3

1-3 اهمیت بی­پاسخی و علل بروز آن………………………………………………….

5

1-4 اریبی ناشی از بی­پاسخی………………………………………………………….

8

1-5 سابقه­ی پژوهش…………………………………………………………………..

9

1-6 یک مثال كاربردی……………………………………………………………….

13

1-7 روش­های جبران بی­پاسخی……………………………………………………….

17

1-8 خلاصه و نتیجه­گیری……………………………………………………………..

24

 

فصل دوم – کاهش خطای بی­پاسخی با استفاده از روش آمارگیری­های پستی و مصاحبه حضوری (روش هانسن و هورویتز)

2-1 مقدمه……………………………………………………………………………

26

2-2 بی­پاسخی در نمونه­گیری پستی…………………………………………………….

26

2-3 خلاصه و نتیجه­گیری……………………………………………………………..

43

 

فصل سوم – کاهش خطای بی­پاسخی با استفاده از روش پولیتز – سیمونز

3-1 مقدمه……………………………………………………………………………

45

3-2 غایبین و حاضرین در مصاحبه­ها………………………………………………….

45

3-3 پیش­بینی نمونه­ای مبتنی بر برآوردهای نااریب از زمانی که پاسخگویان در خانه بوده­اند……………………………………………………………………………………….

48

3-4 مباحث نظری حذف مراجعات مکرر……………………………………………..

55

3-5 واریانس برآورد نمونه­ای…………………………………………………………

64

 

عنوان

 

 

صفحه

3-6 مثال­ عددی………………………………………………………………………

67

3-7 خلاصه و نتیجه­گیری……………………………………………………………..

70

 

فصل چهارم – کاهش خطای بی­پاسخی با استفاده از روش دمینگ

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………

73

4-2 ملاک طرح بهینه………………………………………………………………..

73

4-3 جمع­آوری اطلاعات………………………………………………………………

76

4-4 مراحل و نتایج مربوط به آن………………………………………………………

84

4-5 خلاصه و نتیجه­گیری……………………………………………………………..

87

 

فصل پنجم – راههای پیشگیری و درمان بی­پاسخی

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………

90

5-2 گونه­شناسی داده­های گم­شده……………………………………………………….

92

5-2-1 گم­شدگی تصادفی و غیرتصادفی…………………………………………

92

5-2-2 تعریف­های بی­پاسخی و الگوهای داده­های گم­شده…………………………

93

5-3 عوامل تعیین کننده بی­پاسخی سؤال……………………………………………….

99

5-4 پیشگیری………………………………………………………………………..

102

5-4-1 شیوه گردآوری داده­ها…………………………………………………..

102

5-4-2 پرسشنامه……………………………………………………………….

103

5-4-3 پاسخگو…………………………………………………………………

105

5-4-4 مصاحبه­گر……………………………………………………………..

109

5-4-5 فرآوری داده­ها………………………………………………………….

111

عنوان	صفحه
5-5 درمان…………………………………………………………………………..	111
5-5-1 دانش لازم از ساختار و الگوهای داده­های گم­شده و بی­پاسخی…………….	111
5-5-2 روش­های ساده و مؤثر درمان داده­های بی­پاسخ…………………………..	113
5-6 خلاصه و نتیجه­گیری……………………………………………………………..	116
مثال…………………………………………………………………………………..	118
منابع…………………………………………………………………………………..	126

 

پیشگفتار :

با توجه به اهمیت صحت داده ها و اطلاعات آماری در برنامه ریزی ها و پیشرفت یك كشور، ضرورت كنترل و اصلاح خطا در بررسی های نمونه ای حائز اهمیت است. در این پایان نامه، کاهش خطای غیرنمونه­گیری (خطای پاسخ) در بررسی­های آماری از طریق سه روش­ تقلیل خطاهای ناشی از بی­پاسخی در برآورد پارامترها را مورد بحث و بررسی قرار می­دهیم و راههای پیشگیری و درمان
بی­پاسخی نیز شرح داده می­شود. شایان ذكر است كه این روش­ها مبتنی بر فرآیندهای مختلف
نمونه­گیری­اند و از این­رو مقایسه نتایج آنها با یكدیگر میسر نیست.

زیربنای هر تحقیق آماری، داده های درست است. عدم استفاده از داده ها و اطلاعات نادرست زیانی كمتر از استفاده از آنها را دارد و یكی از مشكلات مهم در آمارگیری ها، ناتوانی در به دست آوردن اطلاعات مفید در مورد اقلام اطلاعاتی پرسشنامه از كلیه واحدهای نمونه است. در یك آمارگیری نمونه ای اطلاعات برخی از افراد جامعه كه در نمونه حضور دارند، ثبت می شود و برخی از واحدها نیز به تعدادی از سؤال ها پاسخ نمی دهند. در این آمارگیری ها معمولاً اطلاعات جمع آوری شده، كامل نمی باشند، به این صورت كه ممكن است برای تعدادی از واحدهای نمونه، هیچ اطلاعی به دست نیاید و برای واحدهای دیگر ممكن است فقط برای بعضی از سؤال ها، اطلاعاتی كسب شود. این كمبودها را معمولاً بی پاسخی در جمع آوری اطلاعات می­گویند.

