فصل دوم : مبانی نظریه تحقیق

18

مقدمه

19

1-2- سیمای حمل و نقل کشور

20

1-2-1 میزان کالای حمل شده و نوع کالا

20

2-1-2- سفر کامیونهای حامل کالا

21

3-1-2- شاخص های عملکردی حمل و نقل کالا در سال 89

23

4-1-2- ترکیب ناوگان باری

23

2-2- چالش ها و فرصتهای حمل و نقل

24

1-2-2- مفهوم , علل و رفع مشکل یکسر خالی

24

2-2-2- لزوم برقراری تعادل بین انبارها و شرکتهای حمل ونقل

25

3-2-2- مدلهای تصمیم گیری و مدیریت بارگیرهای خالی

26

4-2-2- مدل های ریاضی مدیریت ناوگان

27

5-2-2- مدیریت بارگیر های خالی

27

6-2-2- تجمع بارگیر های خالی

28

1-3-2- انواع بارگیرها و نقش آنها در یکسر خالی

29

2-3-2- مضرات خواب کامیون ها

31

3-3-2- نتیجه گیری

32

4-2- مدیریت ناوگان

32

1-4-2- معرفی مدیریت ناوگان

32

2-4-2- توانمندیهای سیستم مدیریت ناوگان

33

3-4-2- هزینه های مدیریت ناوگان و تجارت

34

4-4-2- سودمندی و کاهش هزینه ها با راه حل های مدیریت ناوگان و توسعه تکنیکی

35

5-4-2- مکانیابی و ناوبری وسایل نقلیه

36

5-2- ITS

36

1-5-2- تعاریف ITS

37

2-5-2- اهداف ITS

38

3-5-2- دامنه و کاربرد ITS

38

4-5-2- تجهیزات ITS در بهبود حمل و نقل بار

39

5-5-2- نتیجه گیری

40

6-2- کاربرد GPS در مدیریت ناوگان

40

1-6-2- GPS در صنعت حمل و نقل

41

فصل سوم : معرفی سامانه در گاه ملی بار (پیشینه طرح)

42

1-3- درگاه ملی بار

43

2-3-مراحل اجرایی پروژه در گاه ملی بار

43

1-2-3- فازبندی طرح

44

2-2-3- اقدامات سخت افزاری و نرم افزاری

44

3-2-3- لزوم همکاری و تعامل نهادها برای درج بار

45

3-3- تاثیر ایجاد سامانه درگاه ملی بار بر اقتصاد

45

4-3- طراحی سامانه

46

5-3- چالش ها و فرصتهای سامانه درگاه ملی

47

7-4- استاندارد های مورد نیاز یک سیستم مدیریت ناوگان مطابق با استانداردهای اتحادیه اروپا

