2-10- روشهای مدیریت آبیاری در سیستم کشت توتون و اثرات آن بر عملکرد. 19

2-11-کارایی مصرف آب توسط گیاه. 20

2-12- ارقام توتون.. 23

2-13- اثرات مدیریت آبیاری بر عملکرد توتون.. 23

2- 14- اثرات مدیریت آبیاری و ارقام مورد آزمایش بر اجزای عملکرد توتون.. 24

2- 15- مدل CROPWAT. 25

2-16- توابع تولید محصول نسبت به آب… 26

فصل سوم: مواد و روش ها28

3-1- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل انجام آزمایش…. 29

3-2- اطلاعاتهواشناسیمنطقه مورد آزمایش…. 30

3-3- مشخصات طرح آزمایشی.. 30

3-4- آبیاری توتون.. 30

3-5- مواد آزمایشی.. 30

3-5-1- معرفی ارقام. 30

3-5-2- معرفی مدلCROPWAT 8.0. 31

3-6- مراحل اجرای طرح.. 31

3-6-1- تهیه خزانه. 31

3-6-2- آماده سازی زمین و اعمال تیمارها 32

3-6-3- مراحل داشت توتون در زمین اصلی.. 33

3-7- صفات اندازه گیری شده. 35

3-7-1- طول برگ… 35

3-7-2- عرض برگ… 35

3-7-3- تعداد برگ… 35

3-7-4- ارتفاع گیاه. 35

3-7-5- قطر ساقه. 36

3-7-6- سطح برگ… 36

3-7-7- تعیین وزن تر و خشک برگ… 36

3-7-8- تعیین مقدار قند برگ… 36

3-7-9- تعیین مقدارنیکوتین برگ… 37

3-8- توابع تولید ارقام توتون نسبت به آب… 37

3-9- محاسبات آماری.. 37

فصـل چهارم: تجـزیه و تحلیل داده ها38

4-1- اثر آبیاری بر عملکرد کمی.. 39

4-2- اثر آبیاری بر قیمت برگ خشک توتون.. 40

4-3- اثر آبیاری بر درآمد ناخالص در واحد سطح.. 40

4-4- اثر آبیاری بر طول و عرضبرگ توتون.. 45

4-5- اثر آبیاری بر ارتفاع بوته. 45

4-6- اثر آبیاری بر تعداد برگ… 46

4-7- اثر آبیاری بر قطر ساقه. 46

4-8- اثر آبیاری بر سطح برگ… 47

4-9- توابع تولید ارقام توتون نسبت به آب… 51

4-10- اثر آبیاری بر میزان قند برگ توتون.. 52

4-11- اثر آبیاری بر میزان نیکوتین برگ توتون.. 54

فصـل پنجم: نتیجه گیری و بحث..60

5-1- نتیجه گیری.. 61

5-2-نتیجه گیری نهایی.. 66

5-3- پیشنهادات… 66

منابع و مآخذ.68

چکیده انگلیسی.. 73

فهرست جداول­

 

عنوان صفحه

جدول 2-1 سطح زیر کشت و تولید توتون در کشورهای مختلف جهان بر اساس آمار. 11

جدول 3-1 برخی خصوصیات شیمیایی خاک محل انجام آزمایش…. 29

جدول 3-2 برخی خصوصیات فیزیکی خاک محل انجام آزمایش…. 29

جدول 3-3 آمار هواشناسی ایستگاه تحقیقات توتون گیلان در سال انجام آزمایش…. 34

جدول 3-4 تعداد دور آبیاری و میزان آب مصرفی در هر دور و در کل دوره رشد گیاه. 35

جدول 4-1 تجزیه واریانس صفات عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد و قیمت در واحد سطح ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی 42

جدول 4-2 مقایسه میانگین عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد، قیمت در واحد سطح در سطوح مختلف نیاز آبی گیاه 43

جدول 4-3 مقایسه میانگین عملکرد برگ تر، عملکرد برگ خشک، قیمت وزن واحد و درآمد هکتاری در ارقام توتون.. 43

جدول 4-4 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد وقیمت در واحد سطح.. 44

جدول 4- 5 تجزیه واریانس صفات طول برگ، عرض برگ، ارتفاع بوته، تعداد برگ، قطر ساقه و سطح برگ ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی.. 48

جدول 4-6 مقایسه میانگین طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، ارتفاع بوته، قطر ساقه و سطح برگ در سطوحمختلف نیاز آبی.. 49

جدول 4-7 مقایسه میانگین طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، ارتفاع بوته، قطر ساقه و سطح برگ در ارقام توتون.. 49

جدول 4-8 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، قطر ساقه، سطح برگ… 50

جدول 4-9 تجزیه واریانس صفات نیکوتین پابرگ، کمربرگ، لچه برگ و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی 58

جدول 4-10 مقایسه میانگین صفات نیکوتین پابرگ، کمربرگ، لچه برگ و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ در ارقام توتون.. 58

جدول 4-11 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر نیکوتین و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 59

 

فهرست شکل­ها

عنوان صفحه

شکل 4- 1 منحنی تابع تولید رقم Coker347. 51

شکل 4- 2 منحنی تابع تولید رقم PVH19. 51

شکل 4- 3 منحنی تابع تولید رقم ULT138. 52

شکل 4- 4 درصد قند برگ در سطوح نیاز آبی در پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 56

شکل 4- 5 درصد نیکوتین برگ در سطوح مختلف نیاز آبی در پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 57

