2-2: شهرنشینی و اسکان غیررسمی در کشورهای شمالی…………. 19

2-3: حاشیه نشینی در جهان………………………………….. 21

2-4: شهرنشینی و اسکان غیررسمی در کشورهای جنوب……….. 21

2-5: شهرنشینی و اسکان غیررسمی در ایران………………. 23

2-5-1: تاریخچه حاشیهنشینی در ایران……………………. 26

2-6: اصول نظری تبیین پدیدهی حاشیهنشینی………….. 27

2-6-1: سطح كلان………………………………….. 28

2-6-2: سطح میانی………………………………….. 29

2-6-3: سطح خرد………………………………….29

2-7: علل بروز حاشیهنشینی………………………………….. 32

2-7-1: بحرانهای حاصل از حاشیهنشینی در کلان شهرها…… 32

2-8: اسکان غیررسمی در ایران………………………………….. 32

2-8-1: انواع سکونتگاههای غیررسمی در ایران………………… 33

2-8-2: مهمترین و عمده ترین علل پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی در ایران……..33

2-9: ویژگیهای سکونتگاههای غیررسمی………………………..36

2-10: ساماندهی و ارتقاء بخشی سکونتگاههای غیررسمی……..38

2-11: راهکارها و سیاستهای تکاملی ساماندهی اسکان غیر رسمی در ایران و جهان…..42

2-11-1: سیاست نادیدهانگاری یا بی تفاوتی……………………42

2-11-2: تحول در نظام اقتصادی – اجتماعی و ساختار جامعه……..43

2-11-3: سیاست تخریب و پراکنش…………………………… 43

2-11-4: ساخت مسکن اجتماعی یا مسکن متعارف…………… 44

2-11-5: ارائه زمین و خدمات…………………………………… 44

2-11-6: آزادسازی و تثبیت اقتصادی…………………………………… 45

2-11-7: سیاست توانمندسازی…………………………………… 45

2-11-8: ارتقای محیطی………………………………….. 46

2-12: راهحلهای متداول در ایران نسبت به موضوع اسکان غیر رسمی……. 47

2-13: مشکلات برنامهریزی سکونتگاههای غیررسمی در ایران………….. 48

2-13-1: مشکلات نظام تصمیمگیری……………… 48

2-13-2: عدم وجود دیدگاه فضایی در برخورد با این نواحی…………. 48

2-14: مولفه های اجتماعی،اقتصادی،کالبدی ومدیریتی اسکان غیررسمی…… 49

2-15: عوامل تاثیر گذار در تشدید اسکان غیر رسمی………….. 49

2-15-1:طرحهای شهری…………………………………… 49

2-15-2 قوانین زمین شهری…………………………………… 50

2-15-3: شهرهای جدید………………………………….. 50

2-16: برنامه توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی…….. 51

2-17: نقش و اهداف ستاد ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی…….52

2-17-1: عمدهترین دستاوردهای ملی……………..53

2-17-2: مشکلات فرارو…………………………………. 53

2-17-3: امکانات و فرصتهای پیشرو………………………… 54

2-18: ضرورت ظرفیتسازی برای ارتقای توانمندی اجتماع محلی و ارتقاءبخشی سکونتگاههای غیررسمی…..55

