2-4 سانسور در خدمات كتابداری.. 14

2-4-1 سانسور در مرحله مجموعه سازی: 15

2-4-2 سانسور در مرحله سازماندهی مواد. 15

2-4-3 سانسور در مرحله امانت.. 15

2-5 سانسور در عصر حاضر. 16

2-6 نظارت استبدادی.. 19

2-6-1 عصر محمدشاه قاجار. 19

2-6-2 عصر ناصرالدین شاه 20

2-6-2-2 وزارت انطباعات.. 22

2-6-2-3 اداره سانسور. 23

2-6-3 عصر مظفر الدین شاه 24

2-6-3-1 امین السلطان. 24

2-6-3-2 عین الدوله. 25

2-6-3-3 امین الدوله. 25

2-6-3-4 نظارت مظفری و تشکیل مجلس… 25

2-6-3-5 صدور و مجوز امتیاز. 25

2-1-3-6 تصویب قانون اساسی.. 26

2-7 سانسور در دورة رضاشاه 27

2-7-1 مطبوعات داخلی……………………….27

2-7-2 مطبوعات برون مرزی.. 31

2-8 پیشینه تحقیق…………………………34

3 -1 به قدرت رسیدن محمد رضا شاه 37

3-2 ایدئولوژی حكومت پهلوی هاا…………………..38

3-3 قوانین مصوبه در امر مطبوعات.. 51

3-3-1 قانون سوم دیماه سال 1321: 51

3-3-2 قانون مطبوعاتی زنگنه. 54

3-3-3 قانون مطبوعاتی دکتر مصدق.. 57

3-3-4 قانون مطبوعاتی 1334………………59

4-1 سانسور در سال های 1320 تا 1332. 62

4-2 پدیده جانشینی.. 68

4-3 تشکل های مطبوعاتی.. 73

4-4 مجلس و مطبوعات.. 77

4-5 سانسور مطبوعات پس از کودتای 28 مرداد. 89

نتیجه گیری.. 101

منابع: 104

کتاب و مقاله. 104

اسناد. 109

مذاکرات مجلس… 109

روزنامه ها 110

منابع انگلیسی.. 111

پیشگفتار:

سانسور، محدودیت آزادی گفتار و کردار است و در زمینه های اخلاقی و سیاسی در همه جوامع کم و بیش اعمال می شود. حتی در آزادترین جوامع، معیارهای رفتاری معینی وجود­دارد و تا زمانی­که تغییر­نکرده ـ به آهستگی و تدریجی ـ سانسور را اجتناب­ناپذیر می­سازد. در این پژوهش، سانسور در مطبوعات در نظر است و دامنه تاریخی آن، دوران پهلوی دوم را دربرمی­گیرد.

در سال­های حکومت رضاشاه که مطبوعات گسترش کمی و کیفی بی­سابقه­ای یافت، به همان نسبت یک دستگاه سانسور نیرومند برپا شد که کارآمدترین سانسور را در یک دوره نسبتاً دراز تاریخ ایران برقرارکرد. مطبوعات بیش از همه، زبان طبقه متوسط است و طبقه متوسط کوچک ایران آن روز، گرایش و توانایی چالش­کردن دستگاه شهربانی رضاشاهی را نداشت. مخالفت­ها اندک و محدود بود و کنترل آن، آسان. روزنامه­ها جز آنچه دلخواه مقامات دولتی بود، نمی­نوشتند. روزنامه­های مخالف، مانند دنیا، عمری کوتاه داشتند. نشریات زیرزمینی و بیشتر اعلامیه­ها اندک بودند و چاپخانه­های شان زود کشف می­شد. شیوه­های بی­رحمانه سرکوبگری بی­آنکه پردامنه باشد، برای به­راه­آوردن مخالفان و ناراضیان بسنده می­بود. پس از رضاشاه، در آن دوازده سالی که پنج سالش در اشغال خارجی گذشت، همان اوضاع و احوال پیش از رضاشاه با ابعاد بزرگ­تر بازگشت. از هر گوشه صدها روزنامه رنگارنگ ـ به اندازه­ای که دیگر در یافتن نام برای روزنامه­ها درمی­ماندند، سربرآوردند. آزادی مطبوعات به بالاترین درجه بود و سانسور و هر کنترل دیگری، از جمله مسوولیت مدنی مطبوعات، تقریباً ناموجود. در سال ۱۳۲1، نخست­وزیر وقت، قوام، که عضو اشرافیت کهن ایران بود، با همه ویژگی­های استبدادی آن، همه روزنامه­ها را توقیف­کرد و چند روزنامه دولتی را به­جای آنها انتشار داد، ولی حکومتش دیری نپایید و سایه این ضربتی که به مطبوعات زد، تا پایان زندگی سیاسی­اش، او را دنبال­کرد. آزادی مطبوعات در آن سال­ها، بیشتر با حکومت نظامی محدود می­شد که با رأی مجلس برقرارشد و مقررات آن، اجازه دستگیری نامحدود افراد و توقیف روزنامه ها را می­داد. در دوره سال­های 1320 تا 1332، فراوانی امتیاز روزنامه­هایی که اساساً برای انتشار مرتب گرفته نشده­بود، به مدیران روزنامه­های توقیف­شده اجازه­می­داد تا روزنامه خود را با نام تازه ـ که در زیرش با حروف ریزتر می­نوشتند «بجای ـ به همان صورت انتشاردهند.

