…………. 11

2-1-3. شاخص های کمی و کیفی علم………………………………………………………………….. 12

2-1-3-1. استناد…………………………………………………………………………………………………………. 12

2-1-3-2. انواع استناد در مطالعات تحلیل استنادی………………………………………………………………….. 14

2-1-4. رفتار استنادی…………………………………………………………………………………………………. 15

2-1-4-1. نظریه های رفتار استنادی…………………………………………………………………… 16

2-1-4-1-1. نظریه هنجاری استناد …………………………………………………………………………….. 17

2-1-4-1-2 . رهیافت ساختار اجتماعی رفتار استنادی……………………………………….. 18

2-1-4-1-3. نظریه چند بعدی استناد……………………………………………………………….. 19

2-1-4-1-4. سایر تحلیل ها………………………………………………………………………………… 21

2-1-5. پیچیدگی انگیزه های استناد……………………………………………………………….. 22

2-1-6. انگیزه های عدم استناد…………………………………………………………………………… 23

عنوانصفحه

2-1-7. روش های بررسی انگیزه های استناد……………………………………………………….. 24

2-1-7-1. بررسی رفتاراستنادی بر اساس میزان استفاده ازمنابع مورد استناد……………………….. 27

2-1-8. نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………. 30

2-2. پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………….. 32

2-2-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 32

2-2-2. تولید علم در ایران……………………………………………………………………………………. 33

2-2-2-1. اثرگذاری علم ایران……………………………………………………………………. 35

2-2-2-2. تولید علم ایران در حوزه شیمی……………………………………………………………. 36

2-2-2-2-1. اثرگذاری مقالات ایران درحوزه شیمی……………………………………………….. 38

2-2-3. ارزش استنادها به آثارایرانی به طور كلی و در حوزه شیمی ………………………… 39

2-2-4. بررسی ارزش استنادها درجهان…………………………………………………………………… 40

2-2-4-1. سنجش ارزش استنادی بر پایه نوع استناد………………………………………… 40

2-2-4-2. سنجش ارزش استنادی بر پایه جایگاه استناد …………………………………… 44

2-2-4-3. سنجش ارزش استنادی بر پایه بسامد متنی استناد…………………………….. 47

2-2-5. بررسی انگیزه های استناد……………………………………………………………………………. 48

2-2-6. بررسی انگیزه های عدم استناد…………………………………………………………. 49

2-2-7. خود استنادی………………………………………………………………………………………….. 49

2-2-8. نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………….. 51

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

3-1. مقدمه………………………………………………………………………………………….. 55

3-2. روش پژوهش……………………………………………………………………………………….. 55

3-3. جامعه پژوهش …………………………………………………………………………………… 55

3-4. منبع و ابزار گردآوری داده ها………………………………………………………….. 56

3-5. روش گردآوری داده ها……………………………………………………………………. 57

3-5-1. تولیدات علمی ایران…………………………………………………………………… 57

3-5-2. استنادها به مقالات ایران………………………………………………………….. 57

3-6 . تعاریف عملیاتی……………………………………………………………………………… 58

3-7. ابزار تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………. 60

3-8. روش تجزیه وتحلیل داده ها………………………………………………………… 60

عنوانصفحه

3-8-1 . روش محاسبه شاخص ها……………………………………………………………………. 60

3-8-1-1. شاخص بسامد متنی استناد …………………………………………………………… 60

3-8-1-2. شاخص سهم استناد متنی……………………………………………………………. 61

3-8-1-3. شاخص جایگاه استنادی ……………………………………………………….. 61

3-8-1-3-1. ارزش گذاری مقالات بر اساس شاخص جایگاه استنادی…………………… 62

3-8-1-4. ضریب تاثیر مجلات استنادكننده ………………………………………………….. 63

3-8-1-5. كنترل متغیر خوداستنادی در نتایج پژوهش …………………………………… 63

