13

2-2.نگاهی گذرا به آموزش زبان انگلیسی در ایران ………………………………………. 13

2-3. اهمیت کتاب های درسی و تهیه و تدوین آنها ………………………………………… 15

2-4.معرفی اجمالی کتاب انگلیسی پایه هفتم ………………………………………………. 19

2-5. اهمیت ارزیابی کتاب های درسی ……………………………………………………. 20

2-6.اهداف ارزیابی ……………………………………………………………………….. 21

2-7.پیشینه تحقیق در خارج از کشور………………………………………………………. 23

2-8.پیشینه تحقیق در داخل کشور …………………………………………………………. 25

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1.مقدمه ………………………………………………………………………………….. 30

3-2.روش پژوهش …………………………………………………………………………. 30

3-3.مدل ارزیابی…………………………………………………………………………….. 31

3-4. روش و ابزار جمع آوری اطلاعات …………………………………………………… 32

3-4-1.مطالعات کتابخانه ای ………………………………………………………………… 32

3-4-2.مطالعات میدانی …………………………………………………………………….. 32

3-5.روایی و پایایی ابزار تحقیق ……………………………………………………………. 33

3-6.جامعه آماری……………………………………………………………………………. 34

3-7. حجم نمونه و روش نمونه گیری ……………………………………………………….. 34

3-8. تجزیه و تحلیل داده ها ………………………………………………………………….. 35

3-9. محدودیت های پژوهش ………………………………………………………………… 35

فصل چهارم: توصیف و تحلیل داده ها

4-1.مقدمه ………………………………………………………………………………….. 37

4-2. توصیف داده ها ………………………………………………………………………… 37

4-2-1. توصیف متغیرهای جمعیت شناختی…………………………………………………. 37

4-2-1-1.جنسیت …………………………………………………………………………… 37

4-2-1-2.سابقه تدریس………………………………………………………………………. 38

4-2-1-3.تحصیلات………………………………………………………………………….. 39

4-2-2. توصیف داده های تحقیق……………………………………………………………… 40

4-2-2-1.وضوح آموزش ………………………………………………………………….. 41

4-2-2-2. وضوح صفحه بندی ……………………………………………………………… 41

4-2-2-3.قابلیت درک متون ……………………………………………………………….. 42

4-2-2-4.قابل قبول بودن تکالیف …………………………………………………………… 43

4-2-2-5.قابل انجام بودن تکالیف …………………………………………………………… 44

4-2-2-6.دست یابی و تحقق اهداف …………………………………………………………. 45

4-2-2-7.عملی بودن مطالب ……………………………………………………………….. 46

4-2-2-8.قابلیت تدریس مطالب …………………………………………………………….. 47

4-2-2-9. انعطاف پذیری ……………………………………………………………………. 48

4-2-2-10.جذابیت مطالب ………………………………………………………………….. 49

4-2-2-11.قدرت ایجاد انگیزه ……………………………………………………………… 50

4-2-2-12.تأثیر مطالب درسی ……………………………………………………………… 51

4-2-2-13.میزان یادگیری جدید ……………………………………………………………. 52

4-2-2-14.عدم یادگیری مطالب ……………………………………………………………. 53

4-2-2-15.توانایی انجام کارهای جدید ……………………………………………………… 54

4-2-2-16.کارآمدی کتاب ………………………………………………………………….. 55

4-2-2-17. آمادگی یادگیرنده برای امتحانات ………………………………………………. 56

4-2-2-18.آمادگی یادگیرنده برای یادگیری زبان مقصد ……………………………………. 57

4-2-2-19. اعتمادبه نفس یادگیرنده …………………………………………………………. 58

4-2-2-20. مستقل شدن یادگیرنده …………………………………………………………… 59

4-2-2-21. پوشش برنامه درسی ……………………………………………………………. 60

4-2-2-22.تناسب حجم کتاب با ساعات آموزشی …………………………………………… 61

4-2-3. آمار استنباطی و آزمون فرضیه ها ………………………………………………….. 63

فصل پنجم: دستاوردها و پیشنهادها

5-1.مقدمه ………………………………………………………………………………….. 67

5-2.خلاصه پژوهش ……………………………………………………………………….. 67

5-3. بررسی فرضیه ها ……………………………………………………………………… 68

5-4. بحث و نتیجه گیری درمورد پژوهش حاضر ………………………………………….. 72

5-4-1.ارزیابی در حین تدریس ……………………………………………………………. 72

5-4-2.ارزیابی بعد از تدریس ……………………………………………………………… 76

5-5.پیشنهادهای پژوهش …………………………………………………………………… 78

5-5-1.پیشنهادهای کاربردی ……………………………………………………………….. 78

5-5-2. پیشنهادهایی برای پژوهش های بعدی ……………………………………………… 78

پیوست ها …………………………………………………………………………………….. 79

پرسشنامه …………………………………………………………………………………….. 80

منابع فارسی …………………………………………………………………………………. 82

منابع غیرفارسی………………………………………………………………………………. 84

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………. 88

فهرست جدول ها

عنوان صفحه

جدول 3-1.توزیع نمرات مقیاس پرسشنامه تحقیق ………………………………………….. 33

جدول 3-2. جدول تناظر ابعاد و سؤالات پرسشنامه ………………………………………… 33

جدول 3-3. توزیع نمونة آماری به تفکیک شهرهای منتخب……………………………….. 34

جدول4-1.توزیع فراوانی نمونة مورد مطالعه از لحاظ جنسیت …………………………….. 38

جدول4-2.توزیع نمونة مورد مطالعه از لحاظ سابقه تدریس ……………………………….. 39

جدول4-3.توزیع نمونة مورد مطالعه از لحاظ مدرک تحصیلی …………………………….. 40

جدول4-4. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد وضوح آموزش ……….. 41

جدول4-5. توزیع فراوانی پاسخ های نمونة مورد مطالعه در مورد وضوح صفحه بندی…… 42

جدول4-6. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در قابلیت درک متون …………… 43

جدول4-7. توزیع فراوانی پاسخ های نمونة مورد مطالعه در موردقابل قبول بودن تکالیف .. 44

جدول4-8. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد قابل انجام بودن تکالیف .. 45

جدول4-9. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد دست یابی و تحقق اهداف 46

جدول4-10. توزیع فراوانی پاسخ های نمونة مورد مطالعه در مورد عملی بودن مطالب …. 47

جدول4-11. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد قابلیت تدریس مطالب .. 48

جدول4-12. توزیع فراوانی پاسخ های نمونة مورد مطالعه در مورد انعطاف پذیری مطالب . 49