چکیده

به منظور بررسی مدیریت آبیاری توتون که یکی از محصولات با ارزش کشاورزی و صنعتی است و در شرایط مختلف آب و هوایی کشت می­شود، آزمایشی به صورت کرت­های خرد شده بر پایه بلوک­های کامل تصادفی با در نظر گرفتن 50 (I₁) ، 75 (I₂) و 100(I₃) درصد نیاز آبی گیاه در کرت­های اصلی و ارقام توتون Coker₃₄₇(V₁) ، PVH₁₉(V₂) و ULT₁₃₈(V₃) در کرت­های فرعی در سه تکرار به اجرا درآمد. این طرح در سال 1389 در مرکز تحقیقات توتون رشت انجام گرفت و مدیریت آبیاری سه رقم توتون با استفاده از داده­های هواشناسی منطقه با بکارگیری برنامه کامپیوتری CROPWAT8.0 برنامه­ریزی شد. بر اساس نتایج بدست آمده از نظر وزن تر محصول، ارقام نر عقیم نسبت به رقم کوکر آبدوست تر بوده و پتانسیل پذیرش آب بیشتری را از خود نشان دادند. از نظر این صفت رقم PVH₁₉(V₂) با آبیاری 100درصد با 15710 کیلوگرم بیشترین و رقم کوکر347 (V₁) با آبیاری 50 درصد با 8786 کیلوگرم کمترین عملکرد برگ تر را داشتند. از نظر تولید برگ خشک نیز ارقام نر عقیم نسبت به رقم کوکر دارای عملکرد بیشتری بودند. از نظر این صفت رقم PVH₁₉(V₂) با نیازآبی 75 درصد و تولید 1761کیلو محصول برتر از سایر ارقام بوده و رقم کوکر347 با 50 درصد نیاز آبی با 912 کیلو کمترین مقدار محصول برگ خشک را داشت. نتایج طرح نشان داد که تیمار رقم PVH₁₉(V₂) با 100 درصد نیاز آبی از نظر درآمد هکتاری با29010000 ریال بیشترین و تیمار، رقم Coker₃₄₇(V₁) با50 درصد نیاز آبی با 9514700ریال کمترین درآمد را به خود اختصاص داد. نتایج حاصله نشان داد که با صرفه­جویی 25 درصدی در مصرف آب نه تنها از میزان محصول و درآمد کشاورز کم نمی­شود بلکه در هزینه­های مصرف آب و کارگری نیز صرفه­جویی قابل توجهی به عمل می­آید. بنابراین با در نظر گرفتن هزینه­ها و درآمد حاصل از اجرای طرح، تیمار (I₂V₂) ( PVH₁₉با نیازآبی 75 درصد) به عنوان تیمار برتر انتخاب و معرفی گردید.

واژگان کلیدی:توتون، منابع آب، كراپ وات، بهره وری آب کشاورزی، مدیریت آبیاری

فصـل اول

کلیات تحقیق

 

1- 1- مقدمه

نگرش فراگیر و همه­جانبه به مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف تنها راه برای حل بحران آب است، تا در پرتو درک اهمیت این ماده حیاتی، بتوان با مدیریت علمی و دقیق، بهره­وری آن را بیش از پیش ارتقاء داد. زیرا بیش از 97 درصد از آبهای کره زمین بصورت آب شور است که در اقیانوس­ها جای گرفته و 15/2 درصد از 5/2 درصد آب شیرین باقیمانده بصورت یخ قطبی است در نتیجه فقط 65/0 درصد از آب شیرین قابل استفاده می­باشد که 16/0 درصد از آن به شکل بخار در جو موجود است و آب باقیمانده که 49/0 درصد کل آب شیرین کره زمین را تشکیل می­دهد بصورت آبهای زیرزمینی یا سطحی در دریاچه­ها، رودخانه­ها، نهرها موجود می­باشد اما تمامی این منابع آب الزاماً از لحاظ اقتصادی قابل مدیریت و بهره­برداری نیستند (هاشمی­نیا، 1383). استان گیلان با برخورداری از حدود 600 هکتار سطح زیر کشت توتون و با متوسط عملکرد 1500 کیلوگرم در هکتار بعد از استان های مازندران و گلستان سهم مهمی در تولید توتون کشور و از نظر صنعت ساخت سیگار مقام اول را در خاورمیانه دارد (بی­نام، 1392). سطح زیر کشت توتون در دنیا 69/3 میلیون هکتار و تولید سالانه آن 88/6 میلیون تن و عملکرد آن در کشور­های در حال توسعه حدود 6/1 و در کشورهای توسعه یافته حدود 2/2 تن در هکتار است (جدول 1- 1). سازمان خوار­و­بار­جهانی ((FAO, 2009 . همچنین سطح زیر کشت توتون در ایران حدود 5 هزار هکتار با تولید سالانه 14700 تن برآورد گردیده است (FAO, 2009) .توتون در استان­های شمالی کشور بیشتر بدون آبیاری (دیم) و در استان­های آذربایجان غربی و کردستان به صورت آبی کشت می شود. تغییرات عوامل اقلیمی در سال­های اخیر از جمله افزایش درجه حرارت هوا، کاهش میزان بارش و پراکنش نامنظم آن در طول مرحله رشد موجب ایجاد تنش خشکی در مراحل مختلف رشد گیاه شده و میزان عملکرد را در شرایط دیم به طور قابل ملاحظه­ای کاهش داده است )بیگلویی و همکاران، 1385). آبیاری گزینه با ارزشی برای افزایش بهره­وری آب در اراضی کشت دیم است و بدون توجه به آن دستیابی به عملکرد مطلوب در شرایط دیم امکان پذیر نمی­باشد. کم آبی همانند آب بیش از حد نیاز به طور معنی­داری موجب کاهش عملکرد و کیفیت توتون می­شود. از این رو آبیاری به مقدار کافی و در زمان مناسب در عملکرد توتون نقش بسزایی دارد. بارش باران ملایم همراه با هوای ابری پس از نشاءکاری، بارش سبک در اوایل مرحله رشد و باران ملایم همراه با هوای روشن و آفتابی در مرحله رشد سریع و عدم بارش در مرحله برگ چینی (بارش در این مرحله از رشد موجب شسته شدن صمغ سطح برگ­ها و کاهش کیفیت برگ می شود) بهترین شرایط برای رشد در مزرعه می­باشد. توتون گیاهی است که بر اساس نحوه خشکانیدن در چهار گروه گرمخانه­ای[1]، هواخشک[2]، آفتاب­خشک[3] و آتش­خشک[4] طبقه­بندی می­شود و کشت اصلی توتون­کاران گیلانی، توتون­های تیپ غربی مانند رقم COKER₃₄₇(V₁) که عموما” برگ­درشت بوده و در گرم­خانه خشک می­شوند، می­باشد. بنابراین بکارگیری برنامه کامپیوتری کراپ­وات در قالب طرح تحقیقاتی می­تواند جهت تعیین زمان و مقدار آب مورد نیاز (مدیریت آبیاری) در عملکرد کمی و کیفی توتون­های ارقام تجاری PVH₁₉(V₂) ، ULT₁₃₈(V₃) و رقم محلی COKER₃₄₇(V₁) که از توتون­های گرمخانه­ای محسوب می شوند نقش بسزایی داشته باشد.

