1-4.اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….10

1-4-1. هدف کلی ……………………………………………………………………………………………………………….10

1-4-2.اهداف اختصاصی ……………………………………………………………………………………………………..10.

1-5.فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………………..11

1-6.تعاریف نظری و عملیاتی…………………………………………………………………………………………………11

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1.مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….14

2-2.نوجوانی…………………………………………………………………………………………………………………………15

2-3.تاملی در معنا و مفهوم خود………………………………………………………………………………………………16

2-4.نظریه های مربوط به چگونگی تشكیل خود(با تاكید بر دیدگاه كنش متقابل نمادی)………………17

2-4-1. چارلز هورتن كولی……………………………………………………………………………………………………18

2-4-2. جرج هربرت مید……………………………………………………………………………………………………..18

2-5.تعریف هویت……………………………………………………………………………………………………………….19

2-6.نظریه پردازی هویت……………………………………………………………………………………………………….20.

2-6-1.اریكسون……………………………………………………………………………………………………………………20

2-6-2.لوینگر……………………………………………………………………………………………………………………….22

2-6-3.گلاسر……………………………………………………………………………………………………………………….22

2-6-4.برزونسكی…………………………………………………………………………………………………………………23.

2-6-5.كگان…………………………………………………………………………………………………………………………24

2-6-6.مارسیا……………………………………………………………………………………………………………………….24

2-6-7.فروید………………………………………………………………………………………………………………………..25

2-7.فرایند شكل گیری هویت…………………………………………………………………………………………………25

2-8.مشكلات نوجوانان در هویت یابی…………………………………………………………………………………….26

2-9. پایگاه های هویت از نظر مارسیا………………………………………………………………………………………27

2-10. تفاوتهاری جنسیتی و هویت …………………………………………………………………………………………29

2-11. ویژگی های هویت………………………………………………………………………………………………………30

2-12. انواع هویت………………………………………………………………………………………………………………..31

2-12-1.هویت شخصی…………………………………………………………………………………………………………31

2-12-2.هویت فیزیكی- جسمانی…………………………………………………………………………………………..31

2-12-3.هویت مذهبی………………………………………………………………………………………………………….31

2-12-4.هویت قومی…………………………………………………………………………………………………………….31

2-12-5.هویت خانوادگی………………………………………………………………………………………………………31

2-12-6. هویت ملی……………………………………………………………………………………………………………..32

2-12-7. هویت جنسی………………………………………………………………………………………………………….32

2-12-8. هویت شغلی……………………………………………………………………………………………………………32

2-13. عوامل موثر در شكل گیری هویت………………………………………………………………………………….32

2-13-1.عوامل شناختی…………………………………………………………………………………………………………32

2-13-2. عوامل خانوادگی……………………………………………………………………………………………………..33

2-13-3. عوامل مربوط به نظام آموزشی………………………………………………………………………………….33

2-13-4. عوامل اجتماعی – فرهنگی……………………………………………………………………………………….34

2-13-5. رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی……………………………………………………………………………….34