جدول4-13. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد جذابیت مطالب ………. 50

جدول4-14. توزیع فراوانی پاسخ های نمونة مورد مطالعه در مورد قدرت ایجاد انگیزه ….. 51

جدول4-15. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد تأثیر مطالب درسی ….. 52

جدول4-16. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد میزان یادگیری جدید … 53

جدول4-17. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در موردعدم یادگیری مطالب …. 54

جدول4-18. توزیع فراوانی پاسخ های پاسخ گویاندر مورد توانایی انجام کارهای جدید ……. 55

جدول4-19. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در موردکارآمدی کتاب ……….. 56

جدول4-20. توزیع فراوانی پاسخ های نمونة مورد مطالعه درموردنقش مطالب درسی درآمادگی یادگیرنده برای امتحانات ……………………………………………………………………………………………….. 57

جدول4-21. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در موردنقش مطالب درسی درآمادگی یادگیرنده برای یادگیری زبان مقصد …………………………………………………………………………………… 58

جدول4-22. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد نقش مواد درسی در اعتمادبه نفس یادگیرنده 59

جدول4-23. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد نقش مواد درسی در مستقل شدن یادگیرنده 60

جدول4-24. توزیع فراوانی پاسخ های نمونةمورد مطالعه در مورد نقش مواددرسی در پوشش برنامه درسی 61

جدول4-25. توزیع فراوانی پاسخ های پاسخ گویان در مورد تناسب حجم کتاب با ساعات آموزشی 62

جدول4-26.نتایج حاصل از آزمون کولموگرو اسمیرنو در رابطه با نرمال بودن توزیع متغیرها 63

جدول4-27.نتایج حاصله از آزمون t نمونه در مورد نقش محتوای درسی در یادگیری زبان مقصد 64

جدول4-28.نتایج حاصله از آزمون t نمونه در مورد نقش محتوای درسی در ایجاد انگیزه در دانش آموزان 65

جدول4-29.نتایج حاصله از آزمون t نمونه در مورد هماهنگی محتوای درسی با برنامه درسی 65

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 4-1.نمودارتوزیع فراوانی نمونة مورد مطالعه از لحاظ جنسیت …………………… 38

نمودار 4-2.نمودارتوزیع نمونة مورد مطالعه از لحاظ سابقه تدریس ……………………… 39

نمودار 4-3.نمودارتوزیع نمونة مورد مطالعه از لحاظ مدرک تحصیلی …………………… 40

نمودار 4-4.نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به وضوح آموزش …………. 41

نمودار 4-5. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به وضوح صفحه بندی …….. 42

نمودار 4-6. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به قابلیت درک متون ……… 43

نمودار 4-7. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به قابل قبول بودن تکالیف … 44

نمودار 4-8. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به قابل انجام بودن تکالیف … 45

نمودار 4-9. نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به دست یابی و تحقق اهداف … 46

نمودار 4-10. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به عملی بودن مطالب …… 47

نمودار 4-11. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به قابلیت تدریس مطالب … 48

نمودار 4-12. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به انعطاف پذیری مطالب … 49

نمودار 4-13. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به جذابیت مطالب ……….. 50

نمودار 4-14. نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به قدرت ایجاد انگیزه مطالب 51

نمودار 4-15. نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به تأثیر مطلب درسی …….. 52

نمودار 4-16.نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به میزان یادگیری مطالب جدید 53

نمودار 4-17. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به عدم یادگیری مطالب ….. 54

نمودار 4-18.نمودار توزیع نظرات پاسخ گویان نسبت به توانایی انجام کارهای جدید ……… 55

نمودار 4-19.نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به کارآمدی کتاب …………. 56

نمودار 4-20.نمودار توزیع نظرات پاسخ گویان نسبت به آمادگی یادگیرنده برای امتحانات .. 57

نمودار 4-21.نمودار توزیع نظرات پاسخ گویان نسبت به آمادگی برای یادگیری زبان مقصد 58

نمودار 4-22.نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به اعتمادبه نفس یادگیرنده … 59

نمودار 4-23. نمودار توزیع نظرات نمونة مورد مطالعه نسبت به مستقل شدن یادگیرنده ….. 60

نمودار 4-24. نمودار توزیع نظرات نمونةمورد مطالعه نسبت به پوشش برنامه درسی ….. 61

نمودار 4-25.نمودار توزیع نظرات پاسخ گویان نسبت بهتناسب حجم کتاب باساعات آموزشی 62

چکیده

کتاب های درسی نقش بسیار حیاتی در فرایند یاددهی- یادگیری دارند، به ویژه در جوامعی که زبان انگلیسی، زبان خارجی محسوب می شود، بنابراین لازم است، کتاب های درسی مورد ارزیابی قرارگیرند تا محتوای کتاب های درسی، متناسب با نیاز تدریس و یادگیری، در کلاس های آموزش زبان انگلیسی به عنوان زبان بیگانه باشد. با توجه به این مهم، پژوهش حاضر بر آن است تا کتاب درسی زبان انگلیسی پایه هفتم را بر مبنای الگوی تاملینسون(2003)مورد ارزیابی قراردهد. روش مورداستفاده دراین پژوهش توصیفی و از نوع میدانی می باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دبیران زبان انگلیسی پایه هفتم شاغل در آموزش و پرورش استان گلستان می باشد. که جهت انتخاب 132 نفر از معلمان به عنوان نمونه آماری، از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شد. سپس داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار 20Spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته های این پژوهش نشان داد که محتوای کتاب درسی حاضر، ضمن ایجاد انگیزه در دانش آموزان، آنها را برای استفاده از زبان مقصد آماده می کند و با برنامه درسی هم خوانی دارد.

واژگان کلیدی: ارزیابی، کتاب درسی، برنامه درسی، ارزیابی مواد درسی، مدل تاملینسون،Prospect 1

1-1. مقدمه

در دهکده نوین جهانی، زبان انگلیسی بی شک رایج ترین زبانی است که به طور گسترده برای اهداف گوناگون از جمله تجارت، جهانگردی، مراودات علمی، سیاسی و فرهنگی به کار می رود.