1-2- بیان مسئله

توتون یکی از محصولات با ارزش کشاورزی و صنعتی است که در شرایط مختلف آب هوایی در بیش از صد کشور دنیا کشت می شود و در اقتصاد بعضی از آنها تاثیر بسزایی دارد . با توجه به اینكه بزرگترین کارخانه سیگارت سازی خاور میانه در استان گیلان قرار دارد و در سال­های اخیر به دلیل رقابت شدید كشت­های رقیب در منطقه و كم شدن چشم­گیر سطح زیر كشت توتون از یك ­سو و كاهش نزولات آسمانی و پراكنش نامنظم آن در طول فصل رشد از سوی دیگر موجب پایین آمدن عملكرد در واحد سطح گردیده و هر ساله ارز زیادی صرف واردات توتون می­شود بنابراین برای تامین توتون كارخانه­های سیگارت سازی، نیاز به افزایش عملکرد در واحد سطح با اعمال مدیریت آبیاری می­باشد. با توجه به تحقیقات انجام گرفته، نیاز آبی توتون از نظر ارقام و مراحل رشد گیاه بسیار متفاوت است به گونه ای که آبیاری بلافاصله بعد از عمل نشاکاری غیر از مواقع خشکی و گرمای شدید توصیه نمی­شود زیرا حداکثر نیاز آبی آن 50 الی 70 روز بعد از نشاکاری (Ananymous, 1998) است وکمبود آب در اواسط مرحلة توسعه موجب کاهش رشد و کوچکتر ماندن برگ­ها می­شود و کمبود شدید آن در طول مرحله گل­دهی و رسیدگی، موجب تأخیر در مرحله برداشت محصول و در نتیجهکاهش وزنبرگ و ترکیبات شیمیایی آن می­شود (Doorenbos and Kassam, 1986). در توتون کم آبی همانند آب بیش حد نیاز بطور معنی­داری موجب کاهش عملکرد كمی و كیفی آن می­شود، از این رو آبیاری به مقدار کافی و در زمان مناسب (مدیریت آبیاری) در عملکرد توتون نقش به سزایی دارد. بنابراین افزایش عملکرد کمی و کیفی توتون بدون توجه به ارقام و اعمال مدیریت آبیاری امکان پذیر نمی­باشد. در این آزمایش ارقام توتون Coker_347,ULT₁₃₈و PVH₁₉ با سه سطح 50، 75 و100 درصد نیاز آبی با استفاده از مدل CROPWAT بر اساس شرایط آب و هوایی سال 1389 منطقه در مرکز تحقیقات توتون رشت جهت مقایسه عملکرد كمی و كیفی با رویکرد صرفه اقتصادی مورد آزمایش قرار گرفت.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

در استان گیلان توتون طی سالیان گذشته عمدتاً بدون آبیاری کشت می­شد و معمولاً بجز آب نشاءکاری آب دیگری در طول دوره داشت به آن داده نمی­شد. و این در شرایطی بود که میزان بارندگی استان بیش از 1500 میلی­متر در سال بود. در سال­های اخیر به دلیل کاهش میزان بارندگی و نامنظمی پراکنش آن بویژه در طول دوره رشد، توتونکاران ناگزیر به انجام آبیاری تکمیلی گردیده­اند. اما بعلت بی­اطلاعی از نیاز آبی توتون، در بسیاری از مناطق بیشتر و کمتر از نیاز واقعی گیاه آبیاری انجام می­گیرد. در حال حاضر جمعیت کشور بیش از 70 میلیون نفر است و برای تولید 65 میلیون تن محصول حدود 85 میلیارد متر مکعب آب ( با کارایی 62/0 کیلوگرم با مصرف 1000 لیتر) مصرف می شود. با توجه به پیش­بینی­های انجام شده در 50 سال آینده جمعیت ایران به حدود 120 میلیون نفر خواهد رسید. مسئله مهم پیش روی کشاورزی کشور این است که با افزایش جمعیت چگونه می­توان تولیدات کشاورزی را به دو برابر مقدار کنونی یعنی 130 میلیون تن رساند؟ بنابر­این با نگرش به منابع آبی به این واقعیت تلخ پی می­بریم که هر چند زمین کشاورزی به قدر کافی داشته باشیم، منابع آبی اجازه استفاده دو برابر فعلی یعنی 170 میلیارد متر مکعب را نمی­دهد. و این امر با توجه به قرار گرفتن ایران در گروه کشورهای « کمبود مطلق آب » مدیریت علمی و دقیق بهره­وری آب را بیش از پیش می طلبد.