2-14. بحران هویت………………………………………………………………………………………………………………35

2-15.پیامدهای فقدان هویت…………………………………………………………………………………………………..36

2-16.راه های ایجاد هویت سالم در نوجوانان…………………………………………………………………………..36

2-17.تعاریف شادكامی …………………………………………………………………………………………………………37

2-18.دیدگاههای نظری در مورد شادكامی………………………………………………………………………………..38

2-18-1.دیدگاه لذتی……………………………………………………………………………………………………………..38

2-18-2.دیدگاه سعادت گرا……………………………………………………………………………………………………39

2-19. نظریه های مختلف پیرامون شادکامی ……………………………………………………………………………..40

2-19-1. نظریه دنیر و همكاران………………………………………………………………………………………………40

2-19-2. نظریه آرگایل و همكاران………………………………………………………………………………………….41

2-19-3. نظریه لازاروس و فلكمن …………………………………………………………………………………………41

2-19-4. نظریه دیان و دسی ………………………………………………………………………………………………….42

2-19-5.نظریه اسنادی وانیر …………………………………………………………………………………………………..43

2-19-6. نظریه اریكسون ………………………………………………………………………………………………………43

2-19-7. نظریه مقایسه اجتماعی …………………………………………………………………………………………….44

2-19-8. نظریه میان فرهنگی لو و همكاران ……………………………………………………………………………..45

2-20. ویژگی های شادكامی و افراد شاد ………………………………………………………………………………….45

2-21. ویژگی افراد شاد …………………………………………………………………………………………………………46

2-22. تاریخچه كاربرد REBT برای كودكان و نوجوانان …………………………………………………………48

2-23. تحول رابطه درمانی با كودكان و نوجوانان در گروه …………………………………………………………50

2-24.گروه درمانیREBT با كودكان و نوجوانان ………………………………………………………………….52

2-25. ملاحظات عمومی در گروه در مانی با كودكان و نوجوانان…………………………………………………53

2-25-1. مزیت ها…………………………………………………………………………………………………………………53

2-26. برخی ویژگیهای متمایز گروه های REBT…………………………………………………………………….54

2-27. راهنمایی های عمومی برای تشكیل گروه های REBT …………………………………………………..55

2-28. مضمون اصلی گروههای REBT با كودكان و نوجوانان ………………………………………………….57

2-29. ضروریات رویكرد منطقی، هیجانی – رفتاری با كودكان و نوجوانان ………………………………….60