درخصوص ضرورت یادگیری و تسلط بر زبان انگلیسی، همین بس که علوی مقدم و خیرآبادی(1391) می گویند :

” کریستال[1](2003) معتقد است که زبان انگلیسی، زبان اول چهار میلیون گویشور و زبان دوم تقریباً همین تعداد گویشور در هفتاد وپنج کشور جهان است و تعداد فراگیران این زبان را بیش از یک میلیارد نفر برآورد می کند. حضور چشم گیر و نافذ زبان در عرصه های مختلف، ازجمله سیاست، اقتصاد، پزشکی، ورزش، رسانه و اینترنت در سده اخیر فزونی شتابنده ای گرفته است. ” همچنین این زبان مهم ترین و پرکاربردترین زبان در سطح اینترنت است و از همین روست که امروزه، بنابر گفته یونسکو، ندانستن زبان انگلیسی و کامپیوتر از نشانه های بی سوادی است.

. 19

2-5-1 نخبگان سنتی و مذهبی: 19

2-5-2 نخبگان تکنوکراتیک: 19

2-5-3 نخبگان مالکیت: 20

2-5-4 نخبگان کاریزماتیک: 20

2-5-5 نخبگان ایدئولوژیکی: 20

2-5-6 نخبگان سمبلیک: 20

. 21

. 22

. 24

2-8-1 انزوا طلبی: 25

2-8-2 بی طرفی: 25

2-8-3 عدم تعهد: 26

2-8-4 اتحاد و ائتلاف: 26

. 27

. 27

. 27

. 30

. 33

2-13-1 دوره ی اول، دوران محافظه کاری با خط و مشی لیبرالیسم: 33

2-13-2 دورهی دوم، دوره ی ارزش محور یا آرمانگرای امت محور: 35

2-13-3 دوره ی سوم، دوره ی منفعت محور_اصلاح طلبی اقتصادی (عملگرا): 35

2-13-4 دوره ی چهارم، دوره ی گفتمان فرهنگ گرای سیاست محور: 36

2-13-5 دوره ی پنجم، با تأکید بر احیا نقش عدالت و معنویت در تحولات جهان (گفتمان اصولگرایی عدالت محور). 37

. 38

. 38

2-15-1 نظریه ویلفرده پاره تو. 39

2-15-2 نظریه ی گائتانو موسکا 41

2-15-3 نظریه ی روبرت میشلز. 43

. 44

2-16-1 جوزف شومپیتر. 44

2-16-2 سی رایت ملیز. 44

2-16-3 رابرت دال. 45

. 46

. 47

. 48

. 49

. 51

. 52

2-22-1 رهیافت کلان نظام به عنوان راهنمای مطالعه و اقدام سیاست خارجی: 52

2-22-2 رهیافت خرد در تجزیه و تحلیل های سیاست خارجی: 53

2-22-3 رهیافت اتصال دو سطح تحلیل: 54

. 55

. 56

فصل سوم. 58

جهت گیری سیاست خارجی دولت هشتم ونهم و نقش نخبگان در این جهت گیری ها 58

3. . 59

. 59

. 63

. 66

. 68

. 70

. 71

. 73

بررسی نقش نخبگان سیاسی در جهت گیری سیاست خارجی دولت نهم ودهم. 74

. 74

. 74

. 76

3-10-1نقش نخبگان سیاسی در شکل گیری شعار عدالت گرایی در سیاست خارجی: 76

3-10-2 نقش نخبگان سیاسی در شکل گیری شعار اصول گرایی در سیاست خارجی: 76

3-10-3 نقش سیاست خارجی دولت احمدی نژاد در شکل گیری شالوده شکنی نظم موجود: 77

3-10-4 نقش نخبگان سیاسی در شکل گیری شعار تقویت استراتژی چند جانبه گرایی: 80

3-10-5 نقش نخبگان سیاسی در شکل گیری شعار جامعه ی مهدوی: 81

. 81

. 83

فصل چهارم. 90

نتیجه گیری.. 90

. 98

منابع. 99

چکیده:

پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی مقایسه ای نقش نخبگان سیاسی در جهت گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد می پردازد. از آن جایی که سیاست خارجی موفق کلید رشد و پیشرفت یک کشور می باشد و سیاست خارجی هر کشوری توسط نخبگان آن جامعه طرح ریزی می شود و بنابراین شاه کلید اصلی پیشرفت، در دست نخبگان یک جامعه و در رأس آنان در دست نخبگان فعال در بخش سیاست خارجی می باشد. و هم چنین می توان گفت تضاد اصلی در جامعه نه میان مردم و نخبگان بلکه میان خود نخبگان است. از این رو بسته به نوع نخبگانی که حکومت را در دست دارند و سیستم حکومت را شکل می دهند، تصمیمات و جهت گیری های هر نظام و حکومتی فرق می نماید.در دولت های هشتم و نهم به ترتیب با دو جهت گیری تدافعی و تهاجمی در سیاست خارجی مواجه هستیم. در طراحی هر جهت گیری سیاست خارجی در هر یک از دولت ها، تعداد نخبگان سیاسی باید مشخص گردد.از این رو محقق در این پژوهش می خواهد بدور از سلیقه ی سیاسی و نظر شخصی به مقایسه ی نقش نخبگان در جهت گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بپردازد. هدف کلی از این پژوهش شناسایی میزان نقش نخبگان سیاسی در جهت گیری سیاست خارجی و به عبارت دیگر از آنجا که جهت گیری سیاست خارجی دولت هشتم و نهم تفاوت ماهوی با هم دارند، باید مشخص نمود نقش هر کدام از نخبگان در طراحی جهت گیری سیاست خارجی چه مقدار بوده است.سؤال اصلی محقق اینست: نقش نخبگان ابزاری و غیر ابزاری (فکری) در تعیین جهت گیری سیاست خارجی چه مقدار است و در هر یک از دو دولت مزبور، در تعیین جهت گیری سیاست خارجی کدام نخبگان نقش بیشتری را ایفا کرده اند؟

فرضیه ی محوری در این پژوهش بر این اصل بنا شده است که: « به نظر می رسد نقش نخبگان غیر ابزاری (فکری) در تعیین جهت گیری سیاست خارجی دولت هفتم وهشتم بیش از دولت نهم و دهم است و هم چنین نخبگان ابزاری وزارت امور خارجه، دولت هفتم و هشتم، بیشتر از طیف تحصیل کردگان اروپایی هستند و گرایش بیشتری به غرب دارند. نخبگان ابزاری دولت نهم و دهم، بیشتر طیف تحصیل کردگان شرقی (هند_ایران) هستند.اهمیت این پژوهش در این است که جنبه ی نوآوری دارد و تاکنون چنین مقایسه ای صورت نگرفته است.

