2-4-5- طبقه پنجم: پیشگیری اجتماعی و پیشگیری وضعی………………….. 17

2-4-6- طبقه‏بندی ششم: پیشگیری دفاعی و پیشگیری رهایی بخش یا آزادی بخش…………19

2-5- فایده و امكان پیشگیری………………………………… 19

2-6- اصول حاكم بر امكان پیشگیری…………………………………. 20

2-7- محدودیت ها و موانع پیشگیری…………………………………. 21

2-8- مراحل و عملیات اساسی جهت پیشگیری…………………………… 23

2-9- عملیاتی كردن پیشگیری و مدیریت آن………………………………. 31

2-10- پیشگیری از بزهكاری در ایران………………………………… 36

2-11- جایگاه پیشگیری از بزهكاری در قوانین ایران و اهمیت پرداختن به آن…………..39

فصل سوم: بررسی ساختار، اهداف، وظایف و مسئولیتهای رفاه و تامین اجتماعی…..43

3-1- تاریخچه تشكیل وزارت رفاه………………………………… 44

3-2- تشكیلات سازمانی وزارت رفاه و شرح وظایف آنها……………………………….. 45

3-2-1- معاونت حقوقی و مجلس…………………………………… 45

3-2-2- معاونت هماهنگی و نظارت………………………………….. 47

3-2-3- معاونت هدفمند نمودن یارانه ها و رفاه اجتماعی…………………. 48

3-2-4- معاونت توسعه مدیریت………………………………….. 49

3-2-5- دفتر فناوری اطلاعات شرح وظایف دفتر وظیفه اصلی…………… 51

3-2-6- اداره كل روابط عمومی و امور بین الملل……………………… 53

3-2-7- حراست شرح وظایف وظیفه اصلی…………………………………. 54

3-3-9- معاونت سیاستگذاری و برنامه ریزی…………………………………. 55

3-3-10- دفتر هماهنگی مجامع اسلامی…………………………………. 56

3-3-11- دبیرخانه شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی…………………… 57

3-3-12- دبیرخانه تخلفات اداری و گزینش…………………………………… 57

3-3- سازمانهای تابعه وزارت رفاه و شرح وظایف آنها…………………… 58

3- 3-1 سازمان بهزیستی…………………………………. 58

3-3-2- سازمان بیمه خدمات درمانی…………………………………. 58

3-3-3- صندوق بازنشستگی كشوری…………………………………. 59

3-3-4- صندوق تامین اجتماعی…………………………………. 60

3-3-5- صندوق بیمه اجتماعی روستائیان وعشایر………………………. 61

3-4- چشم انداز و مأموریت وزارت رفاه و تأمین اجتماعی با رویكرد به پیشگیری از بزهكاری…….64

3-5- شاخصهای تحقق چشم انداز وزارت رفاه و تأمین اجتماعی………….. 64

3-5-1- عنوان شاخص رفاه اجتماعی…………………………………. 64

3-5-1-1- روش محاسبه میزان رفاه اجتماعی در سطح جامعه…………. 65

3-5-2- عنوان شاخص آسیب های اجتماعی…………………………………. 65

3-5-2-1- فرمول محاسباتی و فرآیند محاسبه شاخص……………… 66

3-5-2-1-1- شیوع طلاق…………………………………. 66

3-5-2-1-2- شیوع اعتیاد………………………………… 66

3-5-2-1-3- شیوع اقدام به خودكشی…………………………………. 67

3-5-2-1-4- شیوع كودك آزاری…………………………………. 68

3-5-3- عنوان شاخص خط فقر شدید…………………………………. 68

3-5-3-1- فرمول محاسباتی و فرآیند شاخص……………………….. 68

3-5-4- عنوان شاخص بیمه اجتماعی…………………………………. 69

3-5-4-1- فرمول محاسباتی و تعریف مفهومی آن………………… 69

3-5-4-2- فرآیند محاسبه شاخص……………………………………70

3-5-5- عنوان شاخص: بیمه درمان…………………………………. 70

3-5-5-1- فرمول محاسباتی و تعریف مفهومی آن……………………… 70

3-5-5-2- فرآیند محاسبه شاخص…………………………………… 71

3-6- مسائل و موضوعات استراتژیك وزارت رفاه و تأمین اجتماعی با رویكرد پیشگیری از بزهكاری………71