2-30. میراث الیس ……………………………………………………………………………………………………………….61

2-30-1. خود پذیری …………………………………………………………………………………………………………..61

2-30-2. تحمل زیاد ناكامی ………………………………………………………………………………………………….61

2-30-3. پذیرش دیگران ………………………………………………………………………………………………………62

2-31. مروری بر تحقیقات …………………………………………………………………………………………………….62

2-31-1. تحقیقات خارجی ……………………………………………………………………………………………………62

2-31-2. تحقیقات داخلی ……………………………………………………………………………………………………..64

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

3-1.مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………..66

3-2.طرح تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………….67

3-3. جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………………………..67

3-4. روش نمونه گیری ………………………………………………………………………………………………………..67

3-5. معیار های ورودی ……………………………………………………………………………………………………….67

3-6. معیارهای خروج …………………………………………………………………………………………………………..67

3-7. ابزارهای جمع آوری اطلاعات ……………………………………………………………………………………….67

3-7-1پرسشنامه شادکامی آکسفورد ………………………………………………………………………………………..67

3-7-1-1. اعتبار و روایی ………………………………………………………………………………………………………68

3-7-1-2روش اجرا و نمره گذاری ……………………………………………………………………………………….68

3-7-1-3. تفسیر نمرات ……………………………………………………………………………………………………….69

3-7-2. پرسشنامه هویت شخصی ………………………………………………………………………………………….69

3-7-2-1. اعتبار و روایی ………………………………………………………………………………………………………69

3-7-2-2. روش اجرا و نمره گذاری ………………………………………………………………………………………69

3-7-2-3. تفسیر نمرات ……………………………………………………………………………………………………….70

3-8. مراحل انجام پژوهش ……………………………………………………………………………………………………70

3-8-1. روش اجرای آزمون …………………………………………………………………………………………………..70

3-8-2. نمره گذاری …………………………………………………………………………………………………………….70

3-9. روش اجرای پژوهش …………………………………………………………………………………………………….71

3-9-1. جلسه اول ………………………………………………………………………………………………………………..71

3-9-2. جلسه دوم ………………………………………………………………………………………………………………71

3-9-3. جلسه سوم ……………………………………………………………………………………………………………..72

3-9-4.جلسه چهارم………………………………………………………………………………………………………………72

3-9-5. جلسه پنجم ……………………………………………………………………………………………………………..72

3-9-6. جلسه ششم………………………………………………………………………………………………………………72

3-9-7. جلسه هفتم ………………………………………………………………………………………………………………72

3-9-8. جلسه هشتم …………………………………………………………………………………………………………….73

3-9-9. جلسه نهم ………………………………………………………………………………………………………………..73

3-10.فضای فیزیکی مناسب ………………………………………………………………………………………………….73

3-11.نقش درمانگر در گروه درمانی ……………………………………………………………………………………….74

3-12.روش آماری ………………………………………………………………………………………………………………..74

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

4-1.مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………….75

4-2. سن وجنس ………………………………………………………………………………………………………………….75

4-3. هدف پژوهش …………. ………………………………………………………………………………………………..75

4-4. یافته های توصیفی ………………………………………………………………………………………………………..75

4-5. بررسی مفروضه های تحلیل کواریانس چند متغیری…………………………………………………………..78.

4-5-1 نرمال بودن چند متغیری ……………………………………………………………………………………………..78

4-5-2 همگنی واریانس…………………………………………………………………………………………………………78

4-5-4 خطی بودن………………………………………………………………………………………………………………..79

4-6 یافته های مربوط به فرضیه ها…………………………………………………………………………………………..81

فصل پنجم : نتیجه گیری ، پیشنهادات و محدودیت های تحقیق

5-1.بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………..83

5-2.محدودیت ها ……………………………………………………………………………………………………………….88

5-2-1.محدودیت ها ی خارج از کنترل محقق …………………………………………………………………………88

5-2-2. محدودیت هایی در کنترل محقق ………………………………………………………………………………..88

5-3.پیشنهادها ………………………………………………………………………………………………………………………88

منابع و مأخذ…………………………………………………………………………………………………………………………90

فهرست منابع فارسی ……………………………………………………………………………………………………………..90

فهرست منابع لاتین ………………………………………………………………………………………………………………96

ضمائم

پرسشنامه شادکامی آکسفورد …………………………………………………………………………………………………..99

پرسشنامه هویت شخصی احمدی …………………………………………………………………………………………103

چکیده به زبان انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………….105

عنوان به زبان انگلیسی

 

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیرآموزش گروهی به شیوه عقلانی هیجانی رفتاری برکاهش بحران هویتو افزایش شادکامی دانش آموزان نوجوان خوابگاههای شبانه روزی می­باشد.روش پژوهش: به این منظور یک خوابگاه شبانه روزی دخترانه شهرستان مشهد به صورتتصادفی ساده انتخاب شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان نوجواندختر خوابگاهی در شهرستان مشهد بودند .نمونه شامل40 نفراز دانش آموزان نوجوان بود، که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (20 نفر) و گروه کنترل (20 نفر) گمارش شدند.گروه آزمایش ، درمان عقلانی هیجانی رفتاری را به مدت نه جلسه 90 دقیقه ای دریافت کرد و گروه کنترل مداخله ای دریافت نکرد. . ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه شادکامی آکسفورد وهویت شخصی احمدی می باشد. یافته های پژوهش با استفاده از آزمونکواریانس چند متغیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و حاکی از آن است که آموزش گروهی به شیوه عقلانی هیجانی رفتاری به گونه ای معنادار به کاهش بحران هویت وافزایش شادکامی منجر شده است.

واژه های کلیدی:آموزش گروهی به شیوه عقلانی- هیجانی- رفتاری ، شادکامی، بحران هویت.

مقدمه.1-1

سلامت نوجوانان پیش شرط سلامت و توسعه آینده بشریت است.هویت¹محوریت سلامت نوجوانی و تحت تاثیر مجموعه عواملی است که بر سلامت نیز موثرند.تامین سلامت نوجوان در گرو تشکیل هویت[1]مطلوب است.نوجوانان به منزله آینده و فرداهایی که می توانند روشن یا تیره باشند، همین امروز نیازمند برنامه ریزی هستند. زودرنجی ،افسردگی ،اضطراب و پرخاشگری در بیشتر نوجوانان به چشم می خورد و از آنجائیکه نه خانواده ی خسته و کم حوصله و نه اولیاء مدرسه توجهی به ویژگیها و خواست نوجوانان دارند، آمار جرائم دانش آموزان دبیرستانی بسیار بالا و از بی احترامی به قوانین مدرسه تا جرائم جدی و مهمی چون دزدی و اعتیاد متغیر است(پرویزی،احمدی ونیکبخت نصرآبادی،1384)