واژه های کلیدی:سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران_ نخبگان سیاسی (نخبگان فکری_ نخبگان ابزاری)

مقدمه

سیاست خارجی هر کشوری زمانی می تواند در عرصه ی بین المللی از کارایی و مشروعیت لازم برخوردار باشد که ضمن تعادل با محیط داخلی؛ در جهت میل به منافع ملی شکل گرفته و تنظیم شود. این امر زمانی میسر است که منافع ملی دقیقا شناخته و تعریف شوند. کشورهایی که در عرصه ی بین المللی و سیاست خارجی موفق هستند همگی منافع ملی خود را کاملا مشخص کرده اند و آن ها را برای خویش تعریف نمو ده اند. آن ها می دانند بر چه اصول از سیاست خارجی خود نباید معامله کنند و یا می توان گفت به درستی خطوط قرمز خویش را می شناسند و باز می دانند در مورد کدام مؤلفه ها می توانند انعطاف پذیری استراتژیک از خود نشان دهند.

اما موضوعی که در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران شاهدش بوده ایم: جهت گیری های متفاوت سیاست خارجی دولت ها نسبت به یکدیگر است؛ شاید این همه تفاوت در جهت گیری و تفاوت در تعریف منافع ملی برای دستگاه دیپلماسی ما خوش یُمن نباشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، شاهد پنج خرده گفتمان در بطن گفتمان انقلاب اسلامی بوده ایم در این پژوهش ابتدا به بررسی دو خرده گفتمان اصلاح طلب جامعه محور و اصول گرای عدالت پرور و سپس به بررسی نقش نخبگان در طراحی این جهت گیری ها می پردازیم.

تفاوت های بسیارچشم گیر و زیادی در جهت گیری های این دو؛ دوره به چشم می خورد. در این پژوهش نقش نخبگان در طراحی این جهت گیری ها تا حدودی مشخص گشت. زمانی که یک گروه از نخبگان با طرز تفکر خاص خود، قدرت را به دست می گیرند، مجددا منافع ملی را برای خویش باز تعریف می نمایند و بر همین اساس شروع به جهت گیری های سیاسی و اخذ تصمیمات سیاسی در عرصه ی بین المللی و داخلی می نمایند.

مسئله ی دیگر اینجاست که هر کدام از دولت ها معتقدند: بهترین جهت گیری سیاست خارجی را بر اساس ظرف مکان_زمان برای جمهوری اسلامی ایران انتخاب نموده اند. تیم سیاست خارجی دولت آقای احمدی نژاد، تیم سیاست خارجی دولت آقای خاتمی را متهم به خیانت به منافع و مصالح ملی و سوق دادن کشور به دامان غرب می نماید. و در طرف دیگر تیم سیاست خارجی آقای خاتمی، تیم سیاست خارجی آقای احمدی نژاد را متهم به تقابل با دنیا و موجب به خطر افتادن امنیت و منافع ملی کشور می نمایند. اما آنچه مهم است این است که این ادعا ها؛ جنبه ی تبلیغاتی، جناحی، حزبی و سیاسی دارد و در جهت تخریب چهره ی طرف مقابل می باشد.

هجو دشمنان خاندان پیامبر اکرم (ص) 20

بیان مسائل تاریخی. 21

مسأله­ی رجعت و ظهور امام زمان (عج) 21

استفاده از آیات و روایات در شعر. 22

کمیت.. 24

دعای أئمّه در حقّ کمیت.. 25

شعرکمیت.. 28

هاشمیات.. 29

عبدى كوفى شاعر ولایت و حریت.. 30

تولد و وفات.. 31

عبدی و شعر ولایی. 31

شعر مکتبی. 32

نبوغ عبدی در ادب و حدیث.. 33

اعتراف سید حمیری به نبوغ شعری عبدی. 35

دیک الجن الحمصی. 35

ماجرای دلدادگی دیک­الجن. 36

زندگی ادبی دیک­الجن. 37

دیوان دیک­الجن. 38

نگاهی کلی بر سبک شعری دیک­الجن. 39

فصل سوّم

روابط بینامتنی قرآنی و روایی شعر شاعران. 40

روابط بینامتنی اشعار کمیت اسدی با آیات قرآن کریم و احادیث.. 41

روابط بینامتنی با قرآن کریم 41

روابط بینامتنی با احادیث.. 55

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 59

روابط بینامتنی اشعار عبدی کوفی با آیات قرآن کریم و روایات.. 65

اروابط بینامتنی با آیات قرآن کریم 65

روابط بینامتنی با احادیث.. 76

روابط بینامتنی با قرآن و احادیث.. 89

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 95

روابط بینامتنی اشعار دیک­الجن الحمصی با آیات قرآن کریم و احادیث.. 99

روابط بینامتنی با قرآن کریم 99

روابط بینامتنی با احادیث.. 109

روابط بینامتنی با قرآن و احادیث.. 114

روابط بینامتنی علم یا شخصیت.. 118

نتیجه­ی پژوهش.. 124

الملخّص… 126

موجز الرسالة…………………………………………………………………..127

فهرست­ها

فهرست منابع و مراجع. 136

فهرست پایگاه­های اینترنتی. 141

فهرست أعلام 142

فهرست آیات.. 146

فهرست احادیث.. 151

چکیده:

بینامتنی یکی از رویکردهای نقد جدید است، که روابط بین متون را مورد بررسی قرار می­دهد. این رویکرد، نگرش به متن را به طور کلی دگرگون کرد. بر اساس آن، متن پایدار وجود ندارد؛ متون در نهایت حاصل آثار پیش از خود یا معاصر با خود می­باشد. این رویکرد به متون، مورد توجّه منتقدان غرب و جهان عرب واقع شد و واکنش­های متفاوتی را برانگیخت.

شاعران مكتبى و مدافعان ولایت اهل ‏بیت(ع)، پیوسته از عقیده و ایمان خویش، مشعلى برافروخته و از هنر و ادب خود، سلاحى ساخته­اند، تا از «حق‏» دفاع ‏كنند و با «باطل‏» بستیزند. شاعران شیعی در راستاى فرهنگ اهل ‏بیت(ع) و دفاع از ولایت، شعر را در خدمت عقیده قرار داده­اند. قرآن کریم از آغاز نزول تا کنون به دلیل حیاتی بودن و برخورداری از جمال لفظی و معنویِ غیر قابل وصف همواره، این معدن غنی، الگوی بسیاری از شاعران و ادیبان و بزرگان دین بوده است و در هر دوره، صاحبان شعر و ادب مناسب با ذوق و توانایی خویش، از واژگان، سبک، معنا و درون­مایه­ی این گنجینه­ی بی­پایان بهره برده­اند.