فصل چهارم: یافته ها

4-1. مقدمه…………………………………………………………………………………. 65

4-2. یافته های توصیفی………………………………………………………………… 65

4-3. بررسی رابطه ی میان فراوانی استناد و بسامد متنی استناد ……………………….. 67

4-4. وضعیت سهم استناد متنی مقالات ایرانی حوزه شیمی ……………………….. 69

4-5. بررسی رابطه ی میان فراوانی استناد و سهم استناد متنی……………………………. 70

4-6. وضعیت مقالات ایرانی به لحاظ شاخص جایگاه استنادی……………………………. 70

4-7. بررسی رابطه ی بین فراوانی استناد و ارزش جایگاهی استناد ……………………….. 73

4-8. بررسی رابطه ی بین بسامد متنی استناد و ارزش جایگاهی استناد………………….. 74

4-9. مقالات برتر…………………………………………………………………………… 75

4-9-1. رتبه بندی مقالات برتر به لحاظ سهم استناد متنی…………………………… 75

4-9-1-1. رتبه بندی نویسندگان ایرانی به لحاظ شاخص سهم استناد متنی ……………………….. 77

4-9-2 . برترین مقالات به لحاظ شاخص استناد ………………………………………. 79

4-12-3. برترین مقالات به لحاظ شاخص بسامد متنی استناد……………………. 81

4-9-3-1. نویسندگان برتر به لحاظ شاخص بسامد متنی استناد…………… 83

4-9-4. مقالات برتر به لحاظ شاخص جایگاهی استناد…………………………………….. 84

4-9-5. برترین مقالات در چهار شاخص مورد بررسی……………………………………. 86

4-10. رابطه میان ارزش سهم استناد متنی مقالات ایرانی و ضریب تاثیر مجلات استناد كننده 88

4-11. رابطه میان جایگاه استنادی مقالات ایرانی و ضریب تاثیر مجلات

استناد كننده ………………………………………………………………………… 88

4-12. رابطه میان فراوانی استناد مقالات ایرانی و ضریب تاثیر مجلات استناد كننده …………… 89

عنوانصفحه

فصل پنجم: بحث،نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1. مقدمه…………………………………………………………………… 91

5-2. آیا رابطه معنی داری میان فراوانی استناد به مقالات شیمیدانان ایرانی و بسامد متنی استناد آنها وجود دارد؟ 91

5-3. وضعیت مقالات ایرانی حوزه شیمی به لحاظ شاخص سهم استناد متنی چگونه است؟.. 94

5-4. آیا رابطه معنی داری میان فراوانی استناد به مقالات ایرانی و سهم استناد متنی آنها وجود دارد؟ 97

5-5. فراوانی استناد به مقالات ایرانی به لحاظ ارزش جایگاه استنادی آنها چگونه است؟………. 98

5-6. آیا رابطه معنی داری میان فراوانی استناد به مقالات ایرانی و ارزش جایگاه استنادی آنها وجود دارد؟ 102

5-7. آیا رابطه معنی داری میان بسامد متنی استناد به مقالات ایرانی و ارزش جایگاه استنادی آنها وجود دارد؟ 104

5-8. برترین مقالات ایران در شاخص های مورد بررسی این پژوهش کدامند؟……………………….. 105

5-9. آیا رابطه معنی داری بین سهم استناد متنی مقالات ایرانی و ضریب تاثیر مجلات استناد کننده به آنها وجود دارد؟ 107

5-10. آیا رابطه معنی داری بین ارزش جایگاه استنادی مقالات ایرانی و ضریب تاثیر مجلات استناد کننده به آنها وجود دارد؟ 108

5-11. آیا رابطه معناداری بین فراوانی استناد به مقالات ایرانی و ضریب تاثیر مجلات استناد کننده به آنها وجود دارد؟ 109

5-12. نتیجه گیری…………………………………………………….. 111

5-13. پیشنهادهای كاربردی……………………………………………. 113

5-14. پیشنهادهایی برای پژوهش های آینده………………………………………….. 114

منابع و مآخذ

منابع فارسی…………………………………………………. 116

منابع انگلیسی 119

کلیات

عصاره اندیشه و نگرش محققین یا حاصل یافته های پژوهشی آنان در قالب کتاب یا مقاله مجلات به ظهور می رسد. در سال های اخیر در نمایه های استنادی معتبر، شاخص مقالات ایران به لحاظ کمی به موفقیت های چشمگیری دست یافته است اما این شاخص کیفیت و اثر گذاری مقالات را نشان نمی دهد.