3-6-1- در حوزه عمومی…………………………………. 71

3-6-2- در حوزه حمایتی و توانبخشی…………………………………. 73

3-6-3- در حوزه بیمه ای…………………………………. 75

3-6-4- حوزه امدادی…………………………………. 76

3-7- توصیف و تحلیل وضعیت موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی……….. 77

3-7-2- توصیف و تحلیل وضعیت موجود در حوزه حمایتی و توانبخشی………. 79

3-7-2-1- آسیب های اجتماعی…………………………………. 79

3-7-2-2- زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار…………………………. 85

3-7-2-3- سازمان های مردم نهاد………………………………… 87

3-7-2-4- فقرزدایی…………………………………. 88

3-7-2-5- توانمندسازی…………………………………. 90

3-7-2-6- نظام پرداخت یارانه ها……………………………….. 90

3-1- روش های مبتنی بر شناسایی گروههای هدف…………….. 91

3-7-2-6-1- تحلیل وضعیت موجود……………………….. 92

3-8-3- توصیف و تحلیل وضعیت موجود حوزه امدادی……………………. 93

3-8-4- توصیف وضعیت موجود در حوزه بیمه های اجتماعی………………. 94

3-8-5- توصیف وضعیت موجود در حوزه بیمه درمان………………………. 100

3-8-6- توصیف وضعیت موجود حوزه منابع انسانی………………… 101

3-9- تحلیل نهایی وضعیت موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی…………… 103

3-10- اهداف میان مدت وزارت رفاه و تامین اجتماعی………………………….. 107

3-11- اهداف میان مدت و راهبردهای تحقق آن در وزارت رفاه و تامین اجتماعی……108

3-11-1- هدف: افزایش شاخص رفاه اجتماعی هر سال به میزان 8 درصد………..108

3-11-2- هدف: كاهش نرخ بروز آسیب های اجتماعی به میزان 10 درصد در هر سال……109

3-11-3- هدف: كاهش تعداد افراد زیر خط فقر شدید به میزان 80 درصد…………110

3-11-4- هدف: افزایش میزان دریافتی مستمری بگیران متناسب با نرخ تورم……….110

3-11-5- هدف: افزایش تعداد بیمه شدگان تامین اجتماعی به 80 درصد جمعیت كشور….111

3-11-6- هدف……………………………….. 111

3-11-7 هدف: افزایش كمی و كیفی پوشش بیمه درمان به 100 درصد جمعیت كشور……112

3-11-8- هدف: كاهش سهم مردم از پرداخت هزینه های درمانی به 30 درصد…………..113

3-11-9 هدف: افزایش رضایتمندی مردم از خدمات به میزان 20 درصد نسبت به اول برنامه…..113

3-11-10 هدف: افزایش دانش مداری…………………………………. 113

3-11-11 هدف: ارتقاء بهره وری سرمایه های انسانی……………………….. 114

3-11-12- هدف: بهبود ساختار و روش های انجام كار……………………….. 114

3-11-13- هدف: ارتقاء و بهبود سطح فناوری…………………………………. 115

فصل چهارم: طرح جامع وزارت رفاه و تامین اجتماعی در خصوص كنترل و پیشگیری از آسیب های اجتماعی…..116

4-1- رویكرد وزارت رفاه و تامین اجتماعی به پیشگیری از جرم…………………. 117

4-2- مستندات قانونی………………………………….118

4-2-1- جایگاه آسیب های اجتماعی در قوانین……………………………. 118

4-3- ارزیابی وضعیت موجود مشكلات اجتماعی درایران…………….. 122

4-3-1- توصیف وضعیت موجود………………………………… 123

4-3-2- تحلیل وضعیت موجود………………………………… 127

4-3-2-1- نقاط قوت……………………………….. 127

4-3-2-2- نقاط ضعف……………………………….. 128

4-3-2-3- فرصت ها………………………………..128

4-3-2-4- تهدیدها……………………………….. 130

4-4- چالشها و تنگنای اساسی و مهم (موانع پیشرو برای اصلاح موجود و اجرای برنامه های كنترل و كاهش در آینده)…….131