کمیت اسدی، عبدی کوفی و دیک­الجن الحمصی از جمله شاعرانی بوده­اند که در برخی از اشعار خویش، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم از آیات قرآنی استفاده نموده­اند. خواننده با نگریستن در اشعار این سه شاعر با قرآن کریم و روایات، به خوبی به جلوها­ی بینامتنی اشعار این شاعران و قرآن کریم و روایات پی خواهد برد؛ روابطی که آگاهانه و آشکار و بیشتر آن در ذیل نفی جزئی یا «اجترار» و بعضاً در ذیل نفی متوازی یا «امتصاص»، بنابر معیارهای بینامتنی از دیدگاه محمد بنیس قرار می­گیرند.

Abstract:

Intertextuality is one of the new critical approaches of this period that considers the relation among texts. This approach transformed the way critics looked at the texts. Based on this no consequent text is available. Texts are follow their previous or contemporary works. This approach to texts received a lot of attention from western critics and caused different views on the subject.

Traditional poetics along with advocates of (valayat) consequently aroused fires from their faith and beliefs and build a weapon from their art and literature in order to defend truth and fight untruth. Shite poetics along culture of (valayat) and defending it used poems in their beliefs. Quran from day of coming because of vitality has been known to be full of literal and spiritual description and been used by poetics, scientists and clergy men in each period. Stylists have used this source of literature according to their talent and ability.

Komeit assadi, Abdi kufy and dik aljen Alhmsy are among the poets who used Quranic verses in some of their poems. The reader of these poems will somehow be familiar with Quranic verses and its applications .intertextuality. These interactions which are obvious and clear are a fraction of this source, others are occurred by a slight change in meaning that according to Mohammad Benis is considered intertextuality.

مقدمه:

علم نقد همواره در ادبیات از ارزش و اهمیت والایی برخوردار بوده و به عنوان راهی برای ارزش­گذاری آثار ادبی از دیرباز مورد توجّه قرار گرفته است. پدیده­ی بینامتنی به عنوان یک نظریه­ی جدید و مدرن که ارائه دهنده­ی نگرش­های تازه در علم نقد است، امروزه بسیار حائز اهمیت است و جنبه ای از زندگی پسامدرن را نشان می­دهد. این نظریه­ی به عنوان یک امر حتمی برای هر متن می­باشد و هیچ متن ادبی­ای، از این امر مستثنی نیست، هر اثر در یک زمانی تحت تأثیر آثار قبل خود بوده و با تغییر و تحوّل آثار پیشین به خود هویت بخشیده است؛ به عبارت دیگر در هر اثری باید به دنبال ارجاعی به قبل آن اثر و یا معاصر آن بود؛ چرا که خاصیت ذهنی انسان اقتضا می­کند تا پیوسته از تجربیات ذهن فعّال و پویای خود استفاده کند. نویسنده و افکار او در یک زمان از تفکّرات دیگران تأثیر می­پذیرد و در زمان دیگر اندیشه­های مخاطبین خود را تحت تأثیر قرار می­دهد. چنین نگرش­هایی به متن امروزه به عنوان یک قانون برای هر متن تبدیل شده و در حیطه­ی نظریه­ی ادبی به عنوان «بینامتنی» جای می­گیرد.

سؤال­هایی که در این رابطه در ذهن صورت می­گیرد، می­تواند چنین باشد:

1.آیا بدون کمک گرفتن از دیگر اندیشه­ها می­توان اندیشید؟

2. آیا بدون اشاره به دیگر نوشته­ها می­توان نوشت؟

در واقع پذیرش پاسخ منفی به این پرسش­ها، خود به معنای رسمیت شناختن بینامتنی است.

قرآن کریم ارزشمندترین اثری است که به عنوان یک میراث ادبی و دینی جامع و کامل در آثار شاعران می­درخشد. قرآن کریم به علت برخورداری از جمال لفظی و معنویِ غیر قابل وصف، همواره الگوی بسیاری از شاعران و ادیبان و بزرگان بوده است. در واقع استفاده از آیات و مفاهیم قرآنی در شعر در هر دوره ضرورت به شمار می­رفته؛ چرا که شعرهایی بیشترین تأثیر را داشتند که در پروردن مضامین آن­ها از آیات قرآنی و یا حتی احادیث پیامبر(ص) و أئمه­ی اطهار(ع) استفاده می­شد.

درباره­ی پیشینه­ی پژوهش، می­توان گفت که پژوهش­هایی در زمینه­ بینامتنی در دانشگاه­های جهان عرب، انجام شده است. از آن جمله می­توان به «مظاهر التناص الدینی فی شعر أحمد مطر» پایان نامه کارشناسی ارشد، نوشته عبدالمنعم محمد فارس و «التناص فی روایة الیاس خوری»، پایان نامه کارشناسی ارشد نوشته­ی أمل أحمد عبداللطیف أحمد در دانشگاه نابلس(فلسطین) اشاره نمود. در این زمینه پژوهش­هایی نیز در ایران صورت گرفته است که از آن میان می­توان به مقاله­ی «بینامتنی دیوان ابوالعتاهیه و نهج البلاغه»، نوشته­ی مرتضی قائمی، پایان نامه­ی «روابط بینامتنی قرآنی با اشعار احمد مطر» نوشته­ی ماشاء الله واحدی و فرامرز میرزایی، مقاله­ی «بینامتنی قرآنی و روایی در شعر سید حمیری»، نوشته­ی قاسم مختاری، مقاله­ی «بینامتنی دینی در ادبیات زنان کویت»، نوشته­ی فاطمه ذوالقدر، مقاله­ی «ظاهرة التناص فی لغة محمود درویش الشعریة»، نوشته­ی مرضیه زارع زردینی، «بینامتنی قرآنی در مقامات ناصیف یازجی»، نوشته­ی مرتضی قائمی و مقاله­ی «بینامتنی اشعار عبدالوهّاب البیاتی با قرآن کریم»، نوشته­ی طیبه سیفی اشاره نمود.

درباره­ی ضرورت تحقیق باید متذکر شد که برای خواننده این نکته اهمیت دارد که بداند شاعران شیعه تا چه اندازه در گفتن اشعار خود به قرآن کریم و کلام اهل بیت(ع) نظر داشته­اند و همچنین برای ادب دوستان مفید خواهد بود که بدانند چه مضامین مشترکی بین شعر شاعران و آیات قرآن و سخنان أئمه­ی اطهار(ع) وجود دارد. با این حال این موضوع آن­گونه که شایسته است مورد تحقیق و بررسی قرار نگرفته است، و این نوشتار میزان بهره­مندی از آیات و روایات را در اشعار شاعرانی چون «کمیت بن زید اسدی»، «عبدی کوفی» و «دیک الجن» با توجّه به نظریه­ی بینامتنی مورد بررسی قرار می­دهد.

