3-2-3. سکولاریسم. 52

4-2-3. انسان شناسی وظیفه گرا 54

5-2-3. کثرت گرایی. 58

6-2-3. نسبیت گرایی معرفت شناختی. 60

7-2-3. کانتیسم. 63

فصل چهارم

بررسی نظریه ی راولز، ویژگی ها و مبانی آن.. 79

1-4. نقد راولز بر نظریه های رقیب… 79

1-1-4. دیدگاه راولز درباره ی نظریه ی سودگرایی.. 80

2-1-4. دیدگاه راولز درباره ی نظریه ی شهودگرایی.. 84

3-1-4. دیدگاه راولز درباره ی نظریه ی کمال گرایی.. 87

2-4. راولز پیشین.. 89

1-2-4. کثرت‏گرایی.. 90

2-2-4. قراردادگرایی.. 91

3-2-4 وضع نخستین.. 93

4-2-4 پرده ی بی خبری.. 94

5-2-4. عقلانیت… 94

6-2-4. اصول عدالت… 96

3-4. راولز پسین.. 97

1-3-4. پراگماتیسم. 97

2-3-4. مدارای دموکراتیک… 107

3-3-4. اجماع هم پوشان. 109

4-3-4. اصل همگانی عدالت… 110

5-3-4. ایمان عقلایی به امکان تحقّق یک نظام عادلانه. 112

6-3-4. ایده ی مفهوم سیاسی عدالت… 112

7-3-4. ایده ی اجماع هم پوشان. 114

8-3-4. شرط همگانی مفهوم عدالت… 116

فصل پنجم

اندیشه های منتقد راولز. 121

1-5. فیلسوفان مسلمان. 121

2-5. کمال گرایان. 122

3-5. جامعه گرایان. 132

4-5. تکثرگرایان ارزشی.. 137

5-5. چندفرهنگی گرایان. 139

6-5. برابری خواهان. 142

7-5. آزادی خواهان (لیبرتارین ها) 145

8-5. فمینیست ها 151

فصل ششم

تحلیل. 153

1-6. بررسی نقدهای راولز بر نظریه های رقیب… 153

2-6. دسته بندی و بررسی نقدهای وارد بر راولز. 155

1-2-6. انتقادهای وارد بر مبانی و بستر فکری راولز. 155

1-1-2-6. نقد لیبرالیسم. 155

2-1-2-6. نقد انسان گرایی.. 157

3-1-2-6. نقد سکولاریسم. 160

4-1-2-6. نقد انسان شناسی وظیفه گرا 161

5-1-2-6. نقد کثرت گرایی.. 166

6-1-2-6. نقد نسبیت گرایی معرفت شناختی.. 169

7-1-2-6. نقد پراگماتیسم. 172

8-1-2-6. قرارداد اجتماعی.. 172

2-2-6. انتقادهای ناظر بر محتوای راولز. 175

1-2-2-6. بی توجّهی به فلسفه ی اخلاق.. 175

2-2-2-6. وضعیت اصیل.. 175

3-2-2-6. بی توجّهی به معیارهای عدالت پژوهی.. 176

4-2-2-6. پرده ی بی خبری.. 177

5-2-2-6. فرضی بودن وضع نخستین و اشکالات آن. 177

6-2-2-6. پارادوکس در تصور پیشین «خیر» و سعادت… 181

7-2-2-6. عدم توجّه به تلقی های دیگر از «خیر» 182

8-2-2-6. اصول عدالت: آزادی، تمایز. 182

9-2-2-6. اقتضای ظالمانه ی اصل دوم. 183

10-2-2-6. نسبیت عدالت و معیار ناپذیری مطلق آن. 184

11-2-2-6. ایدئولوژیک و جانب دارانه و بومی بودن نظریه ی راولز. 185

12-2-2-6. فقدان نوآوری.. 186

13-2-2-6. فقدان انسجام و شفافیت لازم و ابهام و تفسیرپذیری زیاد نظریه. 187

14-2-2-6. خنثا و تهی بودن عدالت در نظریه ی راولز. 188

15-2-2-6. معطوف بودن به پوچی و پوچ گرایی.. 189

16-2-2-6. عدم توجّه به بسیاری از تلقی های دیگر از عدالت… 190

17-2-2-6. تردیدپذیر بودنِ ضدیت با فایده انگاری.. 190

18-2-2-6. نگاه غیرساختاری و انتزاعی به عدالت اجتماعی.. 191

خاتمه