در آمارگیری ها عوامل مختلفی باعث بروز خطا می شوند از جمله: درك نادرست مصاحبه كننده از دستورالعمل های طرح آمارگیری، عدم تمایل به شركت در تكمیل سؤالات طرح آمارگیری به دلیل پاسخ های نادرست، فهرست نادرست آدرس ها، نامفهوم بودن سؤالات و… از عوامل خطا محسوب می شوند. خطاها به دو نوع عمده تقسیم می شوند. خطاهایی كه طی فرآیند اندازه گیری و یا جمع آوری اطلاعات بوجود می آیند (خطاهای غیرنمونه گیری) و نوع دیگر خطاهایی هستند كه به دلیل برقراری ارتباط مستقیم تنها با بخشی از جمعیت بوجود می آیند (خطاهای نمونه گیری). خطاهای نمونه گیری فقط در آمارگیری­های نمونه ای دیده می شود و خطاهای غیرنمونه گیری در سرشماری ها و همچنین آمارگیری های نمونه ای مشاهده می شوند.

در زمینه شناخت و رفع خطاهای نمونه گیری كتب و مقالات فراوانی تدوین شده است و می توان گفت كه یكی از منابع عمده خطا در بررسی ها كه خطاهای غیرنمونه گیری می باشد تا حدودی به دست فراموشی سپرده شده است و اكثر محققان آمارگیری های نمونه ای، بر این باورند كه خطای بی پاسخی كه به عنوان یكی از منابع خطاهای غیرنمونه گیری است، مسئله ای اساسی و روبه رشد است. لذا در این رساله به بررسی، شناخت و رفع خطاهای غیرنمونه گیری در زمینه بی پاسخی كه به عنوان یكی از منابع خطاهای غیرنمونه گیری است، می­پردازیم. همچنین برای حذف اریبی ناشی از داده های ناقص، روش هایی ارایه می­دهیم و راهكارهایی برای اصلاح برآوردگرهای ناشی از بی پاسخی به دست می­آوریم.

1-1مقدمه

همان­طور که گفتیم، یکی از خطاهای مهم در بررسی­های آماری، خطای ناشی از بی­پاسخی است. تمام محققین تلاش می­کنند تا حد ممکن این خطا به حداقل مقدار تقلیل یابد. تاکنون راهکارهای گوناگونی، توسط افراد مختلف ارائه شده­اند. در این پایان­نامه به بررسی آنها می­پردازیم.

در این فصل اصطلاحات، تعاریف، مفاهیم و سابقه مربوط به بی پاسخی و علل بروز آن، فعالیت های آماری مرتبط با بی پاسخی، راههای جبران بی پاسخی و مقایسه نرخ های بی پاسخی را بررسی می­کنیم.

برای جبران بی­پاسخی و کاهش اریبی ناشی از بی­پاسخی می­توان از دو رویکرد استفاده کرد، رویکرد اول مبتنی بر آمار کلاسیک است که سعی می­کند به­نحوی اریبی بی­پاسخی را کاهش دهد و محتاج مراجعات مکرر یا نمونه­گیری­های مکرر است. رویکرد دوم روش بیزی است که در واقع تصحیح اریبی را به­وسیله شرطی کردن روی بی­پاسخی­ها انجام می­دهد.

اریكسون (1976) [1] پیشگام مطالعه به روش بیزی در این زمینه بوده است و بررسی وی در زمینه تشریح روش بیزی در ارتباط با گرفتن زیر نمونه از واحدهای بی پاسخ، بوده است. علاوه بر روش های بالا، اخیراٌ افراد دیگری از جمله لیتل[2] (2003) رویكرد دیگری، اختیار كرده اند. به این شرح كه افراد نمونه ای به دو زیرنمونة دارای پاسخ و بی پاسخ تقسیم می شوند و سعی می شود كه توزیع صفت مورد بررسی برای افراد با پاسخ به شرط مقادیر متغیر مورد بررسی برای افراد بی پاسخ طبق یك مدل آماری معینی به دست آورده شود.بدین ترتیب تصحیح لازم در مقادیر مشاهده شده به عمل آید به طوری كه اریبی ناشی از بی پاسخی از بین برود.

از آنجایی كه رویكرد ما در این رساله مبتنی بر اجرای طرح نمونه­گیری و استفاده از نتایج آن و روش های فراوانی­گرا است، از پرداختن به ارائه­ی مدل آماری برای تعدیل برآوردگرهای ناشی از
داده­های بی­پاسخ در تعیین برآورد احتمال حضور شخص در خانه و نیز روش های بیزی خودداری می كنیم. خواننده علاقه­مند می­تواند به پاتهاف[3] (1993) و لیتل (2003) مراجعه کند.

در بخش دوم این فصل تعریف بی­پاسخی و چند تعریف دیگر مرتبط با آن آورده می­شود. در بخش سوم اهمیت و دلایل بروز بی­پاسخی بررسی می­شود سپس در بخش چهارم اثرات بی­پاسخی روی برآوردها و اریبی بی­پاسخی روی میانگین و محاسبه میزان آن شرح داده می­شود. در بخش پنجم به تاریخچه تحقیق در زمینه­ بی­پاسخی اشاره می­شود و در بخش ششم مثال كاربردی در طرح آمارگیری آمریكا، نحوه محاسبه نرخ­های بی­پاسخی و دلایل اختلاف در معیارهای بی­پاسخی توضیح داده می­شود. هم­چنین در بخش هفتم روش­های جبران بی­پاسخی و كنترل نرخ بی­پاسخی شرح داده می­شود و در انتها به نتیجه­گیری این فصل در بخش هشتم می­پردازیم.