…………………………………………….22

2-12.کلمات قصار……………………………………………………………………………………………………………………….24

2-13.کلیشه………………………………………………………………………………………………………………………………..25

2-14.اصطلاح……………………………………………………………………………………………………………………………..25

فصل سوم: نهج البلاغه و امثال علوی

3-1.مختصری از زندگی امام علی(ع)………………………………………………………………………………………………..28

3-2.نهج البلاغه……………………………………………………………………………………………………………………………29

3-3.گردآوری نهج البلاغه………………………………………………………………………………………………………………31

3-4.گزیده ای از زندگی نامه سید رضی…………………………………………………………………………………………….33

3-4-1.اساتید………………………………………………………………………………………………………………………….34

3-4-2.جایگاه علمی و تألیفات…………………………………………………………………………………………………..35

3-5.شعر و شاعری سید رضی…………………………………………………………………………………………………………37

3-6.پیشینه امثال و حکم در ادب عربی……………………………………………………………………………………………..37

3-7.امثال علوی…………………………………………………………………………………………………………………………..38

3-7-1.اقسام امثال نهج البلاغه……………………………………………………………………………………………………39

3-7-1-1.امثال قرآنی ………………………………………………………………………………………………………..39

3-7-1-2.امثال غیر قرآنی……………………………………………………………………………………………………39

فصل چهارم: معادل­یابی­امثال نهج البلاغه با امثال فارسی

مدخل…………………………………………………………………………………………………………………………………………41

4-1.قناعت………………………………………………………………………………………………………………………………….42

4-1-1.قناعت در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………………………42

4-1-2.معادل­یابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع قناعت در امثال و حکم فارسی…………………………….50

4-2.عدالت………………………………………………………………………………………………………………………………….53

4-2-1.عدالت در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………………….53

4-2-2.معادل­یابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع عدالت در امثال و حکم فارسی……………………………..62

4-3.بردباری و صبر………………………………………………………………………………………………………………………65

4-3-1.بردباری و صبر در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………65

4-3-2.معادل­یابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع بردباری و صبر در امثال و حکم فارسی………………….81

4-4.طمع…………………………………………………………………………………………………………………………………….86

4-4-1.نکوهش طمع در کلمات قصار نهج البلاغه……………………………………………………………………………86

4-4-2.معادل­یابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع نکوهش طمع در امثال و حکم فارسی…………………….93

4-5.ظلم و ستم……………………………………………………………………………………………………………………………98

4-5-1.نکوهش ظلم و ستم در کلمات قصار نهج البلاغه……………………………………………………………………98

4-5-2.معادل­یابی امثال وحکم نهج­البلاغه باموضوع نکوهش ظلم وستم درامثال و حکم فارسی……………….105

4-6.عجله و شتابزدگی…………………………………………………………………………………………………………………108

4-6-1.نکوهش عجله و شتابزدگی در کلمات قصارنهج البلاغه…………………………………………………………108

4-6-2.معادل­یابی امثال­وحکم نهج­البلاغه باموضوع نکوهش عجلع وشتابزدگی­درامثال­وحکم فارسی………….111

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..114

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………117

چکیده

بی­شک ضرب المثل­ها یکی از گونه­­هـای شناخته شده ادبیات؛ و كاربردی­ترین و در عین حال عامیانه­ترین آن­هـاست که سبب اشتراکاتی در بین زبان­­های اقوام و ملل مختلف شده است. امثال و حکم در انتقال درست فكر و اندیشه گوینده به مخاطب، نقش مهمـی دارند كه در این میان می توان كوتاهـی لفظ، رسایـی معنا، زیبایـی و بدیع بودن كلمات را از ویژگی­هـای برجسته آن دانست.

در این میان جایگاه نهج البلاغه و امثال علوی در ادبیات فارسـی، یک امر روشن و غیر قابل انکار است گواه این بیان شعر شاعرانی است که از گذشته­های دور تاکنون تحت تأثیر کلام امام علی(ع) بوده که گاه عینا و گاه از نظر محتوا ومفهوم از امثال و حکم نهج البلاغه الهام گرفته­اند . نهج البلاغه را می­توان حاصل سرمایه­ی فکر­ی و ذوقی امام علی(ع) دانست که به­عنوان یک سند معتبر دینی و مذهبی چراغ راه هدایت و سعادت را بر بشر روشن می­نماید.

این پایان نامه بر آن است که از یک سو امثال و حکم علوی نهج البلاغه را احصاء و پس از تقسیم بندی موضوعـی آن این امثال را با ضرب المثل­های منظوم و منثور زبان فارسی معادل­یابی نماید.

Abstract

Proverbs and proverbs are undoubtedly one of the known literary genres. They are also the most widely usedand at the same time the commonest genre which causes some commonalities among the languages spoken by different nations and people. Adages play a significant role in conveying the speaker’s thoughts to the audience. They are characterized by briefness, eloquence, beauty, and creativity of the words.

Here, the place of Nahjolbalaghe and Alavi adages in Persian literature is undeniable because they are the result of Imam Ali’s (AS) intellectual and skillful capital, who directs human to the path of prosperity.

The present thesis is an attempt toextract the Alavi adages from Nahjolbalaghe, on the one hand, and to match them with Persian prose and verse adages and proverbs, on the other hand. Therefore, the objectives of the present thesis are as follow:ecognizing the adages of Nahjolbalaghe,Classifying Nahjolbalaghe adagesthematically, andMatching these adages with Persian ones.