علل توجّه صاحب نظران به دست آورد راولز. 193

منابع: 199

کتاب نامه فارسی: 199

مقالات: 201

منابع انگلیسی: 203

منابع اینترنتی: 204

پیش گفتار

حال و هوای ماه رمضان و تشنگی و گرمای تابستان سال هشتاد و هشت، یکی از ماندگارترین خاطرات مرا رقم زد، طرح ضیافت، طرحی آموزشی-تبلیغی در دانش گاه فردوسی. بنا بود برای دانش جویان، درس جنگ نرم را تدریس کنم، بگذریم از حال و هوای آن روزها و ماجرای انتخابات و حساسیت ها و سر و صداهایی که بود و گذشت و… کمابیش به خیر گذشت.

درباره ی موضوعی که قرار بود برای دانش جویان تدریس کنم کم و بیش اندوخته ای داشتم، اما روزها، روزهایی بود که هر سری و صدایی بوی سیاست می داد، و نه سیاست به معنای مقدسی که می شناسیم، حال شاید بتوانی تصور کنی عبارت «جنگ نرم» آن هم در فضای هیجان زده ی دانش گاه با دانش جویان چه می کرد و با من چه می کرد.

پس هرچه که از کتب علمی و فلسفی و دینی در این زمینه به دستم می رسید می خواندم. لازمه ی این مطالعات آشنایی با مکتب های مختلفی بود که به نوعی در حوزه های علم و فرهنگ ما ورود پیدا کرده است. و از آن جا که من هیچ گاه امکان تحقّق تحقیقات بدون پیش فرض را باور نداشتم، عمدهی این مکتب ها را با عینک یک طلبه ی مسلمان ایرانی خواندم.هابرماس،هانتینگتون،پوپر،هایک،مکینتایر،نوزیک،راولزو… از جمله شخصیت هایی هستند که در خصوص نظریّاتشان مطالعه کردم. هم چنین سعی داشتم با نظریّات مربوط به دین، اخلاق و سیاست در فلسفه بیش تر آشنا شوم.

گرچه پیش تر – به دلایل کاملا شخصی- مایل بودم موضوع پایان نامه را مرتبط بافلسفه ی ذهنانتخاب کنم، لکن اساتیدی چون استاد کهنسال و استاد حقّی پیش نهاد کردند که موضوع را مرتبط با دغدغه های جاری و ساری در حوزه ی مطالعاتی خودم بردارم، بی درنگ پذیرفتم و به پیش نهاد یکی از اساتید روحانی، «راولز» را انتخاب کردم. با آن که می دانستم کار دشوار است و درباره ی او تا کنون بیش از دو-سه کتاب ترجمه نشده.

دو سال طول کشید تا این نوشته آن گونه شود که می خواهم، اما سرانجام شد.

موانعی که گذشت

1. عدم دست رسی به منابع درجه ی یک

بیش تر کتاب هایی که مورد نیازم بود در دست رس یا نبود، یا نیافتم. آثار بزرگانی چونساندل،نوزیک،گری،مکینتایر،جوزفرز،برایانباریو…

زمانی که ازاحمد واعظیدر این راستا کمک خواستم، فرمودند که کتابشان را در کمبریج نوشته اند، و از منابعی که در ایران می توان یافت اطلاعی ندارند. لذا ناچار بودم این کتاب ها را در فضای مجازی جست وجو و دانلود کنم. سخت تر آن جا بود که در جست وجوی نامی، هم نامی پرآوازه تر یافت می شد، چونان که درباره یجانگریپیش آمد، و این مسأله کار را بیش تر دشوار می کرد.

2. ترجمه ی نامناسب برخی آثار

متأسفانه پس از مدّت ها انتظار و پس از آن که برخی از آثار راولز ترجمه شد، دیدیم که ترجمه مناسب نیست و حتّا گاه، به متن اصلی وفادار نبوده است، هم چونقانون مردمانکه اعتراض دکتر ملکیان را نیز برانگیخت.

