1-7-1- رودخانه سیوند. 21

1-8- ویژگی های زمین شناسی استان فارس… 22

1-8-1- پهنه سنندج-سیرجان: 23

1-8-2- زاگرس مرتفع. 23

1-8-3- زاگرس چین خورده. 24

1-9- ناهمواری های استان و نحوه شکل گیری آن ها 24

1-10- زمین شناسی منطقه مورد مطالعه: 26

1-11- آب و هوا 26

1-11-1- ناحیه كوهستانی شمال، شمال باختر و باختر. 27

1-11-2- ناحیه مركزی.. 27

1-11-3- ناحیه جنوب و جنوب خاوری.. 27

1-12- جریان های توده های هوایی استان: 28

1-12-1- بادهای شمالی.. 28

1-12-2- بادهای باختری.. 28

1-12-3- توده های هوای جنوبی.. 29

عنوان صفحه

1-13- طبقه بندی اقلیمی استان. 29

1-14- اقلیم منطقه. 30

1-15-پوشش گیاهیمنطقه. 33

1-16- اهداف و ضرورت انجام پروژه. 33

مواد و روش ها 36

2-1- نحوه انجام مطالعات صحرایی.. 36

2-2- مطالعات آزمایشگاهی.. 37

نتایج. 44

3-1-1- زیستگاه های موجود در منطقه سیوند. 55

3-1-2- ریز زیستگاه های موجود در منطقه. 60

3-1-3- توصیف پوشش منطقه. 62

بحث و بررسی داده ها 67

4-1- پوشش گیاهی منطقه. 67

4-2- تنوع زیستگاهی منطقه. 67

4-3- اشکال زیستی منطقه. 68

4-4- گونه های بومی و عناصر انسان زاد در منطقه. 70

4-5- فیتوجغرافیایی.. 71

4-6- عوامل انتشار گونه ها در منطقه سیوند. 72

4-6-1-توپوگرافی.. 72

4-6-2- اقلیم. 76

4-6-3- خاک: 77

4-6-4- عوامل زیستی.. 79

4-7- پیشنهادات.. 80

منابع. 82

منابع فارسی.. 82

منابع انگلیسی.. 87

عنوان صفحه

پیوست.. 89

پیوست جدول1: لیست کامل گونه های جمع آوری شده به همراه مشخصات نقاط جمع آوری، شکل زیستی و کورولوژی 90

پیوست: جدول2: لیست گونه های جمع آوری شده به همراه زیستگاه و ریززیستگاه(شیب) 120

 

 

 

فهرست جدول ها

 

 

عنوان و شماره صفحه

جدول شماره 1-1: مشخصات ایستگاه هوا شناسی تخت جمشید…………………………………………. 29

جدول شماره1-3 : تعداد تیره، جنس و گونه ی مربوط به هر کدام از گروه های گیاهی…………. 42

جدول شماره 2-3: لیست غنی ترین تیره های گیاهان آوندی………………………………………………… 45

جدول شماره 3-3: لیست غنی ترین جنس های گیاهان آوندی……………………………………………… 46

جدول شماره4-3: گونه های بومی ایران در مناطق مورد مطالعه……………………………………………. 48

جدول شماره 5-3: برخی از گیاهان دارویی وخوراکی منطقه………………………………………………. 49

جدول شماره6-3: تعدادی از علف های هرز منطقه………………………………………………………………… 50

 

فهرست شکل ها

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

شکل شماره1-1: نواحی فلوریستیک ایران بر اساس تقسیم بندی زهری1973………………….. 17

شکل شماره2-1: موقعیت منطقه مورد مطالعه………………………………………………………………………. 19

شکل شماره 3-1: پهنه بندی اقلیمی در استان فارس…………………………………………………………… 28

شکل شماره 4-1: نمودار میانگین بارندگی ماهیانه در 10 سال (1390_1377)………………. 29

شکل شماره 5-1: نمودار رطوبت ماه های مختلف در 10 سال (1390-1377)………………… 30

شکل شماره 6-1: نمودار دمای ماه های مختلف در 10 سال (1390-1377)………………….. 30

شکل شماره 7-1: نمودار تغییرات میزان دما و بارندگی میانگین در 10

سال (1390-1377) ……………………………………………………………………………………………………………. 31

شکل شماره 1-2: کلید شناسایی زیستگاه های رتبه 1 بر اساس طبقه بندی EUNIS…… 38

شکل 1-3: تصویر ماهواره ای از منطقه مورد مطالعه همرا با موقعیت و شماره ی ایستگاه های جمع آوری نمونه ها(برگرفته از Google earth ) 42

