تحلیل پایداری سیستم های دینامیکی معمولی تعریف شده روی فضاهای متریک، معرفی می کنیم.

برای راحت تر شدن کار، از نگاشت های ماتریس مقدار حافظ پایداری استفاده می کنیم[24]. سپس از نتایج به دست آمده برای اثبات قضایای کلی لیاپانوف روی سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک و تحلیل خانواده سیستم های هیبریدی و سیستم های هیبریدی دو مؤلفه ای استفاده می کنیم.

پایداری مجموعه های پایا(در حالت خاص نقاط تعادل)، برای یک قرن موضوع تحقیق است و هسته این کار، روش مستقیم لیاپانوف است که قاعده همسنجی برای تحلیل پایداری، از این روش نتیجه شده است .[9,13,17]

در ابتدا در روش مستقیم لیاپانوف تابع های اسکالر-مقدار کمکی استفاده شده بود که برای اثبات قاعده همسنجی این روش تعمیم یافت[14,17].

در تعمیم قاعده همسنجی، برای تحلیل پایداری سیستم های دینامیکی، نیز از نگاشت های حافظ پایداری، استفاده شده است[10]. این نگاشت ها نقش مهمی در تحلیل پایداری سیستم های دینامیکی بازی می کنند.

در این پایان نامه

در فصل اول، به معرفی سیستم های دینامیکی در حالت کلی می پردازیم.

در فصل دوم، ابتدا یک نگاشت همسنجی معرفی می کنیم وسپس به معرفی سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک می پردازیم و برخی مفاهیم پایه ای و اساسی سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک، بیان می کنیم.

در فصل سوم، به تحلیل پایداری و سپس پایداری جزئی، سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک می پردازیم.

1-سیستم های دینامیکی

مفهوم سیستم دینامیکی فرمول بندی ریاضی مفاهیم علمی عمومی به روشی مشخص است.

هدف علوم مختلف فیزیک، شیمی، زیست شناسی، بوم شناسی، اقتصاد و حتی علوم اجتماعی، پیشگویی توسط علوم موجود و قوانین حاکم بر تکامل این علوم است. به شرطی که این قوانین با گذشت زمان ثابت باشند رفتار چنین سیستم هایی می تواند توسط حالت اولیه سیستم به طور کامل توصیف شود.

بنابراین یک سیستم دینامیکی شامل مجموعه ای از حالت های ممکن (فضای حالت) و قانون ریشه- یابی حالت در زمان است. ما ابتدا در مورد این اجزا بحث می کنیم و سپس تعریفی رسمی از سیستم دینامیکی ارائه می دهیم.

فضای حالت:

همه حالت های ممکن یک سیستم به صورت نقاطی از مجموعه ای مانند در نظر می گیریم، این مجموعه فضای حالت سیستم نامیده می شود.

در حقیقت تعیین یک نقطه به تنهایی برای توصیف موقعیت فعلی سیستم کافی نیست و قانون ریشه یابی نیز باید مشخص شود.

گاهی اوقات فضای حالت فضای فاز هم نامیده می شود.

زمان: ریشه یابی یک سیستم دینامیکی به معنی یافتن تغییرات در حالت سیستم با گذشت زمان است که یک مجموعه مرتب است.

دو نوع سیستم دینامیکی در نظر گرفته می شود:

1- سیستم های با زمان پیوسته

2- سیستم های بازمان گسسته .

سیستم های نوع اول سیستم دینامیکی زمان پیوسته و سیستم های نوع دوم سیستم های دینامیکی زمان گسسته نامیده می شوند.

سیستم های دینامیکی زمان گسسته به طور طبیعی در بوم شناسی و اقتصاد ظاهر می شوند.

عملگر ریشه یابی:

مؤلفه اصلی یک سیستم دینامیکی قانون ریشه یابی است که حالت سیستم در زمان یعنی را مشخص می کند وقتی که حالت اولیه سیستم یعنی معلوم است. متداولترین روش برای مشخص کردن عملگر ریشه یابی این است که در نظر بگیریم که برای هر یک نگاشت تک مقداری مانند در فضای حالت تعریف شده باشد یعنی تعریف شده باشد که حالت اولیه را به حالت در زمان انتقال دهد یعنی . نگاشتعملگر ریشه- یابی سیستم دینامیکی نامیده می شود. در سیستم های زمان پیوسته خانواده از عملگر ها، شار نامیده می شود.

توجه کنید که ممکن است نگاشت برای هر جفت تعریف نشده باشد. عملگرهای ریشه یابی دو خصوصیت کلی دارند که باعث می شوند رفتار(حالت) آینده سیستم دینامیکی مشخص شود.

(a) که در اینجا نگاشت همانی روی است یعنی برای هر ، . این خاصیت می گوید رفتار سیستم خودبه خود تغییر نمی کند.

(b) دومین خاصیت عملگر ریشه یابی این است که به ازای هر و به طوری که هر دو طرف نامساوی بالا تعریف شده باشد.

این خاصیت می گوید: حالت نتیجه شده از ریشه یابی سیستم در واحد زمانی با شروع از نقطه مانند این است که سیستم از حالت اولیهدر واحد زمانی تغییر یابد وسپس در واحد زمانی از حالت کامل شود.

در بسیاری از سیستم ها حالت فعلی سیستم ، نه تنها رفتار آینده سیستم بلکه رفتار گذشته آن را نیز مشخص می کند. به عبارت دیگر عملگر ریشه یابی برای نیز تعریف شده و خاصیت دوم سیستم های دینامیکی زمانی که هر دو منفی باشند نیز برقرار است. چنین سیستم هایی معکوس پذیر نامیده می شوند و عملگر معکوس عملگر است( ). بنابراین .

یک سیستم دینامیکی زمان گسسته توسط تنها یک نگاشت که نگاشت تک زمان نامیده

می شود، مشخص می شود. به وضوح ، که تکرار دوم نگاشت است. به همین ترتیب داریم : برای هر .

اگر سیستم زمان گسسته معکوس پذیر باشد روابط بالا برای نیز برقرار است و . البته هنگام به کار بردن تکرارها باید چک کنیم که تکرارها متعلق به دامنه تعریف تابع باشند.

در بسیاری از سیستم ها تابع پیوسته ای از است که اگر باشد نسبت به زمان نیز پیوسته است.

بسیاری از سیستم های تعریف شده روی یا روی منیفلدهای هموار در به گونه ای است که به عنوان یک تابع از هموار است، چنین سیستم هایی، سیستم های دینامیکی هموار نامیده می شوند.

حال ما قادریم یک تعریف رسمی از سیستم دینامیکی ارائه دهیم. در زیر به تعریف یک سیستم دینامیکی به زبان ریاضی می پردازیم.

دوتایی،که در آن مجموعه ای غیرتهی ونگاشتی به صورتاست را یک سیستم دینامیکی می نامیم اگر شرایط زیر برقرار باشد:

1)به ازای داشته باشیم:(همان تابع همانی روی Xاست).

2)برای هرداشته باشیم:(oنشان دهنده ترکیب توابع می باشد).

اگر سیستم دینامیکی با تعریف بالا داشته باشیم و، آن را سیستم دینامیکی زمان پیوسته و اگر، آنگاه سیستم دینامیکی زمان گسسته خواهیم داشت. همچنین اگرباشد آن را سیستم دینامیکی گوییم.

در سیستم دینامیکی زمان گسسته، نمادوبه ترتیب بار ترکیب توابعواست که می باشد(البتهبایدمعکوس پذیر باشد).

اربیت ها (مدارها) و پیکره های فاز:

پایه اشکال هندسی متناظر با یک سیستم دینامیکی ، اربیت های آن و پیکره فاز تشکیل شده از اربیت ها می باشد. یک اربیت زیرمجموعه ای مرتب از فضای حالتاست و مدار(برای هردلخواه عضو)را بانشان داده و به صورت زیر تعریف می کنیم:

اگر سیستم دینامیکی زمان گسسته ای داشته باشیم که نگاشت در آن معکوس پذیرباشدبه صورت می باشد و اگر معکوس پذیر نباشد خواهیم داشت:

مدار های یک سیستم دینامیکی زمان پیوسته منحنی هایی در فضای حالت می باشند که جهت این منحنی ها در جهت افزایش زمان است.