1-4- فرضیه­ها

–مدیریت آبیاری با استفاده از برنامه CROPWAT می­تواند در صرفه­جویی مصرف آب مؤثر باشد.

–مدیریت آبیاری مناسب می­تواند بر افزایش عملکرد کمی و کیفی توتون و اقتصادی بودن آن مؤثر باشد.

–افزایش سود اقتصادی محصول به ازاء هر واحد آبیاری در شرایط محدودیت آب با اعمال مدیریت صحیح آبیاری می­تواند موجب گسترش تولید گیاه توتون در بین کشاورزان منطقه گردد.

 

1-5- اهداف تحقیق

• با استفاده از برنامه کامپیوتری CROPWAT مدیریت آبیاری برای کشت ارقام مختلف توتون در منطقه رشت موجب صرفه جویی در مصرف آب و افزایش عملکرد کمی و کیفی آن خواهد شد.

• با توجه به شرایط اقلیمی منطقه با اعمال مدیریت صحیح آبیاری می­توان تولید ارقام مناسب گیاه توتون را در منطقه از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نمود.

• نتایج حاصل از این تحقیق می­تواند کاربرد چندگانه در مدیریت و برنامه­ریزی آبیاری از نظر افزایش بهره­وری آب جهت مقابله با بحران آن در مناطق تحت کشت توتون داشته باشد.

2-8 اهمیت ارزشیابی عملکرد 26

2-9 ابعاد ارزیابی عملکرد 26

2-10 مفهوم کارایی و انواع آن 28

2-10-1 انواع کارایی 29

2-10-2 انواع کارایی از نظر فارل 30

2-11 تحلیل نسبت در اندازه گیری کارایی 32

2-11-1روش های تحلیل نسبت 33

2-12 روش های ارزیابی کارایی 36

2-12-1 روش های پارامتری 36

2-12-2 روش های ناپارامتری 36

2-13 مدل های پایه ایتحلیل پوششی داده ها39

2-14 رگرسیون و تحلیل پوششی داده ها 42

2-15 مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها 43

فصل سوم: روش تحقیق

3-1 مقدمه 54

3-2 روش تحقیق 54

3-3 جامعه تحقیق 55

3-4 نمونه تحقیق 55

3-5 روش گردآوری اطلاعات 55

3-6 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 56

3-7 تحلیل پوششی داده ها(DEA) 56

3-7-1ماهیت الگوی مورد استفاده 56

3-7-2 بازده به مقیاس الگوی مورد استفاده 57

3-8 انواع الگوهای (DEA) 58

R 58

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مفاهیم ورودی و خروجی 62

4-2 شناسایی نهاده ها و ستانده های تحقیق 62

4-3 بررسی نتایج با مدل CCR 67

4-4 بررسی نتایج با مدل بازدهی متغیر نسبت به مقیاس(BCC) 68

4-5 بررسی کارایی مقیاس 69

4-6 مجموعه مرجع 72

4-7 مازاد عامل تولید(Is) و مازاد محصول(Os) 78

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه 86

5-2 پاسخ به پرسش های پژوهش 86

5-3 جمع بندی و نتیجه گیری 90

5-4 پیشنهاداتی بر مبنای یافته های پژوهش 90

5-5 پیشنهاد برای تحقیقات آتی 92

منابع 94

فهرست جداول

عنوان	صفحه
جدول(2-1): تغییر و تحولات اسم و سرمایه بانک کشاورزی از بدو تاسیس تا سال 1370	17
جدول (4-1) نهاده های شعب بانک کشاورزی استان مازندران ( سال 1391)	64
جدول شماره(4-2): ستانده های شعب بانک کشاورزی	65
جدول (4-3) بررسی وضعیت کارایی با بازدهی ثابت به مقیاس، نهاده محور یا ورودی محور	67
جدول(4-4) کارایی مدیریتی و کارایی ناشی از مقیاس	70
جدول (4-5) مجموعه مرجع شعبه ها، و وزن هر کدام در حالت BCC	72
جدول(4-6) رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش شمارشی	76
جدول (4-7)رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش وزنی	77
جدول(4-8) مازاد ورودی ها(IS)	78
جدول(4-9) مازاد خروجی ها(OS)	79
جدول (4-10) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف ورودی­ها ی شعب	81
جدول (4-11) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف خروجی­های شعب	83
جدول(5-1) منابع ناکارآمدی شعب	89

 

