کیمیاگران اسانس را جوهره گیاه نامیده­اند و بر اساس این تفکر اسانس شکل مادی نیروهای حیاتی و روحی موجود در گیاهان است. با گسترش این علم، استخراج اسانس مورد توجه بیشتر قرار گرفت و به همراه عصاره­های گیاه، قرنها به عنوان پایه بیشتر داروها و یا به تنهایی به عنوان دارو جهت درمان بیماری­های مزمن و همگانی بکار می­رفتند [4].
کشور ما در زمینه درمان گیاهی و استفاده از گیاهان دارویی تاریخ و پیشینه ای درخشان دارد. با وجود این، آن چنان که شایسته است، حاصل قرن ها تجربیات گذشتگان را ارج ننهاده ایم. با توجه به اینکه کشور ایران از ذخیره غنی گیاهی برخوردار است و بسیاری از گیاهان این سرزمین از لحاظ قابلیت های مختلف فیتوشیمیایی، ضدمیکروبی، دارویی و غیره مورد بررسی قرار نگرفته لذا شایسته است قابلیت گیاهان بکر آن ارزیابی شود که دو گیاهMorina persicaL. وPhysospermum cornubiense(L.) DC. از این جمله می باشند.
1-1- ترکیبات طبیعی
سال هاست که منشأ، خواص و فواید مربوط به فرآورده های طبیعی توجه پژوهشگران را به خود معطوف کرده است.فرآورده های طبیعی معمولاً به دو دسته ی بزرگ متابولیت های اولیه و متابولیت ثانویه تقسیم می شوند. متابولیت های اولیه متشکل از مولکول های لازم و ضروری برای زندگی هستند و عمدتاً شامل پروتئین ها، کربوهیدرات ها، چربی ها و نوکلئیک اسیدها می باشد. این مولکول ها از مسیرهای متابولیکی که در بیشتر موجودات زنده رایج هستند، تشکیل می شوند. از این رو مسیرهای متابولیت اولیه مرتبط با فرایندهایی هستند که موجب سنتز، تجزیه، و تبدیل این متابولیت های اولیه می گردد.در مقابل، فراوانی متابولیت های ثانویه معمولاً کمتر است و اغلب منحصر به گونه های خاصی می باشند [6]. در بیشتر موارد، ترکیبات طبیعی به متابولیت های با جرم مولی کمتر از 2000 واحدجرم اتمی اطلاق می شود که برای ادامه حیات موجودات زنده ضروری نیستند ازجمله ؛ آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، کومارین ها، گلیکوزید ها، لیگنان ها، استروئیدها و غیره [7]. ترکیبات طبیعی را براساس ساختار مولکولی، فعالیت فیزیولوژی، کموتاکسونومی و مبدأ بیوسنتز می توان تقسیم بندی کرد [8].
1-1-1- آلکالوئید
گیاهان حاوی آلکالوئید گستره وسیعی از داروها را در بر می­گیرند. آلکالوئیدها از نظر ساختمان شیمیایی اختلاف زیادی با هم دارند ولی وجود یک ازت بازی وجه مشترک تمامی آن­ها می­باشد. آلکالوئیدهای معمول که از گیاهان به دست می­آیند، نوعی ترکیب بازی هستند که دارای یک یا بیش از یک اتم ازت ( معمولاً در حلقه­ی هتروسیکل ) می­باشند. این ترکیب­ها دارای اثرات فیزیولوژیک برجسته­ای روی انسان و حیوان می­باشند [9].
دو دسته کلی از آلکالوئیدها وجود دارند:
1-آلکالوئیدهای غیرهتروسیکل یا آلکالوئیدهای نامعمول و غیرشاخص که گاهی اوقات آنها را پروتو آلکالوئید یا آمین های بیولوژیک می نامند.
2-آلکالوئیدهای هتروسیکل یا آلکالوئیدهای معمول و شاخص که برمبنای ساختار حلقوی طبقه بندی می شوند.
2-1-1-فلاونوئیدها
فلاونوئیدها ترکیبات پلی فنول شامل 15 کربن با دو حلقه­ی آروماتیک که با یک پل 3 کربنه به هم متصل شدند. در 5 گروه می­توانند قرار گیرند. فلاونول، فلاونون، آنتوسیانین، فلاون، فلاون-3-ال و ایزو فلاون. فلاون­ها ومشتقات آن­ها (فلاونوئیدها) موادی هستند که بصورت آزاد در بسیاری از گیاهان و یا بصورت ترکیب با گلیکوزیدها وجود دارند. عموما محلول در آب هستندو مهمترین مشتقات فلاون­ها به رنگ زرد می باشند. فلاون ها در گیاهان خانواده­ی کاسنی، پروانه آسا، سداب و برخی خانواده­های دیگر یافت می­شوند [10و11].