49

1-7-4- نیازمندیهای یک نرم افزار مدیریت ناوگان

49

8-4- طراحی سیستم مدیریت ناوگان

50

1-8-4- حدود سیستم

51

فصل چهارم : پروسه نیاز سنجی مدل بهبود یافته سامانه درگاه ملی بار

56

ضرورت وجود سامانه درگاه ملی بار

58

1-4- مهندسی نیاز سنجی مدل بهبود یافته سامانه درگاه ملی بار

59

1-1-4- مهندسی نیاز سنجی برای سیستم تحت وب

59

2-1-4- ذی نفعان سیستم های وب بیس

60

2-4- سند نیاز سنجی مدل بهبود یافته سامانه درگاه ملی

62

1-2-4- معرفی و کلیات طرح

62

2-2-4- مستندات طرح

63

3-2-4- حدود پروژه و میزان توسعه پذیری در آینده

64

3-4- توصیف سیستم

65

1-3-4- هدف وب سایت درگاه ملی بار

68

2-3-4- معرفی وب سایت

68

3-3-4- فرایند ورود به سامانه

70

4-3-4- تعهد راننده

71

5-3-4- کارت هوشمند

72

6-3-4- فرایند رزرو و کنسل بار

72

7-3-4- فرایند کنسلی بار

74

8-3-4- نرم افزار های رد یابی مبتنی بر GPS

74

4-4 نیازهای کارکردی سیستم

82

1-4-4- نیازهای DATA BASE

84

2-4-4- نیازهای خارجی سیستم

84

5-4- نیازهای غیرکارکردی

85

1-5-4- نیاز های عملکردی سیستم با استفاده از DATA FLOW , DFD, USE CASE DIAGRAM

87

6-4- USE CASE

94

فصل پنجم : بررسی و تحلیل یافته های پژوهش

103

مقدمه و روش

104

1-5- آزمون مکنمار

106

2-5- نتایج حاصل از تحلیل آزمون

122

فصل ششم : نتیجه گیری و پیشنهادات

124

کتابشناسی

130

پیوست ها

137

فهرست تصاویر و نمودارها

نمودار 1- میزان کالای جابجا شده بر حسب نوع بار

20

نمودار 2- میزان کالای جابجا شده به تفکیک بارگیر

21

نمودار 3- تعداد سفرهای انجام شده به تفکیک نوع بارگیر

22

تصویر 1-2- تجمع بارگیر های خالی و انتظار نوبت بار در پایانه بوشهر

32

تصویر 1-4 – اطلاعات بارهای آینده

69

تصویر 2-4- اطلاعیه های متنی

70

تصویر 3-4- گزارش بارهای آینده

78

فلوچارت 1-4- فرایند رزرو بار

88

فلوچارت 2-4- فرایند کنسل نمودن بار

89

فلوچارت 3-4- فرایند وارد نمودن بار

90

فلوچارت 4-4- اطلاعات ناوگان

91

تصویر 4-4- معماری سیستم

91

تصویر 5-4- context diagram

92

تصویر 6-4- DFD diagram

92

تصویر 7-4- class diagram

93

نمودار 1-5- تعداد شرکت کنندگان در آزمون به تفکیک نوع کاربر

106

نمودارهای ارزیابی در قبل و بعد از بهبود سامانه

108-121

فهرست جداول

جدول 1-1- میزان کالای جابجا شده بر حسب نوع بارگیر	20
جدول 2-1- میزان کالای جابجا شده بر حسب نوع بار	21
جدول 3-1- تعداد سفر های انجام شده بر حسب نوع بار گیر	22
جدول 4-1- شاخص های عملکردی حمل و نقل کالا در سال 89	23
جدول 5-1- تعداد وسایل نقلیه باری بر حسبنوع مالکیت	23
جدول 1-2- متوسط وزن محموله , مسافت طی شده وتن کیلومتر جابجا شده	29
جدول 2-2- تعداد سفر باری بر حسب نوع بار گیر	30
جدول 3-2- تعداد وسایل نقلیه عمومی بر حسب انواع بار گیر	30
جدول 1-5- جدول توزیع فراوانی شرکت کنندگان در آزمون	106
خروجی مکنمار 1-1- ارزیابی عملکرد سامانه	108
خروجی مکنمار 2-1- تاثیر سامانه در کاهش استرس های ناشی از یکسر خالی	109
خروجی مکنمار 3-1- تاثیر سامانه بر افزایش درامد رانندگان و شرکتهای حمل و نقل	110
خروجی مکنمار 4-1- تاثیر سامانه بر کاهش مصرف سوخت	111
خروجی مکنمار 5-1- تاثیر سامانه بر بهبود تصمیم گیری	112
خروجی مکنمار 6-1- تاثیر سامانه در تسریع حمل و نقل	113
خروجی مکنمار 7-1- تاثیر مدل بهبود یافته در تمایل به استفاده بیشتر از سامانه	114
خروجی مکنمار 1-2- تاثیر سامانه در کاهش شفرهای یکسر خالی	115
خروجی مکنمار 2-2- تاثیر سامانه در بهبود تصمیم گیری	116
خروجی مکنمار 3-2- تاثیر سامانه در رفع دلال گیر	117
خروجی مکنمار 4-2- تاثیر سامانه در کاهش مصرف سوخت	118
خروجی مکنمار 5-2- تاثیر سامانه در کاهش استهلاک جاده و ناوگان	119
خروجی مکنمار 6-2- تاثیر سامانه در دستیابی سازمان به اهداف کلان	120
خروجی مکنمار 7-2- تاثیر سامانه در تسریع حمل و نقل	121