مقدمه

نهج البلاغه که بخشی از کلام گهربار علی(ع) است، توسط شریف رضـی در سه بخش خطبه­ها، نامه­ها و حکمت­­هـا جمع آوری شده است و بعد از او علماء و فضلای بسیاری برآن شرح نوشته اند، به طوری که در باورهـای اسلامـی نهج البلاغه بعد از قرآن و حدیث نبوی به عنوان یک منبع مهم وغنی برای هدایت بشری به شمار می­آید. نهج البلاغه یک اثر ارزشمند و جاویـد است که با هویـت دینی خود عمومیـت یافته چرا که از زبان و دل امام معصومـی چون علـی(ع) تراوش کرده است و بیانگر عقلانیـت و بلاغت کلام اوست. تجلّـی این کتاب و امثال آن در کلام شعرا و اهل ادب گاه پیدا و آشکار است و گاه پوشیده و نهان؛ این اثر­پذیری پوشیده و پنهان در آثار ادباء گاه به صورت الهامـی بنیادی و گاه تملیحـی به کار گرفته شده است که مـی­توان عامل اصلـی مثل­هـا و حکمت­هـای مشترك فارسـی و علوی را گرایـش­های دینـی و مذهبی مشترك میان آن­هـا دانست. اما باید اشاره نمود که بیشتریـن اثر­پذیـری از گفتار علوی را می­توان در اشعار و حکایت­­های سعدی مشاهده نمود.

مطالب این پایان نامه به شیوه کتابخانه­ای بنابر محور فیش­ برداری، مطالعه، تحقیق و با استناد به منابع مرجع و مهم گرد­آوری شده است . این تحقیق متشکل از چهار فصل با محتوای موضوعی است که پژوهشگر مطالب را از باب موضوعی امثال مورد بررسی قرار داده است در این پایان نامه تعریف امثال موسع­تر از حکمت مدنظر می­باشد و در امثالی که بیان نموده حکمت­ها را نیز مدنظر قرار داده و مثل­ها را با دید مجاز درنظر گرفته­ایم.

اهمیت امثال علوی از آن جهت است كه گفتاری حکیمانه و پندآموز از امام علی(ع) می­باشد كه با برخی آثار ادبی پیوند ناگسستنـی دارد و تأثیر این آثار در زندگی مردم غیر قابل انکار است. مثل­هـا حاصل تراوش ذهن و اندیشه­ی هوشمندانه­ی یك ملت است، كه فراگیر شده و مورد اقبال جوامع بشری قرار گرفته است. از زمان تألیف این کتاب سال­هـای متمادی سپری شده است، در حالی که دانشمندان و علمای اسلامی در زمینه­های مختلف ادبی و بلاغی و معرفتـی این کتاب را مورد بحث و بررسـی قرار داده و اعجاز کلامـی مولا امیر مومنان را از هر جهت تبیین کرده­اند اما با توجه به اینکه تاکنون کار جامع و کاملـی در زمینه امثال علوی و امثال فارسی صورت نگرفته است لزوم انجام این پژوهش مشخص مـی­شود. علاوه بر این شعرا و اهل ادبی که از نهج البلاغه و امثال آن تاثیر پذیرفته­اند ما را به راه رهنمون کرده­اند که پژوهش و تطابق این امثال با یکدیگر در دو زبان فارسی و عربی امری لازم و ضروری است و به درکـی جامع­تر و کامل­تری در این زمینه نیاز است.