موسسه تامسون رویترز (آی.اس.آی.سابق) شاخص هایی مانند شمار استنادها، ضریب تأثیر و درصد مدارک استناد شده را برای نشان دادن جنبه های مختلف اعتبار مقالات علمی به کار می برد. میزان استناد به عنوان شاخص پایه معرفی شده است و اثرگذاری مقاله با آن سنجیده می شود. با این حال، شمار استنادها نمی تواند به طور مطلق برای سنجش اعتبار آثار به کار رود زیرا انگیزه های متفاوتی در استناد یا عدم استناد به یک مقاله دخیل هستند.

همچنین شرایط اجتماعی، نوع مخاطبان، دامنه و هدف نوشته، نوع رشته موضوعی، مشکلات زبانی و غیره می تواند رفتار استنادی نویسندگان را تحت تاثیر قرار دهد (حری و شاهبداغی،1383). تحلیل انگیزه های استنادی با استفاده از روش های مصاحبه و پرسشنامه به دلیل ذهنی بودن و داوری فردی تحلیل گر، از فردی به فرد دیگر ممكن است به نتایج متفاوتی منجر شود. لذا بررسی این انگیزه ها با استفاده از روش های تحلیل محتوا و تحلیل بافتار مورد توجه محققین قرار گرفت. روش تحلیل بافتار، سنجه ای عینی تر را در اختیار محقق قرار می دهد. در روش تحلیل بافتار، نمی توان به همه استناد ها ارزشی برابر داد. از معیارهایی که در این روش می تواند ما را در تعیین ارزش استنادها و در نتیجه تعیین اعتبار مقالات استناد شونده کمک کند، نوع استناد، جایگاه استناد در مقاله استناد کننده و بسامد متنی استناد آنها است. کاربرد این سه معیار در تعیین ارزش استنادها بر این پیش فرض استوار است که استنادی که به تایید محتوا، روش و نتایج مقاله مورد استناد می پردازد نشان دهنده اهمیت و ربط موضوعی مقاله مورد استناد می باشد و استناد هایی که سهم عمده ای در یک مقاله دارند در بخش های بحث، روش و نتیجه گیری مقاله به دفعات مورد استفاده قرار می گیرند، در حالی که استنادی که فقط جنبه آگاهی بخشی دارد تنها در بخش مقدمه یا پیشینه مورد اشاره قرار می گیرد (بورمن و دانیل،2008. هو، لی و نیو،2011 ). همچنین مقاله ای که اثرگذاری بیشتری بر استناد گر دارد، به احتمال، به دفعات در آن متن مورد استناد قرار می گیرد.

بنابراین با توجه به آن که استناد نمی تواند به تنهایی معرف اعتبار اثر باشد لازم است ازشاخص های دیگری مانند بسامد متنی استناد و جایگاه استناد برای مطالعه جنبه های كیفی این شاخص استفاده نمود. با ارزش گذاری استنادها به این روش می توان به ابداع و آزمون شاخص های جدیدی پرداخت كه به متخصصان علم سنجی در ارزیابی عادلانه تر و به دور از قضاوت های شخصی كمك می كند.

از سوی دیگر، با توجه به اینکه با استفاده از این شاخص ها می توان مقالات مشابه را از لحاظ موضوعی شناسایی کرد، می توان در بازیابی اطلاعات از این شاخص ها استفاده نمود. آشكار است کاربرد این شاخص ها بازیابی مقالات را کاهش می دهد اما دقت جستجو بالا رفته و به بازیابی مقالات مرتبط تر خواهد انجامید (هرلچ،1978).