اختصارات

MRM: Mobile Resource Management

ITS: Intelligent Transport System

GPS: Global Positioning System

AVL:AutomaticVehicleLocation

ERP: Enterprise Resource Planning

CRM: Customer Relationship Management

SCM: Supply Chain Management

چکیده هدف از این پژوهش بکار گیری تجهیزات حمل و نقل هوشمند (ITS) در مدیریت ناوگان باری است . برای این منظور به نقد , بررسی و بهبود سامانه درگاه ملی بار که هم اکنون در اختیار سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای است پرداخته و در این راستا سند نیاز سنجی مدل بهبود یافته در گاه ملی بار را ارائه نمودیم که به بررسی مسائل و مشکلات موجود در صنعت حمل و نقل و نقشی که تجهیزات ITS در بهبود این صنعت و کمک به مدیریت ناوگان جاده ای دارند, پرداخته ایم . همچنین تاثیر گذار بودن ردیابهای مبتنی بر GPS جهت تشخیص موقعیت مکانی ناوگان در مدل بهبود یافته سامانه درگاه ملی را مورد بررسی قرار داده ایم .در این پژوهش به ارائه سند نیازسنجی سامانه درگاه ملی بار بر اساس تلفیقی از استاندارد های IEEE-729 و نماتن پرداخته و نیازها را از دید کلیه ذینفعان پروژه مورد بررسی قرار داده ایم و ضمن اینکه نیازهای ذی نفعان تشریح شده بر اساس مدل های شی گرا اقدام به تهیه DFD, USE CASE DIAGRAM, . . . نموده ایم و در ادامه برای ارزیابی آنچه که تغییر داده و یا پیشنهاد شده است با بهره گیری از تکنیکهای تهیه پرسشنامه به روشQUIS چهار نمونه پرسشنامه برای دوگروه مختلف (گروه کارشناسان و گروه رانندگان /شرکت های حمل و نقل) طراحی شد . این دو گروه با سوالاتی متفاوت قبل از تغییرات و بهبود سامانه و سوالاتی بعد از تغییرو بهبود سامانه مورد پرسش قرار گرفتند که نتایج حاصل از این پرسشنامه ها در نرم افزار SPSS با استفاده از آزمون مکنمار مورد تحلیل قرار گرفت که طی نتایج بدست آمده از آزمون مذکور مشخص شد اضافه نمودن امکاناتی از قبیل خدمات رزرو بار , ایجاد کاربر جدید با عنوان گمرکات و . . . به مدل بهبود یافته سامانه باعث خواهد شد که دستیابی به اهداف اصلی پروژه که همان کاهش سفرهای یکسر خالی , ترغیب کاربران به استفاده از این سامانه , کاهش مصرف سوخت , کاهش استهلاک جاده و ناوگان , افزایش درامد رانندگان و شرکتهای حمل و نقل , کاهش دلال گری , بهبود تصمیم گیری و . . . میسر گردیده است .

مقدمه

آگاهی به موقع از وضعیت بار و ناوگان باری مناسب در شبکه حمل و نقل جاده ای کشور یکی از دغدغه های مهم کارگزاران حمل و نقل و صاحبان کالا به شمار می آید. پاسخ گویی درست به این نیازها به اندازه ای اهمیت دارد که می تواند افزایش بهره وری و کاهش قیمت تمام شده قابل ملاحضه ای را به همراه داشته باشد. امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در شبکه حمل و نقل کشورهای پیشرفته به اندازه ای مهم است که به واسطه آن می توان موضوع یک سر خالی (کامیون پس از تخلیه بار، خالی به مبدا بر میگردد)، که زیان هنگفتی به اقتصاد ملی وارد می آورد را مدیریت کرد. در این میان بهره گیری از فضای اینترنت و دسترسی به اطلاعات شبکه حمل و نقل بار برای مدیران و تصمیم سازان، ضروری است [15,16]

سیستم های حمل و نقل هوشمند (ITS) همواره نقش مهمی در کارآمد کردن سرویس های حمل ونقل داشته اند [11]. بر اساس تحقیقات اتحادیه اروپا در این زمینه، تصمیم سازان به این نتیجه رسیده اند که هوشمند سازی سیستم مدیریت حمل و نقل می تواند باعث سود آوری و بهینه شدن این صنعت, کاهش فرسودگی جاده ها، کاهش استهلاک ماشینهای سنگین یا به عبارتی استفاده مفید از عمر این ماشینها، و در نهایت کاهش ترافیک جاده ای و سوانح رانندگی شود [10].

سیستم حمل و نقل هوشمند توسط نرم افزار، جهت مدیریت ناوگان باری، پیاده سازی میگردد [9]. این نرم افزار مدیریتی، برنامه ریزی حمل و نقل بارهای پیش بینی شده و بارهای پیش بینی نشده را انجام میدهد که در نهایت منجر به ایجاد تعادل میان تقاضا برای حمل بار و تقاضا ی صاحبان کالا ها میگردد. تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات همواره در صنعت حمل و نقل، کمک شایانی به مدیریت زنجیره تامین کرده است که از نتایج تجربی آن میتوان به حمل و نقلی روان تر و سریعتر با کاهش هزینه های ناشی از تردد کامیونهای یک سر خالی اشاره کرد [7]. این برنامه ریزی هوشمند مدیریتی در نهایت منجر به حمل بار ارزانتر و منظم تر شده، که در نتیجه افزایش رضایت کلیه ذی نفعان را در پی خواهد داشت [10].