شکل 2-3: نمودار میزان گلدهی گیاهان منطقه در فصول مختلف (برحسب درصد)…………….. 43

شکل شماره 3-3: نمایش سهم هر یک از گروه های گیاهی در پوشش منطقه بر

حسب درصد……………………………………………………………………………………………………………………………… 44

شکل4-3 : سهم غنی ترین تیره ها در پوشش گیاهی منطقه (بر حسب درصد)………………….. 46

شکل 5-3: تعداد گونه ها و جنس های غنی ترین تیره ها در پوشش گیاهی……………………….. 47

شکل6-3: نمودار شكل زیستی گیاهان منطقه برحسب درصد………………………………………………. 51

شکل7-3: نمودار كورولوژی گیاهان منطقه برحسب درصد………………………………………………….. 52

شکل8-3: نمودار تعداد گونه ها ی موجود در زیستگاه ها و ریز زیستگاه های منطقه……………… 58

شکل 9-3: تعداد گونه ها در شیب های مختلف منطقه مورد مطالعه……………………………………… 59

شکل10-3: سهم هریک از فرم های رویشی در شیب های مختلف برحسب درصد……………… 60

شکل1-4: نمایش جوامع اصلی پوشش گیاهی در منطقه با توجه به ارتفاع………………………….. 72

فهرست نشانه های اختصاری

تروفیت…………………………………………………………………………………………………………………….Th

فانروفیت………………………………………………………………………………………………………………….Ph

کریپتوفیت………………………………………………………………………………………………………………..Cr

کامفیت……………………………………………………………………………………………………………………Ch

همی کریپتوفیت……………………………………………………………………………………………………..He

اروپا – سیبری………………………………………………………………………………………..Euro – Sib

ایران – آناتولی………………………………………………………………………………………………..Ir – An

ایران – تورانی………………………………………………………………………………………………..Ir – Tur

بومزاد……………………………………………………………………………………………………………………..end

جهان وطن……………………………………………………………………………………………………………..Cos

چند منطقه ای…………………………………………………………………………………………………………….Pl

زراعی……………………………………………………………………………………………………………………..Cult

صحرا – عربستان……………………………………………………………………………………Sah – Arab

گرمسیری…………………………………………………………………………………………………………….Trop

مدیترانه ای………………………………………………………………………………………………………..Medit

نوبوسندی……………………………………………………………………………………………Nobo – Sind

هیمالیا………………………………………………………………………………………………………………..Hima

شیب جنوب شرقی………………………………………………………………………………………………………..SE

شیب جنوب غربی……………………………………………………………………………………………………….SW

شیب جنوبی……………………………………………………………………………………………………………………..S

شیب شرقی………………………………………………………………………………………………………………………E

شیب شمال شرقی………………………………………………………………………………………………………..NE

شیب شمال غربی……………………………………………………………………………………………………….NW

شیب شمالی…………………………………………………………………………………………………………………….N

شیب غربی……………………………………………………………………………………………………………………..W

فصل اول

مقدمه

1-1- کلیات

جوامع گیاهی تامین کننده ی غذای دام های وحشی و اهلی، مآمن و پناهگاهی برای وحوش و تامین کننده ی بسیاری از گیاهان دارویی و خوراکی است. پوشش گیاهی تنظیم کننده ی جریان آب های سطحی و زیرزمینی است و اهمیت زیادی در حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش دارد (33).

گیاهان، طیف بسیار وسیعی از موجودات را شامل می شوند که بین آن ها تفاوت های زیادی وجود دارد. این تفاوت ها در شکل، اندازه، خصوصیات ریخت شناسی، تشریحی، فیزیولوژیکی، تغذیه، چرخه زندگی، تولیدمثل و بسیاری از صفات دیگر قابل مشاهده می باشد این تفاوت ها سبب می شود که گیاهان در شاخه ها و گروه های کوچک و بزرگ قرار گیرند(32)

شناخت علمی گیاهان در هر یک از این زمینه ها، چه از نظر پژوهش و چه به لحاظ کاربرد، اهمیت بنیادی و کلیدی حاصل کرده است. برای شناخت بهتر گیاهان، دانش سیستماتیک یا تاکسونومی که روش رده بندی گیاهان بر پایه اختصاصات و صفات ثابت و اصلی و مشترک آن ها قرار دارد، به ما امکان می دهد تا طبق قاعده و نظم معینی، به طور دقیق گیاهان را بشناسیم(26).

