الف) قاعده لاضرر

در روایات اسلامی قاعده معتبر محکمی به نام قاعده لاضرر وجود دارد که پیدایش آن را طبق روایات محکم فقهای امامیه نظیر کلینی در کتاب اصول کافی ، به حق عبور مردی عرب که در میان خانه شخص دیگری برای رفتن به باغ آمد و شد مکرر می کرده و موجبات عسر و حرج شخص صاحب خانه را پدید آورده بود ، عنوان ‌کرده‌است ^[۵۴]. که پیامبر حکم به کندن درختان دادند و از آنجا حدیث « لاضرر و لا ضرار فی السلام « از پیامبر نقل گردید . این حدیث مبنای برداشت ها و تفسیر های اجتماعی مختلفی قرار گرفته است . عبارت گویی چنان است که هیچ ضرری در اسلام وجود ندارد در حالی که هیچ کس نمی تواند منکر وجود آن شود و در تمام دنیا این موضوع کاملاً اثبات شده ، که به هر حال با کامل‌ترین و دقیقترین قوانین و در منظم ترین و با فرهنگترین جوامع باز هم به وجود آمدن خسارت امری طبیعی است .

پس از عبارت متن نباید این چنین برداشت کرد ؛ که اصلاً ضرر و خسارتی در اسلام وجود ندارد و یا پیش‌بینی نشده است . بلکه باید دید که ضرر چیست و راه های جبران آن و مقابله با آن چگونه است و چطور باید این قاعده را اعمال کرد .

ب) نفی حکم ضرری ( به بار آوردن خسارت )

به موجب این نظر هیچ حکم ضرری در اسلام وضع نشده است . شیخ انصاری (ره ) ^[۵۵] از حامیان این نظریه است به عقیده وی مقصود از حدیث لاضرر نفی هر گونه حکم شرعی است که وجود آن بر مردم خسارت و ضرر وارد آورد . یعنی شارع که شأن او قانونگذاری است و تشریع و تعیین احکام شرعی است ، حکمی را وضع ننموده که به موجب آن بر مردم ضرر و خسارت وارد آید ، و نفی احکام ضرری در شریعت اسلامی را اراده نموده است .

نفی ضرر ( خسارت ) غیر قابل جبران

بر طبق این نظریه ( لا ) در حدیث لا ضرر در معنای اصلی خویش به کار برده شده و نفی ضرر نموده است . اما منظور از ضرر ، خسارتی است که راهی برای جبران قرار داده نشده است پس معنای حدیث این است که خسارت غیر قابل جبران در اسلام وجود ندارد « به عبارت دیگر افراد ملزم هستند در صورت وجود خسارت آن را جبران نمایند . ورود خسارت به غیر ، از اسباب ضمان به حساب می‌آیند و کسی که خسارت به او وارد آمده است می‌تواند جبران خسارت و ضرر و زبان خود را از زیان زننده مطالبه کند .

بر اساس این نظریه ، شارع خسارتی را که جبران نشده باشد را به منزله معدوم معرفی ‌کرده‌است .

برخی حقوق ‌دانان اصطلاح ضرر غیر متدارک را به کار برده اند ، یعنی ضرر غیر متدارک در اسلام وجود ندارد بر طبق آنچه گذشت ، ایراد شده است که بدواً باید ضررها و خسارات از طرف خسارت زنندگان متدارک نشده باشد ، تا بتوانیم بگوییم ضرر غیر متدارک در خارج وجود ندارد .

قاعده لاحرج

حرج در لغت به معنای ضیق و تنگی است و با توجه ‌به این معنی در قاعده حرج از نفی حرج ، نفی ضیق و تنگی است و مقصود از آن هر گونه حرج خارجی است ‌به این معنی که نباید کسی بر کس دیگر عملی را تحمیل کند که او را در تنگنا قرار دهد و یا بر امری که موجب ضیق و حرج باشد ، صحه گذارد . ‌بنابرین‏ همان‌ طور که آیت الله مرعشی بیان داشته اند : …. روشن است که اگر کسی خسارت مالی یا بدنی بر کسی وارد آورد و از عهده خسارت وارده بر نیاید او را ( زیان‌دیده را ) در معرض ضیق و تنگی قرار داده است و این از نظر شارع ممنوع است . ^[۵۶] … عنایت ‌به این معانی وسیع و کلی برای نفی حرج ، هر حرجی ممنوع می‌گردد و روشن است که اگر کسی خساراتی بر دیگری وارد آورد و از عهده خسارات وارده بر نیاید ، او را در معرض ضیق و تنگی قرار داده است که این از نظر شارع ممنوع است .

