– محمودی عالمی، شجاع، برآورد معادلات تقاضای نهاده‏‎‎‏های برق در اقتصاد ایران با استفاده از توابع هزینه ترانزلوگ، به راهنمایی: محمدعلی كفایی.پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه شهید بهشتی، دانشكده علوم اقتصادی و سیاسی، گروه اقتصاد، 1381.

– نگهبان، محمدحسین، بررسی نقش صنعت برق در اقتصاد ایران با استفاده از جدول داده- ستاند، به راهنمایی: نورالدین شریفی؛ استاد مشاور: احمد جعفری صمیمی. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه مازندران، دانشكده علوم انسانی و اجتماعی، 1382.

– امینی فرد، عباس، برآورد تابع تقاضای برق خانگی در ایران : یك رهیافت هم تجمعی (1378-1347)، به راهنمایی: غلامعلی شرزه ای. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه شیراز، دانشكده تحصیلات تكمیلی.

– سیف الهی بارزجانی، الهه، بررسی تطبیقی قیمت تمام شده تولید یك كیلووات ساعت برق در شركت برق منطقه ای تهران، به راهنمایی: صدرا میرمحمدی. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت(وزارت نیرو)، 1382.

4-1-1- فرضیه ها

با توجه به سؤالات اصلی این تحقیق فرضیه های زیر برای این تحقیق متصور است:

– سیاست های پولی و مالی دولت بر اندازه بخش انرژی و سرمایه گذاریهای آن تأثیر دارد.

– اندازه بخش انرژی و سرمایه گذاریهای آن بر سیاست های پولی و مالی دولت تأثیر دارد.

– تعدیل یارانه های انرژی بر بخش انرژی مؤثر است.

– تعدیل قیمت انرژی بر سرمایه گذاریهای بخش انرژی و اقتصاد كلان مؤثر خواهد بود.

5-1-1- هدف ها

هدف از انجام این تحقیق بررسی آثار متغیرهای كلان اقتصادی و تصمیمات كلان دولت بر بخش انرژی و بالعكس بصورت پویا است. تا بتوان با تحلیل حساسیت در برخی از متغیرها در مدل كلان اقتصادی كه منضم به مدل برق شده است بهترین تصمیم و راه حل را پیش روی تصمیم گیران و دولت قرار داد.

6-1-1- روش انجام تحقیق

1-6-1-1- روش و ابزار گردآوری اطلاعات

روش: روش كتابخانه ای برای جمع آوری سابقه كارهای انجام شده در این موضوع و بررسی مدلهای كلان و بخش انرژیدر كتابخانه های دانشگاهی و سازمان های دولتی مربوط به انرژی. در قسمت بعد طراحی برنامه پویای كلان انرژی و تعریف سناریوهای مختلف و ممكن در اقتصاد كلان و بخش انرژی و تحلیل حساسیت متغیرهای تعیین شده در مدل.

ابزار گردآوری اطلاعات: استفاده از اینترنت، برای بررسی كارهای انجام شده در نقاط مختلف دنیا ـ بخش های مختلف پژوهشی در وزارتخانه های مرتبط و پایان نامه های دانشگاههای مختلف كشور جهت بررسی مدل های مختلف كلان اقتصاد و كلان انرژی در اقتصاد ایران. سازمان آمار و وزارت نیرو و نفت جهت گرداوری آمار و ارقام مورد نیاز جهت تهیه و تخمین پارامترهای مدل.

7-1-1- قلمرو تحقیق (زمانی، مكانی)

این تحقیق از لحاظ مكانی در حیطه كشور ایران و از لحاظ زمانی دوره 84-1338 را پوشش می دهد. و متغیرهای مدل را تا سال ١٤٠٠ مورد پیش بینی قرار می دهد.

فصل دوم: آشنایی با تحلیل پویایی شناسی سیستمی

1-2- آشنایی با تحلیل پویایی شناسی سیستمی

تحلیل پویایی شناسی سیستمی در اواسط دهه 1950 توسط فارستر[1]، ارائه شد. فارستر تحصیلات دانشگاهی خود را در زمینه مهندسی برق، در سال 1939 در دانشگاه فوق آغاز کرد. اولین کار تحقیقی وی زیر نظر دکتر گوردن براون[2]، در آزمایشگاه مکانیسم فرمان[3] بود. اعضای این آزمایشگاه مشغول انجام مطالعاتی در زمینه مکانیسم های کنترل بازخورد برای تجهیزات ارتش بودند. فارستر در راستای فعالیت هایش در آزمایشگاه مکانیسم فرمان در جنگ جهانی دوم، به مطالعه و تحقیق روی راه اندازی سیستم کنترل رادار در خارج از موشک پرداخت.