3-1-1- کومارین ها
کومارین ها متعلق به خانواده گسترده ای از متابولیت های گیاهی به نام بنزوپیرانون ها با بیش از 1500 ترکیب شاخص در بیش از 800 گونه گیاهی است. این مشتق های 1-بنزوپیرانی، عمدتاً در گیاهان عالی یافت می شوند. بیشتر کومارین های طبیعی در موقعیت کربن7 اکسیژن دار هستند. در گیاهان، این ترکیبات در پوشش بذر، ریشه ها، برگ ها، ساقه و بیشتر در گل ها و میوه یافت می شوند. کومارین ها به عنوان ترکیبات دفاعی گیاه، ضدمیکروبی و مانع جوانه زنی نیز شناخته می شوند .
4-1-1- گلیکوزیدها
گلیکوزیدها در مسیرهای مختلف متابولیکی به شکل­های گوناگونی ساخته می­شوند.این مواد دارای ساختمان شیمیایی پیچیده و مخصوصی هستند و در بدن انسان اثرهای خاصی نیز بر جای می­گذارند.گلیکوزیدها پس از هیدرولیز به ترکیبات قندی (گلیکون) و غیر قندی (آگلیکون) تبدیل می­شوند. آگلیکون­ها مصارف فراوانی در داروسازی دارند. یکی از مهمترین ترکیبات گلیکوزیدی، گلیکوزیدهای سیانوژنتیک هستند که از مهمترین آن­ها می­توان آمیگدالین را نام برد که بطور وسیعی در گیاهان خانواده­ی گل سرخ، پروانه آسا، کتان و برخی خانواده­های دیگر وجود دارد. یکی دیگر از گلیکوزیدهای مهم آنتراکینون­ها هستند که نقش عمده­ای در درمان یبوست دارند. ازدیگر گلیکوزید­ها می­توان به گلیکوزید­های قلبی ، ساپونینی، فلاونوئیدی، کومارینی و غیره نام برد [10].
5-1-1- لیگنان ها
لیگنان ها ترکیبات دیمری هستند که اساساً از اتحاد دو مولکول فنیل پروپان تشکیل می شوند. زمانی این اعتقاد وجود داشت که لیگنان ها واسطه های پیش از تشکیل لیگنین هستند ولی امروزه مشخص شده است که این ترکیبات انشعابی از مسیر بیوسنتز لیگنین می باشند. لیگنان ها برخلاف لیگنین ترکیباتی با فعالیت نوری هستند و احتمالاً طی یک واکنش مزدوج شدن احیایی از نوع فضاویژه بین کربن های میانی موجود در زنجیره جانبی مونومر به وجود می آیند. از مهمترین مثال های دارویی، ترکیبات لیگنانی موجود در گونه پودوفیلوم است که به نظر می رسد از دو مولکول کونیفریل الکل یا اسید مربوط ایجاد شده باشند [9].
6-1-1- استروئیدها
استروئیدها، گروهی از ترکیبات آلی هستند که از تری ترپن های چهار حلقه ای مشتق می شوند و دارای ساختار کلی سیکلوپنتا پرهیدرو فنانترن می باشند. معمولاً گروه های متیل در کربن های 10و13 وجود دارند و در کربن 17 زنجیر جانبی الکیلی ممکن است وجود داشته باشد. تنوع در استروئیدها ناشی از تعداد گروه های متیل افزایشی، پیکربندی زنجیر جانبی و گروه های عاملی متصل به حلقه هاست .

7-1-1- اسانس ها
اسانس ها، ترکیبات کم و بیش فرار با بوی ویژه هستند که با روش های تقطیر با آب، بخارآب، آب و بخارآب، تقطیر خشک و غیره از گیاه خام به استثنای مرکبات (استخراج اسانس با روش های مکانیکی) بدست می آیند [16]. این گروه از مواد مؤثر گیاهی، از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند. بلکه به صورت مخلوطی از ترکیبات مختلف می باشند. اسانس ها براساس مبدأ بیوسنتز و ساختار شیمیایی قابل تقسیم بندی هستند.
1-7-1-1- شیمی اسانس ها
ترکیبات اسانسی برمبنای ساختار شیمیایی به صورت زیر طبقه بندی می شوند . در شکل (1-1) نمونه ساختارهایی از ترکیبات اسانسی مذکور آورده شده است.
1- n-آلکان ها: تترادکان در اسانس گل نرگس
2- اسیدهای آزاد: ترانس-سینامیک اسید در اسانس دارچین
3- الکل های آزاد: ایزوآمیل الکل در اسانس بابونه
4- آلدهیدی: بنزآلدهید در اسانس بادام تلخ
5- کتونی: لیمونن در اسانس زیره
6- استری: متیل سالیسیلات در اسانس گیاه همیشه سبز
7- فنیل پروپانوئیدی: آنتول در اسانس شوید
8- لاکتونی: سیکلوپنتا دکانولید در اسانس ریشه گل پر