در این پژوهش ضمن بهبود سامانه درگاه ملی بار با بکارگیری سیستم اطلاع مکانی GPS و عملی ساختن فازهای مختلف سامانه مذکور تلاش خواهد شد که به بررسی علل یک سرخالی, منابع دریافت اطلاعات بار, چگونگی اطلاع رسانی به متقاضیان حمل بار و صاحبان کالا و محدودیتها و مزایای طرح مذکور پرداخته خواهد شد .

بیان مساله

پاسخ جامع به سئوال زیر باعث تشریح این تحقیق میگردد: چگونه ITS میتواند در مدیریت ناوگان باری نقش مثبت و بهبود دهنده ای را ایفا کند؟

در حال حاضر وجود کامیونهایی که ناچارند به دلیل عدم برنامه ریزی صحیح و نبود منابع اطلاع رسانی به موقع از وجود بار در مقصد, پس از تحویل بار در مقصد ناچارند خالی (مفهوم یک سر خالی) به مبدا بازگردند و یا اینکه مدت زمان طولانی را به انتظار نوبت بار در پایانه های باری سپری کنند تبدیل به اولین معضل سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای شده است. این خواب سرمایه و یا خالی برگشتن وسایل نقلیه باری، عواقب زیان باری را بدنبال دارد. از طرفی در برخی از پایانه ها به دلیل کمبود ناوگان باری, بارهای بعضا ضروری و حیاتی بدون متقاضی حمل باقی می مانند که این نیز به نوبه خود ضرر و زیان زیادی را به این صنعت و همچنین شرکت ها و رانندگان بخش بار وارد می کند [17,15,13].

ایجاد سامانه الکترونیکی درگاه ملی بار و بازارگاه الکترونیک بار طبق تصمیم نمایندگان ریس جمهور در کارگروه توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت و به استناد اصل 127 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دستور کار وزارت راه و ترابری وقت قرار گرفت و این وزارت خانه موظف شد سامانه درگاه ملی بار را با همکاری و مشارکت مالی برخی از وزارت خانه ها راه اندازی نماید. درگاه ملی بار، محل بهم رسیدن خط عرضه و تقاضا ی حمل و نقل کالا با در نظر گرفتن قیمت, زمان و ظرفیتی مشخص است به طوری که درخواستهای مربوط به جابجایی کالا را یکپارچه کرده و در اختیار شرکتها و رانندگان قرار می دهد [16].

گاهی عرضه و تقاضا بین دو نقطه در وضعیت متعادلی قرار ندارند و باری که به نقطه ای حمل می شود الزاما در آن نقطه باری برای بازگشت و حمل وجود ندارد [10] که علت این امر اختلافات سطوح مختلفی از رشد صنعتی, اقتصادی, کشاورزی و … در نقاط جغرافیا مختلف است [10,11].

طرح راه اندازی درگاه ملی بار بر اساس سند راهبردی کمیته ITS سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای تهیه شده است [17]. تا کنون در کشور، مشابه چنین طرحی اجرا نشده است و با توجه به نیاز کشور و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای بر آن شدیم که گامی در جهت بهبود طرح مذکور برداشته شود و بتوان به اهداف مورد نظر دست یافت. در شکل 1، نمایی از گردش کار در سامانه درگاه ملی بار نشان داده شده است. همانگونه که در تصویر آمده و در پیشینه پژوهش بدان اشاره شده، سامانه مذکور چند نقیصه داشته از جمله عدم توانایی سیستم جهت رزرو بار که بسیار ضروری به نظر می رسد زیرا اطلاع از وجود یک بار آماده زمانی برای راننده و شرکت ارزش دارد که آنها امکان رزرو بار را برای خود داشته باشند. در این سامانه می توان با استفاده از اطلاعات مکانی بدست آمده توسط دستگاههای GPS موجود در ناوگان باری , اطلاعات دقیقی در باره زمان رسیدن ناوگان به پایانه های باری را استخراج کرده که این اطلاعات به نوبه خود می توانند کمک بسیاری به بهبود سامانه درگاه ملی بار نموده و نگرانی ها و مشکلات مربوط به رزرو بار را مرتفع ساخت .

در این پژوهش بهبود سامانه مذکور با اضافه نمودن امکان خدمات رزرواسیون بار شامل رزرو بار , کنسل کردن بار , تهیه گزراشات رزرواسیون , اعمال جریمه , اضافه نمودن کاربران جدید و امکان اطلاع از تعداد بارگیرهای موجود در هر استان به همراه فرصت های بارگیری تلاشی است در جهت بهبود سامانه درگاه ملی بار .