حمله یا انتقاد تند به پادشاه، مخالفت با حکومت وقت، تبلیغات کمونیستی در دوره رضاشاه و پس از ۱۳۲۷ و غیرقانونی­شدن حزب توده، هواداری از کودتا، انقلاب و مبارزات چریکی در جهان زمینه­های اصلی سانسور بودند.

محمدرضاشاه در سال های قدرت مطلق خود، از سال ۱۳۳۲ و به­ویژه از سال ۱۳۳۴، نمونه دوران رضاشاه را پیش­چشم داشت، ولی او با طبقه متوسطی بسیار نیرومندتر روبرو بود که بخش بزرگی از آن، سرنگونی رژیم پادشاهی را می­خواست و بخش بزرگتری مشارکت در فرایند سیاسی را. مطبوعات ایران که در دوره رضاشاه حرفه­ای شده بود، در سال­های پس از او، رشد همه سویه­ای کرد و به یک رکن مهم نظام سیاسی تبدیل­شد. کنترل این مطبوعات در سال­های دیکتاتوری محمدرضاشاه به مراجع سانسوری واگذارشد که هرگز نه فرماندهی یگانه یافتند و نه استراتژی روشنی. ساواک یک سر سانسور بود و اداره انتشارات و تبلیغات زیرنظر نخست­وزیر (بعداً وزارت اطلاعات و باز بعداً وزارت اطلاعات و جهانگردی) سر دیگر آن و وزارت فرهنگ و هنر سانسور کتاب، فیلم و تئاتر را برعهده داشت.

این پژوهش شامل چهارفصل است. فصل اول به كلیات پژوهش می­پردازد. در فصل دوم پیشینة سانسور در ایران را از ورود روزنامه و در قالب دوره­های حکومتی هر یک از شاهان از دورة محمدشاه تا پایان دورة پهلوی اول دربردارد. در فصل سوم به ساختار قدرت در دورة پهلوی دوم و قوانین مصوبه در امر مطبوعات: قانون سوم دی­ماه1321، قانون مطبوعاتی زنگنه و قانون مطبوعاتی دکتر مصدق و قانون 1334 پرداخته­شده است که برای درک بهتر از شرایط و چگونگی ایجاد سانسور ضروری به نظر می رسید. فصل چهارم به سانسور مطبوعات در دوران پهلوی دوم اختصاص دارد. در این فصل به تفصیل، روند سانسور مطبوعات و دوره­های انقباض و انبساط آن در دوره­های مختلف اشاره دارد و در بخش های مجلس و مطبوعات، سانسور مطبوعات در سال­های 1320 تا 1332، پدیدة جانشینی، تشکل­های مطبوعاتی و سانسور مطبوعات پس از کودتای 28 مرداد تنظیم­شده است.

