقسام لطف: 45

2-7-1. لطف و حکمت الهی: 47

3-7-1. تقسیم لطف بر اساس فاعل آن: 48

4-7-1. برهان لطف بر وجوب امامت: 48

5-7-1. اشکال نخست (اشکال صغروی): 49

6-7-1. اشکال دوم (اشکال کبروی): 51

7-7-1. اشکال سوم (اشکال صغروی): 52

2. بخش دوم: امامت در قرآن از منظر محقق طوسی و فاضل قوشچی… 56

1-2. فصل هشتم: آیه ولایت… 57

1-1-2. بیان محقق طوسی: 59

2-1-1-2. اشکال اول قوشچی: (در معنای ولایت) 60

2-2-1-1-2. تحقیق در معنای ولی: 63

2-2. فصل نهم: آیه اولی الامر. 76

1-2-2. تقریر قوشچی: 79

3-2. فصل دهم: آیه امامت… 81

1-3-2. بیان محقق طوسی: 82

فصل یازدهم: آیه «مع الصادقین». 86

1-1-3. ایراد قوشچی: 87

3. بخش سوم: امامت در احادیث از منظر محقق طوسی و فاضل قوشچی… 90

1-3. فصل دوازدهم: حدیث غدیر. 91

1-1-3. تقریر قوشچی: 92

2-1-3. اشکال های قوشچی.. 94

2-3. فصل سیزدهم: حدیث منزلت… 109

1-2-3. بیان استدلال: 110

2-2-3. ایرادهای قوشچی: 111

3-2-3. مواقع و موقعیت های صدور حدیث منزلت: 112

4-2-3. صحیحین از منظر اهل سنت: 115

5-2-3. مقامات حضرت هارونA در قرآن: 117

6-2-3. منازل هارون در قرآن: 118

7-2-3. پاسخ به عدم تواتر: 119

8-2-3. بررسی شبهه عدم عمومیت «منزلة هارون»: 123

9-2-3. رد منقطعه بودن استثنا: 124

10-2-3. پاسخ به شبهه انتفای اخوت حضرت علیA نسبت به پیامبر اکرم6.. 125

11-2-3. بررسی شبهه نبودن خلافت از منازل هارون: 127

12-2-3. بررسی شبهه عدم بقای خلافت هارونA پس از مرگ موسیA: 128

13-2-3. بررسی شبهه عدم دلالت حدیث منزلت بر نفی خلافت خلفای سه گانه: 129

3-3. فصل چهاردهم: نصوص جلی.. 130

1-3-3. نصوص جلی برای اثبات امامت بلافصل حضرت علیA: 132

4. بخش چهارم: دلایل عقلی بر امامت بلافصل حضرت علیA…. 142

1-4. فصل پانزدهم: دلیل افضلیت… 143

1-1-4. شبهه قوشچی.. 146

2-1-4. فضایل حضرت علیA: 146

3-1-4. ادعاهای قوشچی در فضایل ابوبکر و عمر: 149

2-4. فصل شانزدهم: مطاعن.. 153

1-2-4. مطاعن ابوبکر. 154

2-2-4. مطاعن عمر: 172

3-2-4. مطاعن عثمان: 178

1-1-3-2-4. پاسخ قوشچی: 179

3-4. فصل هفدهم: دلیل عصمت و برهان معجزه بر امامت بلافصل حضرت علیA… 188

1-3-4. بیان برهان: 189

2-3-4. برهان معجزه. 189

1-2-3-4. قلع باب خیبر: 190

3-3-4. شبهه قوشچی: 191

4-3-4. نقد شبهه قوشچی: 191

1. بخش پنجم: شرایط و اوصاف امام.. 192

1-5. فصل هجدهم: عصمت امام. 194

1-1-5. شبهه قوشچی: 197

2-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 197

3-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 198

4-1-5. سخن قوشچی.. 199

5-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 199

2-5. فصل نوزدهم: افضلیت و نصب… 200

1-2-5. سخن قوشچی: 202

2-2-5. پاسخ: 202

3-2-5. نصب: 202

4-2-5. احکام مخالفین.. 209

خاتمه: 211

فهرست منابع. 215

23

• واقع گرائی دراخلاق ………………………………………………………………………. 23

1-5 اقسام واقع گرائی دراخلاق. ………………………………………………………….. 25

1-1-5 واقع گرائی اخلاقی طبیعت گرایانه…………………………………………… 26

2-1-5 واقع گرائی اخلاقی ناطبیعت گرایانه ……………………………………….. 28

1-2-1-5 مغالطه طبیعت گرایان………………………………………………………… 28

2-2-1-5 برهان سؤال گشوده …………………………………………………………. 29

