نشد ولی رساله ها و کتاب هایی در خصوص جغرافیای تاریخی منطقه فراهان وجود دارد. به طورکلی تعدادی کتاب، پایان نامه و مقاله در خصوص فراهان انتشاریافته است، ولی هیچ یک به صورت دقیق و تخصصی به تشیع فراهان نپرداخته است. البته ناگفته نماند که این عدم توجه به تشیع فراهان به دلیل موضوع رساله ها و کتاب ها است که هدف اصلی انها در واقع چنین موضوعی نیست. در ادامه به معرفی چند نمونه می پردازیم.

كتابی از آقای سیفی تحت عنوان «سیرى كوتاه در جغرافیاى تاریخى تفرش و آشتیان»، در حوزۀ تاریخ محلى منطقه تفرش، آشتیان و فراهان که به طور غیرمستقیم اطلاعات محدودی دربارۀ تحولات تشیع امامیه در فراهان ارائه مى دهد. ولی به صورت دقیقی به جغرافیای تاریخی تفرش اشاره کرده است. کتاب «فراهان نامه» اثر آقای رضا مرادی غیاث آبادی که بیشتر به مطالعات مردم شناختی و گویش های رایج فراهان پرداخته است و در مورد تشیع منطقه اطلاعاتی نمی دهد. همچنین کتاب هایی از آقای مصطفی زمانی نیا به چاپ رسیده است که بیشتر نگاهی تاریخ توصیفی گونه داشته. گویا هدف نویسنده بیشتر بیان حوادث مختلف تاریخی بوده که با منطقه ارتباط دارد و منحصراً از تشیع فراهان در ادوار مختلف حرفی به میان نمی اید. در مورد پایان نامه های انجام شده اولین مدرک، مربوط به رساله پایان نامه آقای علیرضا سلطانی سرابی است که موضوع آن ویژگی های جغرافیایی (طبیعی، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی) بخش فراهان است. با توجه به مشاهده این رساله در آن مطالب کامل و جامعی در مورد مذهب و دین منطقه بیان نشده بود و بیشتر شرایط حال جامعه فراهان در دوران صفویه و قاجاریه مدنظر قرار داشته است. در این رساله محقق سعی کرده به بررسی زمانی حوادث در بستر مکان بپردازد و بیشتر دستاوردهای این رساله در خصوص بعد از تشکیل دولت صفویه در ایران است.

رساله بعدی که شباهت کلی به این بحث دارد، مربوط به خانم الهام فهیم بود که با موضوع جغرافیای تاریخی فراهان به بررسی منطقه پرداخته بود ولی با توجه به منابع استفاده شده اطلاعات دقیقی از وضعیت مذهبی نمی دهد در این اثر نیز همانند نوشته پیشین مطالب تکراری جغرافیای تاریخی بررسی شده که بیشتر توصیفی بوده و تحلیلی در آن به کار نرفته است و بیشتر کلیات تاریخی منطقه بررسی شده است ولی اطلاعات مناسبی در خصوص جغرافیای تاریخی می دهد که بنده نیز از برخی اطلاعات آن در این پژوهش استفاده کرده ام.

در ساله دیگری که به لحاظ موضوعی شباهت زیادی به موضوع این رساله داشت پایان نامه آقای مسعود هرورانی بود که در این رساله نیز به جغرافیای تاریخی فراهان و آشتیان پرداخته شده است ولی با توجه به مطالبی که در آن بیان شده و نویسنده خود، آنها را بررسی کرده، مطالب متفرق و اندکی در خصوص ویژگی های دینی و مذهبی و بررسی علمی این موضوع بیان شده و مانند سایر رساله ها به جغرافیای تاریخی دوره های جدیدتر فراهان بیشتر دقد شده که این موجب غفلت از تاریخ دوره های کهن تر منطقه شده است.

در خصوص مقالات منتشره در مورد فراهان از استاد ابراهیم دهگان در خصوص بنای تاریخی قلعه فردقان، یکی از روستاهای قسمت شمالی فراهان کنونی مقاله ای چاپ شده است. در مورد شهر زلف آباد فراهان نیز آقای اسماعیل شراهی مقاله ای منتشر کرده که در آن کلیه سفال های مکشوفه از محوطه باستانی زلف آباد موردبررسی قرارگرفته است. این مقاله بیشتر با دید باستان شناسی بوده و توضیح کامل و دقیقی در خصوص تشیع منطقه وجود ندارد. در پایان باید به این نکته اشاره کنم که فراهان از سابقه تاریخی بسیار و پرفرازونشیبی برخوردار است که جای انجام تحقیقات و پژوهش های زیادی دارد و این امر باید بیشتر موردتوجه محققین این حوضه قرار گیرد.

اهداف

هدف کوتاه مدت این پژوهش، ارائه اطلاعات دقیقی در خصوص سیر تشیع منطقه فراهان و علل و نتایج رواج این مذهب در منطقه و تأثیرات آن است. هدف بند مدت و نهایی این تحقیق ترغیب سایر محققین و اندیشمندان برای بررسی های دقیق تر موضوع تشیع در فراهان است تا به چارچوبی دقیق و معتبر درباره تشیع فراهان رسید.

روش تحقیق

روش تحقیق اصلی این پژوهش بر اساس آنچه در عنوان آن آمده است و با توجه به قدیمی بودن موضوع، کتابخانه ای است و بر اساس جستجو در منابع و کتب قدیمی پیش می رود ولی با پیشرفت در بحث به منابع باستان شناسی موجود نیز توجه شده و حتی در برخی از موضوعات از روش های میدانی نیز استفاده کرده ایم.

در کل می توان گفت اولویت اصلی با منابع مکتوب و منابع دست اول است و در مراحل بعدی به شواهد قابل مشاهده هم توجه شده است و در پایان سعی شده با در نظر داشتن یک روش ترکیبی نتیجه گیری شود.

در برخی از مراحل کار بر اساس نوع اطلاعات جمع آوری شده از روش های تحلیلی هم کمک گرفته ایم و درمجموع روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است.

محدوده زمانی و مكانی

این پژوهش زمینه های ورود و گسترش تشیع به منطقه فراهان از مناطق تاریخی ایران را بررسی می کند. این منطقه درگذشته بزرگ تر از اندازه کنونی بوده و علاوه بر فراهان، محدوده هایی از ساروق و اراک را نیز شامل می شده است.