1-1 بیان مسأله:

از انتشار روزنامه کاغذ اخبار توسط میرزا صالح شیرازی تا انقلاب مشروطه، دورة تأسیس و تکوین مطبوعات ایران است. در این بازة زمانی مطبوعات رشد کمی و کیفی چشمگیری یافتند. همین امر سبب شد کهادارة سانسوربه پیشنهاد اعتمادالسلطنه و در زمان ناصرالدین شاه شکل بگیرد. فعالیت­های مطبوعاتی از انقلاب مشروطه تا استقرار پهلوی اول، با وجود محدودیت­ها و فشارهای گوناگون نسبتاً پویا و پررونق بود. با تثبیت قدرت رضاشاه، از رونق و پویایی مطبوعات کاسته شد و نظارت و سانسور دولتی افزایش یافت. از آنجا که وی نقد آزادی­خواهان را برنمی­تافت بر مطبوعات سانسور شدیدی اعمال کرد. در آغاز، وزارت داخله و معارف این وظیفه را بر عهده داشتند، اما از سال 1308 به بعد وزارت دربار با مسوولیت عبدالحسین تیمور تاش پایة اصلی سانسور مطبوعات شده و یگانه مرجع رسیدگی به توقیف جراید، وزیر دربار شد. پس از کشته­شدن تیمور تاش، مجدداً وزرات داخله و معارف مجری سانسور مطبوعات شدند. با تأسیس ادارة راهنمای نامه نگاری این نهاد مجری سانسور مطبوعات شد و هیچ روزنامه­ای حق نداشت مطالب خود را بدون اجازه این نهاد منتشر نمایند.

سانسور مطبوعات در دورة پهلوی دوم دارای فراز و فرودهای فراوانی بوده است. به طور کلی در ارتباط با

سانسور مطبوعات سه دوره از هم قابل تمیز است:

• دورة از شهریور 1320تا کودتای 28 مرداد 1332

1-8- اسانس­های ضروری……………………………………………………………………….. 19

2-1- منشا و طبقه­بندی اسانس­ها……………………………………………………………. 21

2-2- خواص بیولوژیکی و مکانیزم عمل اسانس­ها…………………………………………… 22

1-8-1- مرزنجوش……………………………………………………………………………….. 24

1-9- پرسش اصلی تحقیق…………………………………………………………………… 25

1-10- فرضیه ­های تحقیق………………………………………………………………………. 25

فصل دوم: مرور منابع

1-2- سوابق تحقیقات…………………………………………………………………………… 27

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1- مواد………………………………………………………………………………………… 32

3-1-1- مواد مصرفی…………………………………………………………………………….. 32

3-1-2- وسایل غیرمصرفی…………………………………………………………………. 32

3-2- روش­های تولید…………………………………………………………………………. 32

3-2-1- تهیه گوشت چرخ­شده و شسته­شده ماهی (سوریمی)……………………… 32

3-3- روش­های اندازه­گیری……………………………………………………………………. 33

3-3-1- اندازه­گیری پروتئین……………………………………………………………………. 33

3-3-2- اندازه­گیری چربی کل………………………………………………………………… 33

3-3-3- اندازه­گیری خاکستر……………………………………………………………….. 34

3-3-4- اندازه­گیری پراکسید………………………………………………………………… 34

3-3-5- اندازه­گیری تیوباربیتوریک­اسید……………………………………………………… 35

3-3-6- اندازه­گیری مواد ازته فرار……………………………………………………….. 35

3-3-7- شمارش باکتری­های سرماگرا …………………………………………………… 35

3-3-8- شمارش سودوموناس­ها…………………………………………………………. 35

3-3-9- رنگ­سنجی………………………………………………………………………… 35

3-3-10- تجزیه و تحلیل آماری……………………………………………………….. 36

فصل چهارم: نتایج

4-1- پارامترهای شیمیایی…………………………………………………………….. 38

4-1-1- آنالیز تقریبی (چربی، پروتئین و خاکستر)…………………………………. 38

4-1-2- پراکسید………………………………………………………………………….. 39

4-1-3- تیوباربیتوریک­اسید……………………………………………………………… 40

4-1-4- مواد ازته فرار……………………………………………………………………. 41

4-2- شاخص­های میکروبی……………………………………………………………….. 42

4-2-1- باکتری­های سرماگرا……………………………………………………………… 42

4-2-2- باکتری­های سودوموناس­……………………………………………………….. 43

4-3- رنگ­سنجی……………………………………………………………………….. 44

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- پارامترهای شیمیایی……………………………………………………………. 46

5-1-1- آنالیز تقریبی (چربی، پروتئین و خاکستر)…………………………………… 46

5-1-2- پراکسید…………………………………………………………………….. 46

5-1-3- تیوباربیتوریک­اسید…………………………………………………………….. 47

5-1-4- بازهای ازته فرار………………………………………………………………… 48

5-2- شاخص­های میکروبی (باکتری­های سرماگرا و باکتری­های سودوموناس)………… 49

…………………………………………. 56

ذکر جلوی مستفر پسر ظاهر …………………………………………………………………………………………………………………. 59

ابوعلی منصور، ابوالقاسم عیسی، ابو محمّد عبدالله بن یوسف …………………………………………………………………… 61