در انتهای جنگ جهانی دوم، فارستر به فکر ایجاد شبیه سازهای پرواز موشک برای نیروی دریایی آمریکا افتاد. واضح است که تست و آزمایش تکنولوژی نوظهور در یک محیط کامپیوتری، امکان استفاده بهتر و مفیدتر آن را فراهم می کند. بنابراین در سال 1947، آزمایشگاه کامپیوتری دیجیتال، تحت نظارت فارستر تأسیس و شروع به کار کرد. اولین کار تحقیقاتی این آزمایشگاه ایجاد یک محیط کامپیوتری به نام “WHIRL WIND” برای آزمون و بررسی سیستم اطلاعاتی جنگ بود (اساس این پروژه ها بر مکانیسم های کنترل بازخورد استوار بود). بعد از این پروژه، فارستر مسؤولیت طراحی برنامه های کامپیوتری برای سیستم دفاع هوایی آمریکا به نام محیط نیمه اتوماتیک زمین SAGE[4] را بر عهده گرفت.

تجربیات فارستر به عنوان مدیر پروژه های آزمایشگاه کامپیوتری دیجیتال، منجر شد تا فارستر به این جمع بندی از مشكلات یک سازمان برسد که مشكلاتی که سر راه پیشرفت سازمان ها به وجود می آید، عمدتاً ناشی از بخش مدیریتی سازمان است نه بخش مهندسی سازمان. به نظر فارستر، شناخت و کنترل سیستم های اجتماعی بسیار مشکل تر از درک و کنترل سیستم های فیزیکی است. بنابراین مشکلات یک سازمان، بیشتر ناشی از بخش مدیریتی یک سازمان است.

در سال 1956، فارستر، تدریس در دانشکده تازه تأسیس مدیریت دانشگاه MIT را بر عهده گرفت. هدف اولیه وی این بود تا از تجربیات مهندسی و تحقیقاتی خود برای کشف دلایل موفقیت و یا شکست یک سازمان استفاده کند. تجربیات مهندسی و مدیریتی فارستر منجر به ارایه تکنیک تحلیل پویایی شناسی سیستمی در اواسط دهه 1950 شد. فارستر با استفاده از ساختار بازخورد و مدل کردن دستی ساختار تصمیم گیری یک کارخانه برق نشان داد که مشکلات اصلی این سازمان به دلیل عدم ثبات تدابیر مدیریتی سازمان در اشتغال است و مسایل تجاری خارج از سازمان منجر به عدم پیشرفت سازمان نشده اند. این مدل سازی دستی، از اولین کارهای انجام شده در زمینه پویایی شناسی سیستمی بود.

در اواخر دهه 1950و اوایل دهه 1960، فارستر به همراه یک گروه تحقیقاتی دانشجویی، مدل سازی دستی پویایی شناسی سیستمی را به مرحله مدل سازی کامپیوتری ارتقا داد. ریچارد بنت[5] اولین زبان کامپیوتری مدل سازی تحلیل پویایی شناسی سیستمی را تحت عنوان SIMPLE[6]، در بهار 1958 ارایه کرد. در سال 1959، فیلیپس فوکس و الکساندر پوق[7]، نسخه اصلاح شدهSIMPLE را تحت عنوان DYNAMO[8] ارایه کردند. این نرم افزار نزدیک به سی سال به عنوان زبان استاندارد تحلیل پویایی شناسی سیستمی مورد استفاده قرار گرفت.فارستر اولین کتاب کلاسیک خود را در زمینه تحلیل پویایی شناسی سیستمی با عنوان پویایی صنعتی[9] در سال 1951 منتشر کرد.

از پویایی شناسی سیستمی برای شناخت، درک و تجزیه و تحلیل رفتار و حرکات اجزای سیستم استفاده می شود. توانایی این علم به حدی است که می توان با بهره گیری از آن، مسائل مختلف ساده و پیچده را مدل سازی کرد و تغییر ناشی از تعامل متغیرها، رفتارهای آتی آنها را در دوره های زمانی مختلف مورد بررسی قرار داد. با شناخت مراحل نظری تدوین مدل در پویایی شناسی سیستمی و آشنایی با انواع مدل ها، باید مدل سازی را در سه مرحله به شرح زیر انجام داد:

الف) نمودار علّی ـ معلولی یا حالت ـ جریان.

