……………………………18

فصل سوم- مواد و روش ها

3-1- محل و زمان اجرای پروژه25

3-2- مشخصات طرح..25

3-3- مراحل انجام کار.25

3-3-1- نمونه گیری از خاک…26

3-3-2- تهیه بستر کاشت…26

3-3-3- زمان سبز شدن.27

3-3-4- عملیات آبیاری..27

3-3-5- عملیات تنک کردن.27

3-3-6- روش مبارزه باعلف های هرز، آفات و بیماری ها.27

3-4- اندازه گیری صفات رشدی و اجزاء عملکرد بذر گیاه ریحان سبز….28

3-4-1– روش اندازه گیری ارتفاع بوته در مرحله 80 درصد گلدهی..29

3-4- 2- روش اندازه گیری تعداد شاخه اصلی، تعداد شاخه فرعی گل دار و تعداد شاخه فرعی فرعی گل دار در هر بوته در مرحله 80 درصد گلدهی………………………………………………………………………………..29

3-4-3- روش اندازه گیری تعداد گره، میان گره و فواصل بین میان گره ها در مرحله 80 درصد گلدهی…………………………………………………………………………………………………………………………………29

3-4- 4- روش اندازه گیری طول و وزن تر ریشه در مرحله 80 درصد گلدهی………………………29

3-4- 5- روش اندازه گیری وزن تر برگ در مرحله 80 درصد گلدهی ……………………………………………………30

3-4- 6- روش اندازه گیری وزن خشک ریشه، وزن خشک برگ زمان 80 درصد گلدهی و وزن خشک اندام های هوایی زمان برداشت……………………………………………………………………………………………………………………….30

3-4-7- اندازه گیری سطح برگ و شاخص سطح برگ در مرحله 80 درصد گلدهی……………………………….30

3- 4-8- مرحله برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..31

3-4-9- روش اندازه گیری وزن تر اندام های هوایی زمان برداشت………………………………………………..31

3-4-10-روش اندازه گیری تعداد گل آذین در بوته، تعداد چرخه گل در گل آذین و تعداد کل چرخه در بوته در مرحله برداشت……………………………………………………………………………………………………………31

3-4-11-روش اندازه گیری طول گل آذین ها در بوته………………………………………………………………..31

3-4-12- جمع آوری بذر و تعیین وزن بذر در بوته…………………………………………………………………….32

3-4-13- وزن هزار دانه…………………………………………………………………………………………………………32

3-4-14- شمارش تعداد کل بذر در بوته…………………………………………………………………………………..32

3- 4-15- میانگین تعداد کل بذر در هر چرخه…………………………………………………………………………..32

3- 4-16- تعداد بذر در هر گل آذین………………………………………………………………………………………..32

3-4-17- وزن بذر در هر گل آذین…………………………………………………………………………………………..33

3-4-18- عملکرد بیولوژیک……………………………………………………………………………………………………33

3- 4-19- شاخص برداشت…………………………………………………………………………………………………….33

3- 4-20- میزان عملکرد بذر در هکتار……………………………………………………………………………………..33

3-4-21- تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………34

فصل چهارم- نتایج و بحث

4-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر صفات رشدی ریحان سبز در زمان 80 درصد گلدهی…42

4-1-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته………………………………………………………42

4-1-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی گلدار در بوته و تعداد شاخه فرعی فرعی گلدار در بوته……………………………………………………………………………………………………………….43

4-1-3- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر تعداد گره، میان گره و طول میان گره ها………………..45

4-1-4- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر سطح برگ (LA) و شاخص سطح برگ (LAI)………..47

4-1-5- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه……………………….48

4-1-6- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر وزن تر و خشک کل برگ در بوته………………………..50

4-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر صفات واجزای عملکرد بذر در ریحان سبز زمان برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد گل آذین، طول گل آذین، تعداد چرخه گل در هر گل آذین و تعداد کل چرخه در بوته…………………………………………………………………………………….52

4-2-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر وزن بذر در بوته، تعداد بذر در بوته، وزن بذر در گل آذین و تعداد بذر در گل آذین………………………………………………………………………………………………….55

4-2-3- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در هر چرخه گل………………………………..57

4-2-4- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت وزن هزار دانه……………………………………………………..58

4-2-5- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر وزن تر اندام های هوایی و وزن خشک اندام های هوایی…………………………………………………………………………………………………………………………………59

4-2-6- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت برعملکرد بیولوژیک……………………………………………..61

4-2-7- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر شاخص برداشت (Harvest index)………………..62

4-2-8- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر میزان عملکرد بذر در هکتار……………………………….63

4-3- ضرایب همبستگی بین متغییر های اندازه گیری شده زمان 80% گلدهی گیاه ریحان سبز…………….64

4-4- ضرایب همبستگی بین متغییرهای اندازه گیری شده زمان برداشت گیاه ریحان سبز…………………..66

4-5- نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………………………69

4-6- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………70

 

فهرست منابع

عنوان صفحه

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………..73

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………..79

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 3- 1- مشخصاتهواشناسیشهرستان کلاله در زمان اجرای پروژه…………………………………………..25

جدول 3-2- تجزیه عناصر غذایی موجود در بسترهای مورد آزمایش……………………………………………..26

جدول4-1- مقایسه میانگین صفات مختلف در انواع بستر و تاریخ کاشت در گیاه ریحان سبز زمان 80 درصد گلدهی………………………………………………………………………………………………………………………..36

جدول4-2- مقایسه میانگین صفات مختلف در انواع بستر و تاریخ کاشت در گیاه ریحان سبز زمان برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..39