1-2-بیان مساله

رشد روزافزون تولید علم ایران و استناد به آنها در دو دهه اخیر توسعه علمی ایران را نوید داده است. با این حال، بسیاری از صاحب نظران ایرانی بر این باورند که از آنجا که سنجه های کمی نمی تواند نمایانگر کیفیت علم و توسعه علمی باشد، نباید در ارزیابی پژوهش ها به کار گرفته شوند (برای نمونه داوری اردکانی(1386؛ یلپانی،1387الف و ب). به این ترتیب، کاربرد سنجه ها و روش های کمی علم سنجی در ارزیابی محققان کشور مورد سوال قرار گرفته است. با توجه به آن که روش های کیفی مانند ارزیابی بوسیله داوران، فرایندی بسیار هزینه بر، طولانی و در برخی موارد ذهنی است، محققان علم سنجی بر آن هستند تا با رفع کاستی های سنجه های کمی موجود، به سنجه هایی هر چه کیفی تر دست یابند.

یکی از ویژگی هایی که می تواند در ارزیابی سطح کیفی استنادها به کار گرفته شود، جایگاه رویداد استناد است. ارزش هر استناد می تواند با توجه به جایگاه آن متفاوت باشد. استنادهایی که در ارکان اصلی و مهم مقاله مورد استفاده قرار می گیرند مانند استنادهای روش شناختییا استناد مقایسه ای(در بخش بحث و نتیجه گیری) ارزش بسیار بالاتری دارند (كانو،1989). در مقابل، استنادهای مفهومی که به هدف تبیین یا تعریف یک مفهوم یا صرفا آگاهی رسانی درباره ادبیات رشته صورت گرفته اند و در بخش های نسبتا کم اهمیت تر تحقیق مانند پیشینه و مقدمه رخ داده اند، ارزش پایینی دارند (تنگ و سیفر،2008). بنابراین، جایگاه استناد می تواند نشانگر عمق استفاده از منبع مورد استناد و میزان اثرگذاری آن بر اثر و در نهایت بر پیشبرد علم باشد. علاوه بر این، بسامد متنی استناد نیز می تواند بیانگر گستره استفاده از یک اثر در مدرک استناد کننده بوده و گوشه ای دیگر از ارزش استناد را بازتاب دهد. آشکار است که مقالاتی که از بسامد متنی استناد برابری برخوردار باشند، با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. زیرا ممکن است در مقالاتی با اندازه، موضوع و نوع متفاوت مورد استناد قرار گرفته باشند که همه این عوامل بر پتانسیل ارجاع مقاله استنادکننده تاثیرگذار است. بنابراین لازم است بسامد متنی استناد بر اساس پتانسیل ارجاع مقاله به هنجار شود. در این پژوهش، برای نخستین بار سهم استناد متنی، که عبارت است از نسبت بسامد متنی مقاله استناد شونده به پتانسیل ارجاع متنی مقاله استنادکننده، به عنوان شاخصی جهت تعیین ارزش استنادی مقالات ایرانی معرفی و محاسبه می شود.

از این رو، در پژوهش حاضر استنادها به مقالات ایرانی در حوزه شیمی بر اساس سه شاخص جایگاه استنادی، بسامد متنی استناد و سهم استناد متنی ارزش گذاری گردیده و اعتبار مقالات ایرانی بر پایه آنها مورد سنجش قرار خواهد گرفت. بدلیل اشتهار نویسندگان ایرانی به بالا بودن خوداستنادی در مقالات (جوكار،گل تاجی، 1389؛كوشا، طباطبایی، 1388؛ مردانی، نیك كار،1388؛ قانع، 1388)، در این پژوهش تحلیل شاخص ها قبل و بعد از حذف خود استنادی محاسبه گردیده تا تاثیر این عامل بر نتایج تا حدودی کنترل گردد.

همچنین، رابطه بین فراوانی استنادها و استنادهای ارزش گذاری شده مورد مطالعه قرار خواهد گرفت تا روشن شود آیا مقدار مطلق استنادها می تواند ارزش استنادی مقالات را پیش بینی کند. رابطه ضریب تاثیر مجلات استنادکننده از یک سو و بسامد متنی استناد و جایگاه استنادی مقالات استناد شونده نیز از سوی دیگر، بررسی خواهند شد تا روشن شود آیا مقالاتی که ارزش استنادی بالاتری دریافت داشته اند، در مجلات معتبرتر مورد استناد قرار گرفته اند.