• ناواقع گرائی اخلاقی…………………………………………………………………………….. 31

1-6 ناواقع گرائی اخلاقی فوق طبیعت گرایانه ……………………………………….. 31

1-1-6 نظریه امر الهی…………………………………………………………………. 32

2-1-6 برخی اشکالات وارد بر نظریه امرالهی…………………………………… 36

• تئوری خطا ……………………………………………………………………………………… 38

1-7 تئوری خطای مکی ……………………………………………………………………… 39

1-1-7 استدلال از راه نسبیت …………………………………………………………….. 39

2-1-7 استدلال از راه عجیب بودن یاغرابت ………………………………………….. 40

• ظهور بر ساخت گرائی ………………………………………………………………………… 42

فصل دوم: فلسفه اخلاق کانت وبر ساخت گرائی اخلاقی

مقدمه ………………………………………………………………………………………….. 44

• فلسفه نقادی کانت ……………………………………………………………………… 45

1-1 نقدعقل محض وشرایط تکون معرقت ……………………………………… 46

1-1-1 زمان و مکان ………………………………………………………… 47

2-1-1 مقولات فاهمه………………………………………………………… 47

3-1-1 وحدت استعلائی ادراک نفسانی …………………………………. 48

4-1-1 من استعلائی…………………………………………………………. 49

• نقدعقل عملی ………………………………………………………………………………. 52

1-2 نسبت سوژه متافیزیکی درنقداول بانقددوم ………………………………… 53

2-2 ساحت اخلاق ……………………………………………………………….. 54

3-2 اراده نیک …………………………………………………………………… 56

4-2 خود مختاری اراده ………………………………………………………….. 57

5-2 قانون اخلاقی ……………………………………………………………….. 60

6-2 امر مطلق ……………………………………………………………………….. 62

1-6-2 صورت بندی های امرمطلق ………………………………………… 64

1-1-6- 2 صورت نخست ………………………………………………… 64

2-1-6-2 صورت دوم ……………………………………………………. 65

3-2-6-2 صورت سوم ………………………………………………. 67

• بر ساخت گرائی درفلسفه اخلاقی کانت …………………………………………… 68

1-3 صدق ومنشأ هنجار مندی ……………………………………………………… 73

فصل سوم : بر ساخت گرائی کانتی

مقدمه …………………………………………………………………………………… 80

• نسبت بر ساخت گرایی بادیگر تئوریهای اخلاقی…………………………………. 81

• روایتهای بر ساخت گرائی……………………………………………………………… 82

1 -2- روایتهای ساده برساخت گرائی………………………………………………. 82

2-2- روایتهای پیچیده برساخت گرائی …………………………………………… 82

• بر ساخت گرائی کانتی جان رالز …………………………………………………….. 86

1-3 – وضعیت اولیه یاروال تصمیم یا روال برساختن ……………………….. 90

• روال تصمیم برساخت گرایانه ……………………………………………………… 92

1-4 مشخصه های روال تعمیم کانتی ………………………………………………. 93

2-4 روال تعمیم ومفهوم کانتی شخص………………………………………….. 95

• توجیه و عینیت و صدق در برساخت گرایی کانتی ………………………….. 102

نتیجه گیری ……………………………………………………………………………….. 109

فهرست منابع و مأخذ …………………………………………………………………….. 115

چکیده :

برساخت گرایی اخلاقی دیدگاهی فرا اخلاقی درباره ی طبیعت صدق و حقایق و خصوصیات اخلاقی است . برساخت گرایی ظاهراً در تقابل با واقع گرایی قرار می گیرد و تنها با روایتهای واقع گرائی اخلاقی توافقی نسبی و محدود دارد. بر ساخت گرایان، مانند واقع گرایان ، جملات اخلاقی را دارای محتوای توصیفی می دانند و بنا بر این به نظر می رسد واقعاً بیان کننده امر واقع باشند.ولی بر ساخت گرایان برغم اینکه می پذیرند که به نحوی حقایق اخلاقی وجود دارند ، بر عکس واقع گرایان، آنها را وابسته به نگرشها و قرار دادهای انسانی و امثال آن می دانند.

