8-2 راهکارهای تقویت امید……………………………….. 27

9-2 اهمیت افکار و اندیشه انسان………………………………… 28

1-9-2 انوع افکار و اندیشه انسان………………………………… 28

2-9-2 افکار مثبت انسان………………………………… 28

3-9-2 افکار منفی انسان………………………………… 29

10-2 نگاهی بر پیشینه خلق و تعریف آن………………………………… 29

11-2 تفاوت خلق و هیجان……………………………….32

12-2 روش های القای خلق………………………………… 34

1-12-2 تقسیم بندی ثایر از روش های القای خلق………………………………… 34

2-12-2 تقسیم بندی وسرمن(1966) از روش های القای خلق………………… 35

13-2 تکنیک های تصویر سازی ذهنی………………………………… 37

14-2 مبانی عملی موضوع پژوهش………………………………….. 38

1-14-2 پژوهش های انجام شده در خارج از کشور……………………………. 38

2-14-2 پژوهش های انجام شده در داخل کشور……………………………… 41

فصل سوم: روش پژوهش

1-3 مقدمه……………………………….. 45

2-3 روش پژوهش………………………………….. 45

3-3 جامعه آماری، گروه نمونه و روش نمونه ­گیری…………………………. 46

4-3 ابزار گردآوری داده ­ها………………………………. 47

5-3 روش اجرا و چگونگی گردآوری داده ­ها………………………………. 47

1-5-3 روش تصویر سازی ذهنی مثبت (روش آموزشی گروه اول پژوهشی)…….48

2-5-3 روش خواندن جملات مثبت (روش آموزشی گروه اول پژوهشی)…………49

6-3 روش آماری………………………………… 50

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ­ها

1-4 مقدمه……………………………….. 53

2-4 توصیف داده ­ها ……………………………….55

1-2-4 توزیع جمعیت نمونه بر اساس جنسیت…………………………………. 55

2-2-4 توزیع جمعیت نمونه بر اساس سن………………………………… 56

3-2-4توزیع جمعیت نمونه بر اساس دانشکده سال تحصیلی…………….. 57

4-2-4 توزیع جمعیت نمونه بر اساس دانشکده محل تحصیل…………….. 58

5-2-4 آمارهای توصیفی نمرات امید در گروه­های آزمایش و کنترل……….. 59

3-4 شناسایی داده­های پرت و بررسی نرمال بودن توزیع نمرات متغیرها…….61

4-4 آمار استنباطی و بررسی فرضیه­ های تحقیق………………………. 63

1-4-4 فرضیه 1. القاء خلق مثبت باعث افزایش امید در دانشجویان می شود……. 63

1-1-4-4 بررسی تأثیر القاء خلق مثبت (به شیوه تصویر سازی ذهنی) بر افزایش امید در دانشجویان……… 64

2-1-4-4 بررسی تأثیر القاء خلق مثبت به شیوه خواندن جملات مثبت بر افزایش امید در دانشجویان………69

2-4-4 فرضیه 2. تأثیرپذیری امید دختران نسبت به پسران ازروش هایالقای خلق مثبتبیشتر است…….. 72

1-2-4-4 بررسی تفاوت میزان تأثیر القاء خلق مثبت به شیوه تصویر سازی ذهنی بر افزایش میزان امید دانشجویان دختر و پسر…..73

2-2-4-4 بررسی تفاوت میزان تأثیر القاء خلق مثبت به شیوه خواندن جملات مثبت بر افزایش میزان امید دانشجویان دختر و پسر….77

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1-5 مقدمه……………………………….. 85

2-5 بحث و نتیجه گیری………………………………… 86

3-5 محدودیت­های پژوهش………………………………….. 90

4-5 پیشنهادها………………………………. 90

1-4-5 پیشنهادهای پژوهشی………………………………… 90

2-4-5 پیشنهادهای کاربردی………………………………… 91

منابع فارسی………………………………… 93

منابع انگلیسی………………………………… 96

چکیده:

هدف این پژوهش بررسی اثر القای خلق مثبت بر افزایش امید در بین دانشجویاندانشگاه بوعلی سینا همدانبود. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا همدان در سال 93- 1392 تشکیل می دادند که تعداد آن­ها 5580 نفر بود. در این پژوهش حداقل دانشجویان برای هر یک از گروه­های آزمایش و گروه کنترل در هر دو گروه A , B 15 نفر انتخاب، برای انتخاب گروه نمونه؛ پرسشنامه امید اسنایدر و همکاران بین 480 نفر از دانشجویان توزیع شد و پس از جمع­آوری و تجزیه و تحلیل، افرادی که نمره امید آن­ها پایین بود جدا شده و از بین آن­ها 60 نفر به صورت تصادفی انتخاب و سپس به روش تصادفی ساده در چهار گروه مورد مطالعه جایگزین شدند .سپس به آزمودنی­های گروه آزمایشی A مهارت تصویرسازی ذهنی در 6 جلسه و به آزمودنی­های گروه B مهارت جملات مثبت طی 6 جلسه آموزش داده شده و پس از آن از هر 4 گروه پس آزمون(پرسشنامه امید اسنایدر و همکاران) گرفته شد،سپس داده­ها با استفاده از شاخص­های آمار توصیفی و نیز تحلیل کواریانس به وسیله نرم­افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد. نتایج بدست­آمده نشان داد که روش القاء خلق مثبت به شیوه تصویرسازی ذهنی و روش القاء خلق مثبت به شیوه خواندن جملات مثبت به طور معنی­داری باعث افزایش میزان امید در دانشجویان می­شود. همچنین نتایج نشان داد که با وجود اینکه میزان تأثیر القاء خلق مثبت به روش تصویرسازی ذهنی بر افزایش امید، در دانشجویان دختر و پسر تفاوت معنی­داری ندارد اما میزان تأثیر القاء خلق مثبت به روش خواندن جملات مثبت، بر افزایش امید، در دانشجویان دختر به طور معنی­داری بیشتر از دانشجویان پسر است.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

بشر به طور طبیعی در طول زندگی در این جهان با نگرانی ها و اضطراب های[1] بسیاری رو در رو بوده و همواره جهت پیروزی بر آن ها و از میان بردن عوامل پیدایش آن ها کوشیده است. یکی از اهداف پیدایش مجموعه ی بزرگ اختراعات و اکتشافات بشر نیز، دست یابی به آرامش و آسایش در زندگی و مبارزه با یأس و ناامیدی[2] بوده است. در یکی دو دهه اخیر در بین روان شناسان و دانشمندان علوم انسانی، مثبت اندیشی[3] و داشتن نگرشی امیدوارانه نسبت به زندگی، به عنوان یکی از مؤثرترین روش های درمان بیماری های روانی[4] بویژه ناامیدی و افسردگی[5](بهاری، 1388)، بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

برایرویت[6](2004) معتقد است به هر نسبتی كه هیجان[7] های منفی مانند غم[8]،خشم[9]، نا امیدی و بد بینی[10] در زندگی كم رنگ تر باشد، قابلیت های شخصی و اجتماعی در كنار آمدن با مشكلات و كنترل فشار های روانی افزایش می یابد. امروزه محققان در یافته اند كه نقش امید[11] بالاتراز نیروی تسلی بخش در اوج احساس غم زدگی و ناكامی[12] است (اسنایدر و لوپز[13]،2005). امید نقش مقتدرانه و شگفت آوری در زندگی ایفا می كند و در عرصه های گوناگون از موفقیت تحصیلی و شغلی گرفته تا ارتباطات خانوادگی و اجتماعی مزایای فراوانی به همراه دارد(اسنایدر،2000). رشد امید در انسان به میزان زیادی معلول آموزش ها و یادگیری های او در جامعه، خانواده و یا طبقه ای است كه وی در آن زندگی می كند.

2-1- بیان مسئله

یکی از عوامل مهم در موفقیت انسان،امید به زندگیاست. تا انسان امید به آینده ای مطلوب نداشته باشد، نمی تواند پشتکار لازم را در راه رسیدن به هدف بکار بندد. امید، به انسان اعتماد به نفس می دهد و آدمی در سایه ی آن می تواند از تمامی ظرفیت های خود بهره ببرد همچنان که نا امیدی اعتماد به نفس را از انسان می گیرد و استعدا های او را به مرور زمان از بین می برد. در جوانی، امید می تواند نقش کلیدی در اعمال و رفتار آدمی ایفا کند؛ استعداد ها را شکوفا سازد، اعتماد به نفس را زیاد نماید و آینده را روشنی بخشد. در دنیای امروز سلامت روانی افراد و به ویژه دانشجویان كه سهم به سزایی در پیشبرد اهداف یك نظام و یك كشور دارند از مهمترین دغدغه هاست. حوزه ی روان شناسی در طول تاریخ بر عوامل تشخیص، درمان و حذف بیماری های روانی متمركز بوده است.