فهرست نمودارها

ی نوشته‌ها

چکیده 1

مقدمه 2

فصل اول کلیات پژوهش 4

مقدمه 4

1-1موضوع تحقیق 4

2-1بیان مسله تحقیق 4

3-1سوالات تحقیق 6

4-1 ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق 6

5-1 اهداف پژوهش 7

6-1 فرضیات پژوهش 8

1-7 متغییرهای تحقیق 8

1-8 قلمرو تحقیق 9

1-9 مدل تحقیق 9

1-10 تعریف کلید واژه 10

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق 12

مقدمه 13

1-2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش 13

1-1-2 زمینه های شکل گیری مدیریت دانش 13

2-1-2 تعریف دانش 15

3-1-2 دانش کانونی و ضمنی 16

4-1-2 به کارگیری دانش 18

5-1-2 سلسله مراتب دانش 18

6-1-2 مدیریت دانش از دیدگاه های مختلف 19

7-1-2 تعاریف بر پایه فرایندهای مدیریت دانش 20

8-1-2 تعاریف استراتژیک یا مدیریت محور 21

9-1-2 تعاریف فناوری محور 21

10-1-2 تعریف بر اساس دانش سازمانی و جمعی 21

11-1-2 ارائه یک چهارچوب مفهومی برای مدیریت دانش 22

معرفی چهارچوب مفهومی مدیریت دانش 23

12-1-2 تعاریف فرایندهای اصلی مدیریت دانش 25

13-1-2 عناصر بنیادی عملی مدیریت دانش 28

اهداف دانش 28

14-1-2 چرا مدیریت دانش 29

15-1-2 عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش 30

16-1-2 تجزیه و تحلیل شکست پروژه مدیریت دانش 31

2-2 اثربخشی سازمانی 31

1-2-2 اثربخشی سازمان 32

2-2-2 محاسبه اثربخشی 33

3-2-2 عوامل موثر بر اثربخشی 35

3-2 تحقیقات انجام شده داخلی و خارجی 36

فصل سوم : روش تحقیق 40

مقدمه 41

1-3 روش تحقیق 42

2-3 قلمرو تحقیق 42

3-3 قلمرو موضوعی تحقیق 42

4-3 قلمرو زمانی 42

5-3 قلمرو مکانی 42

6-3 جامعه آماری مورد مطالعه 42

7-3 نوع پژوهش 43

8-3 ابزار جمع آوری داده های پژوهش 43

9-3 تعیین روایی و پایایی ابزار پژوهش 45

1-9-3 اعتبار و روایی 45

2-9- 3قابلیت اعتمادیا پایایی 45

10-3 روش اجرا 45

11-3 روش تحلیل داده ها 46

محدودیتهای تحقیق 47

فصل چهارم: یافته های پژوهش 48

1-4 ویژگیهای نمونه مورد مطالعه 50

2-4 بخش دوم: بررسی و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه 53

آزمون خی دو 56

بررسی فرایندهای مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی 60

بررسی فرضیات تحقیق 64

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری 71

5-1 خلاصه یافته ها 72

5-2 بحث و نتیجه گیری 75

5-3 پیشنهادهای پژوهشگر بر اساس یافته های پژوهش 76

5-4 پیشنهاد برای پژوهش های آینده 78

فهرست منابع و ماخذ 79

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 1-2 کانون های هشت گانه اثربخشی 34

جدول 1-3 طیف لیکرت 44

جدول 2-3سوالات مربوط به متغییرها در پرسشنامه 44

جدول 1-4 جنسیت افراد نمونه مورد بررسی 50

جدول 2-4 تحصیلات افراد نمونه مورد بررسی 51

جدول 3-4میانگین سنی افراد در شغل و سازمان خود 52

جدول 4-4 بررسی فراوانی هر گزینه و نتایج آزمون خی دو 54

جدول5-4 وضعیت ارزیابی مولفه های مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی 60

جدول 6-4 بررسی فرضیه ها 64

جدول 7-4 بررسی فرضیه ها 68

جدول 8-4 بررسی رابطه بین مولفه های مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی 69

جدول 1-5 مقادیر میانگین متغییرهای مدیریت دانش 73

جدول 2-5 مقادیر میانگین متغییر اثربخشی سازمانی 73

جدول 3-5 بررسی رابطه بین مولفه های مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی

2-8) زن و شأن مدیریت 38

2-9) رهبری زنان 38

2-10) تفاوت های مدیریتی زنان و مردان 39

2-11) تفاوتسبک های رهبریزنان و مردان 40

2-11-1) تعریف سبک 40

2-12) انواع سبک مدیریتی زنان 40

2-12-1) دیدگاه زیست شناسی 41

2-13) رویکرد جنسیت و مدیرت 42

2-14) عدم تساوی در ارتقای شغلی زنان 43

2-15) سابقۀ حضور زنان در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی 45

2-16) تاریخچه ای از سیرة مسلمین در باره مشاركت زنان در امور سیاسی 46

2-16-1) نقش آفرینی زنان در تاریخ صدر اسلام 50

2-16-2) نقش زنان در تاریخ صدر اسلام 50

2-17) شایستگی زنان برای فعالیت سیاسی و عهده دار شدن مسؤولیت های سیاسی 51

2-18) میزان مشارکت زنان در رده های مدیریتی 52

2-19) چالش‏ها و موانع مدیریت زنان‏ 55

2-20) شکستن سقف شیشه ای: ارتقاء حضور زنان در سطوح مدیریت 57

2-20-1) شکستن سقف شیشه ای: ارتقاء حضور زنان درسطوح مدیریت‏ 57

2-20-2) ضرورت مشارکت زنان‏ 58

2-20-3) تأثیرسبک رهبریبر جایگاه زنان در سازمان ها‏ 60

2-20-4) سقف شیشه ای‏ 62

2-20-5) موانع مشارکت زنان‏ 62

2-20-6) شکستن سقف شیشه ای‏ 66

2-20-7) راههای شکستن سقف شیشه ای ‏ 67

2-21) مدیریت زنان در نظام، آمارها و تحلیل‏ها ‏ 68

2-22) زنان در ارتباط، با مهارت ها ‏ 70

2-23) ضرورت مدیریت بیشتر زنان و علل آن ‏ 71

2-24) نگرش ها درباره پیشرفت نکردن زنان در مدیریت ‏ 74

2-25) زنان و موانع دستیابى به پست‏هاى مدیریتى‏‏ 82

2-25-1) راهکارهاى چیرگى بر مشکلات‏‏ 85

2-25-2) دیدگاه نهادگرا ‏ 87

2-25-3) دستاوردهاى مدیریت زنان‏‏ 87

2-26) سطوح مدیران‏ 88

2-26-1) مدیران عملیاتی (زنان)‏ 88

2-26-2) مدیران میانی (زنان)‏ 89

2-26-3) مدیران عالی (زنان)‏ 90

2-27) بررسی موانع پیشرفت زنان در سازمان و تاثیر آن بر تعهد سازمانی و رضایت شغلی کارکنان ‏ 91