جان رالز برای نخستین بار اصطلاح برساخت گرایی در اخلاق را بکار برد و تفسیری برساخت گرایانه از فلسفه اخلاق کانت به دست داد. براساس این تفسیر اخلاق برساخته عقل بشری است و امر مطلق روال برساختن است. رالز همچنین نظریه خود را برساخت گرایی کانتی نامید . براساس برساخت گرایی کانتی محتواى اصول عدالت نتیجه توافق و قرادادى است كه میان افرادى خاص در وضعیت ویژه‏اى بدست می آید و رالز آن را وضعیت اولیه مى‏نامد.وضعیت اولیه روال تصمیم یا روال برساختن در برساخت گرایی کانتی است که در آن اصول عدالت بر ساخته می شوند.

مقدمه

فرا اخلاق[1] شاخه ای ازفلسفه اخلاق²است که به لحاظ وجود شناسی³به این بحث می پردازد که آیا حقایق و اوصاف اخلاقی⁴در عالم پیرامون به نحوی از انحاء وجود دارند و یا اینکه در حوزه اخلاق ما از جانب خود چیزی را انشاء می کنیم که واقعیتی ورای خود ندارد.

این اختلافی است میان شناخت گرایان⁵و ناشناخت گرایان⁶در حوزه اخلاق که که از زمان جورج اوارد مور⁷فیلسوف اخلاق تحلیلی انگلیسی باعث ظهور انبوهی از نوشته های فلسفی شده است که هر کدام علیه دیگری به استدلال پرداخته اند.

ناشناخت گرایان عالم پیرامون را تهی از ارزشها⁸می دانند و تصریح دارند هیچ واقعیت اخلاقی در عالم پیرامون وجود ندارد. نظرهای اخلاقی ما از جنس باور⁹نیستند بلکه به عالم انسانی و ذهن او تعلق دارند و چون نسبتی با عالم خارج ندارند از صدق وکذب آنها نمی توان سخن گفت.

اما شناخت گرایان واقع گرا در اخلاق معتقدند واقعیتهای اخلاقی به نحوی از انحاء در عالم پیرامون وجود دارند و احکام اخلاقی از جنس باورند در نتیجه می توانند صادق یاکاذب باشند.

به عبارت دیگر دعاوی اخلاقی را میتوان در قالب گزاره ها صورت بندی کرد و در نتیجه معرفت بخش هستند وچون شان معرفتی دارند پس صدق و کذب پذیرند. مفاهیم اخلاقی[2] نسبتی با عالم خارج دارند و می توان داوری²اخلاقی و معرفتی درباره آنها کرد.

درخلال این بحث ها ظاهراً غلبه با اردوگاه واقع گرایان اخلاقی بود تا اینکه جی.ال.مکی³با ارائه نظریه خطا⁴کفه بحث ها را به سود ناشناخت گرایان سنگین کرد. بنابر نظریه خطا گزاره های اخلاقی مرتبا و بطور یکسان کاذب اند و اتصاف کیفیات اخلاقی به اعمال و اشیاء و حوادث نادرست است. ارزش های اخلاقی مستقل از خواسته ها و نگرشهای⁵بشری وجود ندارد و خصوصیات اخلاقی ناظر به یک ویژگی و خصیصه موجود در افعال نیست. مکی می گوید درهر صورت ذهن ما در حوزه ارزشها خطا می کند پس نمی توانیم معرفت اخلاقی داشته باشیم.