خسارت های وارده بر زبان و آسیب های آن

مصونیت جسمانی شهروندان از هر گونه تعرض دراصل ۲۲ ق.ا.ح.ا.ا تضمین شده است و طبیعی است در صورت ورود خسارت یا آسیب مضاعف به تمامیت جسمانی افراد عامل مکلف به جبران آن است .

خسارت های وارده بر زبان با توجه به اهمیت آن به قسمت های مختلفی تقسیم بندی و اکثراً برای تمامی آن ها دیه تعیین شده است .

خسارت های وارده بر زبان از نظر قصد فعل به دوسته عمدی و غیر عمدی تقسیم می شود .

عوامل خسارت بر زبان تمامی عواملی هستند که باعث ضربه به زبان می‌شوند . عوامل موصوف به سه دسته طبیعی ، اتفاقی و آلات از پیش تعیین شده و قتاله تقسیم می‌شوند .

بر اساس قانون فوق ، دو ماده مجزا به آسیب های بر زبان کودک اشاره داشته است که به صورت مفصل ‌در مورد هر کدام مبحثی اختصاص یافته است .

انواع خسارت بر زبان

خسارت همان طور که در ابتدا از آن تعریفی ارائه شد به معنای ضرر و زیان می‌باشد از این رو هر گونه ضرر به انسان را شامل خواهد شد . با توجه به تعاریف هر گونه خسارت که منشاء آن جرم باشد اعم از خسارت های مادی و معنوی که در ذیل به طور مفصل ‌در مورد آن ها مطالب ارائه خواهد شد شامل تعریف خسارت خواهد بود .

خسارت های مادی همان‌ طور که از اسمش پیدا است همان خسارت های وارده که به صورت آشکار می‌باشد را شامل می شود و خسارت های معنوی اشاره به خسارت هایی دارد که در ادامه ضرر های وارده بر بدن فرد امکان به وقوع پیوستن آن ها وجود دارد .

‌بنابرین‏ لازم می‌دانیم در ادامه ‌در مورد خسارت های مادی و معنوی و همچنین شرایط خسارت های قابل جبران مطالبی مطرح شود .

خسارت های مادی وارده بر زبان :

سهروردی در بیان مفهوم ضرر مادی می‌گوید :^[۵۷] الضرر المادی هو اخلال بمصلحه المضرور ذات قیمه المالیه » یعنی ضرر مادی لطمه و اخلال به هر گونه مصلحت و منفعت زیان دیده است که قابل تقویم به پول باشد .

خسارت مادی عبارت است از ضرری که به بدن یا مال کسی بیاید . در برابر خسارت معنوی به کار می رود . ^[۵۸] ماده ۹ قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۲۸/۶/۷۸ نیز در بند اول از ضرر و زیان مادی نام برده است .

ضرر و زیان قابل مطالبه به شرح ذیل می‌باشد :

1. ضرر و زیان های مادی که در نتیجه ارتکاب جرم حاصل شده است … . »

با توجه به تعریفی که بیان شد خسارات مادی خود به دو دسته کلی خسارات وارد به جسم و خسارات مالی و زیان های وارد بر اموال تقسیم بندی می‌شوند که خسارات وارده بر زبان از نوع خسارات وارد بر جسم است که طبق تقسیم بندی ذیل به توضیح آن ها خواهیم پرداخت .

قبل از آنکه بخواهیم وارد مصادیق خسارت های وارده بر زبان بشویم باید به صورت کلی بیان داشت که خسارت های وارده بر زبان چه به صورت قطع عضو باشد و چه به صورت های دیگر به طور کلی می بایست در این تقسیم بندی قرار بگیرند .

قطع یا نقص یا جرح بر روی زبان و دیگر عضو ها به سه نوع است : عمد ، شبه عمد ، خطاء محض

الف) وقتی که جایی با انجام کاری قصد قطع عضو یا جرح آن را دارد چه آن کار نوعاً موجب قطع یا جرح باشد یا نباشد .

ب) وقتی که جانی عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب قطع یا جرح عضو باشد هر چند قصد قطع یا جرح نداشته باشد .