2-1- مبانی نظری………………………………………………………………………………………………………………………….. 14

2-1-1- کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………………………………. 14

2-1-2-هوش عاطفی……………………………………………………………………………………………………………….. 24

2-1-3- همدلی………………………………………………………………………………………………………………………… 30

2-1-4- هوش اخلاقی…………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-2- تحقیقات پیشین………………………………………………………………………………………………………………….. 38

2-2-1- هوش عاطفی و کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………. 38

2-2-2-هوش اخلاقی و کیفیت زندگی………………………………………………………………………………….. 40

2-2-3-هوش عاطفی و همدلی……………………………………………………………………………………………….. 42

2-2-4- همدلی و کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………… 42

2-2-5- هوش اخلاقی و همدلی…………………………………………………………………………………………….. 43

عنوان صفحه

2-3-فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………. 44

فصل سوم: روش پژوهش

3-1- طرح پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………… 46

3-2- جامعه آماری وشرکت کنندگان در پژوهش………………………………………………………………………. 46

3-3- ابزارهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………… 47

3-3-1- پرسشنامه هوش عاطفی……………………………………………………………………………………………. 47

3-3-2- پرسشنامه هوش اخلاقی…………………………………………………………………………………………… 49

3-3-3- پرسشنامه همدلی……………………………………………………………………………………………………… 50

3-3-4- مقیاس کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………. 51

3-4- شیوه ی اجرا…………………………………………………………………………………………………………………………. 52

3-5- شیوه ی تجزیه و تحلیل……………………………………………………………………………………………………….. 53

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1- یافته های توصیفی متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………. 55

4-2- ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………. 56

4-3- یافته های مربوط به فرضیات و سوالات پژوهش………………………………………………………………. 57

4-3-1- پیش بینی ابعاد کیفیت زندگی بر اساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی 57

4-3-2- پیش بینی همدلی براساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی…………………. 60

4-3-3- پیش بینی ابعاد کیفیت زندگی بر اساس همدلی با کنترل ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی 62

4-3-4- نقش میانجی گری همدلی در ارتباط بین ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی با کیفیت زندگی 65

عنوان صفحه

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- بحث وبررسی یافته های تحقیق ……………………………………………………………………………………….. 69

5-1-1- رابطه ابعاد هوش عاطفی با ابعاد کیفیت زندگی……………………………………………………… 69

5-1-2- رابطه ابعاد هوش اخلاقی و کیفیت زندگی……………………………………………………………… 72

5-1-3-رابطه ابعاد هوش عاطفی و همدلی……………………………………………………………………………. 74

5-1-4- رابطه ابعاد هوش اخلاقی و همدلی………………………………………………………………………….. 75

5-1-5- رابطه همدلی با ابعاد کیفیت زندگی………………………………………………………………………… 75

5-1-6- بررسی نقش میانجی گری همدلی…………………………………………………………………………… 77

5-2- کاربردهای نظری و عملی پژوهش………………………………………………………………………………………. 78

5 -3- پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………. 79

5-4- محدودیت های پژوهش……………………………………………………………………………………………………….. 80

فهرست منابع و مأخذ

منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 85

پیوست ها

پیوست یک: پرسشنامه هوش عاطفی…………………………………………………………………………………………… 94

پیوست دو: پرسشنامه هوش اخلاقی…………………………………………………………………………………………….. 96

پیوست سه: پرسشنامه همدلی……………………………………………………………………………………………………… 98

پیوست چهار: پرسشنامه کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………. 99

فهرست جدول ها

عنوان صفحه

جدول 3-1: تعدادشرکت کنندگان در پژوهش به تفکیک دانشکده ها……………………………………… 47

جدول 3-2: همبستگی خرده مقیاس های پرسشنامه هوش عاطفی با نمره کل پرسشنامه…….. 48

جدول 3-3: همبستگی خرده مقیاس های پرسشنامه هوش اخلاقی با نمره کل پرسشنامه……. 50

جدول 3-4: همبستگی خرده مقیاس های پرسشنامه کیفیت زندگی با سوالات مرتبط با هر خرده مقیاس 52

