2-4- توسعه پایدار شهری……………………………… 35

2-5- ناپایداری توسعه شهری……………………………… 36

2-6- بنیادهای شهر پایدار……………………………. 36

2-7- مفاهیم و دیدگاههای اساسی در توسعه محله ‏ای………………………. 37

2-8- محله پایدار……………………………. 40

2-9- پیدایش دیدگاه توسعه محلهای پایدار……………………………. 40

2-10- نمونه‏هایی از رویکردهای مرتبط با محله پایدار……………………………. 41

2-10-1- طراحی محله سنتی……………………………… 41

2-10-2- توسعه محلی مبتنی بر حمل و نقل عمومی……………………………… 41

2-10-3- محلات سرزنده……………………………. 42

2-10-4- ایده محدوده امن……………………………… 42

2-10-5- ایده رشد هوشمند…………………………….. 43

2-10-6- توسعه محله‏ای پایدار……………………………. 43

2-10-7- ابعاد و معیارهای پایداری محله…………………………….. 44

2-11- وظایف شهرداری در زمینه توسعه پایدار محله‏ ای……………………………… 51

2-12- اسکان غیررسمی……………………………… 54

2-12-1- ویژگی‏های اساسی سکونتگاههای غیر رسمی……………………………… 57

2-13- نقد مفهوم حاشیه نشینی……………………………… 63

2-15- پایداری محله ‏ای……………………………… 65

2-16- ابعاد شهر پایدار……………………………. 65

2-17- شاخص های توسعه پایدار……………………………. 68

2-18- شاخص های پایداری در جهان……………………………… 73

2-18-1- انگلیس……………………………….. 73

2-18-2- چین……………………………… 73

2-18-3- آمریکا …………………………….74

فصل سوم: روش شناسی و محدوده مورد مطالعه…………………………….. 80

3-1- مقدمه…………………………….. 81

3-2- روش تحقیق……………………………… 81

3-3- جامعه آماری……………………………… 83

3-4- گروه نمونه و روش نمونه گیری……………………………… 83

3-5- ابزار گردآوری اطلاعات و روایی و پایایی آن……………………………… 85

3-5-1- ابزار گردآوری اطلاعات………………………………. 85

3-5-2- روایی و پایایی پرسشنامه…………………………….. 86

3-6- روش تجزیه و تحلیل داده ‏ها …………………………….87

3-7- فرایند انجام تحقیق……………………………… 88

3-8- محدوده مورد مطالعه (محله جعفرآباد)……………………………. 90

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش……………………………….. 97

4-1- مقدمه…………………………….. 98

4-2-آمارهای توصیفی……………………………… 98

4-3-1-8- بررسی شاخص‏ه ای توسعه پایدار محلی در محله جعفرآباد…………….. 130

– امنیت و ایمنی……………………………… 132

– تنوع و سرزندگی……………………………… 132

– هویت و خوانایی……………………………… 134

– پویایی و سازگاری……………………………… 134

– احساس تعلق……………………………… 135

– دسترسی……………………………… 136

4-3-1-1-تحلیل توسعه پایدار شهری در محله جعفرآباد…………………………….. 140

فصل پنجم: آزمون فرضیه ها، نتایج پژوهش و پیشنهادها …………………………….143

5-1- مقدمه…………………………….. 144

5-2- بررسی و تفسیر یافته‏های پژوهش و آزمون فرضیات…………………………… 144

5-3- نتیجه ‏گیری……………………………… 146

5-4- پیشنهادها……………………………. 144

منابع……………………………. 156

پیوست………………………………. 160

چکیده:

راه رسیدن به پایداری شهری از توسعه محله‏ای می‏گذرد. محله به عنوان کوچک­ترین و مهم­ترین واحد شهری، از نخستین اولویت­ها بوده و محله پایدار می­تواند زیربنای مناسبی را برای توسعه پایدار شهری فراهم نماید. ناپایداری توسعه شهری مهمترین چالش هزاره سوم است. محلات فقیرنشین و اسکان غیررسمی در شهرها با توسعه پایدار شهری در تناقض قرار دارد. هدف این پژوهش بررسی توسعه پایدار شهری و محله‏ای در محله جعفرآباد شهر کرمانشاه می‏باشد. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و از نوع کاربردی بوده و به­ صورت پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه انجام گرفته شده است. جامعه آماری شامل کلیه ساکنین محله جعفرآباد که براساس سرشماری 1390، برابر 37423 نفر است، حجم نمونه براساس فرمول کوکران 268 نفر بدست آمده است. همچنین روش نمونه­گیری به صورت روش تصادفی ساده می‏باشد. توسعه پایدار محله جعفرآباد در شاخص سرزندگی (96/1)، دسترسی(74/2)، جذابیت و تمایز(12/2)، راحتی، آسایش و آرامش(11/2)، آلودگی صوتی و بصری(04/3)، تنوع و خوانایی(32/2)، ایمنی و امنیت(17/2)، احساس تعلق(56/2)، پویایی و سازگاری(14/2)، هویت و خوانایی(89/2)، تراکم و معیارهای قابل تحمل محله(01/2) و مشارکت (28/3) بوده است که در بیشتر شاخص ها از حد متوسط و استاندارد پایین تر بوده است. نتایج تحلیل توسعه پایدار شهری در محله جعفرآباد بیانگر آن است که تمام شاخص‏های پایداری کالبدی با میانگین آزمون t تک نمونه ای (79/2)، پایداری اجتماعی (53/2)، پایداری اقتصادی (93/1) و پایداری زیست محیطی (35/2) در محله جعفرآباد پایین‏تر از حد متوسط و استاندارد قرار دارد. عمده ترین متغیرهای مستقل تأثیرگذار بر توسعه پایدار محله به ترتیب اولویت، عبارتند از پایداری کالبدی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی می‏باشد. بنابراین با توجه به بررسی این شاخص‏ها و مقدار پایین بودن آنها از حد استاندارد محله جعفرآباد دچار ناپایداری است.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