هنگامی جامعه سالم و متعادلی خواهیم داشت که افراد بتوانند با برخورداری از سلامت روان در عرصه های اجتماعی به فعالیت بپردازند.انسان در هر نقطه از جهان با کسب آگاهی ها و مهارت های ویژه قادر خواهد بود راه برون رفتنی از تنگناهای فردی و اجتماعی خود را بیابد.از آنجا که هر اجتماعی فرهنگ،قوانین،کاستی ها و اختلالات خاص خود را دارد؛بررسی،شناخت،راه حل ها و درمان های مخصوص به خود را نیز می طلبد.دوره نوجوانی یکی از مهمترین و در عین حال خطرناک ترین مراحل زندگی است، بنابراین به جای ارائه ی اطلاعات خام درباره باید ها و نباید ها و ارزش ها و ضد ارزش ها ، مهارت برخورد با موقعیت های مختلف خصوصا موقعیت های پرخطر را باید به نوجوان آموخت.او باید مجهز به مهارت های کافی نظیر تفکر نقادانه، حل مسئله،تصمیم گیری و یا برخورد قاطعانه با دیگران باشد(غرابی،1387).

جامعه و به شكل كلی ،خانه،مدرسه،جمع دوستان هم سن و سال ،رسانه ها ،باشگاه های ورزشی و غیره به شكل خاص فضای در برگیرنده نوجوان را تشكیل می دهند. می توان گفت كه نحوه اندیشیدن یك نوجوان ،نگرش وی به زندگی ،آمال و آرزوهای وی،ترس ها ،نگرانی ها ،هویت و بسیاری از خصوصیات او متاثر از شرایط پیرامون و مهارت هایی است كه در طی زندگی كسب كرده است.یكی از مهم ترین تكالیف هر نوجوان هویت یابی است.نوجوان با ورود به این دوره بایستی به شناخت یكپارچه و مطمئنی از جهات مختلف در مورد خود دست یابد.تا با اطمینان هر چه بیشتر به خود و امیدبه آینده ای روشن پا به دوران بزرگسالی گذاشته و سلامت روان او تامین شود(صداقتیان،1389).

شادکامی به چگونگی ارزیابی مردم از زندگی خود اشاره دارد و متغیر هایی چون رضایت از زندگی، رضایت از وضع زناشویی، رضایت از کار، نبود افسرد گی و اضطراب و وجود عواطف و خلق مثبت را شامل می شود. ارزیابی شخص از خود ممکن بهشکل شناختیباشد، مثلا هنگامی که شخص بطور کلی در مورد رضایت از زندگی خود یا جنبه هایی از زندگی مانند تفریحات به قضاوت آگاهانه می نشیند. ارزیابی شخص ممکن است عاطفی نیز باشد(تجربه ی هیجانات و خلقیات ناخوشایند وخوشایند مردم در رویارویی با زندگی خود). بنابراین، گفته می شود که اگر شخص رضایت از زندگی و اغلب خوشی را تجربه کند و فقط گاه گاهی که به هیجاناتی مثل غمگینی و خشم دچار شود، دارای شادکامی بالا خواهد بود برعکس اگر از زندگی خود ناراضی باشد و خوشی و علاقه اندکی را تجربه کند و به هیجانات پیوسته منفی مثل خشم و اضطراب دچار باشد، دارای شادکامی پایینی است(دنیر و بیسواس¹2000 به نقل از مظفری و هادیانفر1383 )