اینک پس از مطالعه ی بیش از پنجاه منبع، اعم از فارسی و انگلیسی، کتاب و مقاله، حقیقی و مجازی (اینترنتی)، حاصل این مطالعات را تقدیم اساتید و دانش جویان و حکمت پویانی می کنم که دل در گرو دانستن دارند.

از ویژگی های این نوشته نسبت به نوشته های مشابه، وجود مباحثی است که پیش از این شاید کم تر به آن اشاره شده. مثل دقت نظر در نگاه پراگماتیستی راولز پسین، که حتّا نویسنده ای هم چون احمد واعظی نیز در کتابش اشاره ای به این موضوع نداشته است.

هم چنین تلاش کردم که در جمع آوری نقدهای مختلفی که درباره ی راولز موجود است همّتی در خور داشته باشم. نویسنده مدّعی نیست که در این هدف غور کامل کرده است، لکن بنده در حد توان آن چه در منابع بود گردآوری کردم و در فصل پنجم کتاب آورده ام.

به هر حال، نوشته ای که پیش روی شما است شامل یک مقدمه و شش فصل است. فصل نخست مفهوم شناسی عدالت و عدالت سیاسی است که آغازه ای برای ورود به بحث است. فصل دوم توصیف نظریه ی جان راولز، فصل سوم و چهارم تبیین نظریه، فصل پنجم مربوط به نقدها و سرانجام فصل ششم تحلیل نظریه از نگاه نویسنده است.

امیدوارم، آن چه خواندم و نوشتم، در ساحت ربوبی الله جلّ و علی مرضیّ باشد و منظور.

در پایان از اساتید بزرگواری که در این ره گذر همراهم بودند صمیمانه سپاس گزارم، و امیدوارم با مطالعه و راه نمایی موشکفانه ی خود، بر غنای این کار بی افزایند.

مقدمه

الف- آشنایی با شخصیت و اندیشه ی جان راولز

راولز کیست؟

جان بوردن راولز[1]، فیلسوف معاصر آمریکایی در سال ۱۹۲۱ دربالتیمورزاده شد و تحصیلات خود را در رشته ی فلسفه دردانش گاه پرینستونآغاز کرد. پس از تحصیل، مدّتی به تدریس دردانش گاه کرنلپرداخت و از سال ۶۷۹۱ بههارواردرفت. او به سال ۲۰۰۲ در سنّ هشتادویک سالگی چشم از جهان فروبست. وی با رشد در سنّت فلسفه ی تحلیلی و فضای علمی شده ی فلسفه ی آمریکا، سعی کرد، پایه های فلسفه ی سیاسی خود را تدوین نماید و با تأثیری که از آرای فیلسوفانی چونلاک،روسووکانتگرفته بود، یکی از مهم ترین نظریّات را درباره ی عدالت پی ریزی کرد. راولز را یکی از بزرگ ترین فلاسفه ی سیاسی قرن بیستم شناخته اند که توانسته با مبنا قراردادن اصول لیبرالیسم، به مهم ترین دغدغه ی آرمان های ضدلیبرالیستی (یعنی بحث عدالت اجتماعی) بپردازد.

احاطه به دانش واندیشه ی پیشینیان در قلمرو اخلاق، فلسفه، سیاست و تاریخ، تلاش مداوم و خستگی ناپذیر علمی، نظم و انضباط شخصی، شخصیت فروتن و مهرورز، اندیشه ی پویا، نثر فصیح و روشن، از جان راولز چهره ای برجسته، دیرپا و نام ور در حوزه ی فلسفه ی دوران جدید ساخته است ؛ تا جایی که در میان منتقدان راولز کسانی نیز یافت می شوند که این شهرت اقبال عمومی را دلیل بر وجود افکار بدیع و استدلال های محکم در اندیشه ی وی نمی دانند؛ برای مثالشاپیرومعتقد است که راولز فیلسوفی است که از امتیاز فرا رفتن از مرزهای آکادمیک و تبدیل شدن به چهره ای مشهور و مردمی برخوردار بوده است.[2]

تلاش های علمی راولز