توسعه شهری درمعنای عام آن، براثر بازتاب فضایی اسکان غیر رسمی، ناپایدار شده است، موضوعی که ارائه و مورد بحث قرار خواهد گرفت، امروزه یکی از چالش های عمده ناپایدار کننده شهری و گونه‏ای شهرنشینی با مشکلات حاد موسوم به اسکان غیر رسمی یا حاشیه نشینی می باشد. سکونتگاههای غیررسمی همواره یکی از مسائل اصلی شهرهای کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران بوده است. در دهه‏های اخیر بحث فقر شهری و سکونتگاههای غیررسمی بیش از پیش با مفهوم عام توسعه پایدار شهری گره خورده است. امروزه درک فراگیری در سطح بین‏المللی از مسئله پایداری و نقش آن در پایداری اجتماعی و پایداری شهری شکل گرفته است به نحوی که در بسیاری از پیمان‏های بین‏المللی محو فقر به طور عام و فقر شهری به طو خاص به عنوان یکی از اهداف اصلی جامعه جهانی تعریف می‏شود. در این زمینه شاخص‏ترین توافق جهانی بر روی اهداف توسعه هزاره از سوی رهبران جهان (2000) است که از میان بردن فقر و گرسنگی و تضمین پایداری زیست محیطی (بهبود دسترسی به مسکن مناسب و بهبود اسکان غیررسمی) از اهداف اصلی آن است (ایراندوست، 1388: 27).

محلات فقیرنشین و اسکان غیررسمی در شهرها با توسعه پایدار شهری در تناقض قرار دارد. امروزه پدیده اسکان غیررسمی در اطراف شهرها امری است اجتناب ناپذیر که بخصوص در کشورهای جهان سوم باید مورد توجه برنامه ریزان شهری و مسئولان و متولیان شهرها، قرار گیرد. در بعد کلان، اسکان غیررسمی عبارت است از شکل گیری شیوه شهرنشینی ناپایداری که در سکونتگاههای درون یا مجاور شهرها با سیمایی ناخوشایند و خارج از فضاهای رسمی و برنامه ریزی شده تجلی می‏یابد (گروه مطالعات برنامه ریزی و توسعه پایدار شهری، 1390: 2). حاشیه نشینی یکی از پاشنه آشیل‏های توسعه پایدار شهری تلقی می‏شود، براساس مصوبات برنامه توسعه هزاره سازمان ملل بایستی تا سال 2015 میلادی دست کم 100 میلیون زاغه نشین از امکانات بهداشت، مسکن و فرصتهای نوین آموزش برخوردار شوند (نقدی و صادقی، 1385: 219).

طی دهه­های اخیر به تدریج محلات نابسامان و سكونتگاه­های غیررسمی، به­طور عمده در حاشیه شهرهای بزرگ كشور، خارج از برنامه رسمی توسعه شهری و به­صورت خودرو شكل گرفته و گسترش یافته است. این پدیده در مطالعات شهری به­عنوان یكی از آسیب­های شهری مطرح می­باشد. تجمع اقشار کم­درآمد و مشاغل غیررسمی در سگونتگاه­های غیررسمی شیوه­ای از شهرنشینی ناپایدار را بوجود آورده است و زمینه ساز بسیاری از آسیب­ها و ناهنجاری­های اجتماعی شده است (جمشیدی و همکاران، 1393: 242-221). از پدیده های عمده ناپایدار کننده شهری به ویژه در کشــــورهای درحال توسعه، گونه‏ای شهرنشینی با مشکلات حاد موسوم به اسکان غیر رسمی[1] است که بنابر مشاهدات جهانی درحال گسترش فزاینده است. این گونه سکونتگاه‏ها هر چند جلوه‏ای از فقر است اما بازتاب کاستی‏ها و نارسایی های سیاستهای دولتی و بازار رسمی نیز محسوب می شوند. اسکان غیر رسمی به سبب باز تولید فقر و گسترش آن، به مخاطره انداختن محیط زیست و تحمیل هزینه ای بیشتر برای حل مشکلات، در مقایسه با هزینه پیشگیری از آنها، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جامعه شهری و نیازمند تدابیر ویژه ای برای ساماندهی وضعیت کنونی و جلوگیری از گسترش آنها در آینده است. از آنجا که اسکان غیر رسمی از زمینه‏ای فراتر از امکان آن نشات می گیرد و بر محیطی فراتر از مکان آن نیز تاثیر می گذارد، چاره جویی این مسئله به سیاستگذاری و اقداماتی نه فقط درسطح محلی آن، بلکه درسطح ملی نیاز دارد.