4-4-1- چالش در سطح خرد (مشكلات در سطح فردی و خانوادگی)………… 131

4-4-2- چالشها در سطح میانه (موانع در سطح سازمانهای مسئول و نهادهای اجرایی و…)……….132

4-4-3- چالشها در سطح كلان…………………………………. 133

4-5- سیاستها وخط مشی هایوزارت رفاه و تأمین اجتماعی در خصوص كنترل و پیشگیری از بزهكاری……134

4-5-1- رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به پیشگیری اولیه از بزهكاری……….. 134

4-5-1-1- اولویت ارتقای رفاه و پیشگیری از مشكلات اجتماعی بر كنترل و كاهش مشكلات اجتماعی……..135

4-5-1-2- برنامه های ارتقای كیفیت زندگی و رفاه اجتماعی در آحاد جامعه با رویكرد پیشگیری اولیه……….136

4-5-1-2-1- آموزش مهارتهای زندگی اجتماعی………………………………… 136

4-5-2- تأكید بر مقتدرسازی فردی (روانشناختی) و سازمانی……………… 137

4-5-2-1- اطلاع رسانی و حساس سازی در زمینه پیشگیری از آسیب های اجتماعی و خطرات ناشی از آن……….138

4-5-2-2- تقویت ساختاری دستگاه های دولتی و غیردولتی فعال در زمینه ی كاهش و كنترل مشكلات و آسیبهای اجتماعی……..138

4-5-3- تأكید بر افزایش و بهبود كیفیت حمایتهای اجتماعی………………. 139

4-5-4- تأكید بر كاهش فشارهای اجتماعی…………………….. 140

4-5-5- تأكید بر برنامه های مشاركت طلبانه و مبتنی بر اجتماعات محلی………… 140

4-5-5-1- اركان توسعه مشاركتی عبارتست از………………………………..140

4-6-رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به پیشگیری ثانویه از بزهكاری………..141

4-6-1- اولویت توانمند سازی بر حمایت صرف از گروه های آسیب دیده اجتماعی و در معرض آسیب……141

4-6-2- اهداف وزارت رفاه از توانمندسازی………143

4-6-3- برنامه ملی پیشگیری ثانویه از مشكلات اجتماعی در گروه های در معرض خطر با نظارت وزارت رفاه……..143

4-6-3-1- ساماندهی افراد شناسایی شده و ایجاد تشكل………………………143

4-6-4- رویكردهای توانمندسازی…………………………………. 144

4-7- رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری ثالث از بزهكاری…………..144

4-7-1- برنامه های كنترل و پیشگیری ثالث مشكلات اجتماعی گروه های آسیب دیده اجتماعی و بازتوانی آنها……..145

4-7-1-1- طرح اول………………………………… 145

4-7-1-1-1- خدمات ارائه شده توسط همیاران سلامت روانی و اجتماعی سازمان بهزیستی كشور……. 146

4-7-1-1-2- نقش سلامت روان در ظهوررفتارهای پرخطر……………………. 146

4-7-1-2- طرح دوم………………………………… 147

4-7-1-2-1- طرح دادگاه مدار برای معتادان……………………………….. 148

4-7-1-2-2- ترك اعتیاد به روش بستری………………………………… 148

4-7-1-2-3- ترك اعتیاد به روش اجتماع درمان مدار………………………………… 149

نتیجه و پیشنهادات…………………………………… 150

نتیجه………………………………… 151

پیشنهادات………………………………….. 153

پیشنهاد به وزارت رفاه تأمین اجتماعی…………………………………. 154

قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی…………………………………. 155

منابع و مآخذ…………………………………. 175

الف: كتب فارسی…………………………………. 175

ب: مقالات………………………………….. 176

ج: قوانین…………………………………. 177

Abstract…………………………………

چکیده:

پایان نامه حاضر به بررسی ضرورت توجه سایر حوزه های مؤثر در پیشگیری از وقوع جرم در تعامل با قوه قضائیه می پردازد. یكی از این حوزه ها توجه به نقش وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری از وقوع جرم می باشد. محور قرار دادن برنامه ها و طرح هایی كه وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به موجب قوانین و آیین نامه ها و دستورالعمل ها به منظور پیشگیری از بزهكاری انجام می دهند و نیز پاسخ گویی به این سؤالات كه این وزارتخانه چگونه و با الهام از كدام مدل پیشگیری در امر پیشگیری از بزهكاری نقش ایفا می نماید و دیگر اینكه وزارت رفاه در راستای پیشگیری از بزهكاری زنان و كودكان و طلاق و اعتیاد چه برنامه ها تدوین و ارائه می نماید از جمله اهدافی است كه پایان نامه مذكور در راستای پاسخ به آنها تدوین شده با توجه به اینكه ماهیت تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد برای جمع آوری اطلاعات موردنیاز، از روش میدانی و كتابخانه ای استفاده شده است.

با بررسی قوانین و آیین نامه كه تشریح كننده فعالیتهای وزارت رفاه و تأمین اجتماعی می باشد این نتیجه حاصل گردید كه این وزارتخانه در رهگذر برنامه های راهبردی خود و با رویكرد حمایتی، اصلاحی و با الهام پیشگیری سه مرحله ای (اولیه- ثانویه- ثالث) بلندمدت و كوتاه مدت و پیشگیری اجتماعی درصدد پیشگیری از بزهكاری می باشند. این وزارت خانه در راستای فعالیتهای خویش در پی آن است كه در مرحله اول افراد جامعه در دام علل و عوامل بزهكاری گرفتار نشوند و در مرحله دوم یعنی بعد از گرفتار شدن در دام علل و عوامل بزهكاری و انحراف با ارائه خدمات تخصصی درصدد رفع علل و عوامل مذكور برآید.

و در مرحله سوم یعنی بعد از ارتكاب بزه و منحرف شدن افراد جامعه، با ارائه فعالیتهای خویش سعی در جلوگیری از تكرار بزهكاری دارد.

مقدمه:

برنامه ریزی برای كنترل و كاهش آسیب های اجتماعی و جرایم از وظایف حاكمیت ها می باشد تا با اتخاذ تدابیر مناسب و تدوین برنامه های كاربردی بستر لازم را برای ارتقاء سلامت اجتماعی مردم و جامعه فراهم كنند. در این راستا جوامعی موفق خواهند بود كه از تمام ظرفیت های موجود در جامعه بهره بگیرند. كشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده، نیستو نخواهد بود. گرچه در ایران در حوزه پیشگیری از وقوع جرم عمدتاً برخوردهای قهری محور مداخلات بوده است اما نتایج حاصل از آن زیاد رضایت بخش نبوده كه افزایش پرونده های قضایی افزایش تعداد زندان و غیره موید نكته فوق می باشد عمدتاً پیشگیری های قضایی و انتظامی بوده و همچنین پیشگیری های وضعی در زمینه پیشگیری از وقوع جرم مدنظر بوده كه آنها هم از فراگیری و جامعیت لازم و اثرگذاری برخوردار نبودند كه با توجه به ماهیت موضوعات اجتماعی نباید انتظار هم داشت كه در برخوردهای قضایی- انتظامی در این زمینه اثرگذاری پایدار و مستمر داشته باشد، بعنوان مثال: در ابتدای بعد از انقلاب اسلامی ایران افراد معتاد مواد مخدر اعدام می شدند، سؤال این است كه آیا تعداد معتاد كمتر شده است؟ آیا سن معتادین بالا رفته است؟ آیا طرحهای متعددی از قبیل: والعادیات و غیره كه كه اجرا شده است توانسته در این زمینه تأثیر پایدار و ماندگار داشته باشد قابل ذكر است كه با پیچیده تر شدن روابط مهاجرت بی رویه به شهرهای بزرگ تنوع و فراوانی آسیب های اجتماعی را به همراه داشته است. با توجه به آمار مراجعین به مراكز مشاوره و آسیب های اجتماعی سازمان بهزیستی كشور، میانگین سنی این گروهها دچار آسیب از اواخر دهه سوم زندگی به اوایل دوره جوانی كاهش یافته است. دورانی كه هرفرد با بحران هویت مواجه شده و بیش از هر زمان دیگر آمادگی برای ابتلا به رفتارهای انحرافی را دارد فقدان برنامه و سیاست هماهنگ در زمینه آسیب ها و مشكلات اجتماعی، زمینه های مستعد برای افزایش شیوع و بروز مشكلات اجتماعی به دلیل جمعیت جوان كشور، و وجود پدیده های اجتماعی مهمی همچون مهاجرت فزاینده و شهرنشینی، گسترش مناطق حاشیه نشین و آمار روز افزون مشكلات اجتماعی مثل اعتیاد، جرم خشونت از دلایل مهمی هستند كه بازنگری جدی در برنامه های ناكارآمد گذشته و اصلاح دیدگاهی و رویكردها نسبت به مسایل اجتماعی و ارتقای فعالیت هماهنگ دستگاهها را اجتناب ناپذیر می نماید. به همین دلیل نباید از سایر ظرفیت ها و جنبه های پیشگیری از وقوع جرم غفلت كرد كه از مهمترین آنها می توان به پیشگیری اجتماعی اشاره و توجه كرد كه بدون شك با توجه به ماهیت اجتماعی موضوعات اجتماعی تقویت این جنبه می تواند بسیار مؤثر باشد. البته این پایان نامه به معنای این نیست كه سایر جنبه ها نباید مدنظر باشند كه منظور این است كه اولین و آخرین اقدامات در این زمینه نباید صرفاً انتظامی و قضایی باشد.