2-18-1: مفهوم ظرفیتسازی…………………………………… 55

2-19: بررسی تاثیر سكونتگاههای غیر رسمی بر امنیت اجتماعی……. 58

2-20: پیامدهای سکونتگاههای غیررسمی بر اقتصاد شهر (تشدید نابرابریهای موجود)…….59

2-21: اسکان غیررسمی ومدیریت شهری……………….. 59

2-22: راهکارهای ساماندهی فضای شهری……………… 60

2-23: مهاجرت و اسكان غیررسمی…………………………. 64

2-24: رابطه بین مهاجرت، بیكاری و اسكان غیررسمی……… 64

2-25: تجمیع زمین………………………………….. 66

2-26: فرآیند تجمیع زمین………………………………….. 67

2-27: تجمیع زمین در ایران………………………………….. 69

2-27-1: تجمیع در مقیاس خرد (چند پلاک)………………. 69

2-27-2: تجمیع متوسط (تجمیع چند بخش از بلوک و یا دو بلوک)…..69

2-27-3: تجمیع کلان (در مقیاس بیش از دو سه بلوک)……………….69

2-28: تجمیع زمین و بافتهای فرسوده شهری………………. 72

2-29: جمعبندی از روش تجمیع زمین………………………… 73

2-30: طرحهای تجمیع………………………………….. 73

2-31: پیشینه و سابقه كابرد روش سازماندهی مجدد زمین در كشور ژاپن……..75

2-32: مهمترین مزایای كاربرد روش سازماندهی مجدد زمین…………..79

2-33: فواید طرح سازماندهی مجدد زمین برای هر دو گروه مالكان و دولت………..81

2-34: انتقادهای بیان شده در مورد طرح سازماندهی مجدد زمین……………..82

2-35: مزایای روش یکپارچهسازی (سازماندهی مجدد زمین)………………..84

2-36: روش تنظیم مجدد زمین در قالب یک مشارکت دو طرفه بین دولت و مردم……85

2-37: معرفی یک پروژه تعدیل و تنظیم دوباره قطعات زمین……………..87

2-37-1: اصول پروژه…………………………………. 92

2-37-2: مشاركت شهروندان………………………………….. 95

2-37-3: سازماندهی و مدیریت…………………………………. 95

2-37-4: مزایای این پروژه…………………………………. 96

2-37-5: شروط لازم جهت اجرای پروژه تنظیم دوباره قطعات زمین………….. 97

2-37-6: فرآیند انجام پروژه…………………………………. 99

2-38: نتیجه گیری…………………………………… 102

فصل سوم

3- روش اجرای تحقیق/ مواد و روشها ……………………104

3-1: ویژگی های جغرافیای محدوده مورد مطالعه………… 104

3-1-1: موقعیت جغرافیایی شهر بندر انزلی…………….. 104

3-1-2: زمین شناسی………………………………….. 105

3-1-3:توپوگرافی………………………………….. 106

3-2: ویژگی های اقلیمی شهر بندر انزلی……………….. 107

3-2-1: آب و هوا………………………………… 107

3-2-2: درجه حرارت…………………………………… 107

3-2-3: بارندگی………………………………….. 108

3-2-4: رطوبت نسبی………………………………….. 108

3-2-5: باد…………………………………. 111

3-2-6: منابع آب…………………………………… 112

3-2-7: خاک شناسی………………………………….. 114

3-2-8:پوشش گیاهی………………………………….. 115

3-3: ویژگی های جغرافیای انسانی………………………………….. 116

3-3-1: نامواژه (وجه تسمیه) انزلی………………………………….. 116

3-3-2: تاریخچه شهر بندر انزلی…………………………………. 116

3-3-3: جمعیت و خانوار…………………………………. 118

3-3-4: ساختار جنسی و سنی جمعیت……………………………. 119

3-3-5: حرکات جمعیتی (مهاجرت) …………………………………121

3-3-6: زبان و مذهب…………………………………… 122

3-3-7: سواد…………………………………. 123

3-4: ویژگی های اقتصادی شهر بندر انزلی…………………. 123

3-4-1: جمعیت فعال و غیر فعال………………………………….. 123

3-4-2: جمعیت شاغل برحسب گروه های عمده فعالیت………….. 124

3-4-3: سیمای کالبدی شهر بندر انزلی…………………… 127

3-4-4: محله ها و نواحی شهر بندر انزلی…………………. 127

3-4-5: کاربری اراضی شهر بندر انزلی……………………….. 129

فصل چهارم

4- یافته های تحقیق………………………………….. 133

4-1: یافته های توصیفی………………………………….. 135

فصل پنجم

5- نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………………… 156

5-1: آزمون فرضیه…………………………………. 156

5-1-1: فرضیه اول : هر قدر وسعت زمین ساکنین محله نویر کوچکتر باشد تمایل افراد به تجمیع بیشتر است….156

5-1-2: فرضیه دوم :کمکهای ویژه همچون وام در تصمیم گیری ساکنین سکونتگاهها ی غیر رسمی جهت نوسازی واحد و سازماندهی مجدد زمین موثر است……………………156

5-2: نتیجه گیری…………………………………… 157

5-3: پیشنهادات…………………………………… 158

5-4: پیشنهادات وراهبردهای اصلاحی……………………….. 158

5-4-1: راهبردهای اجتماعی………………………………….. 158

5-4-2: راهبردهای اقتصادی…………………………………… 159

5-4-3: راهبردهای خدماتی………………………………….. 159

5-4-4: راهبردهای کالبدی…………………………………… 160

5-4-5: راهبردهای مدیریتی………………………………….. 160

چکیده:

اسکان غیر رسمی ،از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر است که به ویژه در نتیجه صنعتی شدن شتابان و نابرابری های منطقه ای شکل گرفته و شهرها را با مسائل عدید ه ای مواجه ساخته است. گسترش سكونت گاه های غیر رسمی با گسترش آسیب های اجتماعی نظیر فحشا، اعتیاد، سرقت و… رابطه مستقیم دارد. افزایش این سكونت گاه ها نیز تابعی از فقر ،افزایش قیمت اجاره مسكن و مسكن،نرخ بیكاری و…می باشد. سكونت گاه های غیر رسمی،بدلیل عدم ایمنی در ساخت همیشه تهدیدی برای ساكنین خود محسوب می گردند. افراد ساكن در این سكونت گاه ها ،هم خود در معرض انواع نا امنی ها قرار دارند و هم تهدیدی برای جامعه محسوب می گردند .این افراد به دلیل انزوای اجتماعی ، عقده های درونی، فقر مالی وضعف فرهنگی در درون خود به باز تولید جرم و انواع مفاسد اجتماعی می پردازند. وجود این سكونت گاه ها در حال حاضر عامل اصلی چالش در توسعه پایدار و ثبات اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی كلانشهرهای كشور محسوب می گردد. لذا تحقیق حاضر به بررسی ساماندهی اسکانهای غیر رسمی شهری با توجه به مدل LR در بندر انزلی پرداخته است .جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه شهروندان محله نویراست که با استفاده از 275نمونه گیری تصادفی به عنوان نمونه آماری انتخاب گردید جهت سنجش از پرسشنامه به عنوان ابزار کار استفاده گردیده است و جهت تجزیه اطلاعات از آمار توصیفی (فراوانی ،درصد)و آمار استنباطی (خی دو )استفاده شده است.نتایج بدست آمده گویای این مهم بود که استفاده از وام دولتی و تجمیع زمین می تواند در ساماندهی اسکانهای غیر رسمی موثر واقع گردد.

مقدمه:

از سالهای قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و بخصوص پس ازآن در سال 1357 و اسقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران, با هجوم روستا نشینان به کلان شهر های ایران و گسترش و توسعه بی رویه شهرها به محدوده های پیرامونی آن باعث گردید تا علیرغم وجود تاسیسات و امکانات خدماتی و رفاهی در این محدوده ها ، سکونتگاههای غیر رسمی شکل گرفته و روز به روز بر رشد آن افزوده گردد. عدم وجود تاسیسات ، امکانات لازم و کافی ، خدمات و سرانه های استاندارد برای این فضاهای شهری باعث گردید تا معضلات اجتماعی بیش از پیش بروز کرده و به وقوع یک فاجعه و انفجار نزدیک گردد.در سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی با مطالعات و تفکرات برنامه ریزان شهری، شهر های جدید در همجواری کلان شهرها تعریف و پایه گذاری شد، تا نسبت به ساماندهی و عدم توسعه شهرها اقدامی عاجل صورت پذیرد.پس از آن با توجه به روند رو به رشد مهاجرت به شهرهای بزرگ نه تنها شهرهای جدید تکافوی اسکان مهاجران را نمی داد بلکه سکونتگاههای غیر رسمی قبل نیز مجدداً رونق گرفته ,دچار تحول و توسعه گردید.

اسكان غیررسمی تاكنون در ایران با نامهای مختلفی به كار برده شده، بویژه: حاشیه­نشینی، زاغه­نشینی، مسكن نابهنجار، اسكان خود انگیخته، اسكان خودجوش. (حاتمی نژاد و همکاران، 1385: 133).

بر اساس سند توانمندسازی و ساماندهی سكونتگاههای غیررسمی، این گونه سكونتگاهها در ایران دارای سه ویژگی عمده اند:

1- مسكن سازی شتابزده توسط استفاده كنندگان كه عمدتا به علت نداشتن پروانه ساختمانی و پیروی نكردن از برنامه ریزی رسمی شهرسازی، مجموعه­ای نابسامان را به وجود آورده است؛

2- پیوستگی عملكردی با شهر اصلی و گسست كالبدی از آن با تجمعی از اقشار عمدتا كم­درآمد و فقیر؛

3- محیطی با كیفیت پایین زندگی و كمبود شدید خدمات و زیربناهای شهری و تراكم بالای جمعیتی (وزارت مسكن وشهرسازی، 1382: 2ـ1).