جدول4-3- ضرایب همبستگی بین متغیرهای اندازه گیری شده زمان 80%گلدهی گیاه ریحان………….65

جدول4-4- ضرایب همبستگی بینمتغیرهای اندازه گیری شده زمان برداشتگیاه ریحان…………………..68

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل4-1- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته………………………………………………………43

شکل4-2- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی گلدار……………………………………44

شکل4-3- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی فرعی گلدار…………………………..44

شکل4-4- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد گره……………………………………………………….45

شکل4-5- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد میان گره…………………………………………………46

شکل4-6- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر طول میان گره………………………………………………….46

شکل4-7- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر سطح برگ………………………………………………………47

شکل4-8- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر شاخص سطح برگ…………………………………………..48

شکل4-9- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر طول ریشه……………………………………………………….49

شکل4-10- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر ریشه………………………………………………….49

شکل4-11- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک ریشه……………………………………………50

شکل4-12- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر کل برگ در بوته…………………………………51

شکل4-13- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک کل برگ در بوته…………………………..51

شکل4-14- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت تعداد گل آذین در بوته………………………………………52

شکل4-15- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت طول گل آذین در بوته………………………………………..53

شکل4-16- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد چرخه در هر گل آذین…………………………….53

شکل4-17- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد کل چرخه در هر بوته……………………………..54

شکل4-18- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن کل بذر در هر بوته…………………………………..55

شکل4-19- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد کل بذر در هر بوته…………………………………55

شکل4-20- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن بذر در گل آذین………………………………………56

شکل4-21- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در گل آذین…………………………………….56

شکل4-22- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در هر چرخه……………………………………57

شکل4-23- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن هزار دانه………………………………………………..58

شکل4-24- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر اندام های هوایی………………………………….59

شکل4-25- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک اندام های هوایی……………………………60

شکل4-26- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر عملکرد بیولوژیک…………………………………………..61

شکل4-27- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر شاخص برداشت…………………………………………….62

شکل4-28- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر عملکرد بذر…………………………………………………..63

فصل اول

مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه

گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum.L)، گیاهی یک ساله و اسانس دار بوده که به وسیله بذر تکثیر شده و علاوه بر مصارف دارویی به عنوان سبزی هم مصرف می گردد. رشد رویشی و عملکرد بذر در گیاهان تحت تأثیر عوامل بسیاری قرار می گیرند که یکی از این عوامل نوع محیط کشت است. امروزه مواد بسیاری با منشأ آلی و معدنی در اختیار قرار دارند که می توانند به محیط های کشت اضافه گردند و این مواد با تحت تأثیر قرار دادن وضعیت pH خاک، میزان عناصر معدنی در دسترس گیاه، میزان نگهداری رطوبت در خاک، الگو و میزان رشد ریشه در محیط کشت و … نقش مهمی را در عملکرد ایفا می کنند (رحمتی و همکاران، 1387).

تصمیم گیری در مورد زمان كاشت مطلوب یك گیاه زراعی بسیار با اهمیت بوده و از عوامل مهم جهت رسیدن به حداكثر عملكرد بالقوه در گیاهان می باشد. تأثیر عوامل محیطی بر مراحل فیزیولوژیكی گیاه باعث می شود كه تاریخ كاشت از منطقه ای به منطقه دیگر و حتی در یك منطقه بسته به اختلاف ژنتیكی میان ارقام فرق كند (هدلی و همکاران، 1983؛ سندهو، 1984). انتخاب تاریخ كاشت مناسب به علت ضرورت استفاده حداكثر از منابع طبیعی طی فصل رشد حائز اهمیت است. تأخیر در كاشت نیز به علت كوتاه شدن دوره رشد گیاه و احتمال برخورد زمان گلدهی با درجه حرارت های بالا اثرات نامطلوبی بر رشد و نمو گیاهان می گذارد (باروس و همکاران، 2004).

علاقه برای تولید گیاهان دارویی و معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به طور مداوم در جهان رو به افزایش است (کاروبا و همکاران، 2002). به گونه ای كه قرن بیستم را به نام قرن بازگشت به طبیعت و قرن استفاده از داروهای گیاهی نام نهاده اند (گلشادی و همکاران، 1381).

1-2- گیاه شناسی تیره نعناع

گیاه ریحان از تیره نعناع Labiatae–Lamiaceae است. این خانواده از حدود 200 جنس و 3000 گونه تشکیل شده که همه جازی می باشند. گیاهان این خانواده در 8 زیر خانواده طبقه بندی می شوند. جنس های مهم هر زیر خانوادۀ عبارتند از:

زیر خانواده آجوگوئیده: جنس های توکریوم (300 گونه) و آجوگو (40 گونه).

زیر خانوادۀ پروستاندروئیده: جنس پروستاندرا (50 گونه).

زیر خانوادۀ پراسیوئیده: جنس گومفوستما (40 گونه).

زیر خانوادۀ اسکوتلاریوده: جنس اکوتلاریا (300 گونه).

زیر خانوادۀ لاوان دومیوده: جنس لاواندولا (28 گونه).

زیر خانوادۀ لامیوئیده: جنس های سالویا (700 گونه)، تیموس (400-300 گونه)، استاخیس (300 گونه)، لامیوم (50 گونه) و منتا (25 گونه).

زیرخانوادۀ اکیموئیده: جنس های هیپتیس (400 گونه) و اکیموم (150 گونه).

زیر خانوادۀ کاتوپریوئیده: جنس کاتوفریا (3 گونه).