1-2-1-5-2-4 ترجمۀ آزاد 13

1-2-1-5-2-5 ترجمۀ معنایی(تفسیری) 13

1-2-1-5-2-6 ترجمۀ اقتباسی 14

1-2-1-5-2-7 ترجمۀ اصطلاحی 14

1-2-1-5-2-8 ترجمۀ ارتباطی 14

1-2-1-6 انواع متون در ترجمه 14

1-2-1-6-1 متون ادبی 15

1-2-1-6-2 متون علمی 15

1-2-1-6-3 متون دینی 15

1-2-1-6-4 متون مطبوعاتی 15

1-2-1-6-5 متون داستانی و نمایش­نامه ای 15

1-2-1-7 ترجمه در کشورهای عربی 15

1-2-1-8 ترجمه در ایران 19

1-2-2 نمایش و نمایش­نامه 22

1-2-2-1 ظهور نخستین نشانه­های هنر نمایش 23

1-2-2-2 هنرهای نمایشی در مصر پیش از اسلام 24

1-2-2-3 کارهای نمایشی در مصر پس از اسلام 25

1-2-2-3-1 راوی­ها و حکواتی 25

1-2-2-3-2 السماجاء و مقلد 25

1-2-2-3-3 موهبَذین یا روحوضی­های کوتاه 26

1-2-2-3-4 خیال الظل یا سایه بازی 26

1-2-2-4 کارهای نمایشی دورۀ جدید 26

1-2-2-5 نمایش­نامه در دوران معاصر 29

1-2-2-6 واژگان نمایش­نامه ( فصیح یا محاوره ای؟) 30

1-2-3 توفیق حکیم 32

1-2-3-1 سیر نمایش­نامه نویسی توفیق حکیم 35

1-2-4 مصر 38

1-2-4-1 جغرافیای مصر 39

1-2-4-2 موقعیت مصر 40

1-2-4-3 اهمیت مصر 41

1-2-4-4 مصر در آثار توفیق حکیم 41

1-2-5 مملوکیان 42

1-2-5-1 نظام زندگی ممالیک 42

فصل دوم نمایش­نامه «السلطان الحائر» 44

2-1 فکر نگارش «السلطان الحائر» 45

2-2 خلاصۀ نمایش­نامه 46

2-3 برخی روش­های به کار رفته در ترجمه 46

2-4 منابع مورد استفاده در ترجمه 50

2-5 خطاهای لغوی متن نمایش­نامه 50

2-6 پیام­های نمایش­نامه 51

2-7 ترجمۀ نمایش­نامۀ «السلطان الحائر» «پادشاه سرگردان» 54

فصل سوم بررسی فنی و محتوایی نمایش­نامه «پادشاه سرگردان» 218

3-1 بررسی محتوایی نمایش­نامه 219

3-1-1 جایگاه و حقوق اجتماعی زن 219

3-1-1-1 جایگاه زن در آثار توفیق حکیم 221

3-1-2 نوع نمایش­نامه 225

3-2 بررسی عناصر فنی نمایش­نامه 227

3-2-1 عناصر نمایشی 227

3-2-1-1 موضوع (تم) 228

موضوع در پردۀ اول 228

موضوع در پردۀ دوم 229

موضوع در پردۀ سوم 229

3-2-1-2 مضمون 229

مضمون در پردۀ اول 229

مضمون در پردۀ دوم 229

مضمون در پردۀ سوم 229

3-2-1-3 طرح 230

3-2-1-4 شخصیت 230

شخصیت در پردۀ اول 230

شخصیت در پردۀ دوم 231

شخصیت در پردۀ سوم 232

3-2-1-4-1شخصیت­های ایستا و پویای نمایش­نامه 233

3-2-1-5 زمینه 234

زمینه در پردۀ اول 234

زمینه در پردۀ دوم 234

زمینه در پردۀ سوم 234

3-2-1-6 لحن 235

لحن در پردۀ اول 235

لحن در پردۀ دوم 235

لحن در پردۀ سوم 236

3-2-1-7 فضا و جو 236

فضا و جّو در پردۀ اول 236

فضا وجو در پردۀ دوم 237

فضا و جو در پردۀ سوم 237

3-2-1-8 سبک 238

3-2-1-8-1 سبک در نمایش­نامۀ «پادشاه سرگردان» 238

3-2-1-9 زاویۀ دید 238

زاویۀ دید در پردۀ اول 239

زاویۀ دید در پردۀ دوم 239

زاویۀ دید در پردۀ سوم 239

3-2-1-10 گفتگو 239

3-2-1-11 تصویر در نمایش 241

3-2-1-12 هول و ولا(تعلیق) 241

تعلیق در پردۀ اول 242

تعلیق در پردۀ دوم 242

تعلیق در پردۀ سوم 242

3-2-1-13 کشمکش 242

کشمکش در پردۀ اول 243

کشمکش در پردۀ دوم 244

کشمکش در پردۀ سوم 244

3-2-1-14 گره افکنی 244

گره افکنی در پردۀ اول 244

گره افکنی در پردۀ دوم 245

گره افکنی در پردۀ سوم 245

3-2-1-15 گره گشایی 245

گره گشایی در پردۀ اول 245

گره گشایی در پردۀ دوم 246

گره گشایی در پردۀ سوم 246

3-2-1-16 نقطۀ اوج(بزنگاه) 246

نقطۀ اوج در پردۀ اول 246

نقطۀ اوج در پردۀ دوم 246

نقطۀ اوج در پردۀ سوم 246

3-2-1-17 فرود 247

3-2-1-18 نتیجۀ نهایی 247

3-2-2 عناصر بیانی و صور خیال 247

3-2-2-1 تلمیح 248

3-2-2-2 نماد ( سمبل) 249

3-2-2-3 مجاز 250

3-2-2-4 کنایه 251

3-2-2-5 تفاوت مجاز و کنایه 251

3-2-2-6 تشبیه 252

3-2-2-7 ضرب المثل 253

نتایج پژوهش 255

واژه­نامه 258

منابع و مآخذ 263

کتب عربی 263

کتب فارسی 264

نشریات 267

فرهنگ­های لغت و اصطلاح 268

رساله­ها و پایان نامه­ها 268

سایت­های اینترنتی 269

چکیده

ایرانیان همچون دیگر ملت­های طالب پیشرفت جهان، در کنار قدم­هایی که برای تولید علم برداشته اند، از ترجمه نیز پلی برای دسترسی به علم، فرهنگ و ادبیات ملت­های دیگر، ساخته اند. ترجمه که قرن­ها پیش به وجود آمده و در تکامل تمدن­های ایرانی نقش پررنگی داشته، تاریخچه ای طولانی و پر فراز و نشیب دارد. از زمان تاسیس دار الفنون که ترجمه به طور جدی پیگیری شد، عنایت مترجمان، بیشتر به متن­هایی از زبانهای اروپایی بوده و هرچند آثاری از زبان عربی به فارسی برگردانده شده ولی در مقایسه با زبان­های دیگر، کمیت قابل ملاحظه ای ندارد. از میان آثار ترجمه نشده، برخی درحیطۀ هنر و ادبیات عربی است که زیر مجموعه ای چون نمایش نامه دارد. تعدادی از این نمایش­نامه­ها توسط نویسندگان صاحب سبکی همچون توفیق حکیم نوشته شده است. او که معروف به پدر نمایش­نامه نویسی عرب است، با الهام از آثار نویسندگان اروپایی، نمایش­نامه نویسی عربی را از دایرۀ سرگرمی محض خارج ساخت و در خدمت جامعه قرار داد و آن را به عنوان یک نوع ادبی، شکل و گسترش داد. نمایش­نامۀ «السلطان الحائر» یکی از آثار اوست که در آن، برخی واقعیت­های موجود در جامعه را در چارچوبی تاریخی ریخته و با استفاده از مکاتبی چون واقع گرایی، رمزگرایی و نگرش ذهنی و فلسفی، سعی در بیان مشکل و ارائۀ راه حل آن دارد. این نمایش­نامه هم یکی از هزاران اثری است که به زبان فارسی ترجمه نشده است. نگارنده بر آن است تا در جهت غنای ادبیات فارسی، مخصوصاً ادبیات نمایشی و آشنایی هرچه بیشتر فارسی زبانان با آثار نویسندگان برجسته ای چون توفیق حکیم، ضمن ترجمۀ این اثر، به برخی زوایای محتوایی وفنی آن نیز بپردازد. ترجمه، فصیح و به روش امین و در موارد اندکی، ارتباطی است.در بخش تحلیل نیز، آنچه تحت عنوان بررسی محتوایی ارائه می­شود، جایگاه زن در این اثر و نوع نمایش­نامه است و عناصر داستانی و عناصر خیال موجود در متن، بخشی از فنون به کار رفته در نمایش­نامه است که در این پایان نامه بررسی می­شود.

Abstract

Iranians like other nations in the world seeking for progress, with the steps they have taken for producing science,they have been used «Translation» as a bridge to access to knowledge, culture and literature of other nations.

Translation whichappeared centuries ago with the strong role in the development of Iranian civilizations,has a long and bumpy history. since the establish of Academy which the translation was followed seriously, The focus of the translators was on the texts from European languages and Although some works have been translated from Arabic to Persianbut is not significant in quantity in comparison with the other languages. among the works not translated,there are a number of them in the fields of art and Arabic literature which have subsets such as plays. some of these plays have been written by great authors like Tawfiq Al-Hakim.He is known as the father of the Arab playwriting, inspired by playwrights of European writers removed Arabic playwrights from the pure entertainment circle , presented it to the society and expanded it as a literary form. The play «Sultan Alhaer» is one of his works which shows some of the realities of the society in historical context and using doctrine such as realism, mystery , philosophical and mental attitude, trying to explain the problem and its solution. This play is one of the thousands of works that has not been translated into Persian. to rich Persian literature, especially dramatic literature and more familiarity of persians with the works of prominent writers such as Tawfiq Hakim while translating this work,the Author tries to study some of its technical and content aspects.

Translation is eloquent in honest manner and in a few cases, is communicational.In the analysis part,whatever is presented as content survey,is the status of women in this work and the play type,And elements of fiction and fantasy elements in the text,are some techniques used in the play which will be surveyed in this thesis.