نوجوانان خوابگاهی دختردر طول دوران تحصیل و در محیط های خوابگاهی به دلیل دور بودن از خــانواده، داشتن احساس دلتنگی و كسالت ، عقاید و باورهای ناکارامد وجود انواع تنش ها و عدموجود امكانات تفریحی و برنامه های متنوع پرورشی ، می توانند مسائل و مشکلات روحی و روانی بسیاری، مخصوصا بحران هویت و شادکامی پایین را تجربه نمایندمداخلات روانی که می توان هم درافزایش شادکامی هم در بهبود مولفه های بحران هویت²[2]از آنها استفاده کرد عبارتند از:درمانهای رفتاری ،شناختی،روانکاوی،وجودی، گشتالتی و…آموزش گروهی به شیوه عقلانی هیجانی رفتاری نوع آموزش بکار برده شده در تحقیق حاضر می باشد که در این روش ،با شناسایی افکار غلط،غیر منطقی و منفی که سبب هیجان ها ورفتارهای منفی هستند، و همچنین بوسیله تغییر دادن آنها ، می توان مشکلات افراد گروه را کاهشداد.

1-2. بیان مسئله

در چند دهه اخیر، پیشگیری از اختلال های روانی كودكان و نوجوانان در شمار اولویت های اغلب كشورها قرار گرفته است. چنین توجهی نشان می دهد كه ناتوانی كودكان و نوجوانان در مواجهه با چالش های تحولی روبه افزایش است، افزایشی كه نه تنها رنج و درد در كودكان، نوجوانان و خانواده های آنها را در پی دارد، بلكه بار سنگینی را بر جوامع تحمیل می كند( دادستان، 1388).

انتقال از نوجوانی به جوانی، یعنی زمانی كه شخص به یك فرد مستقل تبدیل می گردد، با تشكیل هویت همراه است و مهمترین موضوع مرحله آخر نوجوانی رسیدن به هویت شخصی می باشد. برای بیشتر نوجوانان تشكیل هویت احتمالاً به معنای رویارویی با یك سری كوشش ها و تكاپوهای نسبتاً كوچك است. (پوردهقان، 1383).

مطالعاتی در زمینه رشد هویت وجود دارد كه تفاوت های فردی مهمی را در رفتار و ویژگیهای فردیتی بین دانش آموزان دبیرستانی آشكار ساخته است. این یافته ها نشان می دهند كه دانش آموزانی كه در اندازه گیری هویت نمره بالای میانگین می آورند موفق تر، قابل اعتمادتر، سازگارتر، خودكارآمدتر و از لحاظ فردیتی منسجم تر (بهداشت روانی بالاتر) از دانش آموزانی هستند كه نمره هویت آنها پایین تر از حد متوسط است(عبدی زرین،ادیب راد ویونسی، 1389)

نوجوانانی كه ارزش های پذیرفته شده توسط خود را كه مبنای رشد هویت مثبت برای آنها بوده درونی كرده اند از افرادی كه واجد هویت منفی هستند یا هنوز اتخاذ نكرده اند، از سلامت روانی بیشتری برخورد دارند. (كشاوزی ارشدی، 1388).به عقیده اریکسون¹، نوجوانان در جوامع پیچیده دچار بحران هویت می شوند یعنی یک دوره موقتی سر در گمی و پریشانی که قبل از به توافق رسیدن در مورد ارزشها و اهداف، آن را تجربه می کنند.(لورا ای برک²،2001، ترجمه سید محمدی ،1384).تشکیل هویت شخص ممکن است فرایند مستمری باشد که در تمام عمر صورت گیرد(مک آدامز³2001،ترجمهسید محمدی،1386).

Erikson¹.