1-2- تعریف فلور و فلوریستیک

Floristics)): شاخه ای از علم گیاهشناسی است که به شناسایی و لیست کردن همه گونه های گیاهی یک منطقه می پردازد.

به کتاب و یا دیگر آثاری که رستنی های یک منطقه را شرح می دهد (Flora) گفته می شود. رستنی های یک منطقه را نیز، فلور((Flora می نامند(13).

برسی فلوریستیکی هر منطقه ازاهمیت بالایی برخوردار است. زیرا فهرست فلوریستیک شناسنامه ای برای هر منطقه است که حضور گیاهان و وضعیت آن ها را نشان می دهد. هم چنین بررسی فلوریستیکی هر منطقه موثرترین روش برای مدیریت و حفاظت از محیط زیست است(14).

فلورهر منطقه نتیجه واکنش های جامعه زیستی در برابر شرایط کنونی و تکامل گیاهان در دوران گذشته است. (38).

برای شناخت فلور و پوشش گیاهی یک منطقه داشتن اطلاعات کلی از تاریخچه، اکولوژی، منابع شناسایی، موقعیت جغرافیایی، عوامل دیرینه شناسی و ویژگی های کمی و کیفی آن فلور ضروری است(39).

1-3- تعریف زیستگاه

زیستگاه ها واحد های ساختمانی اساسی از محیط زیست هستند که توسط حیوانات و گیاهان اشغال می شوند که به عنوان واحد برای توصیف مکان و مدیریت حفاظت محیط زیست مهم هستند(6).

به طور کلی زیستگاه به نوع محلی اشاره دارد که یک گونه گیاهی از نظر اکولوژیکی به آن محل سازش یافته است. نوع محل با توجه به جامعه گیاهی و محیط فیزیکی آن مشخص می شود(15).

یک موجود زنده ممکن است دارای دو یا تعداد بیشتری زیستگاه متقابل باشد که بتواند در آن ها بقای خود را حفظ کند(28). بیشتر زیستگاه ها براساس ویژگی های رویشی آن ها تقسیم بندی می شوند.

می توان به راحتی پراکنش بسیاری از موجودات زنده به ویژه نمونه های بزرگتر را بر حسب برخی واحد های زیستگاهی نظیر جنگل، علفزار، ساحل و دریاو..مورد مطالعه قرار داد. با این حال حتی درون این قبیل واحد های محیطی یا زیستگاها اغلب گونه ها پراکنش مخصوص به خود دارند.

1-4- پیشینه مطالعات فلوریستیک

تردیدی نیست که اولین جمع آوری کنندگان گیاهان در ایران به احتمال بسیار زیاد طبیبان و کسانی بوده اند که برای مداوای امراض مردم داروهای گیاهی را تجویز می کرده اند. مرحوم پروفسور احمد پارسا كه از بنیان گذاران علم گیاه شناسی نوین در ایران است، از ابن سینا – دانشمند بزرگ ایرانی – به عنوان بنیان گذار فلور در آسیا و ایران یاد می كند(39).

سرآغاز سفرهای گیاهشناسان خارجی به ایران احتمالاً در سال 1684 میلادی بود كه دكتر كمپفر انگلیسی به جنوب قفقاز, رشت, قزوین, اصفهان, شیراز و كرانه های خلیج فارس رفت. پس از بازگشت به اروپا یک مجموعه بزرگ از گیاهان مختلف جمع آوری کرد. پس از او تا سال1977 حدود 41 گیاه شناس اروپایی جمع آوری گیاهان ایران را انجام دادند (9). گیاه شناسان دیگری كه در این زمینه فعالیت كرده اند محققان زیر قابل ذكرند: گملن، میشوكس، اولیویه، برونی یر، بلانژ، اوشر، الوی، بونژ، كافر و بوآسیه – همه از فرانسه – برنمولر، هوشكنخت، هوپر، فیلد، لازار، رشینگر (مؤلف مجموعه ی گرانبهای فلورا ایرانیكا كه یكی از معتبرترین منابع شناسایی برای فلور ایران است)، آلن، گائوبا و غیره (39).

تا قبل از تاسیس هرباریوم در ایران گیاه شناسان غربی به علت نبود دانشگاه، موزه گیاه شناسی و هرباریوم گیاهان جمع آوری شده را به خارج ایران منتقل می کردند. اولین موزه گیاهشناسی در ایران توسط گائوبا در سال 1312 در محل دانشکده کشاورزی فعلی کرج پایه گذاری شد(2).