جدول خلفای فاطمی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

فصل چهارم دعوت اسماعیلیّه و داعیان آن

دعوت ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 64

سیر تاریخی دعوت اسماعیلی ………………………………………………………………………………………………………………. 74

فصل پنجم عقاید اسماعیلیّه

اسماعیلیّه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 86

باطنی گری ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 89

امامت و نبّوت ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

وراثت در نبّوت ناطقان ………………………………………………………………………………………………………………………….. 95

رابطه عقل و امامت ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 99

فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………… 100

چکیده

اسماعیلیّه به عنوان یکی از شاخه های عمده ی شیعه، تاریخ طولانی و پرحادثه ای داشته است که به صدر اسلام برمی گردد. در ابتدای اسلام و پس از ایّام خلفای راشدین در میان مسلمانان جماعتی پیدا شدند که دلهایشان با دین اسلام انس و الفتی نداشت. این گروه برای گمراهی مسلمانان در میان مردم این افکار و سخنان را انداختند که برای ظاهر شریعت، باطنی وجود دارد که اکثر مردم از درک آن عاجز و ناتوانند. ایشان پس از امام جعفر صادق (ع) امامت را حقّ اسماعیل و پسرش محمّد می دانند، به همین خاطر هم به اسماعیلیّه معروف شدند.

اسماعیلیّه که پس از اثنی عشریه بیشترین تعداد پیروان را در میان شیعیان جهان دارند در طول تاریخ دوازده قرنی خود به شاخه های متعّدد تقسیم شده و اغلب به صورت مخفیانه و جماعت های پراکنده با زبان های مختلف و نژادهای متفاوت خود در دنیای اسلام زیسته اند. به طوری که بسیاری از داعیان و علمای آنان در زمرۀ متفکّران اسلامی قرار داشته اند. و عقاید و آرای جالب و منحصر به فردی دارند، که در نوع خود خواندنی و قابل تأمّل است.

نگارنده این رساله را در پنج فصل تهیّه و تدوین کرده است: فصل اوّل کلیّات، فصل دوّم با عنوان اسماعیلیّه کیستند؟؛ فصل سوّم ائمه اسماعیلیّه؛ فصل چهارم دعوت وداعیان اسماعیلی و بالاخره فصل پنجم تحت عنوان عقاید اسماعیلیّه می باشد.

فصل اوّل

کلیّات

مفاصل مهم و ضروری است. (پاینه ،گ و ایساکس، ال 2002[12])

انعطاف پذیری نه فقط در اجرای مهارتهای ویژه ای اهمیت داشته ، بلکه با پیشرفتهای اخیر طب ورزشی و نوتوانی موید ان است که انعطاف پذیری از تندرستی عمومی و آمادگی جسمانی نیز از کمال اهمیت برخوردار است. مثلا تمرینات نرمشی بصورت موفقیت آمیزی جهت ناراحتی هایی از قبیل قاعده گیهای دردناک، تنش عمومی عصب و عضله و دردهای تحتانی ستون فقرات توصیه شده است. (فاکس و ماتیوس 1981[13])

کرانبول و مارتین[14] (1977) چنین نتیجه گرفتند که انعطاف پذیری در دختران وپسران در ناحیه سنین 10 و 14 سالگی کاهش میابد ، در صورتیکه میلن و شیفلد[15] (1976) اظهار داشتند کودکان دوم دبستان در مقایسه با کودکاندوره آمادگیو کودکستانی انعطاف پذیری کمتری داشتند. واتمن و همکاران[16] (2006) در تحقیق خود اثر آنی کشش پاسیو را بر روی دامنه حرکتی و سفتی پاسیو همسترینگ بررسی نمودند. انها نشان دادند کشش استاتیک بلافاصله باعث افزایش 5 درجه ای دامنه حرکتی مفصل زانو میگردد ولی تغییرات پایداری چندانی ندارد و بعداز چند دقیقه از بین میرود. بسیاری از محققان بر این باورند که انعطاف پذیری انسان از دوران کودکی تا سنین بلوغ توسعه میابد و سپس این روند دچار کاهش می شود. ( هادوی- م 1382 ص 129) بااجرای ورزشهایی که قابلیت ارتجاعی بافتهای نرم را افزایش میدهند، می توان انعطاف پذیری را در هر سنی افزایش داد( برگز، رابرت ای[17] 1390). بنا بر نظر هیوود (1993) کاهش فعالیتهای حرکتی در بزرگسالان معرف کاهش انعطاف پذیری آنها می شود بنابراین، کاهش انعطاف پذیری در کودکان و بزرگسالان صرفا به دلیل روند رشد نیست، بلکه از طرفی هم میتواند به دلیل عدم تمرین ویژه جهت توسعه انعطاف باشد.