جدول4-1: یافته های توصیفی متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………… 55

جدول4-2:ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش……………………………………………………………….. 56

جدول4-3: پیش بینی ابعاد کیفیت زندگی بر اساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی 58

جدول 4-4: پیش بینی همدلی براساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی…………………. 61

جدول 4-5: پیش بینی ابعاد کیفیت زندگی بر اساس همدلی با کنترل ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاق 63

فهرست شکل ها

عنوان صفحه

نمودار 1-1: مدل مفهومی پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 7

نمودار2-1:پنج طبقه اصلی مدل فلس و پری ازکیفیت زندگی………………………………………………….. 18

نمودار3-1: مدل فلس و پری از کیفیت زندگی…………………………………………………………………………… 19

نمودار2-3: مدل توضیحی کیفیت زندگی لی و همکاران……………………………………………………………. 20

نمودار2-4: مدل سیستمی کیفیت زندگی هاگرتی……………………………………………………………………… 21

نمودار2-5: مدل ونتگوت و همکاران…………………………………………………………………………………………….. 22

نمودار2-6: مدل شخصیتی بار-آن از هوش عاطفی…………………………………………………………………….. 27

نمودار4-1: پیش بینی ابعاد کیفیت زندگی بر اساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی 60

نمودار4-2: پیش بینی همدلی براساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی…………………… 62

نمودار4-3:تاثیر ابعاد هوش عاطفی وابعاد هوش اخلاقی بر سلامت جسمانی با واسطه گری همدلی 66

نمودار4-4:تاثیر ابعاد هوش عاطفی وابعاد هوش اخلاقی بر سلامت روان با واسطه گری همدلی 66

نمودار4-5: تاثیر ابعاد هوش عاطفی وابعاد هوش اخلاقی بر کیفیت محیط زندگی با واسطه گری همدلی 67

نمودار5-5: تاثیر ابعاد هوش عاطفی وابعاد هوش اخلاقی برکیفیت روابطاجتماعی با واسطه گری همدلی 67

 

فصل اول

 

مقدمه

1-1 -کلیات

چگونه می توان به نوعی از زندگی دست یافت که سالم و همراه با نشاط باشد؟ چگونه می توان روابط اثربخش تری را با سایرین برقرار کرد؟ انسان همیشه در پی چنین هدفی بوده است. چالش اصلی روان شناسی در گذشته “زنده ماندن” بود و روان شناسان بر بیماری بیشتر از درک کامل تمام ابعاد انسان توجه داشتند (ترجسن، جكوفسكی، فرو و دایجیوسپ[1]، ٢٠٠٤ )، اما امروزه با توجه به افزایش شاخص طول عمر، امید به زندگیو ظهور رویکرد جدیدی به نام روان شناسی مثبت، مسئلة مهم تری

با عنوان كیفیت بهتر و چگونه گذراندن عمر و به عبارتی كیفیت زندگی مطرح شده است، نگاه ها متوجه نقاط قوت و کمالات انسانی شده است و به ویژگی های مثبت انسان توجه بیشتری معطوف گردیده است (سلیگمن و سیکسزنت میهالی[2]، 2000). آنچه که هدف این رویکرد است، مسأله پیشگیری و تأكید بر شایسته سازی و حرکت به سمت بهینه کردن زندگی است. هدف دیگر این رویکرد، شناسایی و تعریف مفاهیمی است که این حرکت به سمت زندگی سالم را تسهیل کند. از این رو شناسایی عواملی که موجب زندگی بهتر و سازگاری هر چه بیشتر انسان با نیازها و تهدیدات زندگی می شوند، ذهن صاحب نظران را به خود معطوف کرده است و از مهم ترین سازه های مورد پژوهش رویکرد روان شناسی مثبت به شمار می رود (کمپیل، سیلز، کوهان و آستین[3]، 2006).