2-2-1-1. اقسام چهارگانۀ موجود ……………………………………………………………………………………. 30

2-2-1-2. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 37

2-2-1-3. نیاز جامعه به ولیّ و سرپرست ……………………………………………………………………….. 38

2-2-1-4. اصالت فرد، جامعه و یا هر دو …………………………………………………………………………. 42

2-2-1-5. بحث از اصالت جامعه؛ مسأله­ای فلسفی ……………………………………….. 43

2-2-1-6. ترکیب جامعه ………………………………………………………………………….. 43

2-2-1-7. ادلۀ اصالت جامعه ……………………………………………………………………………………………. 46

2-2-1-8. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 57

2-2-1-9. جمع­بندی ………………………………………………………………………………………………………… 60

2-2-2. بخش دوم: اثبات فقاهت سرپرست جامعه ……………………………………………………………… 62

2-2-2-1. مراتب وجودی انسان ……………………………………………………………………………………….. 64

2-2-2-2. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 68

2-3. برتری برهان مذکور نسبت به استدلال نظم اجتماعی …………………………………………………….. 71

فصل سوم: لوازم و نتایج تبیین فلسفی ولایت فقیه

3-1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 75

3-2. مشروعیت …………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

3-2-1. تعریف مشروعیت ……………………………………………………………………………………………………… 76

3-2-2. تعریف مقبولیت ………………………………………………………………………………………………………… 77

3-2-3. تشکیل حکومت ………………………………………………………………………………………………………… 77

3-2-4. تعیین محل نزاع ……………………………………………………………………………………………………….. 78

3-2-5. مشروعیت حکومت ولایت فقیه ……………………………………………………………………………….. 80

3-3. وظایف و رسالت ولیّ فقیه ………………………………………………………………………………………………….. 85

3-4. ویژگی­های ولیّ فقیه …………………………………………………………………………………………………………… 90

3-4-1. حکیم الهی و عالم ربانی ………………………………………………………………………………………….. 90

3-4-2. قدرت مدیریت جامعه ………………………………………………………………………………………………. 93

3-4-3. قدرت بر توجیه و اقناع مردم ………………………………………………………………………………….. 94

3-4-4. ارجاع جزئیات به کلیات …………………………………………………………………………………………… 94

3-5. جایگاه ولیّ فقیه در نظام هستی

1- 2-4-1. انسان شناسی تجربی.. 12

1- 2-4-2. انسان شناسی فلسفی.. 13

1- 2-4-3. انسان شناسی عرفانی.. 13

1-2-4-4. انسان شناسی دینی.. 14

1-2-5. حقیقت انسان در رویکردهای مختلف… 14

1-2-5-1. حقیقت انسان در عرفان. 14

1-2-5-2. حقیقت انسان در فلسفه. 16

1-2-5-2-1. نفس و مراتب آن. 17

1-2-5-2-1-1. عقل.. 18

1-2-5-2-1-1-1. مراتب عقل نظری.. 19

1-2-5-2-1-1-2. مراتب عقل عملی.. 21

الف. اراده 21

ب. اختیار. 22

1-2-5-2-1- 2. تخیل.. 23

1-2-5-2-1- 3. احساس… 26

1- 2- 6. خصوصیات و گرایش های انسان. 27

1-2-6- 1. فطرت… 28

1-2-6- 2. غریزه 29

1-2-6- 3. عواطف… 29

1-2-6- 4. طبیعت و سرشت و طینت… 31

1-2-6- 5. استعداد بی نهایت انسان. 31

1- 2- 7. مسائل اخلاق.. 32

1- 2- 7- 1. منشأ اخلاق.. 32

2- 7- 2. منشأ مفاهیم اخلاقی.. 33

1- 2- 7- 3. سعادت و شقاوت… 34

1- 2- 7- 4. لذت و الم. 36

1- 2- 7- 5. فضیلت و رذیلت… 37

1- 2- 8. معیار فعل اخلاقی.. 39

1- 2- 8- 1. آگاهی.. 39

1- 2- 8- 2. نیت… 39

1- 2- 8- 3. قرب به خدا 41

1- 2- 9. رابطه انسان شناسی و اخلاق.. 41

1- 2- 9- 1. تغییرپذیری انسان. 41

1- 2- 9- 2. عقل و وجدان دراخلاق.. 42

1- 2- 9- 3. آزادی انسان. 43

1- 2- 9- 4. عدالت و اعتدال در اخلاق.. 44

فصل دوم: بررسی مبانی نظری مسئله تأثیر انسان شناسی بر اخلاق در اندیشه امام خمینی(ره) 45