نوجوانان مستعد ابتلا به حالات پراسترس فیزیکی می باشند، خم شدن روی صندلی ، حمل کردن کیف و کوله پشتی های سنگین بر اصلی ترین دلایل بروی استرس هایفیزیکی در نوجوانان می باشد. نوجوانان دراین مرحله از زندگیشان اغلب از مشکلات مربوط به فعالیت استاتیکی عضله در عذابند. (کریستوفر،ا اوسوالد و استانلی باسکو[18] 1998)

تمرینات انعطاف پذیری معمولا جهت تکمیل تمرینات گرم کردن انجام می شود و برای افرادی که از نظر انعطاف پذیری ضعیف هستند و یا مشکلات عضلانی ومفصلی مثل کمردرد دارند، اهمیت بیشتری دارد.این تمرینات باید به آهستگی انجام شوند. حرکات کششی سریع خطرناک هستند و می تواند منجر به کشیدگی یا گرفتگی عضله (اسپاسم[19]) شود (ویلمور، گ و کاستیل، د[20] 1994).

به منظور توسعه انعطاف پذیری، روشهای كششی مختلفی ارائه شده اند كه محققین بطور كلی آنها را به سه دسته ایستا، پویا و[21] PNF تقسیم نموده اند . روش كششی ایستا عبارت است از كشیدن عضله تا نقطه احساس مقاومت و حفظ این وضعیت به مدت 6 تا 60 ثانیه شیوه كششی پویا، متضمن حركات تابی یا فعال می باشد. در این نوع كشش، گروه عضلات در حالت كشیدگی نگه داشته نمی شوند، بلكه از حركات پویای مكرر در یك زمان كوتاه استفاده می شود . به عقیده كنت و وس، PNF عبارت است از تسریع یا توسعه مكانیسمعصبی، عضلانی از طریق تحریك گیرنده های عمقی. (سایت تخصصی ورزش[22])
از رایج ترین روشهای PNF كه ورزشكاران در تمرینات خود مورد استفاده قرار می دهند، روش [23]SRHR است كه به عقیده برخی محققین انعطاف پذیری را بیش از سایر روشهای كششی معمول PNF افزایش می دهد . روش SRHR شامل انقباض ایستای عضلات مخالف ، پس از انقباض عضلات موافق است و از آنجاییكه هر دو گروه عضلانی موافق و مخالف در این روش منقبض می شوند، با تحریك گیرنده های عمقی درون عضلانی از طریق بازداری اتوژنیك و بازداری دوسویه

موجب انبساط (راحتی)درعضله تحت كشش می شود(فهیمی،ف1379).
متون متعددی كه از روش SRHR استفاده كرده اند، هر كدام زمانهای متفاوتی را برای نگهداری[24] MVIC توصیه نموده اند . در حالیكه برخی از متون زمان مشخصی را برای MVIC ذكر نكرده اند ، برخی از محققین 3 ثانیه MVIC را در روشهای مختلف PNF مورد حمایت قرار داده اند. در مطالعات دیگر 5 ثانیه و 6 ثانیه MVIC نیز مورد استفاده قرار گرفته است. بعلاوه، ابهام وقتی بیشتر می شود كه محققان 7 ثانیه ، 7 تا 8 ثانیه ، 10 ثانیه ، 15 ثانیه و حتی تا بیش از 20 ثانیه MVIC را نیز بکار برده اند (سایت تخصصی ورزش).