مدار های یک سیستم دینامیکی زمان گسسته دنباله ای از نقاط در فضای حالتاست که این نقاط توسط اعدادصحیح افزایشی شماره گذاری می شوند.مدار ها اغلب مسیر نامیده می شوند. ساده ترین مدار یک نقطه تعادل است.

*نقطه را یک نقطه تعادل(ثابت) سیستم می نامیم هر گاه برای هر ،.

که به جهان می اندیشد . بنابراین فلسفه از انسان نشأت می گیرد و انسان خود موضوع فلسفه است. از نظر دیوئی انسان بعد عملی فلسفه است ، لذا رجعت فلسفه و تربیت، هر دو به انسان است .

بررسی ریشه های تفکر اسلامی در زمینه های تربیتی چنان که رهبر انقلاب (8/9/1360) در دیدار با جمعی از دانشجویان می­فرمایند «اسلام عمیق از همه جا و از همه مکتب­ها راجع به امور انسانی و امور تربیتی مطلب دارد که در رأس مسائل اسلام است»(جوادی ،1382،ص26) .

لذا تعلیم و تربیت با دنیای اندیشه و هم با فعالیت های عملی سر و کار دارد . عقاید خوب به کردار خوب رهنمون می شود و اعمال نیکو نیز اندیشه های خوب را به دنبال دارد ، لذا تربیت یک فعالیت کاملاًعقلانی ، منطقی و اساسی است . چاره جویی مبانی نظری رفتارهای تربیتی در کنار الگوهای عملی می تواند نظام تربیتی مقتضی را ارائه کند که افراد تربیت یافته این نظام خود جوش بهترین انسان ها و الگوها و الگوی نسل های بعدی قرار می گیرند (کانت[10] ، ترجمه شكوهی، 1372،ص18) .

در خصوص ارتباط بین فلسفه و تربیت دیوئی[11] چنین می گوید : فلسفه و تربیت آنچنان رابطه نزدیكی با هم دارند که می توان فلسفه را نظریه کلی تربیت نامید (ابراهیم زاده، 1385، ص 58) .

در بیان اینكه که آیا بین فلسفه و تربیت ارتباطی وجود دارد یا نه نظریه های متفاوتی ارائه شده از جمله اینكه تربیت در تدوین نظریه ها، انتخاب موضوعات و حتی روش شناسی[12] خود از نظریه های فلسفی کمک می گیرد. بطور مثال برای روشن شدن مفاهیمی از قبیل هستی، ماهیت انسان، سرانجام سعادت و خوشبختی، باید از اندیشه های فلسفی کمک گیرد یا این که تربیت با استفاده از یافته های فلسفی دلایل متقن برای عمل تربیتی استنتاج کند (ابراهیم زاده، 1385، ص 58).

نقش تعلیم و تربیت در جهان امروز بر کسی پوشیده نیست . انسان به دلیل ویژگی تربیت­پذیری از سایر مخلوقات متمایز شده و گوهر او تنها با تربیت به کمال می رسد . ارزش آدمی را نیز می توان به میزان بر خورداری او از تعلیم و تربیت مشخص کرد . اگر بخواهیم برای تربیت نسل امروز طرح و برنامه ای مدون داشته باشیم ، باید از نظریات و توصیه های دانشمندان پیشین بهره ببریم .کمال مطلوب آدمی و اصول روش های جدید تربیت را می توان به عنوان الگوئی از خلال آراء قدمای عالی

قدری چون غزالی و آکویناس باز یافت ، لذا به این دلیل موضوع تطبیقی انتخاب شده است كه از بررسی آثار بجا مانده از این دو صاحب نظر، در زمینه هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن، امکان بررسی تحلیلی عمیق تری فراهم می آید که می تواند به پیشبرد اهداف تعلیم و تربیت کمک شایانی نماید و لذا جا دارد که همه اندیشمندان و هر کس به اندازه توان خود در این راستا تلاش نماید .

در واقع بررسی دیدگاه های دو متفکر مختلف و بررسی وجوه تشابه و تفاوت نظرات آنان از اهمیت ویژه­ای برخوردار است چون نتیجه تحقیق مبنائی برای ادامه تحقیقات و پژوهش ها گردد .

با بررسی های نقطه نظرات غزالی و آکویناس می توان ادعا کرد که این نقطه نظرات می تواند مبنائی برای نزدیک شدن فلسفه اسلام و مسیحیت باشد . نگارنده معتقد است كه نظرات فلسفی مشترک می تواند مورد استفاده فلاسفه مسلمان و مسیحی سراسر دنیا قرار گیرد .

فلسفه شامل حوزه های اصلی است که عبارتند از هستی شناسی ، انسان شناسی به عنوان زیر مجموعه هستی شناختی ، شناخت شناسی و ارزش شناسی است .

در این پژوهش محقق بر آن است که به بررسی تطبیقی هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن از دیدگاه امام محمد غزالی به عنوان یک فیلسوف رئالیستی و توماس آکویناس به عنوان طرفدار رئالیسم تعقلی دینی بپردازد . سپس محقق قصد دارد که آراء آنان را در شاخه های هستی شناسی مورد بررسی قرار داده و سپس دلالت های ضمنی و استلزامات تربیتی مربوط را استخراج و در نهایت به وجوه تفاوت و تشابه هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن از دیدگاه امام محمد غزالی و توماس آکویناس بپردازد .

به هر حال، امید است پژوهشگران علاقمند به این خلاء پژوهشی در زمینه ارائه افکار متفکران اسلام ناب به جهان امروز توجه جدی نموده و با تلاش مضاعف سعی در جبران آن نمایند .

1-3 اهداف تحقیق :

الف-اهداف كلی تحقیق :

1- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آکویناس در خصوص «هستی شناسی» .

2- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی و توماس آکویناس در خصوص«دلالت های تربیتی هستی شناسی» .

ب- اهداف جزئی تحقیق :