2-1. اخلاق در نظر امام خمینی(ره) 46

2-2. انسان شناسی در نظر امام خمینی(ره) 46

2-2-1. انسان شناسی فلسفی.. 47

2-2-1-1. ساحت نفس… 48

2-2-1-2. مراتب و قوای نفس… 51

2-2-1-2-1. عقل.. 53

2-2-1-2-2. اختیار و اراده 55

2-2-1-3. رابطه مراتب و شؤون نفس… 56

2-2-1-4. رابطه نفس و بدن. 57

2-2-1-5. بدن تابع نفس… 58

2-2-2. انسان شناسی عرفانی.. 60

2- 2- 2- 1. قلب و مراتب آن. 60

2-2-2-1-1. اقسام قلب… 62

2-2-2-1-2. رابطه قلب و بدن. 63

2-3. خصوصیات و گرایشهای انسان. 64

2-3-1. فطرت… 64

2-3-1-1. ویژگی های امور فطری.. 65

2-3-2. طینت… 66

2-3-3. استعداد. 67

2-4. بررسی اندیشه اخلاقی امام خمینی(ره) 68

2-4-1. رویکرد فلسفی سعادت گرا 68

2-4-2. سعادت و شقاوت… 69

2-4-2-1. سعادت و شقاوت وجودی.. 71

2-4-2-2. سعادت و شقاوت اخلاقی.. 71

2-4-2-3. ملاک سعادت و شقاوت… 72

2-4-2-3-1. علم و معرفت و اقسام آن. 74

2-4-3. عدالت و اعتدال. 75

2-4-3-1.رابطه اعتدال و فضیلت و رذیلت… 76

2-5. رویکرد عرفانی به اخلاق.. 77

2-5-1. مراتب سلوک عرفانی.. 78

2-5-2. راه های تهذیب اخلاق و اصلاح نفس… 78

2-5-2-1. تفکر. 79

2-5-2-2. عزم. 80

2-5-2-3. مشارطه، مراقبه، محاسبه. 81

2-5-2-4. تذکر مداوم. 82

نتایج.. 84

فصل سوم: تأثیر انسان شناسی بر اخلاق.. 86

3-1. فطرت انسانی منشأ اخلاق.. 87

3-1-1.دین عامل شکوفایی فطرت… 88

3-1-2.عوامل احتجاب فطرت… 89

3-2. حبّ ذات و حب دنیا مانع و عاملی برای رشد اخلاقی.. 90

3-3. تغییرپذیری و اخلاق.. 91

3-3-1. اصلاح نفس و اخلاق.. 92

3-3-2. تربیت دینی و اخلاق.. 93

3-3-2-1. ایمان به خدا 96

3-3-2 -1-1. فقدان ایمان اساس فساد اخلاقی.. 98

3-3-2-1-2. رابطه ایمان و عمل.. 98

3-3-2-1-3. عبادت وتکامل اخلاقی.. 100

3-3-2-1-4. رابطه تقوا و اخلاص با اخلاق.. 101

3-4. نیّت باطن و روح عمل.. 102

3-5. تأثیر شناخت و فهم کرامت نفس بر اخلاق.. 104

3-1-5. راه علاج دروغ. 34

3-2. غیبت… 35

3-2-1. آیات قرآن. 35

3-2-2. روایات… 36

3-2-3. استماع غیبت… 37

3-2-4. کفاره غیبت… 37

3-3. غضب… 38

3-3-1. آیات قرآن. 39

3-3-2. روایات… 40

3-4. حسد. 41

3-4-1. آیات قرآن. 41

3-4-2. روایات… 42

3-4-3. تفاوت حسد و غبطه. 43

3-5. ریا 43

3-5-1. آیات قرآن. 44

3-5-2. روایات… 45

3-5-3. نشانه های ریا کار. 47

3-5-4. ریشه و منشأ ریا 47

3-6. تکبر. 47

3-6-1. آیات قرآن. 49

3-6-2. روایات… 50

3-6-3. اقسام تکبر. 50

3-7. عجب… 51

3-7-1. آیات قرآن. 52

3-7-2. روایات… 53

3-8. کینه. 54

3-8-1. آیات قرآن. 55