در این اثر تلاش بر این بوده است كه به توضیح و تحلیل یكی از وظایف وزارت رفاه و تأمین اجتماعی بر اساس اصول 21 و 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب سند چشم انداز توسعه به ویژه ماده 97 و همچنین مواد 1، 4، 5، 6، 8، 9، 15، 16 قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی كه زمینه سازی برای تحقق اصول فراگیری، جامعیت، بسط پوشش بیمه، حمایتی و امدادی كشور و ایجاد هماهنگی و برنامه های اجرای قلمروهای سه گانه نظام جامع تأمین اجتماعی پرداخته و همچنین به بررسی شرایط موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی و برنامه راهبردی تهیه شده شامل: مأموریت، چشمه انداز، شاخص تحقق آن، ارزشها، ذینفعان موضوعات استراتژیك و توصیف اهداف میان مدت و راهبردهای دین اهداف و اینكه در آینده می خواهد به چه نقطه برسد و راهبردهای مناسب در جهت رسیدن به این دورنما و سازمانها و نهادهایی كه در حوزه رفاه و تأمین اجتماعی فعالیت می كنند پرداخته شده است.

این اثر در چهار فصل تنظیم شده است، فصل اول (كلیات) كه در آن به طرح موضوع، اهمیت موضوع، هدف تحقیق، سؤالات و فرضیه های تحقیق پرداخته شده است و فصل دوم به مباحثی همچون مفهوم پیشگیری، معانی لغوی و تعریف و انواع و فایده پیشگیری در فصل سوم به ساختار و بررسی اهداف تشكیل وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری از جرم مورد بررسی قرار گرفته.

در هرصورت با وجود تلاش های زیاد پژوهشگر، این اثر خالی از نقص و كاستی نمی باشد كه البته نكات فوق و مثبت آن را مدیون اساتید محترم می باشد و نكات ضعف و كاستی آن به نگارنده اثر برمی گردد.

فصل اول: کلیات

1-1- طرح موضوع

مسئله بزهكاری و انحراف اطفال و نوجوانان از دیرباز در جامعه بشری مورد توجه اندیشمندان بوده است همزمان با گسترش انقلاب صنعتی وسعت دامنه نیازمندیها، محرومیت هایخاص از عدم امكان تأمین خواستها و احتیاجات زندگی موجب توسعه و دامنه دار فساد، عصیان، دزدی و… در اطفال و نوجوانان شده است.

هرروز صفحه حوادث از متنوع ترین صفحات روزنامه ها است كه خوانندگان بسیاری دارد. آمار جرم و جنایت خشونت، طلاق و… بی محابا در آنها نوشته می شود. برخی از دانشمندان عوامل محیطی و اجتماعی را منشأ جرم تلقی كردند. لذا این گونه مسایل امروزه برای كشور ما هم مطرح است و آثار مهلت آنها در سیمای جامعه آشكار است كودكان و نوجوانان سرمایه های جامعه هستند و سلامت روح و جسم آنها تضمین كننده سلامت جامعه آینده است.