2-3-5- نثر زبان فارسی و دوره های آن……………………………………………………….. 20

2-4- زندگینامه سعدی …………………………………………………………………………… 22

2-5- زندگینامه حریری…………………………………………………………………………… 25

2-6- مقامه و ویژگی مقامه ها…………………………………………………………………….. 26

2-7- مقامات سعدی………………………………………………………………………………. 27

2-8- تفاوت مقامات عربی با مقامات فارسی…………………………………………………. 29

2-9- واضع فنّ مقامات……………………………………………………………………………. 30

2-10- مقایسه مقامات حریری و گلستان سعدی …………………………………………….. 30

2-11- خصوصیات سبكی……………………………………………………………………….. 32

2-11-1- التزام سجع……………………………………………………………………………… 32

2-11-2- جناس……………………………………………………………………………………. 35

2-11-3- تشبیه…………………………………………………………………………………….. 36

2-11-4- استعاره………………………………………………………………………………….. 37

2-11-5- ایهام……………………………………………………………………………………… 38

2-11-6- تلمیح و تضمین به آیات و روایات………………………………………………… 39

2-11-7- ضرب المثل…………………………………………………………………………….. 40

2-11-8- آمیختن نظم و نثر……………………………………………………………………… 41

2-12- از لحاظ صفات عمومی مقامه نویسی………………………………………………….. 42

2-12-1- راوی داشتن ……………………………………………………………………………. 43

2-12-2- قهرمان داستان………………………………………………………………………….. 44

2-12-3- تعدد قهرمان……………………………………………………………………………. 44

2-12-4- سن و سال قهرمان…………………………………………………………………….. 45

2-12-5- طرز آغاز داستان………………………………………………………………………. 46

2-12-6- سرزمین داستان………………………………………………………………………… 47

2-12-7- نخستین قسمت داستان………………………………………………………………… 48

2-12-8- وقت وقوع داستان……………………………………………………………………… 49

2-12-9- پایان داستان……………………………………………………………………………. 51

2-12-10- جالب ترین قسمت داستان………………………………………………………….. 52

2-12-11- جنبه ی داستانی………………………………………………………………………. 53

2-12-12- جنبه ی انتقادی و اخلاقی…………………………………………………………… 56

2-12-13- از حیث لغت………………………………………………………………………….. 59

2-12-14- جنبه تدریسی و تعلیمی …………………………………………………………….. 60

2-12-15- نام گذاری داستان ها…………………………………………………………………. 60

2-12-16- از لحاظ موضوع و مفهوم مطالب…………………………………………………. 61

فصل سوم

3-1-روایت شناسی……………………………………………………………………………….. 65

3-2-عناصر داستان………………………………………………………………………………… 71

3-3- موضوع……………………………………………………………………………………….. 72

3-4- درون مایه…………………………………………………………………………………….. 73

3-5- لحن…………………………………………………………………………………………… 74

3-6- شخصیت…………………………………………………………………………………….. 75

3-6-1- منابع كاراكتر یك فرد تكامل یافته………………………………………………….. 77

3-6-2- شیوه های شخصیت پردازی…………………………………………………………… 78

3-6-3- عناصر متشكله شخصیت انسانی………………………………………………………. 79

3-6-4- انواع شخصیت…………………………………………………………………………… 79

3-6-5- شخصیت های قالبی…………………………………………………………………….. 82

3-6-6- شخصیت های قراردادی………………………………………………………………… 82

3-6-7- شخصیت های نوعی تیپ………………………………………………………………. 83

3-6-8- شخصیت های نمادین و شخصیت های تمثیلی……………………………………… 84

3-6-9- تفاوت تمثیل با نماد…………………………………………………………………….. 84

3-6-10- شخصیت های همه جانبه……………………………………………………………… 85

3-6-11- شخصیت های ساده و جامع………………………………………………………….. 85

3-6-12- شخصیت های اصلی و فرعی ……………………………………………………….. 87

3-6-13- شیوه های شخصیت پردازی………………………………………………………….. 89

3-6-14- شخصیّت پردازی مستقیم و غیرمستقیم …………………………………………….. 91

3-6-15- شیوه های توصیف شخصیّت ……………………………………………………….. 93

3-7- محیط داستان………………………………………………………………………………… 93

3-8- طرح، پیرنگ………………………………………………………………………………… 94

3-8-1- تفاوت پیرنگ با داستان……………………………………………………………….. 95

3-8-2- پیرنگ بسته ، پیرنگ باز………………………………………………………………. 96

3-8-3- خصوصیات طرح……………………………………………………………………….. 97

3-8-4- وحدت طرح…………………………………………………………………………….. 98

3-8-5- موقعیّت زمانی طرح…………………………………………………………………….. 99

3-8-6- آنچه در طرح باید از آن پرهیز كرد…………………………………………………. 99

3-8-7- سه عنصر اساسی طرح…………………………………………………………………. 99

3-9- گفتگو………………………………………………………………………………………. 100

3-9-1- موارد كاربرد گفتگو………………………………………………………………….. 105

3-9-2- گفتگو و توصیف عملی……………………………………………………………… 106

3-9-3- راست نمایی در گفتگو………………………………………………………………. 107

3-9-4- وفق دادن گفتگو با شخص………………………………………………………….. 107

3-9-5- جلوه خصوصیات طبقاتی در گفتگو………………………………………………. 108

3-9-6- اختصاصات نژادی و شغلی در گفتگو…………………………………………….. 108

3-9-7- آكسیون و گفتگو……………………………………………………………………… 110

3-9-8- محیط داستان و گفتگو……………………………………………………………….. 111

3-9-9- انواع گفتگو…………………………………………………………………………….. 112

3-9-9-1- گفتگو ملموس……………………………………………………………………… 112

3-9-9-2- تك گویی………………………………………………………………………….. 112

3-10- جایگاه زمان در روایت………………………………………………………………… 113

3-11- زمان مندی روایت……………………………………………………………………….. 114

3-11-1- دیدگاه ژنت………………………………………………………………………….. 114

3-11-1-1- نظم و سامان………………………………………………………………………. 114

3-11-1-2- تداوم……………………………………………………………………………….. 115

3-11-1-3- بسامد یا تكرار……………………………………………………………………. 116

3-12-1- كانون روایت…………………………………………………………………………. 117

3-12-2- ارتباط كانون روایت با موضوع روایت…………………………………………… 120

3-12-2-1- فاصله و سرعت…………………………………………………………………… 120

3-12-2-2- زمان و كانون روایت…………………………………………………………….. 120

3-12-2-3- كانون و محدوده دانش…………………………………………………………. 120

3-12-2-4- كانون عینی و ذهنی……………………………………………………………… 121

3-12-2-5- كانون غیاب………………………………………………………………………. 121

3-12-2-6- كانون صادق/ كاذب و كامل/ ناقص………………………………………… 121

3-12-2-7- كانون بدون راوی………………………………………………………………… 121

3-12-3- ارتباط كانون روایت با راوی………………………………………………………. 121

3-12-3-1- كانون روایت متغیر………………………………………………………………. 122

3-12-3-2- كانون دید، درونی و بیرونی……………………………………………………. 122

3-12-3-3- كانون روایت از نظر مكان راوی………………………………………………. 122

3-12-3-4- گونه های كانون با توجّه به شخص دستوری راوی………………………… 122

3-12-3-5- گونه های كانون با توجّه به راوی دانای كل…………………………………. 122

3-12-3-6- گونه های كانون با توجّه به راوی اول شخص………………………………. 123

3-13- صحنه……………………………………………………………………………………… 124

3-13-1- وظایف صحنه………………………………………………………………………… 126

3-13-2- اجزای صحنه…………………………………………………………………………. 126

3-12-3- شیوه صحنه پردازی…………………………………………………………………. 126

3-14- زاویه ی دید………………………………………………………………………………. 127

3-14-1- من روایتی ……………………………………………………………………………. 130

3-14-2- دانای كل……………………………………………………………………………… 130

3-14-2-1- زاویه دید دانای كل محدود……………………………………………………. 130

3-14-2-2- زاویه دید نمایشی………………………………………………………………… 130

3-14-3- روایت نامه ای…………………………………………………………………………. 131

3-14-4- روایت یادداشت گونه………………………………………………………………. 131

3-14-5- تك گویی…………………………………………………………………………….. 131

3-14-5-1- تك گویی درونی……………………………………………………………….. 131

3-14-5-2- تك گویی نمایشی………………………………………………………………. 132

3-14-5-3- حدیث نفس یا خودگویی……………………………………………………… 132

فصل چهارم

4-1- شخصیت و شخصیت پردازی………………………………………………………….. 135

4-1-1- شخصیت ایستا…………………………………………………………………………. 142

4-1-2- شخصیّت پویا………………………………………………………………………….. 142

4-1-3- شخصیّت نوعی در گلستان………………………………………………………….. 142

4-1-4- شخصیّت ساده و پیچیده…………………………………………………………….. 142

4-1-2-1- شخصیّت ایستا در مقامات حریری……………………………………………… 150

4-1-2-2- شخصیّت های پویا…………………………………………………………………. 150

4-1-2-3- شخصیّت نوعی…………………………………………………………………….. 150

4-1-2-4- شخصیّت های ساده و پیچیده……………………………………………………. 151

4-2- صحنه پردازی………………………………………………………………………………. 151

4-3- شیوه های روایت پردازی و زاویه دید………………………………………………….. 159

4-3-1-1- زاویه دید بیرونی (روایت سوم شخص)………………………………………… 163

4-3-1-2- زاویه دید درونی (روایت اول شخص)…………………………………………. 163

4-3-1-3- دانای كل محدود………………………………………………………………….. 165

4-3-2- زاویه دید درونی………………………………………………………………………. 168

4-3-2-1- اول شخص درگیر…………………………………………………………………. 168

4-3-2-2- اول شخص ناظر……………………………………………………………………. 168

4-4- گفتگو………………………………………………………………………………………. 169

4-5- توصیف…………………………………………………………………………………….. 171

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………. 173

فهرست منابع و ماخذ…………………………………………………………………………….. 175

فهرست مقالات…………………………………………………………………………………… 177

چكیده:

گلستان سعدی و مقامات حریری در شمار كتاب های بسیار مهم در زبان عربی و فارسی هستند این دو كتاب از نظر گونه ی ادبی با اندك مسامحه ای از نوع مقامات شمرده می شوند البته سعدی در شیوه ی مقامه نویسی تغییرات بنیادی ایجاد كرده است شباهت های ساختاری دو كتاب به حدی است كه می توان آن ها را از چشم اندازهای گوناگون مورد بررسی و مطالعه ی تطبیقی قرار داد در این پایان نامه كه به شیوه ی سندكاوی انجام شده است با بهره گیری از فن تحلیل محتوی عناصر داستانی دو كتاب تطبیق داده شده اند و موارد شباهت و اختلاف آن دو بیان شده است از میان: عناصر داستانی شخصیّت پردازی، صحنه پردازی، زاویه دید، گفتگوو توصیف كه جلوه ی بیشتری از هنر دو نویسنده را در خود جای داده بود مورد بررسی قرار گرفت براساس یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت كه سعدی با دقّت و ظرافتی ستودنی به نكته هایی پرداخته است كه مورد توجّه حریری واقع نشده از سوی دیگر بنیان كارسعدی براختصار و تنوّع راویان و قهرمانان است در حالی كه حریری به بیان طولانی و وحدت قهرمان و راوی روی آورده است از سوی دیگر گلستان سعدی بیشتر مخاطب محور است در حالی كه مقامات حریری از نوع نوشته ها و داستان های حادثه محور محسوب می شود.

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

1-1- موضوع

بررسی تطبیقی عناصر داستانی گلستان سعدی و مقامات حریری

1-2- مقدمه

ادبیات مقوله ای گسترده است. كه یكی از جنبه های آن ادبیات تطبیقی است و در این بین به علّت تأثیر وتأثر فراوان آثار ادبی فارسی و عربی از یكدیگر، شناخت تطبیقی آثار این دو زبان ضروری می باشد. از آنجا كه داستان ها و مقامه ها یكی از جذابترین و مهمترین بخش های زبان عربی و فارسی است لذا بررسی تطبیقی داستان و عناصر داستانی ضروری و قابل توجّه می باشد.

1-3- بیان مساله:

داستان ها و افسانه های مختلف بیانگر فرهنگ و تمّدن و آرمانهای مردم هر جامعه می باشد. لذا توجّه به این بخش از ادبیات ملل مختلف ضروری است. در این میان گلستان سعدی با ساختار «مقامه» از شاخص ترین آثار ادب فارسی است كه به زیبایی بیانگر فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی است. یقیقناً در آثار عربی چنین گنجینه هایی با كمّیت و كیفیت متفاوت یافت می شود از جمله «مقامات حریری» كه به دلیل شباهت ساختاری با گلستان، چگونگی این ساختارها و عناصر داستانی و تاثیر و تاثر از یكدیگر می تواند در خور توجّه باشد.

1-4- هدف تحقیق:

مهمترین اهداف تحقیق به شرح زیر است:

شرح عناصر داستانی در گلستان سعدی

شرح عناصر داستانی در مقامات حریری

بررسی تاثیر و تاثر احتمالی هر یك از دیگری

1-5- ضرورت انجام تحقیق:

یكی از شاهكارهای ادبیّات فارسی گلستان سعدی علیه الرحمه است كه موجب مباهات هر فارسی زبانی است كه سرشار از حكمت و زندگی می باشد. برای شناسناندن این اثر به دیگر ملل لازم است از حوزه زبان فارسی فراتر رفته و در این زمینه كارهای تطبیقی صورت گیرد تا این نوع كتب كه از آن تمام مردم است و به عبارتی جهانی هستند، بهتر شناخته شوند و ادبیات تطبیقی از این جنبه بسیار قابل توجّه است و امروزه در دانشگاه ها و مراكز علمی مورد توجّه فراوان و در این بین ادبیات فارسی و عربی با توجّه به پیشینه فرهنگی و مشتركات فراوانی كه با یكدیگر دارند اهمیت دو چندانی دارد.

از میان آثار ارزشمند این دو زبان گلستان سعدی و مقامات حریری با توجّه به این كه هر دو ساختار «مقامه» دارند از جنبه عناصر داستانی قابل بررسی بوده تا عناصر داستانی، چگونگی آنها و تاثیر و تاثر از یكدیگر بررسی شده و شناخت تطبیقی از این جنبه بر این دو اثر داشته باشیم.

1-6- استفاده كنندگان از نتایج تحقیق:

علاقه مندان، پژوهندگان و دانشجویان ادبیات تطبیقی، ادبیات فارسی و ادبیات عرب.

1-7- سوالها یا فرضیه های تحقیق:

آیا امكان دارد عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری به یكدیگر شباهت داشته باشند؟

عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری هر یك به چه شكل ارائه شده است؟

فرضیه

به نظر می رسد: 1- سعدی در گلستان از عناصر داستانی مقامات حریری تاثیر پذیرفته 2- شباهت زیادی در عناصر داستانی گلستان سعدی با مقامات حریری وجود دارد.

1-8- تعریف مفاهیم مطرح شده در سوالها و فرضیه ها:

در پژوهش حاضر جایگاهی ندارد.

1-9- كلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن:

ادبیات تطبیقی (comporative litereature)، عناصر داستانی element story

سعدی (sa’di)، حریری (Hariri)، مقامه (maghameh).

1-10- پیشینه نظری و تجربی:

الف) مبانی نظری (نظریه های مربوطه) و چهارچوب نظری انجام پژوهش: در این تحقیق جایگاهی ندارد.

ب) چكیده تحقیقات انجام شده در ایران (حداقل 5 سطر از 5 چكیده) كه مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یكی از متغیرهای مربوط است (ترجیحا 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در ایران یافت نشد.

ج) چكیده تحقیقات انجام شده در خارج از ایران (حداقل 5 سطر از 5 چكیده) كه مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یكی از متغیرها مربوط است (ترجیحاً 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در خارج ایران یافت نشد.

1-11- روش اجرای تحقیق:

الف) نوع تحقیق براساس طرح تحقیق و اهداف تحقیق:

این تحقیق از نوع بینادی می باشد.

ب) این متغیرها از لحاظ نوع آنها در تعیین و چگونگی كنترل متغیرهای تحقیق:

در پژوهش حاضر موردی وجود ندارد.

ج) داده های مورد نیاز غالباً در زمینه ادبیات تطبیقی و عناصر داستانی است كه این داده ها با توجّه به سه بعد زیر جمع آوری خواهد شد.

1- شناخت دقیق عناصر داستانی

2- استخراج این عناصر از مقامات حریری

3- بررسی تطبیقی

د) شیوه جمع آوری داده ها:

2-4-3-1- انقلاب فرهنگی از دیدگاه شهید باهنر……………………………………………. 30

2-4-3-2- آموزش و پرورش، اساسی ترین نهاد در نظام جمهوری اسلامی…………….. 31

2-4-3-3- معیارهای ارزشی در انقلاب فرهنگی از دیدگاه شهید باهنر………………….. 32

2-4-4- تحوّل در آموزش و پرورش بزرگترین کار فرهنگی………………………………. 34

2-5- آثار شهید باهنر………………………………………………………………………………. 38

2-5-1- قسمتی از کتاب گسترش نهضت حسینی…………………………………………….. 39

2-6- دیدگاه امام و رهبری دربارۀ شهید باهنر ………………………………………………… 42

2-6-1- گزیده ای از سخنان امام امّت به مناسبت شهادت دو یار وفادار اسلام…………………42

2-6-2-دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای راجع به شهید باهنر…………………………….. 42