محققین و متخصصین بالینی در سالهای اخیر به جای مطالعه ی ضعف های بشر به طور فزاینده ای بر تعیین نیروهای روان شناختی تأكید دارند كه رشد و توسعه ی سلامت را در پی دارند. شاخه ی جدید علم روان شناسی و دیدگاههای نوین اش در صدد بررسی ظرفیت ها و قدرت های روان شناختی به جای آسیب شناسی روانی می باشند. اعتقاد اساسی روان شناسی مثبت[1] این است كه ویژگی های مثبت قابل اندازه گیری می توانند به عنوان سپری افراد را در برابر حوادث نا مطلوب و عوامل خطر زا[2] محافظت نمایند(مستن وکاوس وورث[3]، 1998؛ راتر[4]، 1999) و لذا بررسی كیفیت های مثبت افرادی كه چنین معیارهایی را دارا هستند می تواند به طور مستقیم در رسیدن به این امر محققین را یاری می رساند(سولدو و هونبر، 2004) که امید یكی از سازه های شناختی – انگیزشی[7] است كه در این زمینه مورد تاکید قرار گرفته است(اسنایدر،شین[8] و لوپز، 2007). مکینز(2001) شادی[9] را اساسی ترین هیجان مثبت و امید را مهمترین زیر مجموعه شادی می داند(به نقل از خلجی،1386). اسنایدر، چیونز و سیمپسون (1997) نظریه ی انگیزشی ای ارائه دادند كه بر متغیر انگیزشی – شناختی امید متمركز است. اسنایدر(2000) امید را، متغیر فردی ای كه در جریان ارزیابی ظرفیت های وابسته به هدف پایدار می ماند، تعریف می کند؛ هر چند كه تحت تأثیر عواملی مانند مشاوره و آموزش در سطوح مختلف تغییر می پذیرد(به نقل از برکمن و لیبرمن، 2009). در این نظریه امید از دیگر متغیرهای انگیزشی – شناختی مانند خوش بینی و خود كفایتی، متمایز می شود(اسنایدر، 2000).

تئوری اسنایدر سه مؤلفه ی اصلی را در بر می گیرد: اهداف، گذرگاه و كارگزار. اهداف كوتاه، میان و بلند مدت سنگ بنای این نظریه است(اسنایدر، 2000). گذرگاه ها، توانایی موجود افراد را در راه های عملی معطوف به هدف نشان می دهند(اسنایدر، راند و سیگمون، 2002)، که از طریق گفتار درونی، مشخص می شود. افرادی كه سطح امید بالایی دارند اغلب دارای گذرگاه های چندگانه هستند. وجود گونه های مختلف گذرگاه، زمانی اهمیت پیدا می كند كه افراد با موانعی در راه نیل به اهدافشان مواجه شوند(اسنایدر، كروسون، 1998؛ به نقل از اندرسون و گالین اسکای، 2006). كارگزار، یك مؤلفه ی انگیزشی است كه توان شروع، تداوم و تلاش لازم برای پیگیری گذرگاه خاصی را تضمین می كند. كارگزار نیز با گفتارهای درونی نمایان می شود. در نظریه امید، دنبال كردن اهداف، هیجان مثبت را فرا می خواند و شكست در رسیدن به اهداف، منجر به هیجان منفی می شود(ادواردز و استواک، 2007). در تئوری اسنایدر و مطالعات پیشین، این انتظار وجود دارد كه سطوح بالای امید موجب افزایش رضایت از زندگی و نیز كاهش آسیب های روانی می شود(الیوت، ویتی، هریک و هافمن، 1991).

به طور کلی پژوهش ها نشان می دهد که امید از مولفه های سلامت روان[23] است. نلون، مارو و فردریک سون(1993) نشان دادند که خلق مثبت[25] دارای مزایایی است که امید را افزایش می دهد و منجر به سلامتی و بهزیستی می شود. افراد تقریبا روزی هزار دقیقه بیدارند ولی در مقدار کمی از این زمان، هیجان هایی چون خشم، ترس[26] یا شادی را تجربه می کنند. در مقابل، آنچه را که آنها معمولا احساس می کنند، خلق است که احساس هیجانی پایدار ناشی از پیامد رویدادها می باشد. تظاهر خارجی و تجلی بیرونی با علایم فیزیولوژیک این احساس هیجانی را عاطفه می نامند(جرج،1996).