مطالعه کیفیت زندگی[4] از دهه 1960 شروع شد (مک کال[5]، 1997) و تلاش زیادی برای تعریف و اندازه گیری عینی آن انجام شده است (هاگرتی، كامینس، فریس، لاند و میكالوس[6]، ٢٠٠١ )، اما هنوز تعریف واحدی از کیفیت زندگی که مورد توافق همگان باشد، ارائه نشده است (اسکوینگتن، 2002).

بازخوانی مفاهیم متعدد كیفیت زندگی به ارائة تعریفی از سوی گروه كیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی منجر شده است. در این تعریف كیفیت زندگی مفهومی فراگیر است كه سلامت جسمانی، رشد شخصی، حالات روان شناختی، میزان استقلال، روابط اجتماعی و ارتباط با محیط را در بر می گیرد و بر ادراك فرد از این ابعاد نیز مبتنی است. به طور کلی پژوهش ها در مورد کیفیت زندگی مبتنی بر دو رویکرد بوده اند: رویکرد عینی[7] و رویکرد ذهنی.

در رویکرد ذهنی، کیفیت زندگی، مترادف با شادی یا رضایت فرد در نظر گرفته شده و بر عوامل شناختی از جمله هوش عاطفی در ارزیابی کیفیت زندگی تاکید دارد (شالک، 1996). اما رویکرد عینی، کیفیت زندگی را به عنوان موارد آشکار و مرتبط با استانداردهای زندگی می داند. این استانداردها شامل سلامت جسمانی، عوامل فردی (ثروت و…)، ارتباطات اجتماعی، اشتغال و سایر عوامل اجتماعی و اقتصادی است (ویلیامز[8]، 1985). در نوسان بین دو رویکرد ذهنی و عینی، رویکرد جدیدی به نام کل نگر بوجود آمد (رنویک و براون، 1996). در این دیدگاه کیفیت زندگی یک پدیده چند بعدی است که شامل هر دو مولفه ذهنی و عینی است.

به لحاظ اهمیت فراگیر کیفیت زندگی و تاثیرات قابل توجه آن، همواره این متغیر مورد توجه و بررسی قرار گرفته و سعی بر آن شده تا عوامل موثر بر آن، مورد شناسایی قرار گیرند. در این راستا، به طور کلی پژوهش ها به دو دسته عوامل اجتماعی و فردی اشاره داشته اند.

از جمله عوامل اجتماعی موثر بر کیفیت زندگی همدلی[9] است. ویشر[10] (1995، به نقل از هراتیان، 1391) این واژه را برای اشاره به جنبه ای از احساس زیبایی شناختی به کار برده است. همدلی ظرفیت بنیادین افراد در تنظیم روابط، حمایت از فعالیتهای مشترك و انسجام گروهی و نیروی انسانی، است. این توانایی نقشی اساسی در زندگی اجتماعی دارد (ریف، كتلر و ویفرینگ، 2010)، برانگیزنده رفتارهای اجتماعی و رفتارهایی است كه انسجام گروهی را در پی دارد (جولیف و فارینگتن[11]، 2004؛ ریف و همكاران، 2010). همدلی عنصری ضروری برای عملكردهای موفقیت آمیز بین شخصی محسوب می شود (سوسا[12]، 2009 ) و پاسخ عاطفی فرد به واكنش های عاطفی دیگران است (علی، آموریم و چامورو ـ پریموزیك[13]، 2010).

پژوهشگران نشان دادند که انسان در جریان یک ارتباط عاطفی و همدلانه می تواند روابط و احساسات خود را کنترل و رفتار خود را با جامعه هماهنگ و سازگار سازد و زندگی با کیفیت بهتر را تجربه کند. در پژوهشی، کالیوپسکا[14] (2007 ) دریافته است که دانشجویان با احساس همدلی زیاد، در مقایسه با دانشجویانی که کمترین حد همدلی را دارند، نگرش های مثبت تری به رفتارهای ایجادکننده ی سلامتی داشته و شیوه رفتاری آنها سالم تراست. سلامتی یکی از مؤلفه های کیفیت زندگی است.