2-28) بررسی موانع ارتقا زنان ایران در عرصه مدیریت‏ 93

2-29) بررسی موانع اجتماعی و فرهنگی اشتغال زنان ایران در دهه های اخیر ‏ 100

2-29-1) تفکیک جنسیتی آموزشی‏ 106

2-29-2) قوانین ناظر بر خانواده‏ 108

2-29-3) قوانین کار‏ 108

2-29-4) تقسیم جنسی مشاغل زنانه و مردانه‏ 109

2-29-5) عوامل فرهنگی بازدارنده اشتغال زنان در ایران‏ 109

2-29-6) حاکمیت تفکر سنتیمرد سالاریدر جامعه‏ 110

2-29-7) تفکیک جنسیتی ‏ 111

2-29-8) کاهش سن ازدواج‏ 111

2-30) راهکارهای افزایش مشارکت زنان‏ 112

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

3-1) جامعه آماری 117

3-2) نمونه آماری 117

3-3) روش پژوهش 117

3-4) ابزار تحقیق 118

3-5) روش گردآوری اطلاعات 118

3-6) روشهای آماری و تحلیل اطلاعات 119

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

4-1) مقدمه 121

4-2) توصیف پاسخ سوالات پرسیده شده از پاسخ دهندگان 122

4-3) آزمون سوال های تحقیق 135

فصل پنجم: آزمون فرضیه ها، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1) بیان مجدد مساله 141

5-2) نتیجه گیری(یافته ها) 144

5-3) بحث و نتیجه گیری 148

5-4) پیشنهاد برای پژوهش های آینده 148

5-5) محدودیت 149

منابع و ماخذ 150

فهرست جداول

جدول4-1) توصیف موانع عدم واگذاری سمت مدیریت به زنان 122

جدول4-2) توصیف راه کارهای لازم برای واگذاری سمت مدیریت به زنان 124

جدول4-3) توصیف موانع عدم حضور زنان در پست مدیریت در سازمان 126

جدول4-4) توصیف مشاغل مدیریتی ای که زنان در آن از توان کاری بالایی برخوردارند 128

جدول4-5) توصیف کارایی (عملکرد) مدیران زن 129

جدول4-6) توصیف وضعیت مهارت کلامی مدیران زن 130

جدول4-7) توصیف وضعیت مهارت های رفتاری مدیران زن 131

جدول4-8) توصیف وضعیت مهارت های فنی مدیران زن 132

جدول4-9) توصیف زمان مناسب واگذاری مسئولیت های مدیریتی به زنان 133

جدول4-10) توصیف استقبال زنان از پذیریش پست های مدیریتی 134

جدول4-11) آزمون فرید من برای رتبه بندی موانع زنان در پست های مدیریت اجرایی 135

جدول4-12) آزمون فرید من برای رتبه بندی موانع اجتماعی حضور زنان در عرصه مدیریت 136

جدول4-13) آزمون فرید من برای رتبه بندی موانع فرهنگی حضور زنان در عرصه مدیریت 137

جدول4-14) آزمون فرید من برای رتبه بندی موانع سیاسی حضور زنان در عرصه مدیریت 1

فهرست نمودار

نمودار4-1) نمودار میله ای موانع عدم واگذاری سمت مدیریت به زنان 122

نمودار4-2) نمودار میله ای راه کارهای لازم برای واگذاری سمت مدیریت به زنان 124

نمودار4-3) نمودار میله ای موانع عدم حضور زنان در پست مدیریت در سازمان 126

نمودار4-4) نمودار میله ای مشاغل مدیریتی ای که زنان در آن از توان کاری بالایی برخوردارند 128

نمودار4-5) نمودار میله ای کارایی (عملکرد) مدیران زن 129

نمودار4-6) نمودار میله ای وضعیت مهارت کلامی مدیران زن 130

2-2-2-3 . تکنولوژی.. 24

2-2-2-4. محیط.. 24

2-2-2-5. فرهنگ سازمان.. 24

2-2-3 . سازمان رسمی.. 25

2-2-4 . مؤلفه های رسمی ساختار سازمانی.. 26

2-3 . بخش دوم: مدیریت کیفیت جامع.. 28

2-3-1 . مفهوم کیفیت.. 28

2-3-2. مفهوم مدیریت کیفیت جامع.. 28

2-3-3. پیشینه مدیریت کیفیت جامع.. 31

2-3-4. پیشگامان مدیریت کیفیت جامع.. 33

.. 37

.. 40

2-4 . تفاوت مدیریت کیفیت جامع و مدیریت سنتی.. 45

2-5 . مقایسه مدیریت سنتی با مدیریت کیفی.. 45

2-6 . اصول اجرایی مدیریت کیفیت جامع.. 47

2-7 . رویه های اجرایی در اصول مدیریت کیفیت جامع (تزنوف و همکاران ، 2006 ) 47

2-8 . پیشینه پژوهش:.. 54

2 – 8 – 1 . پژوهش های داخلی.. 54

2– 8 – 2 . پژوهش های خارجی.. 55

2-9 . مدل مفهومی پژوهش.. 61

فصل سوم.. 63

روش پژوهش.. 63

3-1. مقدمه.. 64

3-2. روش پژوهش.. 64

3-3 . جامعه آماری.. 65

3-4 . نمونه و روش نمونه گیری.. 65

3-5 . ابزار گردآوری داده ها.. 65

3 – 6 . تعیین روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها :.. 67

3 – 6 – 1 . روایی ( اعتبار ).. 68

3 – 6 – 2 . پایایی.. 68

3 – 7 . روش تجزیه و تحلیل داده ها.. 69

فصل چهارم.. 71

تجزیه و تحلیل داده ها.. 71

4-1 . مقدمه :.. 72

4-2 . بخش اول:.. 73

4-2-1 . شاخص های دمو گرافیک.. 73

4 – 2 -2 . بررسی توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس رسته 74

4-2-3 . بررسی توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس مدرک 75

4-2-4 . بررسی توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس سن 76

4-2-5 . بررسی توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس سابقه 77

4-4 . مراحل عمومی آزمون فرض آماری:.. 78

4-5 . بررسی تحلیل عاملی متغیرهای تحقیق :.. 82

4-5-1 . متغیر رسمیت :.. 82

4-5-2 . متغیر تمرکز:.. 84

4-5-3 . متغیر پیچیدگی:.. 87

4-5-4 . متغیر مدیریت کیفیت:.. 90

4-6 . فرضیات:.. 93

4-7 . یافته های جانبی:.. 96

4-7-1 . تاثیر متغیر جنسیت بر متغیر های تحقیق:.. 96

4-7-2 . تاثیر متغیر رسته بر متغیر های تحقیق:.. 97

4-7-3 . تاثیر متغیر مدرک بر متغیر های تحقیق:.. 98

4-8 . سایر بررسی ها.. 101

4-9 . خلاصه فصل :.. 103

فصل پنجم.. 105

نتیجه گیری و پیشنهادها.. 105

5 – 1 . مقدمه :.. 106

5 – 2 . خلاصه نتایج آزمون :.. 106

5-2-1 . توزیع افراد پاسخ دهنده بر اساس جمعیت :.. 106

5-2-2 . حوزه فعالیت پاسخ دهندگان :.. 107

5-2-3 . میزان تحصیلات پاسخ دهندگان :.. 107

5-2-4 . توزیع پاسخ دهندگان بر اساس سن :.. 107

5-2-5 . توزیع اعضا نمونه جامعه تحقیق بر اساس سابقه :.. 107

5– 3 . بحث در نتایج آزمون :.. 108

5 – 4 . نتیجه فرضیه اصلی پژوهش :.. 108

5 – 4- 1 . نتیجه فرضیه فرعی اول پژوهش.. 109

5 – 4 – 2 . نتیجه فرضیه فرعی دوم پژوهش.. 109

5 – 4 – 3 . نتیجه فرضیه فرعی سوم پژوهش.. 110

5 – 5 . پیشنهادهای پژوهش.. 110

5 – 5 – 1 . پیشنهادهای برخاسته از پژوهش.. 110

5 – 5 – 2 . پیشنهادهای کاربردی برای سازمان.. 112

منابع و مآخذ.. 115

پیوستها.. 119

شکل ها

شکل 2 – 1 طرح کیفی 28

شکل 2 – 2 مطابقت کیفی 29

شکل 2 – 3 مدل سیستم مدیریت کیفیت فرآیندگرا 48

شکل 2 – 4 مدل مفهومی پژوهش 62

شکل 4 – 1 توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس جنسیت 74

شکل 4 – 2 توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس رسته 75

شکل 4 – 3توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس مدرک 76

شکل 4 – 4 توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس سن 77

شکل 4 – 5 توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس سابقه 78

شکل 4 – 6 تخمین بارهای عاملی استاندارد شده متغیر مدل رسمیت 83

شکل 4 – 7 بررسی معنی داری روابط هر یك از سؤالات با متغیر مربوطه 84

شکل 4 – 8 تخمین بارهای عاملی استاندارد شده متغیر مدل تمرکز 86

شکل 4 – 9بررسی معنیداری روابط هر یك از سؤالات با متغیر مربوطه 87

شکل 4 – 10 تخمین بارهای عاملی استاندارد شده متغیر مدل پیچیدگی 89

شکل 4 – 11 بررسی معنی داری روابط هر یك از سؤالات با متغیر مربوطه 90

شکل 4 – 12 تخمین بارهای عاملی استاندارد شده متغیر مدل مدیریت کیفیت 92

شکل 4 – 13 بررسی معنیداری روابط هر یك از سؤالات با متغیر مربوطه 93

شکل 4 – 14 بررسی فرضیات تحقیق از روش معادلات ساختار یافته 95

شکل 4 – 15بررسی معنی دار بودن متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته 96

جداول

جدول 2 – 1 مقایسه مدیریت سنتی و کیفی 46

جدول 2 – 2 رویه های اجرایی اصل تمرکز بر مشتری و اصل رهبری 51

جدول 2 – 3 رویه های اجرایی اصل مشارکت کارکنان و اصل رویکرد فرآیند محور 52

جدول 2 – 4 رویه های اجرایی اصل رویکرد سیستمی به مدیریت و اصل بهبود مستمر 53

جدول 2 – 5 رویه های اجرایی اصل رویکرد واقع گرایانه به تصمیم گیری و اصل مدیریت روابط با تأمین کنندگان 54

جدول 3 – 1 تفکیک سؤالات پرسشنامه 68

جدول 3 – 2 پایایی پرسشنامه 70

جدول 4 – 1 توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس جنسیت 74

جدول 4 – 2توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس رسته 75

جدول 4 – 3 توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس مدرک 76

جدول 4 – 4 توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس سن 77

جدول 4 – 5 توزیع افراد پاسخ دهنده به پرسش نامه ها بر اساس سابقه 78

جدول 4 – 6 آزمونهای مورد استفاده در تجزیه و تحلیل دادهها 79

جدول 4 – 7 شاخصهای نیکویی برازش 85

جدول 4 – 8 شاخصهای نیکویی برازش 88

جدول 4 – 9 شاخصهای نیکویی برازش 91

جدول 4 – 10 شاخصهای نیکویی برازش 94

جدول 4 – 11 تاثیر متغیر جنسیت بر متغیر های تحقیق 97

جدول 4 – 12 تاثیر متغیر رسته بر متغیر های تحقیق 98

جدول 4 – 13تاثیر متغیر مدرک بر متغیر های تحقیق 99

جدول 4 – 14 تاثیر متغیر سن بر متغیر های تحقیق 100

جدول 4 – 15 تاثیر متغیر سابقه بر متغیر های تحقیق 101

جدول 4 – 16ضریب همبستگی بین متغیر های مستقل با مدیریت کیفیت 102

جدول 4 – 17 بررسی فرضیه از طریق رگرسیون 102

جدول 4 – 18 جدول کلی متغیرهای دموگرافی 103

• مقدمه

ساختارهای سازمانی دیوانسالارانه، در دنیای به سرعت در حال تغییر و محیط های متلاطم جوابگو نیستند، علاوه بر این، کارکنان متخصص و حرفه ای، از جمله عواملی هستند که با پدیده دیوانسالاری مقابله می کنند. کارکنان حرفه ای نباید در پیچ و خم دیوانسالاری چنان گرفتار شوند که نتوانند از خلاقیت خود استفاده کنند. کاربرد مقررات و قوانین، رویه ها و دستورالعمل ها، بخشنامه ها، سیاست ها و سلسله مراتب اختیار و استاندارد کردن امور برای یکنواخت و هماهنگ کردن اجراهاست و موجب عدم مشارکت کارکنان و عدم تمایل آنان در تصمیم گیری ها و بروز استعداد ها می شود که در نهایت به نهفته ماندن و عدم استفاده از توانایی کارکنان منجر خواهد شد. از این رو، ساختار سازمانی باید متناسب با اهداف سازمانی و میزان توانمندی کارکنان طراحی گردد.

در جهان امروز، در دنیایی که دائماً در حال تغییر و تحول است و هر روز در بخش های مختلف آن و در حوزه های گوناگون ابداعات و دگرگونی های جدید به وجود می آید و علم ودانش هر روز در حال توسعه و پیشرفت است، شیوه های سنتی مدیریت دیگر آن کارایی لازم را برای انجام بهینه امور ندارد. به این منظور و در جهت بهره برداری مؤثرتر از امکانات و منابع (اعم از انسانی و مالی) شیوه های گوناگونی تدوین و اجرا شده است. از میان سیستم ها و نظام های مدیریتی ارائه شده تا کنون، هیچ یک به اندازه مدیریت کیفیت جامع (TQM ) [1] نتوانسته است کارایی خود را نشان دهد.

مدیریت کیفیت جامع یکی از کاملترین و کاراترین فلسفه های مدیریتی است که به نحو شایسته ای مباحث کیفیت و رضایت مشتری را در بر دارد. در دنیای امروز که از یک سو رقابت های ملی، منطقه ای و بین المللی بسیار شدید و تنگاتنگ و از سوی دیگر تغییرات و تحولات در تکنولوژی، نیاز بازار و ……… بسیار سریع و پر شتاب بوده، مسلماً تجزیه و تحلیل و شناخت صحیح و بکارگیری مباحثی از قبیل مدیریت کیفیت جامع می تواند بسیار راهگشا و مؤثر باشد. از نکات برجسته و ممتاز بحث مدیریت کیفیت جامع این است که بسیاری از فنون و روش های مرتبط با مسائل مدیریتی و کیفیتی را به طور جامع و با تلفیقی مناسب و به صورت یکپارچه در خود جای داده است.

به طور کلی سازمان هایی که در جهت اجرای فلسفه مدیریت کیفیت جامع قدم بر می دارند، بایستی از تلاش های بهبود مستمر کیفیت که در تمام اجزای سازمان جریان دارد، مطمئن شوند.

در این فصل ضمن بیان مسئله و ارائه سؤال اساسی به تشریح اهمیت و ضرورت انجام پژوهش و اهداف آن و همچنین فرضیه های پژوهش پرداخته می شود. در ادامه به ذکر متغیرهای پژوهش و همچنین قلمرو و تعاریف مفهومی و عملیاتی پژوهش پرداخته می شود.

1-2 . بیان مسئله

کیفیت نه تنها معیاری برای برای مزیت رقابتی محسوب می شود، بلکه برای بسیاری از سازمان ها به عنوان معیار صلاحیت در نظر گرفته می شود. بسیاری از سازمان ها برای نیل به کیفیت درصدد پیاده سازی مدیریت کیفیت جامع[2] برمی آیند، اما تنها گروه اندکی از آنها بهبود چشمگیری در عملکرد خود مشاهده می کنند. از عوامل مهمی که در هنگام اجرای مدیریت کیفیت جامع باید در نظر گرفت ساختار سازمانی، مؤلفه ها و باز طراحی ساختاری مورد نیاز است.

مدیریت کیفیت جامع یک سیستم هزینه اثر بخش برای تلاش های بهبود کیفی مستمر افراد در کلیه سطوح سازمانی برای ارائه خدمات و کالاهایی است که رضایت مشتریان را تضمین می کند و در جستجوی این است که فرهنگی را ایجاد کند تا کلیه کارکنان به وسیله آن به طور مداوم سازماندهی کارشان را با نگرش تأمین نیازمندی های متغیر و متنوع مشتریان بهبود بخشند.

مدیریت کیفیت جامع، در پی اهداف و چشم اندازهای بسیاری است که تمامی آنها در این مقال نمی گنجد، لیکن در ذیل به چند نمونه از این اهداف اشاره می گردد:

1 – جلب رضایت مشتری با کمترین هزینه

2 – درگیر کردن همه کارکنان با هدف حذف خطاها و جلوگیری از اشتباهات و در نتیجه انگیزش بهتر آنها

3 – حفظ کیفیت و بهبود مستمر

4 – آموزش عینی کیفیت