در دوران بعد از تاسیس اولین هرباریوم در ایران و به ویژه از زمانی که حجم حضور خارجیان از جمله گیاه شناسان در این کشور کاهش چشمگیری یافت، پس از یک دوره رکود طولانی، گیاهشناسی در ایران به صورت جهشی پیشرفت نمود و اغلب این دستاوردها نیز حاصل تلاش گیاه شناسان ایرانی بوده است(39).

در استان فارس هرباریومدانشگاه شیرازدر سال 1963 توسط مارتین ال گرانت تاسیس شد پس از آن دکتر ممتاز حسن بخاری که به عنوان استاد گیاهشناسی بخش زیست شناسی مشغول به کار بود از سال 1988-1972 کارهای گرانت را ادامه داد و به جمع آوری گیاهان استان فارس و استان های مجاور پرداخت.

و از سال 1368 تاکنون توسط دکتر خسروی کارهای گیاهشناسی و جمع آوری گیاهان ادامه پیدا کرد و هم اکنون نیز ادامه دارد. هم اکنون نزدیک 100 هزار نمونه گیاهی در این هرباریوم نگهداری می شود (11).

در دانشگاه شیراز نیز افرادی بر روی گیاهان استان فارس در قالب کار پایان نامه مطالعاتی انجام داده اند که از آن جمله می توان به بردبار شیبانی(5)، پور مهدی(7)، حاتمی(10)، جعفر پور(8)، صفری(22)، مرادی محمود آبادی(31)، مظلومی(34)، اسدی(2)، زارع(18) و سادات سیدی(20) اشاره کرد.

در منطقه مورد مطالعه نیز افرادی جمع آوری هایی انجام داده اند که از آن جمله می توان به اتو استاف در سال 1885 ، بهبودی در سال 1949 و خسروی در سال 1390 اشاره کرد.

1-5- ویژگی های سرزمین ایران

کشور پهناور ایران با مساحتی حدود 1648000 کیلومتر مربع به دلیل وضعیت خاص پستی و بلندی ها و عوامل آب و هوایی دارای شرایط زیستی و اکولوژیکی گوناگونی است. کشور ایران به دلیل تضادهای گسترده اقلیمی، پیشینه تاریخی زیستی و نیز توان بالای گونه زایی زیستگاه های مساعدی را جهت استقرار گونه های متنوع گیاهی و جانوری پدید آورده است و وجود مناطقی مانند مناطق خزری، کویری، کوهستانی و گرمسیری حاشیه خلیج فارس زیستگاه های متنوعی را فراهم آورده است که به نوبه خود بر تنوع زیستی ایران افزوده است (30).

فلور نسبتا غنی و متنوع ایران از یک سو و وسعت نسبی زیاد کشور از سوی دیگر از دیرباز کاوشگران خارجی و در سال های اخیر گیاه شناسان علاقه مند فعال ایرانی را به خود جلب کرده است که حاصل آن ها کشف و جمع آوری نمونه های گیاهی بسیار زیاد از این پهنه ی وسیع و پر برکت است. لیکن هنوز از اهمیت این کاوش ها کاسته نشده و مطالعات فلورستیکی منطقه با روش های جدید اهمیت خاصی دارد. اما به رغم تلاش های فراوان که به دست گیاه شناسان خارجی و ایرانی صورت گرفته، هنوز کارهای زیادی در پیش رو داریم (37).

1-6- نواحی فلوریستیکی ایران:

امروزه کل خشکی های کره زمین طبق سیستم ارائه شده توسط آرمن تختجان- گیاه شناس ارمنستانی- به 6 قلمرو، 35 ناحیه و 152 حوزه تقسیم می شود (49).

قلمرو های ششگانه عبارتند از:

هولارتیک، پالئوتروپیک، نئوتروپیک، کاپ، استرالیا و آنتارکتیک

فلور ایران به دو قلمرو هولارکتیک و پالئوتروپیک تعلق دارد. بخش کوچکی از نواحی جنوبی کشور در امتداد سواحل خلیج فارس و دریای عمان به قلمرو پالئوتروپیک و بقیه نقاط کشور به قلمرو هولارکتیک متعلق است(شکل1-1).

در طبقه بندی که حاصل جمع بندی نظرات پژوهشگران متعددی از جمله زهری است و سازگاری بیشتری با واقعیات دارد نواحی رویشی ایران اینگونه شرح داده می شود.

1-قلمرو هولارکتیک

-زیر قلمرو بورال