[1] Anderson Bob

[2] Laurence.E.Holt

[3] Chapman.E.A.derries

[4] R.swezey

[5] Corbin.Charles

[6] Lindsey Ruth

[7] Still.M.C

[8] Verkhoshanshg

[9] Hoeger.Werner & Hoeger Sharon

2-3-1- زرتشتیان و حکومت های ایران پس از اسلام ……………………………………… 17

2-3-1-1- آل بویه و زرتشتیان…………………………………………………………………….. 18

2-3-1-2- غزنویان و زرتشتیان……………………………………………………………………. 19

2-3-1-3- سلجوقیان و زرتشتیان………………………………………………………………… 20

2-3-1-4- وضعیت اجتماعی زرتشتیان تا استقرار مغولان در ایران…………………… 20

2-3-2- رابطه مسلمانان ایران با زرتشتیان…………………………………………………….. 21

2-3-2-1- آزادی های فردی زرتشتیان ایران…………………………………………………. 21

2-3-2-2- آزادی های مذهبی زرتشتیان……………………………………………………….. 22

2-3-2-3- واکنش و عکس العمل زرتشتیان ایران در مقابل مسلمانان………………… 23

2-3-3- اماکن مذهبی زرتشتیان…………………………………………………………………… 25

2-3-3-1- شهرهایی که اماکن مذهبی فعال داشته اند…………………………………….. 25

2-3-3-2- دلایل دوام و پایداری اماکن مذهبی زرتشتیان………………………………… 26

2-3-3-3- دلایل زوال و تعطیلی اماکن مذهبی زرتشتیان………………………………… 25

2-3-4- اوضاع فرهنگی زرتشتیان ایران………………………………………………………… 27

2-3-4-1- خدمات فرهنگی زرتشتیان………………………………………………………….. 28

2-3-4-2- شخصیت های فرهنگی زرتشتیان…………………………………………………. 29

2-3-5- مهاجرت زرتشتیان………………………………………………………………………….. 30

2-3-5-1- نظریه های مختلف درباره مهاجرت زرتشتیان…………………………………. 30

2-3-5-2- دوره های مختلف و انگیزه های مهاجرت زرتشتیان…………………………. 32

فصل سوم: مسیحیان

3- مسیحیان……………………………………………………………………………………………….. 34

3-1- پیشینه مسیحیت در ایران…………………………………………………………………… 35

3-1-1- نظریه هایی پیرامون سابقه ظهور و حضور مسیحیت در ایران………………… 35

3-1-2- وضعیت مسیحیان در ایران بعد از دوره ساسانی…………………………………… 36

3-2- جغرافیای مسیحیان ایران……………………………………………………………………. 38

3-2-1- فارس و خوزستان……………………………………………………………………………. 38

3-2-2- سیستان و کرمان……………………………………………………………………………. 39

3-2-3- خراسان…………………………………………………………………………………………. 39

3-3- مسیحیان و حکومت های ایران پس از اسلام…………………………………………… 40

3-3-1- رابطه حکومت ها با مسیحیان……………………………………………………………. 40

3-3-1-1- آل بویه و مسیحیان…………………………………………………………………….. 42

3-3-1-2- غزنویان و مسیحیان……………………………………………………………………. 43

3-3-1-3- سلجوقیان و مسیحیان………………………………………………………………… 43

3-3-1-4- وضعیت اجتماعی مسیحیان تا استقرار مغولان در ایران…………………… 46

3-3-2- رابطه مسلمانان با مسیحیان……………………………………………………………… 50

3-3-2-1- آزادی های مذهبی مسیحیان……………………………………………………….. 50

3-3-2-2- آزادی های فردی و اجتماعی مسیحیان………………………………………….. 50

3-3-3- اوضاع فرهنگی مسیحیان ایران………………………………………………………… 52

3-3-3-1- خدمات فرهنگی مسیحیان…………………………………………………………… 52

3-3-3-2- شخصیت های فرهنگی مسیحیان…………………………………………………. 53

3-3-3-3- اقدامات فرهنگی مسیحیان………………………………………………………….. 54

3-3-4- اماکن مذهبی مسیحیان…………………………………………………………………… 54

3-3-5- دلایل مهاجرت مسیحیان…………………………………………………………………. 57

3-3-5-1- حاکمیت ترکان……………………………………………………………………………. 57

3-3-5-2- حمله مغول…………………………………………………………………………………. 57

3-3-5-3- زبان و فرهنگ…………………………………………………………………………….. 58

فصل چهارم: یهودیان

4- یهودیان…………………………………………………………………………………………………. 60

4-1- پیشینه یهودیان ایران…………………………………………………………………………. 61

4-1-1- سابقه، اصالت، و خاستگاه یهودیان ایران…………………………………………….. 61

4-2- جغرافیای یهودیان ایران………………………………………………………………………. 62

4-2-1- مراکز یهودی نشین ایران………………………………………………………………… 62

4-2-2- جمعیت یهودیان ایران…………………………………………………………………….. 65

4-3- وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی یهودیان ایران………………………………….. 66