ب) نمودار های جریان.

ج) معادلات داینامو (ریاضی).

پویایی شناسی سیستمی بر ساختار و رفتار سیستم هایی متکی است که از حلقه های بازخوردی مرتبط تشکیل شده اند. نمودار علّی ـ معلولی یا حالت ـ جریان مدل سازی پویا شیوه ساده ای برای نمایش ساختارهای حلقوی پیش از تدوین معادلات سیستم است. نمودار های جریان مشتمل بر متغیرهای نرخ، سطح، کمکی، و عناصر ثابت و یک سری آزمون ها، عملیات و دستورالعملها است که برای شبکه ای منسجم از مباحث مدیریت، اقتصاد، مالی و صنایع سازماندهی شده است. البته پویایی شناسی سیستمی در دیگر رشته ها نیز کاربرد دارد. نمودار های علّی ـ معلولی به شناسایی حلقه های اصلی بازخوردی می پردازد و به تمییز بین ماهیت متغیرهای مرتبط کاری ندارد. نمودار های علّی ـ معلولی در پویایی شناسی سیستمی دو نقش مهم ایفا می کنند:

1- در طول تدوین مدل، فرضیه های علّی به صورت ساختار مقدماتی به مدل سازی کمک می کند.

2- تصویر ساده ای از مدل ارائه می دهند.

تحلیل گر با بهره گیری از این دو نقش، می تواند در میان فرضیه های ساختاری مدل سریعاً ارتباط برقرار کند.

معادلات داینامو، در واقع، نوعی معادله ریاضی به حساب می آیند که در طول زمان برای تبیین و پیش بینی متغیرهای مدل و شناسایی رفتار آنها با یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرند.

1-1-2- مراحل مختلف نظری تدوین مدل و فرایند مدل سازی پویایی شناسی سیستمی

برای تحلیل هر پدیده ای باید مدلی از واقعیت ساخته شود و مدل فوق مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. جهت درک بهتر مفهوم نگرش سیستمی لازم است مفهوم سیستم تشریح گردد.

“سیستم عبارت است از مجموعه ای از اجزاء که برای رسیدن به هدفی مشترک با یکدیگر در تعامل هستند.”

در طبیعت دو نوع سیستم وجود دارد: سیستم باز و سیستم بسته. به سیستمی که حالت گذشته آن تأثیری روی آینده اش ندارد، سیستم باز گفته می شود و به سیستمی که آینده آن وابسته به حالت گذشته اش است، سیستم بسته گفته می شود. برای مثال در یک سیستم بسته، میزان فروش شرکت به کیفیت کالاهای تولید شده در ماه های قبل وابسته است. هیچ تصمیمی نیست که مبتنی بر شرایط خاصی نباشد و هیچ اقدامی نیست که شرایط را تغییر ندهد.

در مطالعه پویایی شناسی سیستمی باید مراحل تعریف مسأله، مفهوم سازی مدل، فرمول بندی مدل، شبیه سازی، ارزیابی برای تدوین مدل ها، تحلیل سیاست ها و استفاده از مدل را مورد توجه قرار داد. در فرایند تدوین مدل پویایی شناسی سیستمی از آغاز تا پایان داشتن درک صحیحی از سیستم و مسائل آن ضرورت دارد و در واقع از ادراک سیستم آغاز و با ادراک سیستم پایان می یابد.

مرحله شناسایی مسأله و مفهوم سازی مدل مراحل نسبتاً کم تخصصی تر محسوب می شوند. مدل ساز در این مراحل برای مسأله مورد نظر خود گزاره های مفهومی و نمادینی ارائه می دهد و ضمن تنظیم نمادهای رفتاری و تدوین هدف های مطالعه مدل سازی، مرز سیستم را مشخص و ساختار آن را بر حسب حلقه های بازخورد عملیاتی و اطلاعات تدوین می کند. در جدول (٢-1)، مراحل فوق بر شمرده و نحوه ارتباط متقابل آنها مشخص شده است. شناسایی مسأله منوط به داشتن آگاهی از مسأله و اجزای آن و ارائه تعریف روشنی از آن است. این مرحله، در واقع تشریح کلامی محتوا و نمادهای مسأله است. تعریف مسأله باید به گونه ای پویا و برحسب رفتار متغیرها ارائه شود. برای هر مدل سه نوع رفتار نموداری می توان در نظر گرفت: