3-2- انواع اعتماد-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 32

3-2-1- اعتماد بنیادین—————- 32

3-2-2- اعتماد بین شخصی———— 34

3-2-2-1- جانسون—————- 34

3-2-2-2- کلمن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 35

3-2-3 اعتماد اجتماعی—————- 37

3-2-3-1- پاتنام-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 38

3-2-3-2- اینگلهارت————— 40

3-2-4- اعتماد نهادی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 42

3-2-4-1- گیدنز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 43

3-2-4-2- افه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 44

3-2-4-3- زتومکا-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 47

3-3 – مسائلی پیرامون رسانه­های جمعی——– 49

3-3-1- مفهوم و اهمیت رسانه­های جمعی——– 49

3-3-2- کارکردهای رسانه­های جمعی————– 50

3-3-3- دوره­بندی نظریات مربوط به تأثیرات رسانه­های جمعیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 53

3-4- نظریات مربوط به تأثیر رسانه­های جمعی بر اعتمادبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 54

3-4-1- پاتنام-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 54

3-4-2- اوسلنر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 55

3-4-3- زتومکا-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 56

3-4-4- کلمن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 56

3-4-5- گیدنز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 57

3-5- چارچوب نظری پژوهش— 57

3-6- مدل تحلیلی پژوهش——- 66

3-7- فرضیات پژوهش———— 67

خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 68

فصل چهارم: روش شناسی

مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 70

4-1- روش پژوهش-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 71

4-2- جامعه ی آماری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 71

4-3- حجم نمونه ی آماری————— 72

4-4- روش نمونه گیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 73

4-5- فرایند گردآوری داده ها————- 74

4-6- ابزار پژوهش-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 74

4-7- متغیرهای مستقل، واسط و وابسته پژوهش—– 74

4-8- تعریف مفاهیم-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 75

4-8-1- تعاریف نظری مفاهیم———– 75

4-8-1-1- اعتماد بین شخصی——— 75

4-8-1-2- اعتماد اجتماعی———– 75

4-8-1-3- اعتماد نهادی————- 76

4-8-1-4- مصرف رسانه های جمعی– 76

4-8-1-5- میزان فعالیت در انجمن های داوطلبانه—– 76

4-8-1-6- هنجار معامله متقابل——– 76

4-8-1-7- نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون——- 77

4-8-1-8- احساس عدالت———– 77

4-8-1-9- فرصت طلبی————- 77

4-8-1-10- ویژگی های فردی پاسخگویان———— 77

4-8-2- تعریف عملیاتی مفاهیم و شاخص ها—— 78

4-8-2-1- اعتماد بین شخصی——— 78

4-8-2-2- اعتماد اجتماعی———– 79

4-8-2-3- اعتماد نهادی————- 80

4-8-2-4- مصرف رسانه ای———- 81

4-8-2-5- میزان فعالیت در انجمن های داوطلبانه— 82

4-8-2-6- هنجار معامله­ی متقابل- 83

4-8-2-7- نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون——- 83

4-8-2-8- احساس عدالت———– 84

4-8-2-9- فرصت طلبی————- 86

4-8-2-10- مشخصات فردی یا متغیرهای زمینه ای- 87

4-9- اعتبار و پایایی ابزار سنجش- 88

4-9-1- اعتبار پژوهش—————- 88

4-9-2- پایایی پژوهش—————- 88

4-10- واحد تحلیل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 90

4-11- تکنیک های تجزیه و تحلیل داده ها——– 90

4-12- استاندارد سازی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 90

4-13- تغییر شکل مقیاس ها برای معنا کردن حد بالا و پایین مقیاسبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 91

خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 92

فصل پنجم: توصیف داده ها

مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 94

5-1- توصیف متغیرهای زمینه ای— 95

5-1-1- توزیع پاسخ گویان بر حسب جنسیت——- 95

5-1-2- توزیع پاسخ گویان بر حسب گروه های سنیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 96

5-1-3- توزیع پاسخ گویان بر حسب وضعیت تأهل به تفکیک جنسیت———— 97

5-1-4- توزیع پاسخ گویان بر حسب مقطع تحصیلی به تفکیک جنسیت——— 97

5-1-5- توزیع پاسخ گویان بر حسب دانشکده به تفکیک جنسیت ————— 98

5-1-6- توزیع پاسخ گویان بر حسب معدل——— 99

5-1-7- توزیع پاسخگویان بر حسب محل تولد—– 99

5-1-8- توزیع پاسخگویان بر حسب محل سکونت فعلی به تفکیک جنسیت——– 100

5-1-9- توزیع پاسخگویان بر حسب پایگاه اقتصادی- اجتماعی والدین————– 101

5-1-10- توزیع پاسخگویان بر حسب محل سکونت­والدینبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 102

5-2- توصیف متغیرهای مستقل– 103

5-2-1- مصرف تلویزیون داخلی ——– 103

5-2-2- مصرف تلویزیون ماهواره ای —– 107

5-3- توصیف متغیرهای واسط———— 111

5-3-1- میزان فعالیت در انجمن های داوطلبانه——— 111

5-3-2- هنجار معامله متقابل———— 114

5-3-3- نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون————- 117

5-3-4- احساس عدالت ————– 119

5-3-5- میزان فرصت طلبی———— 121

5-4- توصیف­انواع­اعتماد—————- 123

5-4-1- اعتماد اجتماعی(متغیر وابسته)————– 123

5-4-2- اعتماد بین شخصی———— 126

5-4-3- اعتماد نهادی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 129

خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 132

فصل ششم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 134

6-1- بررسی رابطه بین متغیرهای زمینه ای با متغیرهای مستقل، واسط و انواع اعتماد—- 135

6-1-1- مقایسه میانگین میزان تماشای تلویزیون برحسب جنسیتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 135

6-1-2- مقایسه میانگین انواع اعتماد بر حسب جنسیتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 135

6-1-3- مقایسه میانگین متغیرهای واسط برحسب جنسیتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 137

6-1-4- رابطه سن و میزان تماشای تلویزیون——— 138

6-1-5- رابطه سن و انواع اعتماد——- 138

6-1-6- رابطه ی سن و متغیرهای واسط———— 139

6-1-7- رابطه­ی مقطع تحصیلی و میزان تماشای تلویزیونبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 139

6-1-8- رابطه ی مقطع تحصیلی و انواع اعتماد——- 140

6-1-9- رابطه­ی مقطع تحصیلی و متغیرهای واسط- 141

6-1-10- مقایسه میانگین میزان تماشای تلویزیون برحسب محل سکونت والدین—– 142

6-1-11- مقایسه میانگین انواع اعتماد برحسب محل سکونت والدین————– 143

6-1-12- مقایسه میانگین متغیرهای واسط برحسب محل سکونت والدین——— 144

6-1-13- رابطه پایگاه اقتصادی- اجتماعی و میزان تماشای تلویزیون————— 145

6-1-14- رابطه پایگاه اقتصادی- اجتماعی و انواع اعتمادبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 145

6-1-15- رابطه پایگاه اقتصادی- اجتماعی و متغیرهای واسطبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 146

6-2- بررسی رابطه متغیرهای مستقل و واسط با اعتماد نهادیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 147

6-2-1- مقایسه میانگین اعتماد نهادی بر حسب تماشای تلویزیون(داخلی/ماهواره ای)—– 147

6-2-2- مقایسه میانگین اعتماد نهادی بر حسب انواع برنامه های تلویزیون(داخلی/ماهواره ای)—– 148

6-2-2-1- مقایسه میانگین اعتماد نهادی بر حسب انواع برنامه های تلویزیون داخلی——- 148

6-2-2-2- مقایسه میانگین اعتماد نهادی بر حسب انواع برنامه های تلویزیون ماهواره ای—– 149

6-2-3- بررسی رابطه بین میزان تماشای تلویزیون(داخلی/ماهواره ای)با اعتماد نهادی——- 149

6-2-4- بررسی رابطه متغیرهای واسط با اعتماد نهادی- 150

6-3- آزمون فرضیات-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 151

6-4- ماتریس همبستگی————-156

6-5- تحلیل رگرسیونی متغیرهای پیش بینی کننده اعتماد اجتماعی————– 159

6-5-1- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 159

6-5-2- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر هنجار معامله متقابلبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 163

6-5-3- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون——- 164

6-5-4- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر احساس عدالتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 165

6-5-5- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر میزان فرصت طلبیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 166

6-5-6- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر میزان فعالیت در انجمن های داوطلبانه—— 167

6-6- تحلیل مسیر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 168

خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 171

فصل هفتم: نتیجه گیری

مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 174

7-1- نتایج عمده پژوهش—————- 174

7-2- بحث و نتیجه­گیری—————- 179

7-3- ارائه پیشنهاد­ها وراهکار­های اجرایی و پژوهشی—- 185

7-3-1- پیشنهاد­های اجرایی———— 185

7-3-2- پیشنهاد­های پژوهشی———– 186

فهرست منابع-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 187

ضمائم-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 197

چکیده:

اعتماد همواره یكی از مهم­ترین موضوعات در تحقیقاتسرمایه اجتماعیمحسوب می­شود و اهمیت آن به طور گسترده­ای از سوی نظریه­پردازان سیاسی و اجتماعی از لاك و توكویل تا پاتنام و نظریه­پردازان جامعه مدنی مورد تأكید قرار می­گیرد. در این پژوهش تأثیر مصرف رسانه­ای بر اعتماد اجتماعی با تأكید بر تلویزیون داخلی و ماهواره­ای مورد بررسی و آزمون تجربی قرار گرفته است.

این پژوهش با روش پیمایش انجام شده است و در آن، دانشجویاندانشگاه مازندراندر سال تحصیلی 92-91 به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شدند و تعداد 400 نفر بر اساس نمونه­گیری طبقه­ای متناسب انتخاب و پرسشنامه­ها بین آن­ها توزیع شد. سپس اطلاعات جمع­آوری شده به كمك نرم­افزار SPSS و با استفاده از روش­های آماری توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

یافته­های پژوهش حاكی از آن است كه بین میزان تماشای تلویزیون داخلی با اعتماد اجتماعی رابطه معنا داری وجود ندارد، اما میزان تماشای تلویزیون ماهواره­ای با اعتماد اجتماعی دارای رابطه معكوس می­باشد. میزان تماشای تلویزیون داخلی با میزان فعالیت در انجمن­های داوطلبانه، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون و احساس عدالت رابطه مثبت دارد، اما میزان تماشای تلویزیون ماهواره­ای با میزان فعالیت در انجمن­های داوطلبانه، هنجار معامله متقابل و احساس عدالت، رابطه منفی و با فرصت طلبی رابطه مثبت دارد.

هم چنین، متغیر­های میزان فعالیت در انجمن­های داوطلبانه، هنجار معامله متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون و احساس عدالت با اعتماد اجتماعی، رابطه مثبت و فرصت­طلبی با اعتماد اجتماعی رابطه معكوس دارند.

به علاوه، نتایج تحلیل رگرسیونی نشان می­دهد كه در جامعه آماری ما متغیر احساس عدالت دارای بیش­ترین تأثیر معنا­دار بر اعتماد اجتماعی می­ باشد و سپس متغیر­های هنجار معامله متقابل و فرصت طلبی در رتبه­های دوم و سوم قرار می­گیرند.

مقدمه:

امروزه و در پرتو گسترش پروسه جهانی شدن مدرنیته، بیش­تر کشور­های جهان سوم و از جمله ایران در وضعیت عدم امکان بازگشت تاریخی قرار گرفته اند؛ بدین معنا که نمی­توانند به جای حرکت رو به جلو در این مسیر، بایستند و یا به عقب برگردند. به ویژه اینکه در طول این سال­ها، حکومت­های مختلف در ایران به طور صریح و یا تلویحی مظاهر مادی توسعه و تمدن غربی را پذیرفته و گام­هایی هر چند ناقص و توأم با اشکال در جهت گسترش آن برداشته اند که از آن جمله می­توان به نظام تعلیم و تربیت، نظام ارتش، نظام اداری، قانون اساسی، مجلس قانون­گذاری، کابینه و… اشاره کرد.

اما آن­چه که همگام با این تحولات مادی باید مد نظر قرار گیرد، ملزومات فرا­مادی آن­ها می­باشد، چرا که هر واقعیت اجتماعی هم دارای جنبه مادی و هم جنبه معنایی (سایر، 1388) است که توسعه نیز از این قاعده مستثنی نمی­باشد. توجه صرف به راه حل­های سخت و دستوری و نادیده انگاشتن راه حل­های نرم و فرهنگی در مسیر توسعه کشور بعضاً موجبات عقب­گرد­هایی در آن شده است که جبران آن با توجه به روند سریع تحولات جهانی تقریباً ناممکن می­باشد.

«کارشناسان و صاحبنظران امور اقتصادی و اجتماعی به خوبی به این نکته واقف اند که برنامه­های توسعه کشور، دیگر نمی­توانند فقط به بعد مادی یا رشد کلان اقتصادی توجه داشته باشند؛ زیرا این روند، در چند دهه گذشته مشکلات اجتماعی و فرهنگی را نادیده گرفته است که در میان­مدت و درازمدت حاصلی جز زیان و در نهایت ایجاد موانع در راه پیشرفت همه­جانبه و توسعه پایدار در کشور نخواهد داشت» (تاجبخش و دیگران، 1382: 156-155).

اعتماد اجتماعی و نیز اعتماد نهادی از جمله مهم­ترین ملزومات توسعه (اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی) می­باشند امری که در طول این سال­ها مورد غفلت واقع شده و حتی گاهی آگاهانه و یا غیر آگاهانه موجبات فرسایش آن فراهم گشته است.

انتشار یافته­های پیمایش ملی ارزش­ها و نگرش­ها که در سال 1380 و تحت سرپرستی دفتر طرح­های ملیوزارت فرهنگ و ارشاد اسلامیدر 28 استان کشور صورت گرفته است، حاکی از نگرش منفی شهروندان کشور نسبت به وضعیت ارزش­های حاکم بر جامعه است. یگانه ارزش مثبتی که اکثریت مردم به غالب بودنش در جامعه اذعان داشته اند، تلاش و جدیت بوده است. به طور حتم، باور به رایج بودن ضد ارزش
­هایی نظیر دورویی و تظاهر، تقلب و کلاهبرداری، تملق و چاپلوسی و در مقابل، عدم اعتقاد افراد به فرادستی ارزش­هایی از قبیل گذشت، انصاف، امانتداری، خیرخواهی و کمک، صداقت و پایبندی به قول و قرار از این امر حکایت می­کند که اعتماد اجتماعی در سطح نازلی در کشور برقرار است. در زمینه اعتماد به اقشار و اصناف (اعتماد نهادی) نیز به جز معلمان، تقریباً تمامی گروه­های مهم و تأثیر­گذار و صاحب­نفوذ در جامعه دارای اعتماد کم یا متوسط بوده اند (همان: 163-161).

علاوه بر این، توجه به آمار مربوط به جرایمی نظیر اختلاس و ارتشا، چک بلامحل، تخلفات رانندگی، و… نشان دهنده کمبود سرمایه­اجتماعی در کشور و از جمله اعتماد می­باشد (سیاهپوش، 1387: 117-116).

بدین ترتیب، با توجه به نقش مثبتی که اعتماد خصوصاً نسبت به افراد غریبه و سازمان­ها و نهاد­ها و اقشار و اصناف در جریان زندگی فردی و جمعی بشر دارد، بررسی عواملی که می­توانند در افزایش و یا کاهش آن نقش مؤثری را ایفا کنند از اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشد. برخی از صاحبنظران و پژوهشگران- که از رابرت پاتنام می­توان به عنوان یکی از شناخته­شده­ترین آن­ها یاد کرد- در کنار سایر عوامل، به نقش رسانه­های جمعی نیز در کاهش و یا افزایش اعتماد اجتماعی توجه داشته­اند و بر این باورند که رسانه­های جمعی
می­توانند با تغییراتی در جریان عینی و ذهنی زندگی افراد سطح اعتماد آنان را تحت تأثیر قرار دهند.

هم­چنین با توجه به نقشی که جوانان و به ویژه دانشجویان هر کشور به عنوان سرمایه انسانی آن در روند توسعه خواهند داشت در این پژوهش بر آن شدیم که تأثیر رسانه­های جمعی بر اعتماد اجتماعی را در میان دانشجویان دانشگاه مازندران مورد بررسی قرار دهیم.

پژوهش حاضر شامل هفت فصل می­باشد. در فصل اول (كلیات پژوهش)، مسئله اصلی پژوهش، اهمیت و ضرورت و هم­چنین اهداف پژوهش مطرح می­گردند. در فصل دوم (پیشینه تجربی پژوهش)، پژوهش­های داخلی و خارجی انجام شده كه مرتبط با موضوع تحقیق حاضر می­باشند، مرور می­گردند. فصل سوم (پیشینه نظری پژوهش)، اختصاص به بررسی مفاهیم و نظریات و انتخاب چارچوب نظری و تعیین فرضیات تحقیق دارد. در فصل چهارم (روش­شناسی)، فرایند روش­شناختی پژوهش تشریح می­گردد. فصل پنجم (توصیف داده­ها)، اختصاص به توصیف متغیر­های مستقل، واسط و انواع اعتماد دارد. در فصل ششم (تجزیه و تحلیل داده­ها)، داده­های حاصل از پژوهش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و فرضیات پژوهش نیز مورد آزمون قرار می­گیرند. فصل هفتم (نتیجه­ گیری) نیز به بحث نظری پیرامون نتایج حاصل از تحقیق و هم­چنین مقایسه نتایج حاصل از این پژوهش با تحقیقات انجام شده پیشین اختصاص دارد.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- بیان مسأله

برخی از ویژگی­های جامعه­ی معاصر سبب شده که اعتماد[1] اهمیت ویژه ای پیدا کند. اول اینکه یکی از ویژگی­های جامعه­ی امروز، عدم یقین و عدم قطعیت است. به تعبیر لوهمان[2]، ما در دوره­ای زندگی می­کنیم که میزان وابستگی آینده­ی جامعه به تصمیم­گیری، افزایش یافته است. ما دیگر در جامعه­ی مبتنی بر تقدیر نیستیم بلکه در جامعه­ی مبتنی بر کنش هدفمند انسانی، زندگی می­کنیم. برای اینکه با آینده برخورد فعالانه و سازنده داشته باشیم، نیاز به اعتماد داریم.

دوم اینکه، جهان ما به شدت به هم وابسته است. در درون هر جامعه ای، تمایز و تخصص نقش­ها، کارکرد­ها، مشاغل، سلائق و سبک­های زندگی، بسیار زیاد شده است. یعنی بیش از هر زمان دیگری به تعبیر دورکیم[3] به انسجام ارگانیکی دست یافته ایم. تقسیم کار شدید دارای این ویژگی است که آسیب پذیری فرد را در مقابل قصور دیگران برای انجام مسئولیت­هایشان زیاد می­کند. هر چقدر وابستگی انسان­ها به هم بیش­تر باشد، اهمیت اعتماد بیش­تر می­شود. به همین جهت میزتال[4] معتقد است که به هم­وابستگی سبب شده نیاز به اعتماد بیش­تر شود (شارع­پور، 1388: 3-2).

سوم اینکه، زندگی اجتماعی ما مملو از تهدیدات و مخاطراتی است که ساخته­ی دست ما انسان­ها هستند. هر قدر تکنولوژی در جامعه بیش­تر باشد، زندگی ما پیش­بینی­ناپذیر­تر می­شود یعنی پیامد­های ناخواسته­ی بیش­تری پدید می­آید. به همین سان لوهمان معتقد است که تکنولوژی باعث افزایش پیچیدگی در زندگی شده است و انسان­ها برای تحمل این پیچیدگی، روز به روز به اعتماد بیش­تری نیاز دارند (همان: 3).

اعتماد، باور كنشگر به این امر است كه در بد­ترین حالت دیگران آگاهانه و یا از روی میل و رغبت به او آسیبی نخواهند رساند و در بهترین حالت بر طبق منافع او عمل خواهند كرد (نیوتن، 2001: 202).

مفهوم اعتماد به طور گسترده­ای از سنت نظریه­ی اجتماعی توكویل[5] و جان استوارت میل[6] نشأت
می­گیرد و بر این اساس منبع اصلی اعتماد در شبكه­ی وسیع، عمیق و متراكم انجمن­های داوطلبانه[7] و سازمان­های میانجی كه جامعه­ی مدنی[8] را تشكیل می­دهند، نهفته است (نیوتن، 2001: 234). نظریه پردازان کلاسیک از زمان توکویل معتقد بودند که انجمن­های داوطلبانه با گرد­هم­آوردن انسان­های مختلف برای انجام کار مشترک به آن­ها اعتماد و همکاری را آموزش می­دهند (شارع­پور، 1388: 5). از نظر توكویل اصل دموكراسی نوین همانا نفع است و نه فضیلت. اما میان نفع كه اصل دموكراسی­های نوین است و فضیلت كه اصل جمهوری­های باستانی است، عناصر مشتركی وجود دارد و آن، این كه در هر دو مورد شهروندان باید از انضباطی اخلاقی پیروی كنند و ثبات دولت بر پایه تأثیر مسلط و حاكم رسوم و اعتقادات بر رفتار افراد بنا شده است (آرون، 1370: 254).

به لحاظ نظری باید گفت كه مفهوم اعتماد به عنوان مهم­ترین بعد سرمایه­ی اجتماعی[9] به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، از زمان شكل­گیری جامعه­شناسی مورد توجه بوده كه خود بیش­تر ناشی از توجه به مسئله­ی نظم اجتماعی[10] بوده است. به اعتقاد آیزنشتات[11] مهم­ترین مسئله­ی نظم اجتماعی از نظر دوركیم و تا حدودی تونیس[12] اعتماد و همبستگی اجتماعی است، یعنی این كه بدون انسجام و نوعی اعتماد پدیداری نظم اجتماعی ممكن نیست (چلبی، 1375: 12). به عقیده دوركیم در جامعه­ی رقابتی مدرن، جامعه­ی مبتنی بر قرارداد ممكن نیست مگر این كه مردم در مورد این كه هموطنانشان به انجام قراردادشان پایبند باشند، اعتماد داشته باشند. وی وجود ساخت­های جدید (گروه­های حرفه ای) را كه باید در جهت جلوگیری از نابسامانی ظهورنمایند، ضروری می­دید (بیگلی و ترنر، 1384: 391). به اعتقاد او هر قدر به حجم جوامع افزوده
می­شود، وجدان جمعی گسترده تر و انتزاعی تر شده و حوزه­ی اخلاقی فرد از سطح محلی و درون­گروهی به سطح عام و برون­گروهی توسعه می­یابد و از تعداد غریبه­هایی كه نمی­توان به آن­ها اعتماد كرد كاسته
می­شود و از این طریق راه برای همكاری وسیع در سطح ملی هموار می­گردد (افشانی و دیگران، 1389: 195 به نقل از پنجه بند، 1385: 44). تونیس نیز به تقابل دو نوع زندگی اجتماعی پرداخت: «اجتماع»[13] كه ویژگی تجمعات كوچك است و «جامعه»[14] كه ویژگی شهر­های بزرگ است. به اعتقاد او در روستا زندگی اجتماعی شبیه به یك ارگانیسم زنده است كه در آن مردم دارای اخلاق مشتركی بوده و پیوند­های شدیدی بین آنان وجود دارد، اما در شهر زندگی اجتماعی به صورت یك تجمع مكانیكی مملو از فرد­گرایی، خود­پرستی و حتی خصومت است (شارع­پور، 1387: 111). بر اساس منطق تونیس، روابط مبتنی بر اعتماد تنها در اجتماع وجود دارد. یك فرد به اعضای خانواده و دوستانش اعتماد می­ورزد، چرا كه احساس او بر اساس مشابهت ها، فهم و تأیید متقابل است و این فرایند به طور دائمی به كمك فعالیت­ها و تجارب مشترك تقویت
می­گردد. بنابراین، اعتماد نمی­تواند به طور مصنوعی ایجاد گردد. اعتماد به طور اخص مبنایانسجام اجتماعیاست كه از سوی ارزش­های دین و اخلاق تقویت می­شود و آن نیز به نوبه­ی خود روابط مبتنی بر اعتماد را تسهیل كرده و به افزایش چسبندگی اجتماعی كمك می­كند. در مقابل، افراد خود­محور و حسابگر جامعه­ی مدرن، نمی توانند مورد اعتماد قرار گیرند و آن­ها نیز نمی­توانند به دیگری اعتماد داشته باشند. چه، برای رفع نیاز­ها هر شخصی به دارایی­های دیگری نیاز دارد كه این امر به فریبكاری و ابزاری بودن رابطه می­انجامد (میزتال، 1380: 59).

اعتماد و معتمد بودن اغلب به عنوان نوعی گریس اجتماعی در نظر گرفته شده­اند که چرخ­های تبادلات اجتماعی و اقتصادی متنوع را روغن­کاری می کنند و در صورت عدم وجود آن این تبادلات بسیار هزینه­بر، بروکراتیک و زمان­بر خواهد شد (فیلد، 1386: 104). هر چند خود اعتماد نمی­تواند حالت كالا به خود بگیرد یا مبادله شود اما سرمایه ای معنوی برای جلب حمایت، حسن نیت، زمان و پول به شمار می­رود. این نكته در تعاریف مختلف از اعتماد به عنوان «روغن» تسهیل كننده اقدام (لومان، 1988)، نوعی «اعتبار نمادین» (سلیگمن، 1977) یا شكلی از «سرمایه­ی اجتماعی» كه به تأمین نتایج مشخص كمك كند، تجلی یافته است (پاسی و تونكیس، 1387: 45).

اعتماد به سه صورت خود را نشان می­دهد یا به عبارتی دارای سه نوع است:

1.اعتماد بین فردی[15] یا اعتماد به افراد آشنا،

2. اعتماد اجتماعی[16] یا اعتماد تعمیم یافته[17] یا اعتماد به بیگانگان،

2. اعتماد مدنی[18] یا اعتماد به سازمان ها و نهاد ها (شارع­پور، 1380: 74).

البته، از میان انواع اعتماد، آن­چه که لازمه همکاری و مشارکت میلیون­ها شهوندی است که جوامع پیچیده و مدرن امروزی را تشکیل می­دهند، علاوه بر اعتماد مدنی یا نهادی، اعتماد اجتماعی یا اعتماد تعمیم­یافته
می­باشد (اجاقلو و زاهدی، 1384: 103-102). پژوهش­های انجام شده نشان می­دهند كه در شكل­گیری و تقویت اعتماد اجتماعی عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در سطوح خرد و كلان از جمله درآمد، پایگاه اجتماعی، رضایت شغلی و رضایت از زندگی، احساس شادمانی و غرور ملی (دلهی و نیوتن، 2003؛ نیوتن، 2001)، خانواده، مدرسه و شبكه­ی دوستان (عبد الرحمانی، 1384؛ دلهی و نیوتن، 2003) میزان مشاركت مدنی و عضویت در انجمن­های داوطلبانه، همبستگی اجتماعی و امنیت عمومی (قدیمی، 1386؛ نیوتن، 2001؛ ران و ترنزو، 1998)، اثر­بخشی و سودمندی دولت،احزاب سیاسیو آزادی سیاسی (عباس­زاده، 1383؛ هرروز و كریادو، 2008؛ دلهی و نیوتن، 2003) نقش مهم و تعیین كننده ای را ایفا می­كنند. در كنار عوامل مذكور، برخی از پژوهشگران بر این باورند كه رسانه­های جمعی[19] هم می­توانند بر اعتماد اجتماعی تأثیر بگذارند (جعفری­نیا، 1389؛ جواهری و بالاخانی، 1385؛ گراس و دیگران، 2004؛ موی و شوفل، 2000). رسانه­ها به عنوان منبع مهم اطلاعات و هم چنین یكی از عوامل اصلی فرایندجامعه پذیرینقش مؤثری در فرایند اعتماد­سازی و یا اعتماد­سوزی بازی می­كنند. بنابر نظر صاحب­نظران، رسانه­ها به تصورات افراد از محیط شكل می­دهند، آن­ها می­توانند با ارائه تصویری زشت و یا زیبا از جامعه میزان اعتماد در بین مخاطبان خود را افزایش و یا كاهش دهند. رسانه­ها به شكل­گیری الگو­های كنش در بین مخاطبان كمك می­كنند. این الگو­های كنش به افراد كمك می­كنند تا در موقعیت­های مختلف دست به كنش بزنند. رسانه­های جمعی از طریق تحرك روانی امكان تعاملات اجتماعی را در بین مخاطبان خود افزایش می­دهند. رسانه­های جمعی می­توانند زمینه­های دسترسی به نهاد­های انتزاعی و تخصصی را برای مخاطبان خود فراهم كرده و در نتیجه موجب اعتماد و یا بی­اعتمادی به این نهاد­ها – در بین مخاطبان خود- شوند (بالاخانی، 1384: 16). هم چنین، ذکر انواع انحرافات از طریق رسانه ها و اعلام رشد سرسام آور آن منجر به ایجاد روحیه سوء ظن و شک نسبت به سایر افراد جامعه می شود و احتمال وقوع این انحرافات را از سوی تک تک اعضای جامعه تقویت کرده و روحیهاعتماد عمومیرا تضعیف می نماید (خالصی، 1388: 275).

در میان رسانه های جمعی مختلف، نفوذ و جاذبه تلویزیون در دنیای کنونی امری بدیهی به نظر می رسد و نقش آن در آموزش، هدایت، جهت دهی و قالب سازی افکار عمومی جامعه انکار ناپذیر است؛ به همین دلیل، تلویزیون به عنوان یکی از ابزار های اصلی نفوذ در افکار عمومی مورد استفاده قرار گرفته و توسط دولت ها یا بخش خصوصی در جهت اهداف مورد نظر به کار برده می شود. ضمن اینکه، اختراع ماهواره های مخابراتی نیز تأثیر گذاری تلویزیون را از مرز های ملی عبور داده و به امری فراملی و جهانی تبدیل کرده است. کشور های قدرتمند با تکیه بر امکانات قوی ارتباطی و ماهواره ای در صددند تا سراسر جهان را به عرصه تاخت و تاز امواج تصویری خود تبدیل کرده و به طور یک جانبه و یک سویه افکار جهانیان را در جهت افکار و امیال خود سوق دهند و بدین گونه این کشور ها بر آن اند که از تلویزیون به عنوان جعبه جادویی برای یکسان سازی افکار عمومی جهانیان و تشکیل دهکده واحد جهانی بهره برداری نمایند (همان: 276). لذا، چنین به نظر می رسد که در میان رسانه های جمعی مختلف، تلویزیون (داخلی/ ماهواره ای) دارای نقش ویژه ای در افزایش و یا کاهش اعتماد (به ویژه اعتماد اجتماعی) باشد.

البته باید خاطر­نشان ساخت كه بر طبق پژوهش­های صورت گرفته، تأثیر برنامه­های مختلف در این زمینه یكسان نبوده و برای مثال برنامه­های خبری به ویژه اخبار مربوط به حوادث و جرایم و دنیای سیاست (سلمی و دیگران، 2007؛ ایوری، 2009) نقش فعال تری در فرایند اعتماد­سازی و یا اعتماد سوزی مخاطبان خود ایفا می­كنند.

پژوهش حاضر با توجه به نقش مهم رسانه­های جمعی در شكل­دهی به افكار عمومی و نیز كاركرد­های آموزشی، خبری، اطلاع­رسانی و اعتماد­سازی و یا اعتماد­زدایی در جامعه­ی امروز، به بررسی تأثیر مصرف رسانه ای[20] بر اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه مازندران می­پردازد. به بیان دیگر، در پژوهش حاضر تلاش می­شود تا به این پرسش های اساسی پاسخ داده شود که آیا استفاده از رسانه های جمعی بر میزان اعتماد اجتماعی مخاطبان تأثیر می گذارد؟ و آیا تأثیر رسانه های جمعی بر اعتماد اجتماعی بر حسب انواع مختلف رسانه (تلویزیون داخلی/ ماهواره ای) تفاوت می کند؟

[1] – Trust

[2] -Luhmann

[3] -Durkheim

[4] -Misztal

[5] -Tocquevil