از جمله عوامل فردی مؤثر دیگر هوش عاطفی است. در مطالعات متعددی به ارتباط کیفیت زندگی و هوش عاطفی اشاره شده است (مایر[15]، 2004). نظریه پردازان بنا بر دیدگاه مورد پذیرش خود، هوش عاطفی را به انحای مختلف تعریف کرده اند. سالووی و مایر[16] (1997)، معتقدند هوش عاطفی عبارت است از مجموعه ای از توانایی های ذهنی عمده، در قلمرو پردازش فعال اطلاعات هیجانی که شامل چهار بعد ادراک حسی و ابراز عواطف، تسهیل عاطفی تفکر، درک و تحلیل اطلاعات عاطفی و بکار گیری دانش عاطفی و در نهایت مدیریت عواطف است (مایر و سالووی، 1997؛ تیلور و باگبی[17]، 2000).

از نظر بار- آن[18] (1997)، هوش عاطفی عبارت است از مجموعه ای از توانایی ها و مهارت های غیر شناختی که بر سازگاری موفقیت آمیز فرد با فشارها و خواسته های محیط تاثیر می گذارند. این توانایی شامل عناصر غیرشناختی همچون، خوش بینی، شادکامی، شایستگی اجتماعی، خود شکوفایی و عزت نفس است (یوسفی و صفری، 1388). در تحقیقی مشخص شده است که بین هوش عاطفی وکیفیت زندگی افراد رابطه ی مثبت وجود دارد (یوسفی و صفری، 1388).

یکی از دیگر عوامل فردی مؤثر بر کیفیت زندگی، هوش اخلاقی[19] است. هوش اخلاقی مرز بین نوع دوستی و خودپرستی است و به معنای ظرفیت و توانایی درک درست از خلاف، توجه به زندگی انسان و طبیعت و رفاه اقتصادی و اجتماعی، ارتباطات آزاد و صادقانه و حقوق شهروندی است (بوربا[20]، 2005). هوش اخلاقی به این حقیقت اشاره دارد كه ما به صورت ذاتی، اخلاقی یا غیراخلاقی متولد نمی شویم؛ بلكه یاد می گیریم كه چگونه خوب باشیم. یادگیری برای خوب بودن، شامل ارتباطات، بازخورد،جامعه پذیریو آموزش است كه هرگز پایان پذیر نیست. آنچه كه ما برای انجام كارهای درست به آن نیاز داریم، همان هوش اخلاقی است كه با استفاده از آن به یادگیری عمل هوشمندانه و دستیابی به بهترین عمل خوب نزدیك می شویم (بوربا، ۲۰۰۵). این سازه شامل چهار بعد: درستکاری، مسئولیت پذیری، بخشش و دلسوزی است (لنیک و کیل، 2005).

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه عوامل فردی موثر (هوش عاطفی و اخلاقی ) با كیفیت زندگی، با توجه به نقش واسطه ای عامل اجتماعی همدلی است.

1-2- بیان مسئله

هر فردی به دنبال آن است تا زندگی همراه با سلامتی، خوشبختی، معنویت، عشق و امید داشته باشد. علاوه بر این همه جوامع خواستار شادی و سعادت افراد خود از جمله دانشجویان خود هستند. دستورالعملی که روان شناسان می توانند فعالیت های خود را در قالب آن برای دانشجویان گسترش دهند، کمک به فهم و تعیین عوامل و تعیین کننده های سازه ای است که زندگی سالم همراه با خوشبختی و معنویت را به همراه داشته باشد تا بر اساس آن عوامل بتوانند به دانشجویان که از عناصر سازنده ی جامعه هستند، جهت داشتن کار و ازدواجی مناسب، روابط اجتماعی و سلامت بهتر کمک کنند، از این رو مطالعه عواملی که موجب زندگی بهتر و سازگاری هر چه بیشتر انسان با نیازها و تهدیدات زندگی می شوند، از مهم ترین سازه های مورد پژوهش است (کمپیل، سیلز، کوهان و آستین[21]، 2006)، این سازه کیفیت زندگی است.