اولین روشی که برای القای خُلق مثبت[29] به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته، توسط ولتن[30] ابداع شد. در روش وی از آزمودنی ها خواسته می شود جملاتی را به طور آرام بخوانند و سپس با صدای بلند فهرستی از جملاتی نظیر ” من واقعاً احساس خوبی دارم” را بارها تکرار کنند(ولتن، 1968). بعد از روش ولتن، ثایر[31](1989) القای خلق را به 4 طبقه اصلی تقسیم نمود:1- روش های تلقین به خود و هیپنوتیزم: این روش القا، مشابه تلقین های هیپنوتیک است. به طور کلی در این روش ها افکار و شناخت های فرد، هیجان های اورا تحت تاثیر قرار می دهند.2- القای خلق توسط موسیقی و فیلم: در این گونه روش ها از موسیقی و قطعه های تصویری با موضوع های هیجانی استفاده می شود. لازم به ذکر است که ثایر در تقسیم بندی خود استفاده از چهره ها و تصویر سازی ذهنی را به منظور القای خلق نیاورده است اما امروزه می توان این روش ها را در طبقه فیلم و موسیقی قرار داد(دوستکام و همکاران،1389).3- روش های القای خلق در محیط طبیعی: ویژگی عمده این روش ها این است که آزمودنی از هدف آزمون آگاه نیست و در شرایط طبیعی و روزمره مورد مطالعه قرار می گیرد.4- القای خلق توسط دارو، تمرین و استرس: در این روش ها از استرس زاها مانند سر و صدا، شوک برقی، امتحان و حملات کلامی برای ایجاد استرس، ترس و دیگر حالت های خلقی منفی استفاده می شود. اگر چه تغییر خلق توسط داروها نیز ایجاد می شود، اما امروزه دیگر به دلیل لزوم رعایت اصول اخلاقی در پژوهش ها به کار نمی روند(ثایر،1989).

خلق می تواند بالا یا پایین باشد. کسانی که خلق بسیار بالا دارند، ممکن است حالت انبساط خاطر، پرش افکار، کاهش خواب، اعتماد به نفس کاذب و افکار بزرگ منشانه نشان دهند. در مقابل کسانی که خلق بسیار پایینی دارند، ممکن است نشانه های کاهش انرژی و علاقه، احساس گناه، اختلال در تمرکز، بی اشتهایی، افکار مرگ و خودکشی را نشان دهند. بنابراین سطح بهینه ای از خلق مد نظر است(ایروانی،2004).

امید می تواند به طور مستقیم بر عملکردهای جاری فرد اثر گذاشته و او را دچار تحول رفتاری نماید. اگر امید یك سازه ی روان شناختی باشد، خلق مثبت می تواند باعث افزایش آن شود. با توجه به این مطلب، شناخت عوامل تأثیر گذار بر سازه ی امید، می تواند در هدایت رفتارها، آموزش صحیح و اثرگذار برای تمامی نهادهای مرتبط با دانشجویان، آموزش و پرورش و آموزش عالی، مؤثر باشد. لذا پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که، چگونه می توان از طریق القای خلق مثبت امید را افزایش داد؟

3-1- ضرورت پژوهش

اهمیت امید در ارتباط های بین فردی و نقش مؤثر و سازگارانه آن در تعامل ها و مهارت های اجتماعی و رویارویی با مسائل زندگی و نیز فراوانی رفتارهای یاس و نومیدی در بین افراد جامعه (اوینگ باوز،1999) و ارتباط آن با ترس، اضطراب و بی كفایتی اجتماعی(اوینگ باوز و اسنایدر، 2000) از جمله عوامل مهم روی آوری به پژوهش در زمینه ی امید می باشد و تأثیر مستقیم آن در عزت نفس، اعتماد به نفس،خودپندارهمثبت (میکائیل،2000) و در كل سلامت و بهداشت روانی(اسنایدر، 2005)، ضرورت پرداختن به آن را توضیح می دهد. همچنین آموزش شیوه های افزایش امید در دانشجویان از مشكلات روانی- اجتماعی پیشگیری کرده كه این امر خود موجب كاهش آسیب های اجتماعی و در كل منجر به افزایش بهداشت روانی جامعه می گردد. بنابر یافته ها و شواهد عینی، دانشجویان همدان از نظر ویژگی های عدم سلامت روان مانند افسردگی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند(یعقوبی و محققی،1390). دانشجویان درگیر مسائلی چون تغییرالگوی آموزش، رشته تحصیلی، تغییرات بلوغ و تحولات شناختی هستند که اگر در این بین، امیدشان را نیز از دست دهند، دچار خسران خواهند شد که می توان با شناخت روش های افزایش امید به یاری آنان شتافت.

[1] Onwuegbuzie

[2] Michael

[1] Positive psychology

[2] risk factors

[3] Masten & Coastworth

[4] Rutter

[5] Suldo

[6] Hubner

[7] Cognitive-motivational

[8] Shane

[9] joy

[10]. Cheavens & Sympson

[11] counseling

[12]. Berkman & Lieberman

[13] optimism

[14] Self-sufficiency

[15]. goals

[16]. pathways

[17]. agency

[18] Rand & Sigmon

[19] inner speech

[20] Anderson & Galinsky

[21] Edwards &Stokoe

[22] Elliot, Witty,. Herrick & Hoffman

[23] mental health

[24] Nolen – Hoeksema, morrow & Fredrickson

[25] Positive mood

[26] fear

[27] affect

[28] George

[29] inducing positive mood

[30] Velton