3-8-2. روایات… 55

3-8-3. راه درمان کینه. 56

3-9. طمع. 56

3-9-1. آیات قرآن. 57

3-9-2. روایات… 58

3-10. صبر. 58

3-10-1. اهمیت صبر. 59

3-10-2. آیات قرآن. 59

3-10-3. روایات… 61

3-11. شکر. 62

3-11-1. آیات قرآن. 62

3-11-2. روایات… 63

3-11-3. فضیلت شکر. 64

3-12. رضا 64

3-12-1. آیات قرآن. 65

3-12-2. روایات… 66

3-13. توکل.. 67

3-13-1. آیات قرآن. 67

3-13-2. روایات… 68

3-13-3. ریشه توکل.. 68

3-14. یقین.. 69

3-14-1. آیات قرآن. 70

3-14-2. روایات… 71

3-15. صدق.. 72

3-15-1. تعریف صدق.. 72

3-15-2. آیات قرآن. 73

3-15-3. روایات… 74

3-15-4. انگیزه صدق.. 75

3-16. امانتداری.. 75

3-16-1. آیات قرآن. 75

3-16-2. روایات… 76

3-15-3. دامنه امانتداری.. 77

3-16-4. انواع امانت… 78

3-17. خوف… 79

3-17-1. آیات قرآن. 80

3-17-2. روایات… 81

3-17-3. اختلاف درجات خوف… 81

فصل چهارم: نتایج دنیوی مرامنامه اخلاقی.. 82

4-1. مفاسد دروغ. 83

4-2. مفاسد غیبت… 86

4-3. مفاسد غضب… 88

4-4. مفاسد حسد. 90

4-5. مفاسد کبر. 92

4-6. مفاسد عجب… 94

4-7. مفساد کینه. 96

4-8. مفاسدطمع. 96

4-9. آثار و پیامد های صبر. 99

4-10. آثار و پیامد های شکر. 101

4-11. آثار و پیامدهای رضا 102

4-12. آثار و پیامدهای توکل.. 103

4-13. آثار و پیامدهای یقین.. 105

4-14. آثار و پیامدهای صدق.. 107

4-15. آثار و پیامدهای امانت داری.. 108

4-16. آثار و پیامدهای خوف… 109

فصل پنجم: نتیجه گیری.. 112

فهرست منابع. 121

چکیده

یکی از مباحث پر اهیمت و تأثیر گذار در رشد و تکامل انسان موضوع اخلاق می باشد. انسان با تهذیب نفس و رعایت دستورات اخلاقی می تواند به سعادت و فلاح برسد. از آن جا که اسلام دینی جامع است نه تنها ضامن سعادت اخروی بشر می باشد بلکه با عمل به اسلام می توان در همین زندگی دنیوی و مادی نیز به موفقیت دست یافت. در این پژوهش سعی شده است با مراجعه به متون اسلامی و احادیث و آیات نشان داده شود که رعایت اخلاق چه تأثیری درموفقیت دنیوی انسان دارد. لذا برای بررسی این تأثیرات صفات حسنه و رذایل اخلاقی براساس کتاب اخلاق حسنه مرحوم ملا فیض کاشانی انتخاب شده و پس از معرفی این ویژگی های اخلاقی بر اساس قرآن و حدیث ، تأثیرات دنیوی و مادی که هر یک از این فضائل و رذائل دارند از بیان قرآن و روایت اهل بیت علیهم السلام استخراج شده است. لذا می توان چنین نتیجه گرفت که کسی که متخلق بهاخلاق اسلامیشود نه تنها از سعادت اخروی بهره مند است بلکه موفقیت دنیوی را بدست می آورد و می تواند یکی از راه های ترغیب دیگران به رعایت اخلاق گردد.