پژوهش ها حاكی از ثأثیر متغیرهای بسیاری بر كیفیت زندگی بوده اند. از جمله در پژوهش سیاروچی و همکاران (2000) به بررسی رابطه عامل فردی هوش عاطفی با مؤلفه های كیفیت زندگی یعنی سلامت جسمانی و روانی پرداخته شده است و این نتیجه حاصل شده است که افرادی كه در هوش عاطفی نمرات بالاتری دارند، می توانند به راحتی با استرس ها و فشارهای زندگی روزمره، مقابله کرده و همچنین قادرند احساسات خود را کنترل و بیان نمایند، بنابر این از نظر جسمی و روانی نسبت به کسانی که هوش عاطفی پایین تری دارند، سالم تر هستند.

در تحقیقات دیگری نیز به بررسی رابطه هوش عاطفی و كیفیت زندگی پرداخته شده است (شوته، مالوف، تورتینستون و روکی[22]، 2007). همچنین پژوهش های هارت (2000)، تجلی (1386)، ساکلوفسکی، آستین و مینسکی[23] (2003) حاکی از آن هستند که هوش عاطفی با سلامت روان رابطه مثبتی دارد.

یکی دیگر از عوامل موثر برکیفیت زندگی هوش اخلاقی است که در تحقیقاتی به رابطه بخشش (مؤلفه هوش اخلاقی) و سلامت روان (مؤلفه ی کیفیت زندگی) اشاره شده است. بخشش دارای تأثیر مستقیم بر سلامت روان است. دراین راستا، پژوهش ها نشان داده اند که بخشش درکاهش اضطراب(هبل[24] و اِنرایت ، 1993؛ فریدمن[25] و اِنرایت، 1996؛ سابکوویاک[26] و همکاران، 1995، کایل[27] و اِنرایت، 1997)، افسردگی (فریدمن، 1995؛ رای[28]، 1999؛ کواتس[29]، 1997)، غصه اصلاح روابط بین فردی ( مک کالاف[30] و ورتینگتون، 1995)، بالا بردن عزت نفس (کواتس، 1997) و داشتن امیدواری (فریدمن و اِنرایت، 1996)، که همگی از ابعاد سلامت روان هستند مؤثر است. اما در هیچ پژوهشی هوش عاطفی که رضایت از زندگی را افزایش داده، مشکلات بین شخصی را کاهش می دهد و زمینه بهبود روابط اجتماعی را فراهم می کند (درویزه، 1382)، دركنار هوش اخلاقی كه مرز بین نوع دوستی و خودپرستی است و ریشه بسیاری از رفتارهای نوع دوستانه است، قرار نگرفته است، تامشخص شود که آیا ابعاد این دو هوش به طور همزمان بر روی ابعاد کیفیت زندگی اثرگذار هستند؟ علاوه براین، در پژوهش سالووی (2002) نیز این نتیجه حاصل شد که هوش هیجانی بالا رابطۀ مستقیمی با همدلی دارد و قادر است توان همدلی با دیگران که از عناصر اصلی تعامل صحیح است را پیش بینی كند، اما در هیچ پژوهشی همدلی به عنوانمتغیر میانجیو واسطه بین دو هوش اخلاقی و عاطفی و کیفیت زندگی قرار نگرفته است. لذا هدف پژوهش حاضر طبق شکل1 -1، بررسی اثر هوش عاطفی دركنار هوش اخلاقی به عنوان متغیرهای برون زاد بر روی كیفیت زندگی به عنوان متغیر درون زاد با توجه به نقش واسطه ای سازه همدلی است.

 

[1] – Terjesen, Jacofsky, Froh & Diguseppe

[2] – Seligman & Csikszentmihalyi

[3] – Campil, Sils, Cohan & Austin

[4] -quality of life

[5] – McCall

[6] – Hagerty, Cummins, Ferris, Land & Michalos

[7] – Subjective Approach

[8] – Williams

[9] – empathy

[10] – Visher

[11] – Jolliffe & Farrington

[12] – Sousa

[13] – Ali, Amorim & Chamorro-Premuzic

[14] – Kalliopuska

[15] – Mayer

[16] – Salovey & Mayer

[17] – Taylor & Bagbi

[18] – Bar-on

[19] – morall intelligence

[20] – Borba