2-7-نتایج فصل دوم………………………………………………………………………………… 44

فصل سوم- شهید دکتر محمّد حسینی بهشتی

3-1-مقدّمه……………………………………………………………………………………………. 46

3-2- سالشمار زندگی شهید بهشتی……………………………………………………………… 47

3-3- زندگی نامۀ شهید بهشتی به روایت خود شهید…………………………………………. 53

3-4- برنامه ریزی برای سازماندهی حوزه……………………………………………………… 57

3-5- زندگی نامۀ شهید بهشتی به روایت داستان ………………………………………………. 59

3-6- گوشه ای از فعّالیّتهای علمی فرهنگی شهید دکتر بهشتی……………………………. 65

3-6-1- فعّالیّتهای علمی- فرهنگی در داخل ایران………………………………………….. 65

3-6-2- تأسیس دبیرستان «دین و دانش»……………………………………………………….. 66

3-6-3- مدرسۀ علمیّۀ حقّانی (منتظریّه)…………………………………………………………. 69

3-6-4- تدریس در دبیرستان حکیم نظامی……………………………………………………. 71

3-7- تدوین کتب درسی دبیرستانها…………………………………………………………….. 71

3-7-1- بررسی کتب کودکان…………………………………………………………………… 74

3-7-2- رسیدگی به امور کتابخانه ها…………………………………………………………… 75

3-7-3- جلسات «گفتار ماه»……………………………………………………………………… 75

3-7-4- مرکز علمی خواهران مسلمان………………………………………………………….. 76

3-7-5-کانون توحید………………………………………………………………………………. 76

3-7-6- فعّالیّتهای علمی و فرهنگی شهید بهشتی در خارج از کشور (آلمان)…………… 77

3-8- نتایج فصل سوم ……………………………………………………………………………… 83

فصل چهارم- شهید مرتضی مطهّری

4-1- نگاهی به زندگی شهید مرتضی مطهّری…………………………………………………. 85

4-1-1- آغاز تحصیلات………………………………………………………………………….. 85

4-1-2- شروع مبارزات در مشهد………………………………………………………………… 87

4-1-3- مهاجرت به قم ……………………………………………………………………………. 88

4-1-4- آشنایی با نهج البلاغه…………………………………………………………………….. 91

4-1-5- تحصیل در محضر اساتید بزرگ………………………………………………………. 93

4-1-6- استاد دیگر ………………………………………………………………………………… 96

4-2- تدریسهای استاد مطهّری…………………………………………………………………….. 98

4-3-مبارزۀ اساسی …………………………………………………………………………………. 99

4-4- مهاجرت به تهران ………………………………………………………………………….. 100

4-4-1- ازدواج و عزیمت به تهران…………………………………………………………….. 100

4-4-2- تدریس در دانشگاه …………………………………………………………………….. 102

4-4-3-فعّالیّت در مکتب تشیّع…………………………………………………………………… 103

4-5- نخستین آثار استاد مطهّری………………………………………………………………… 105

4-6- همکاری با هیأتهای مؤتلفۀ اسلامی……………………………………………………… 109

4-7- بازداشت در پی افشاگری علیه انقلاب سفید شاه……………………………………… 111

4-8- شکل گیری جامعۀ روحانیّت مبارز………………………………………………………. 112

4-9- مسؤلیّت شورای انقلاب……………………………………………………………………. 115

4-10- آثار استاد مطهّری………………………………………………………………………… 116

4-11- نتایج فصل چهارم………………………………………………………………………… 131

 

فصل پنجم- شهید دکتر محمّد مفتّح

5-1- سالشمار زندگی شهید مفتّح……………………………………………………………… 133

5-2- مختصری از زندگی شهید مفتّح………………………………………………………….. 135

5-2-1- روایتی داستان گونه از زندگی شهید مفتّح…………………………………………. 136

5-3- خصوصیات اخلاقی شهید مفتّح در خانه و اجتماع…………………………………… 143

5-3-1- تهجّد و عبادت…………………………………………………………………………. 146

5-3-2- شیفتۀ اهل بیت(ع)………………………………………………………………………. 148

5-3-3- غیرت دینی……………………………………………………………………………… 149

5-3-4- برداشت کم، بازده زیاد ……………………………………………………………… 151

5-3-5- همه جانبه نگری، نوجویی و جوان گرایی…………………………………………. 153

5-3-6- فرازهای فروتنی ………………………………………………………………………… 155

5-3-7- کمک به محرومین…………………………………………………………………….. 156

5-4- تحصیلات علمی شهید مفتّح…………………………………………………………….. 158

5-4-1- تحصیلات حوزوی…………………………………………………………………….. 158

5-4-2- تحصیلات دانشگاهی………………………………………………………………….. 161

5-4-3-تدریس در دانشکدۀ الهیّات …………………………………………………………… 163

5-5- آثار و تألیفات شهید مفتّح……………………………………………………………….. 165

5-5-1- ترجمه و تألیف …………………………………………………………………………. 165

5-5-2- مقدّمه بر کتابها…………………………………………………………………………. 168

5-5-3- مقالات…………………………………………………………………………………… 170

5-5-4- سخنرانیهای چاپ شده……………………………………………………………….. 171

5-6- فعّالیّتهای فرهنگی دکتر مفتّح…………………………………………………………… 172

5-6-1- وحدت حوزه و دانشگاه………………………………………………………………. 173

5-7- شهادت شهید مفتّح………………………………………………………………………… 175

5-8- ارتباط امام با شهید مفتّح و پیام امام به مناسبت شهادت ایشان……………………… 175

5-9- نتایج فصل پنجم……………………………………………………………………………. 181

فصل ششم- شهید سیّد مرتضی آوینی

6-1- مقدّمه………………………………………………………………………………………… 183

6-2- مختصری از زندگی شهید آوینی از زبان خود شهید ………………………………… 184

6-3- شهید آوینی از نگاه دیگران (همسر شهید و دوستان)………………………………… 188

6-4- فرازهایی از کتاب با من سخن بگو دو کوهه………………………………………….. 193

6-5- مقالۀ هنر از شهید آوینی………………………………………………………………….. 196

6-6- فرازهایی از اندیشۀ شهید آوینی…………………………………………………………. 199

6-7- مقالۀ رمان و انقلاب اسلامی از آوینی…………………………………………………… 203

6-8- نتایج فصل ششم……………………………………………………………………………. 206

فصل هفتم- شهید دکتر مصطفی چمران

7-1- مقدّمه…………………………………………………………………………………………. 208

7-2- مختصری از زندگی و فعالیّتهای شهید چمران…………………………………………. 210

7-2-1-ورود به ایران……………………………………………………………………………… 212

7-2-2- شهادت……………………………………………………………………………………. 213

7-3- از یادداشت های شهید چمران در آمریکا……………………………………………… 214

7-4-از یادداشت های شهید چمران در لبنان…………………………………………………. 216

7-5-از یادداشت های شهید چمران در ایران…………………………………………………. 218

7-6- نگاهی به مناجاتهای عرفانی شهید چمران……………………………………………… 218

7-6-1- توکّل و راز……………………………………………………………………………… 219

7-6-2- شهادت……………………………………………………………………………………. 222

7-7- شهید چمران از چشم یاران( حسین اعرابی)…………………………………………… 231

7-8- چمران از نگاه همسرش غادّه چمران…………………………………………………… 253

7-9-نتایج فصل هفتم……………………………………………………………………………… 256

فصل هشتم- نتیجه گیری

8-1- نتیجه گیری………………………………………………………………………………….. 258

فهرست منابع………………………………………………………………………………………… 261

1-1- مقدّمه

نهضت رادمردی چون حضرت امام خمینی، که از سال 1340 آغاز شد؛ زمینۀ بروز و ظهور استعدادهای بی نظیر کشور را فراهم ساخت. مردانی بزرگ،که اگر چه تعدادشان اندک بود؛ امّا برای تأثیرشان نمی توان مقیاس و اندازه ای در نظر گرفت.

در نگاهی کوتاه به سیر گذشتۀ هر ملّتی، به افرادی برمی خوریم که خصوصیّات منحصر به فردشان، آنان را از دیگران متمایز کرده است. این خصوصیّات به تناسب هر فردی تفاوت می کند؛ تا آنجا که فردی به خاطر شجاعتش، دیگری به خاطر تقوایش، سومی به خاطر علمش و به همین صورت افرادی به خاطر خصوصیّات منحصر به فردشان، با دیگران تفاوت می یابند.

در این میان، محدودند شخصیّتهایی که همۀ این صفات را در خود جمع داشته باشند. هم عالم باشند و هم دیندار، هم مدیر باشند هم مدبّر، هم گذشته را بشناسند و هم در ساختن حال و آینده دستی داشته باشند، هم بر علوم قدیم تسلّط داشته باشند و هم علم روز را به خوبی بشناسند، هم اهل نظر باشند هم اهل تشکیلات، هم خانواده دار باشند،هم مردم دار. هم خدمت گزاری ساده برای فرزندان خود باشند، هم عاشق خدمت به جامعه و خلاصه؛ در عقاید صحیح خود، هم راست قامت باشند و هم از تجربه های دنیای غرب بهره برداری کنند. و شاگردان بزرگ امام (ره) چنین بودند. مردانی که شوکت قدم و شکوه قلمشان و برکت سخنانشان، جامعه را از خوابی عمیق بیدار کرد و رود خروشانی ساخت که به دریای حق و دینداری می پیوست.

برای شناخت انقلاب و حفظ دستاوردهای آن، باید ناگفته های زندگی و مبارزات بزرگ مردان آن را چند باره تکرار کرد، تا اگر گوشی آن را نشنیده است؛ بشنود و اگر چشمی آنها را ندیده است ببیند. باید گفت پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از هر چیز، مرهون رشادتها و شهادت رهبرانی بود که پیش از ساختن جامعه به خودسازی پرداخته، و درون خود را مزیّن به اخلاق و معنویّت کرده بودند.

بر پیشانی کارنامۀ زرّین انقلاب و هشت سال دفاع جوانمردانه، نام شخصیّت های بزرگی چون شهید باهنر، شهید بهشتی، شهید مطهّری، شهید آوینی، شهید مفتّح و شهید چمران می درخشد این پژوهش بر آن است ،تا با بهره گیری از آثار علمی، ادبی و سخنرانیهای ارزشمند این بزرگان، نقش آنها را در پیروزی انقلاب اسلامی به نمایش بگذارد و آثار قلمی شان را به جوانان معرفی کند. وبا بررسی زندگی علمی و مبارزاتی آنها، مخاطبان را با شیوه های ساده زیستی و تفکّر اسلامی، اخلاق حسنه و زحمات خستگی ناپذیر آنها در راه به کمال رساندن انقلاب آشنا کند.

1-2- بیان مسأله

یکی از عظیم ترین تحوّلات قرن بیستم، به یقین انقلاب اسلامی ایران است؛ که در کشاکش رقابت میان دو ایدئولوژی مادّی گرایانۀ آن زمان، یعنی لیبرالیسم و کمونیسم و با نفی هر دو مکتب؛طرحی نو را برای بشریّت عرضه داشت. انقلاب اسلامی ایران نشان داد که سعادت و خوشبختی انسان ها،پیش از آنکه وابسته به سیستم اقتصادی یا سیاسی باشد؛ به جهان بینی آنها باز می گردد، جهان بینی اسلامی که توسّط دانشمندان اهل قلم و عالمان دینی صدایش به گوش جهانیان رسید.

بررسی زندگی و احوال و آثار این بزرگان ،که همگی به مقام شهادت رسیدند (یا در دوران انقلاب و یا در جنگ تحمیلی) با نگرشی همه جانبه، اسلامی بودن انقلاب و استحکام آن بر پایه های دین و دانش را اثبات خواهد کرد.

1-3- اهداف تحقیق

– نگاهی به زندگی و مبارزات علمی و فرهنگی شهیدان اهل قلم.

– بیان اندیشه های دینی و تفکّرات اسلامی در مبارزات سیاسی این شهیدان.

– معرّفی این شهیدان به عنوان مصلح اجتماعی.

– بهره گیری جوانان از زندگی شهیدان اهل علم و قلم در زندگی فردی و اجتماعی.

1-4- ضرورت انجام تحقیق

مطالعۀ تاریخ انقلاب و جنگ، نشان می دهد که بار فرهنگی و علمی این جریان مکتبی؛بر دوش مردان بزرگی همچون شهیدان نام برده بوده است. کسانی که قلم و سخن و علم و عمل، سلاح آنها بوده است ،و در سایۀ آن به شهادت رسیده اند. بنابراین ،پرداختن به زندگی این بزرگان ؛برای شناخت ایدئولوژی انقلاب و اهداف آن و معرفی آن به نسل جدید ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد.

1-5- پرسشها ی تحقیق

الف) شخصیّتهایی مثل شهید باهنر، بهشتی و… چه تأثیری بر پیروزی انقلاب اسلامی داشتند؟

ب) آثار علمی و ادبی ایشان کدام است؟

ج) ویژگیهای شخصیّتی، فرهنگی، علمی و مبارزاتی آنها چیست؟

د) از کدام زاویه به زندگی و فعّالیّتهای علمی و مبارزاتی آنها پرداخته شده است؟

ذ) نقش آنان در تربیت اسلامی جامعه به خصوص جوانان چگونه بوده است؟

2-5- تعریف مفاهیم مطرح شده در پرسشها یا فرضیّه های تحقیق

شهیدان اهل قلم:

منظور از شهدای اهل قلم در این پژوهش، شهدای اهل علم و دانش و چهره های شاخص فرهنگی انقلاب و جنگ است که با آثار علمی مکتوب و منقول (سخنرانی ها ی خود) در پیش برد اهداف انقلاب اثر گذار بوده اند.

1-6- کلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن

الف) شهدای اهل قلم Martyred writers

2-6- ویژگی های انسان اجتماعی…………………………………………………………………………….14

2-7- تنهایی، هراس دائم انسانها………………………………………………………………… 14

2-8-آسیب های فقدان ارتباط اجتماعی……………………………………………. 16

2- 8-1-فقدان زبان………………………………………………………………………………… 16

2-8-2- عدم امکان انتقال دانسته ها ……………………………………………………………. 16

2-9- انواع ارتباط اجتماعی………………………………………………………………. 17

2-9-1- ارتباط مستقیم……………………………………………………………………………. 17

2-9-2- ارتباط جهانی……………………………………………………………………………. 17

2-9-3- ارتباط احساس بر انگیز………………………………………………………………… 18

2-9-4- ارتباط حرکتی…………………………………………………………………………… 18

2-10- عناصر ارتباطات اجتماعی………………………………………………………………. 19

2-11- اهداف ارتباط اجتماعی………………………………………………………………….. 19

2-12- اصول اساسی در حفظ ارتباط اجتماعی…………………………………….. 20

2-12-1-اصل تقابل……………………………………………………………………………….. 20

2-12-2- اصل اندیشة ترکیبی…………………………………………………………………… 20

2-12-3- اصل آگاهی……………………………………………………………………………. 21

2-12-4- اصل بقا…………………………………………………………………………………. 21

2-12-5- اصل توازن……………………………………………………………………………… 22

2-12-6- اصل همتایی……………………………………………………………………………. 22

2-12-7- اصل تمییز حریم………………………………………………………………………. 23

2-13- تحکیم روابط اجتماعی………………………………………………………………….. 23

2-14- نهادهای اجتماعی وخصوصیات آنها……………………………………………………………..23

2–15– محتوای ارتبا طات انسانی……………………………………………………….. 25

2- 15-1- چاشنی محبّت…………………………………………………………………………. 25

2- 15-2- اکسیر عشق……………………………………………………………………………. 25

2- 15-3- عقل…………………………………………………………………………………….. 26

2- 15-4- عدالت………………………………………………………………………………….. 27

2- 15-5- احسان………………………………………………………………………………….. 27

2-16- اجتماع اسلامی…………………………………………………………………………………………….27

2-17- اسلام و زندگی اجتماعی………………………………………………………………………………29

2-18- اسلام و دوستی…………………………………………………………………………………………….30

2-19-روابط اجتماعی از دیدگاه اسلام، قرآن وحدیث……………………………………………..30

2-20- حفظ شخصیت انسانها………………………………………………………………………………….36

2-21- اثرپذیری نفس…………………………………………………………………………………………….39

2-22-خلاصة فصل دوم…………………………………………………………………………………………..41

فصل سوم: سیری در نهج البلاغه

3-1- ضرورت زندگی اجتماعی از دیدگاه امام علی(ع)……………………………………. 43

3-2- یک انسان کامل با همة زیبایی هایش…………………………………………………… 43

3-3- روزگار امام علی (ع)………………………………………………………………………………………44

3-4- نهج البلاغه…………………………………………………………………………………… 44

3-5- کارآمدی مطالب نهج البلاغه در همة اعصار وقرون………………………………….. 45

3-6- ارزشهای اجتماعی نهج البلاغه…………………………………………………………… 46

3-7- راههای اجرای نظم وقانون از دیدگاه امام علی(ع) …………………………………… 46

3-7-1- حکومت و برقراری دولت در جوامع بشری………………………………………… 47

3-7-2- آداب ورسوم ارزشمند اجتماعی……………………………………………………… 47

3-7-3- حکومت ومقرّرات کامل الهی………………………………………………………… 47

3-7-4- دخالت ونظارت مردم………………………………………………………………….. 48

3-8- راههای اصلاح و سلامت جامعه از دیدگاه نهج البلاغه………………….. 48

3-8-1-تقویت روحیّة مسئولیت پذیری………………………………………………………… 49

3-8-2- لیاقت وشایستگی در نظام سیاسی …………………………………………………… 50

3-9- وظایف و ویژگی های رهبران…………………………………………………….50

3-9-1- پاسخ حضوری به سؤالات وخواسته های مردم……………………………………. 51

3-9-2- حلّ مشکلات مردم……………………………………………………………………… 51

3-9-3- تأسیس مرکز پیگیری مشکلات………………………………………………………. 51

3-10- دیگر مسائل اجتماعی ارزشمند در نهج البلاغه…………………………… 52

3-10-1-زندگی مادّی رهبران ………………………………………………………………….. 52

3-10-2- حق پذیری، انتقادپذیری ومخالفت با تملّق وستایش……………………………. 53

3-10-3- آزادی اجتماعی……………………………………………………………………….. 53

3-10-4- فقر ونقش آن در انحطاط جامعه……………………………………………………. 54

3-11-خلاصة فصل سوم…………………………………………………………………………54

فصل چهارم:سعدی واندیشه هایش

4-1- زندگی سعدی………………………………………………………………………………. 57

4-2- هنر سعدی……………………………………………………………………………………. 57

4-3- آثار سعدی…………………………………………………………………………………… 58

4-4- گلستان……………………………………………………………………………………….. 58

4-5- بوستان………………………………………………………………………………………… 59

4-6- قصاید سعدی………………………………………………………………………………… 60

4-7- سبک ادبی آثار سعدی ونحوة بیان مفاهیم…………………………………………….. 60

4-8- علت شهرت ومعروفیت سعدی………………………………………………………….. 61

4-9- مقایسة دوکتاب بوستان وگلستان از دیدگاه یکی از سعدی پژوهان……………….. 62

4-10- ایران در عصر مغول……………………………………………………………………62

4-11- اوضاع اجتماعی عهد سعدی…………………………………………………………..63

4-12- اوضاع شیراز در روزگار سعدی………………………………………………………… 63

4-13- ادبیّات تعلیمی وسعدی…………………………………………………………………… 64

4-14- نوسان درآراء سعدی…………………………………………………………………….. 66

4-15-مهم ترین طبقات اجتماعی در آثار سعدی…………………………………. 67

4-15-1- فرمان روایان و خداوندان جاه……………………………………………………….. 68

4-15-1-1- وظایف پادشاهان از دیدگاه سعدی…………………………………………….. 69

4- 15 -2- توانگران ومنعمان……………………………………………………………………. 71

4-15-3-زیردستان ودرویشان…………………………………………………………………… 72

4-16- دیگر ارزشهای اجتماعی آثار سعدی………………………………………….. 73

4- 16-1- عدالت………………………………………………………………………………….. 73

4- 16-2- حاکمیت قانون و ضوابط بر أمور………………………………………………….. 74

4- 16-3- گماردن افراد صالح در رأس امور………………………………………………… 74

4- 16-4 – آداب سخن گفتن…………………………………………………………………… 75

4- 16-5- تواضع و فروتنی در ارتباط با دیگران…………………………………………….. 75

4-16-5– 1-شاخص های مؤثّر در تساهل وتسامح…………………………………..76

4-16 – 5- 1-1- انتقاد پذیری………………………………………………………………….. 76

4-16 – 5-1-2- تملّق و خطر خودفریبی و خود بزرگ بینی…………………………….. 76

4- 16-6- جمع گرایی……………………………………………………………………………. 77

4-16-7- خدمت به خلق…………………………………………………………………………. 78

4-17- خلاصة فصل چهارم…………………………………………………………79

فصل پنجم:بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی وتطبیق آن با نهج البلاغه

5-1- ادبیّات تطبیقی………………………………………………………………………………. 81

5-2- درآمد…………………………………………………………………………………………. 81

5-3- عوامل حفظ روابط سازندة اجتماعی………………………………………….. 83

5-3-1- ادب در گفتار……………………………………………………………………………. 83

5-3-1-1- سکوت وکم صحبتی……………………………………………………………….. 83

5-3-1-2- سنجیده سخن گفتن………………………………………………………………… 84

5-3-1-3- به موقع سخن گفتن……………………………………………………………………84

5-3-1-4- راست گویی وصداقت…………………………………………………………………85

5-3-1-5- پرهیز از سخن چینی………………………………………………………………… 86

5-3-1-6- پرهیز از غیبت………………………………………………………………………… 87

5-3-1-7-توصیه به راز داری…………………………………………………………………… .89

5-3-2- توصیه به نیکی واحسان……………………………………………………………….. ..90

5-3-3- نیکخویی…………………………………………………………………………………………………..92

5-3-4- تواضع و فروتنی………………………………………………………………………………………..93

5-3-5- وفای به عهد………………………………………………………………………………………………93

5-3-6- عفو وبخشش……………………………………………………………………………………………..95

5-3-7- پرهیز از عیب جویی……………………………………………………………………. 97

5-3-8- خوشرویی وخوش اخلاقی…………………………………………………………… 100

5-3-9- رعایت اعتدال………………………………………………………………………………………….101

5-3-10- برطرف کردن غم واندوه………………………………………………………………………..102

5-3- 11پرهیز از مردم آزاری…………………………………………………………………………………103

5-4- تأثیر پذیری سعدی از نهج البلاغه در مورد ارزش سخن……………………………………104

5-5- توصیه به رفتار صحیح با مردم……………………………………………………………………….104

5–6– مصداق های روابط اجتماعی در زندگی روزمرّه………………………… 105

5-6-1-نحوة ارتباط با پدر و مادر……………………………………………………………… 105

5-6-2- نحوة ارتباط با همسایگان…………………………………………………………….. 107

5-6-3- نحوة ارتباط با زنان ……………………………………………………………………. 108

5-6-4- نحوه ارتباط با خویشاوندان…………………………………………………………………………110

5-6-5-ضرورت انتخاب دوست……………………………………………………………………………111

5-6-6- نحوة ارتباط با دوستان………………………………………………………………… 111

5-6-7- نحوة ارتباط با یتیمان………………………………………………………………….. 115

5-6-8- نحوة ارتباط با بزرگان………………………………………………………………… 116

5-6-9- نحوة ارتباط با معزولان…………………………………………………………………………….118

5-7-موقعیّت شناسی از دیدگاه امام علی (ع)………………………………………118

5-7-1- هرسخن باید متناسب شأن گوینده باشد …………………………………………… 118

5-7-2- جایگاه سؤال پرسیدن ………………………………………………………………… 119

5-7-3- جایگاه شِکوه کردن ………………………………………………………………….. 119

5-7-4- در چه مکان هایی وبا چه افرادی رفت وآمد کنیم؟……………………………… 119

نتیجه گیری……………………………………………………………………………..120

فهرست منابع ومآخذ……………………………………………………………………………………………121

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

1-1- موضوع

بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه

1-2-مقدّمه

ارتباط انسانها، سنگ بنای جامعة انسانی است و بدون آن هرگز فرهنگ و سایر نمودهای پیشرفت در جامعة انسانی پدید نمی آید. به درستی هر گاه انسان از جامعه جدا بشود و در تنهایی غوطه بخورد، با همان سرعت راه به سوی انحراف، اعتیاد و خودکشی می برد.

ارتباط از نظر لغوی واژه ای است عربی، از باب افتعال که در فارسی به صورت مصدری به معنای پیوند دادن، ربط دادن و به صورت اسم مصدر به معنای بستگی، پیوند، پیوستگی و رابطه استعمال می شود.

انسان ،عمدة زندگی خود را در گروه های اجتماعی می گذراند و در مقام عضو خانواده یا همسایه یا عضو یک گروه خاصّ اجتماعی، اقتصادی، دینی و قومی و … بادیگر همنوعان خود در ارتباط و کنش متقابل است.

حتّی افراد هنگامی که از عضویت خود در گروههای اجتماعی آگاه نیستند، طوری می اندیشند و عمل می کنند که دست کم یکی از علّت های آن عضویت در گروه است، نوع لباسی که می پوشیم و نوع غذایی که می خوریم، اعتقادات و ارزشها، آداب و رسومی که از آن پیروی می کنیم همگی در نتیجة ارتباط با دیگران است.

بنابراین نحوة ارتباط انسان با همة اطرافیانش، از مسائل مهم زندگی او بوده است. از چگونگی زندگی و تعامل انسان اوّلیه با طبیعت اطلاعاتی وجود دارد. اما از نحوة ارتباط انسان با هم نوعانش آگاهی بیشتری وجود دارد و در آثار ارزشمند دینی از جمله نهج البلاغه وآثار ادبی به ویژه آثار سعدی، مطالب ارزشمندی ذکر شده است که نگارنده بر آن است که به یاری خداوند متعال و راهنمایی استادان بزرگوار چگونگی ارتباط انسان با گروه ها و اقشار مختلف جامعه را از پیکرة آثار ذکر شده، استخراج نماید و با مدّون نمودن آراء و نظریات این دو بزرگوار، گامی در جهت اعتلای فرهنگ این مرز و بوم بردارد.

1-3- بیان مسأله

انسان به حکم فطرت خود مایل است که آزاد باشد و هیچ قید و بندی که لازمة زندگی جمعی است نپذیرد اما به حکم تجربه دریافته است که بدون زندگی جمعی قادر نیست به زندگی خود ادامه بدهد امّا با مشارکت، همکاری و ارتباط با دیگران بهتر می تواند از مواهب خلقت بهره بگیرد. از این رو به ارتباط با دیگران روی آورده است. امام علی (ع) به عنوان هادی و نجات دهندة همة انسانها به دنبال این است که همة انسانها بدون گوشه گیری، انزوا طلبیدن و در جریان روند اجتماعی جامعه و در ارتباط با یکدیگر راههای سعادت و کمال را طی می کنند. لذا دستور العمل های خود را پیرامون این مهم در کتاب ارزشمند نهج البلاغه بیان کرده است.

سعدی شیرازی نیز به عنوان یک حکیم ، به تمام ابعاد وجودی انسان و نیازهای او آگاه است، بنابراین با مطالعة دقیق آثار او می توان سرنخ های زیادی پیرامون مسائل اجتماعی به ویژه نحوة ارتباط او با گروه های مختلف به ما بدهد که امروزه مدرّسان منابع انسانی و علوم اجتماعی با آن آشنا هستند ونویسنده به دنبال آن است که توصیه های این دو بزرگوار در مورد روابط اجتماعی و نحوة ارتباط با اقشار مختلف جامعه را از پیکرة آثار ارزشمند آنها استخراج نماید و به جامعة بشری عرضه نماید. این تحقیق به روش کتابخانه ای و بر مبنای سندکاوی صورت می پذیرد و نگارنده امید دارد تا تلاش های ناچیز وی بتواند آنگونه که شایسته و بایسته است حقّ مطلب را ادا نماید.

• هدف های تحقیق

الف-هدف اصلی تحقیق:بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه

ب-هدف های فرعی تحقیق

1-بررسی و نمایاندن روابط اجتماعی و بیان ارزشهای دینی و ادبی آن.

2-دیدگاه امام علی (ع) در مورد ارتباط با گروه های مختلف مردم.

3- دیدگاه سعدی شیرازی در مورد نحوة ارتباط با گروه های مختلف مردم.

4-تفاوت ها و شباهت های دیدگاه های آنان در زمینه های مختلف.

1-5- ضرورت انجام تحقیق

گذشته را چراغ آینده دانسته اند، ملّتی که تاریخ پربار و پرشکوهی را پشت سر گذاشته، با آموختن فرهنگ ها و آداب و رسوم ها و نحوة ارتباط با گروه های مختلف جامعه، می تواند گردن فرازانه در میان ملّت های دیگر سرراست کند و داعیة رهبری و بزرگی برملّتهای بی تاریخ را داشته باشد.به دلیل آنکه بزرگان ما آثار ارزشمند زیادی را در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی نوشته اند لذا در حال حاضر استخراج این مطالب و مدوّن ساختن آنها می تواند مایة افتخار جامعة ما در برابر کشورهای دیگر باشد.

با این توصیف ضرورت پژوهش و مطالعه دربارة اوضاع اجتماعی و شناخت نحوة ارتباط با گروه ها و اقشار مختلف جامعه، آشکار است. مطالعة نهج البلاغه و هم چنین آثار سعدی، ما را تا حدّ زیادی با نحوة ارتباط با دیگران آشنا می سازد.

1- 6-استفاده کنندگان از نتایج تحقیق:

1-استادان، پژوهشگران و دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی

2-دانشگاهها و مراکز پژوهشی

3-دانشجویان رشتة علوم اجتماعی و علاقه مندان به مباحث جامعه شناختی

1-7-سؤالها و فرضیه های تحقیق

1-روابط اجتماعی چیست؟

2- ضرورت شناخت روابط اجتماعی در گذشته چیست؟

3-از دیدگاه امام علی (ع) ارتباط با گروه های مختلف جامعه چگونه باید باشد؟

4-از دیدگاه سعدی شیرازی، ارتباط با گروه های مختلف چگونه باید باشد؟

5-امام علی (ع) بسیار به نحوة ارتباط با دیگران اهمیّت داده اند.

6-امام علی (ع) معتقد اند با هر کسی متناسب با مقام و جایگاه او باید ارتباط برقرار کرد.

7-سعدی شیرازی معتقد است در ارتباط با دیگران باید آداب و اصول خاصّی را رعایت کرد.

1- 8-تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالها یا فرضیه های تحقیق

1-اجتماع: واژه ی اجتماع به طور تحت الّفظی توصیفی است از گردهمایی دو یا چند نفر و از این نظر با واژة گروه مترادف است. غالباً تعاریفی که جامعه شناسان از جامعه به دست داده اند با یکدیگر شباهت دارد و نکات مشترکی در آنها دیده می شود. بسیاری از متفکّرین، جامعة انسانی را با بدن انسان مقایسه کرده اند که این شیوة تفکّر را باید در یونان قدیم جست و جو کرد، جهت ارائة تعریفی جامع از جامعه، باید چنین اذعان داشت که یک جامعه، جمعیتی سازمان یافته از اشخاص است که با هم در سرزمینی مشترک سکونت دارند، با همکاری در گروه ها نیازهای اجتماعی، ابتدایی و اصلی شان را تأمین می کنند و با مشارکت در فرهنگ مشترک به عنوان یک واحد اجتماعی متمایز شناخته می شوند.

2-ارتباط فرد و اجتماع: این موضوع که انسانها در ارتباط با دیگران از آنها تأثیر می پذیرند و می توانند در دیگران تأثیرگذار باشند؛ مورد تصدیق تمامی روان شناسان و جامعه شناسان می باشد. در این دنیا، در امتداد زندگی با هر گونه صورت و کلام و کردار مواجه می شویم که هر یک از آن پدیده ها می تواند در ما تأثیری ایجاد کند. چگونگی ارتباط و تعامل با افراد جامعه می تواند در میزان این تأثیرپذیری نقش مؤثّری داشته باشد.

3-ارتباط: عبارت است از فنّ انتقال افکار، اطلاعات و رفتارهای انسانی از یک شخص به شخص دیگر. به طور کلّی هر فرد برای ارتباط با دیگران و انتقال پیام های خود به ایشان از وسایل مختلف استفاده می کند.