4-3-1- یهودیان و حکومت های ایران پس از اسلام………………………………………… 66

4-3-1-1- غزنویان و یهودیان………………………………………………………………………. 67

4-3-1-2- آل بویه و یهودیان……………………………………………………………………….. 68

4-3-1-3- سلجوقیان و یهودیان…………………………………………………………………… 69

4-3-1-4- وضعیت اجتماعی یهودیان تا استقرار مغولان در ایران……………………… 70

4-3-2- رابطه مسلمانان با یهودیان………………………………………………………………… 71

4-3-2-1- آزادی های فردی یهودیان……………………………………………………………. 71

4-3-2-2- آزادی های اقتصادی یهودیان……………………………………………………….. 72

4-3-2-3- آزادی های مذهبی یهودیان………………………………………………………….. 74

4-3-2-4- نگرش عمومی مسلمانان نسبت به یهودیان ……………………………………. 75

4-3-3- اوضاع فرهنگی یهودیان ایران………………………………………………………….. 78

4-3-3-1- خدمات فرهنگی یهودیان…………………………………………………………….. 78

4-3-3-2- شخصیت های فرهنگی یهودیان……………………………………………………. 79

4-3-4- مهاجرت یهودیان از ایران………………………………………………………………… 80

4-3-4- 1 – دلایل مهاجرت یهودیان…………………………………………………………….. 8

فصل پنجم: مقایسه و جمع بندی از وضعیت اقلیت های دینی

5- مقایسه و جمع بندی از وضعیت اقلیت های دینی…………………………………………. 81

5-1- وضعیت عمومی اقلّیت های دینی ایران از سده چهارم تا هفتم هجری………… 82

5-2- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………… 88

5-3- منابع………………………………………………………………………………………………….. 90

1-1-مقدمه

حضرت محمد(ص) با استناد به آیه «لا اِکراهَ فِی الدّینِ قَد تَبَیَّنَ الرُّشدُ مِنَ الغَیِّ»(قرآن کریم،سوره بقره،آیه 156)

هیچ گاه عقیده خود را به کسی تحمیل نکرد و برای مخالفان و معاندان از تمام مذاهب زرتشتی، یهودی و مسیحی تا زمانی که خطری و تهدیدی برای اسلام نبودند، احترام قائل بودند، و حقوق آن ها را برابر دستورات شرع استیفا می نمودند.

با فتح ایران توسط مسلمانان گروه های مذهبی ایرانی اعم از یهودی، مسیحی و زرتشتی به عنوان اهل ذمه تحت پوشش و حمایت حکومت های اسلامی قرار گرفتند. این گروه های مذهبی در طول تاریخ ، بعد از حضور اسلام در ایران ، فراز و فرودهایی را تجربه کرده اند . حکومت های اسلامی در ایران به تبعیت از سیره پیامبر و ائمه معصومین در برخورد با اقلیت های دینی، منعطف و مهربان بودند، هر چند در این دوره ها افراط و تفریط هایی در تعامل با اقلیت های دینی بعضاً صورت می گرفته است ، ولی موضع حکومت های ناب اسلامی در مواجهه با اقلیت های دینی در ایران و خارج از ایران، تحت الشعاع بینش اسلامی و نگرش حکومتی بوده است. بعضی زمان ها این تعامل مثبت و توأم با مدارای زمام داران حکومت اسلامی بوده ، به نحوی که برای دین داران متعصب در بدنه حکومت ایجاد نگرانی می کرد . این شیوه یادآور منشور حکومتی حضرت علی (ع) به مالک اشتر نخعی می باشد که فرمود ای مالک:

«الناس، فانهم صنفان، ام اخُ لک فی الدین و اما نظیرا لک فی الخلق»(نهج البلاغه ،نامه59) مردم دو گروهند، یا برادر دینی تو هستند و یا در خلقت شبیه(هم نوع) تو می باشند با هر دو گروه عدالت پیشینه کن و رأفت پیش گیر. در بعضی از زمان ها اقلیت های دینی مغضوب حکومت و زمام داران قرار می گرفتند، که در این پایان نامه سعی بر این است که سیر تاریخی اوضاع اقلیت های دینی ایران در سده های چهارم تا هفتم هجری با استناد به کتب تاریخی و ادبی و سفرنامه ها مورد بررسی قرار گیرد.