2. ². Laura E Berk

2. ³. McAdams

چند پژوهش روی زمان بحران هویت تمرکز کرده اند. اریکسون معتقد بود که بحران هویت در حدود 12 سالگی آغاز می شود و تقریبا در 18 سالگی به طریقی حل می شود. با این حال، بحران هویت در برخی افراد ممکن است تا مدتها بعد روی ندهد. در یک تحقیق، بیش از 30 درصد آزمودنی ها تا 24 سالگی هنوز در جستجوی هویت بودند.(آرچر¹، 1982، ترجمهسید محمدی،1386)

دخترها در زمینه هویت مرتبط با صمیمیت، مانند مسائل جنسی و اولویتهای خانواده در برابر شغل، تعقل پیشرفته تری از پسرها نشان می دهند. غیر از این مورد فرایند و زمان بندی شکل گیری هویت در هر دو جنس یکسان است.(آرچر¹و واترمن²، 1994 ترجمه سید محمدی ،1384)

کاهش و یا حذف بحران هویت به تنهایی نمی تواند موجب کاهش مشکلات روحی روانی ای که نوجوانان خوابگاهی تجربه می کنند، گردد.اگر بتوان در کنار کاهش یا حذف بحران هویتمیزان شادکامیآنان را نیز افزایش دهیم، امید بیشتری خواهیم داشت که از مسائل و مشکلات روحی، روانی و تحصیلی نوجوانان خوابگاهی کاسته و بر انگیزه پیشرفت، رضایت از زندگی و عواطف مثبت آنان افزوده گردد. شادکامی بر نگرش و ادرکات شخصی مبتنی است و بر حالتی دلالت می کند که مطبوع و دلپذیر است واز تجربه ی هیجانهای مثبت و خشنودی از زندگی نشئت می گیرد(آرگایل³به نقل از نصوحی 1383 ).

شادکامی به چگونگی ارزیابی مردم از زندگی خود اشاره دارد و متغیر هایی چون رضایت از زندگی، رضایت از وضع زناشویی، رضایت از کار، نبود افسرد گی و اضطراب و وجود عواطف و خلق مثبت را شامل می شود. ارزیابی شخص از خود ممکن به شکل شناختی باشد، مثلا هنگامی که شخص بطور کلی در مورد رضایت از زندگی خود یا جنبه هایی از زندگی مانند تفریحات به قضاوت آگاهانه می نشیند. ارزیابی شخص ممکن است عاطفی نیز باشد(تجربه ی هیجانات و خلقیات ناخوشایند وخوشایند مردم در رویارویی با زندگی خود). بنابراین، گفته می شود که اگر شخص رضایت از زندگی و اغلب خوشی را تجربه کند و فقط گاه گاهی که به هیجاناتی مثل غمگینی و خشم دچار شود، دارای شادکامی بالا خواهد بود برعکس اگر از زندگی خود ناراضی باشد و خوشی و علاقه اندکی را تجربه کند و به هیجانات پیوسته منفی مثل خشم و اضطراب دچار باشد، دارای شادکامی پایینی است(دنیر و بیسواس 2000 به نقل از مظفری و هادیانفر 1383 ).

¹..Archer

2.Waterman

3.Argail

به نظر می رسد نوجوانان خوابگاهی ای که از بحران هویت و شادکامی پایین رنج می برند، باور ها و عقاید ناکارآمدی را در فکر خود پرورش داده اند. بنابراین می توان با قرار دادن آنها در فرایند آموزش گروهی به شیوه هایی که به بازسازی شناختی شان کمک می کند به درمان این مسائل پرداخت.یکی از قدیمی تریندرمان های شناختیکه گرایش رفتاری دارد، درمان عقلانی، هیجانی آلبرت الیس است که اکنون رفتار در( عقلانی – هیجانی) REBT)¹نامیده می شود.

رفتار درمانی عقلانی – هیجانی سعی دارد فرایند های(فکر ناسازگارانه ی درمانجو را تغییر دهد که پاسخ های هیجانی ناسازگارانه و بنابراین رفتار به آنها وابسته هستند. تکلیف رفتار درمانی عقلانی – هیجانی این است که نظام عقیدتی و خود سنجی های فرد را بازسازی کند، مخصوصا با توجه به (باید ها) و (حتماها)ییکه اجازه نمی دهند فرد احساس ارزشمندی مثبت و زندگی رضایت بخش و خشنود کننده ای داشته باشد.( باچر²، مینکا³، هولی⁴، 2007 ،ترجمه سیدمحمدی،1388).