سوالاتی که در این پایان نامه باید جواب داده شود این است که:

1- آیا شیوه تعامل حکومت ها در این سده ها (چهارم ه . تا هفتم هجری) با اقلیت های دینی یکسان بوده است یا خیر؟

2- تأثیر گذاری اقلیت های دینی(مسیحی، یهودی و زرتشتی) بر سیاست، فرهنگ جامعه ایران چگونه بوده است؟

3- مدارای مردم با اقلیت های دینی و آزادی های دینی و فردی آن ها در طول این سده ها (چهارم هجری تا هفتم هجری) چگونه بوده است؟

نگارنده با استناد به کتب تاریخی و ادبی و جغرافیایی اعم از قدیم و جدید تلاش کرده است که تاریخچه، جفرافیا، رابطه اقلیت های دینی با حکومت ها، رابطه مردم با اقلیت ها، آزادی ها و اماکن مذهبی، مهاجرت و دلایل مهاجرت اقلیت های دینی را مورد کنکاش قرار داده تا پژوهشی دقیق هر چند مختصر در اختیار خوانندگان این پایان نامه قرار گیرد.در این پایان نامه وضعیت سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی اقلیت های دینی از سده (چهارم هجری تا هفتم هجری) بررسی شده ، و به سؤالاتی که در ذهن خواننده ، پیرامون اوضاع سیاسی، مذهبی، آزادی ها، خدمات و شخصیت های فرهنگی اقلیت های دینی ( مسیحی ، یهودی و زرتشتی ) مطرح است ، پاسخی در حد توان داده شده است. از آنجا که شیوه کار کتابخانه ای و توصیفی بوده است ، بنابراین نگارنده برای جمع آوری منابع دست اول خصوصاً قرن های چهارم و پنجم بامشکلات زیادی روبرو بوده است .

1 – 2 – بیان مسئله

با ظهور اسلام در ایران اقلیت های دینی ( یهودی ، مسیحی و زرتشتی ) وضعیت های متفاوتی را تجربه کرده اند . این گروه های سه گانه، توانستند با سپردن تعهداتی به جامعه اسلامی که در آن جزیه و مالیات سرانه شرط لازم بود ، در سرزمین های اسلامی از جمله ایران به حیات سیاسی و اجتماعی خود ادامه دهند . با آغاز حکومت آل بویه تغییرات مثبتی در روند زندگی اقلیت های دینی ایران به وجود آمد، که ناشی از مدارای مذهبی سلاطین آل بویه با این گروه ها بود . در این دوره مسلمانان اعم از شیعه و سنی با زرتشتیان ، مسیحیان و یهودیان روابط حسنه و دوستانه ای داشته اند ، به گونه ای که تعامل مسلمانان با اقلیت های دینی با توجه به محدودیت هایی که برای آن ها پیش بینی شده بود به راحتی انجام می گرفت و در نهایت حسن همجواری باهم زندگی می کردند . این روابط به حدی صمیمی و بر اساس اعتماد بود که حتی عضد الدوله دیلمی پادشاه آل بویه از میان اقلیت های دینی خصوصاً مسیحیان برای خود مشاورانی انتخاب کرده بود . با شروع دوره ترکان به ویژه در دوره غزنویان روابط مبتنی بر تعصب مذهبی سخت گیرانه بود . به نحوی که گروه های غیر سنی به طور جدی مورد ایذا و اذیت قرار می گرفتند . این روند تا ظهور حکومت سلجوقی ادامه پیدا کرد . دردوره سلجوقی اقلیت های دینی ملزم به پرداخت جزیه و برخی محدودیت ها از جمله داشتن اسلحه و یا بستن غیار برای شناسایی از مسلمانان بودند . دربسیاری از شهرهای امپراطوری نظیر بغداد ، نیشابور ، همدان ، اصفهان ، نهاوند و شیراز ، اقلیت های دینی به صورت پراکنده زندگی می کردند . هرچند گاهی احساسات نامطلوبی از طرف مردم علیه اقلیت ها ظهور می کرد ولی روی هم رفته وضعیت آن ها در دوره سلجوقی قابل قبول و رضایت بخش بوده است . به طوری که یهودیان به راحتی به دادو ستد و تجارت می پرداختند و به آن ها سخت گیری نمی شد و تبعیض و تمایزی هم علیه آن ها قایل نبودند .

1 – 3 – پرسش های تحقیق