3-1-1 توصیف اقلیم و حدود بصره—–24

3-1-2 وجه تسمیه بصره————25

3-1-3 بنیاد و ساختار جمعیتی بصره—-26

3-1-4 روند تاریخی بصره———–29

3-1-5 مناقب بصره————— 33

3-1-6 مثالب بصره—————-35

3-2 کوفه——36

3-2-1 توصیف اقلیم وحدود———36

3-2-2 وجه تسمیه—————-36

3-2-3 علت شکل گیری شهر کوفه—–37

3-2-4 بنیاد و ساختار جمعیتی کوفه—–38

3-2-5 ترکیب جمعیتی و طبقاتی موجود در کوفهبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———–40

3-2-6 تخطیط و شکل ظاهری کوفه—-40

3-2-7 خیابان های کوفه————43

3-2-8 مسجد کوفه—————-45

3-2-9 زندان کوفه—————-46

3-2-10 قصر دارالاماره————-46

3-2-11 روند تاریخی کوفه ———-47

3-2-12 مناقب کوفه—————51

3-2-13 مثالب کوفه—————52

3-3 نجف——52

3-3-1 توصیف اقلیم و حدود——– 53

3-3-2 وجه تسمیه نجف———– 53

3-3-3 روند شکل گیری نجف——–55

3-3-4 پیشینه تاریخی نجف———-56

3-3-5 رخدادهای تاریخی نجف——-58

3-3-6 مناقب نجف—————59

3-3-7 مثالب نجف—————59

3-4 کربلا——60

3-4-1 توصیف اقلیم و حدود——– 60

3-4- 2وجه تسمیه کربلا ————60

3-4-3 سیر تاریخی شهر کربلا——–64

3-4-3-1 کربلا قبل از اسلام———64

3-4-3-2 کربلا در دوران اسلامی——65

3-4-4 آثار تاریخی کربلا————67

3-4-5 مناقب کربلا—————69

3-4-6 مثالب کربلا—————-69

3-5 واسط——71

3-5-1 توصیف اقلیم و حدود———71

3-5-2 وجه تسمیه شهر واسط——–72

3-5-3 ساختار و ویژگی های شهر واسط-72

3-5-4 بنای شهر واسط————-75

3-5-5 مراحل ساخت شهر واسط——75

3-5-6 ایمن سازی شهر واسط——–76

3-5-7مناقب واسط—————77

3-5-8 مثالب واسط—————78

3-6 بغداد——79

3-6-1 توصیف اقلیم و حدود———79

3-6-2 وجه تسمیه بغداد————80

3-6-3 بنیاد بغداد-81

3-6-4 روند تاریخی بغداد———–84

3-6-5 مناقب بغداد—————86

3-6-6 مثالب بغداد—————-90

نتیجه گیری—–92

ضمائم——–94

منابع و مآخذ—-98

چکیده

تحقیق حاضر با عنوان روند شکل گیری شهرهای سواد عراق در دو قرن اول هجری ، می باشد . در این تحقیق تمامی سعی نگارنده بر این بوده تا منطقه ی عراق را به صورت کلی مورد واکاوی قرار گیرد و در این راستا تلاش شده تا شهرهای مهم آن ( بصره ، کوفه ، کربلا ، نجف ، واسط و بغداد ) از ابتدای پیدایش تا پایان قرن دوم از جهت سیاسی و تاریخی و جغرافیایی و … مورد بررسی قرار گیرد . قابل ذکر است که دلیل خوانده شدن عراق و سواد بر این منطقه به این دلیل بوده است که ؛ اصولا سرزمین رسوبی را اعراب « سواد » یعنی خاک سیاه نامیده اند و رفته رفته کلمه سواد با عراق یکی شده و عبارت بود از تمام سرزمین بابل.

هر چند در مورد عراق و شهرهای سواد عراق بررسی های زیادی انجام گرفته است ، اما در این پایان نامه تمامی سعی بر این بوده است تا عراق و بخصوص شهر های مهم آن از لحاظ موقعیت جغرافیایی ،سیاسی، تاریخی مورد بررسی قرار گیرد .

واژگان کلیدی : عراق . سواد. بصره . کوفه. واسط. کربلا .

مقدمه

عراق منطقه ای حائز اهمیت از لحاظ سیاسی و دینی بوده است . عراق را سواد نیز می خواندند . قسمت شمالی آن به نام الجزیره ، نیمه جنوبی آن به نام سواد دشتی حاصلخیز و آبرفتی است . عراق که گاهی اصطلاحا بین النهرین نیز نامیده می شد ، یکی از قدیمی ترین مراکز تمدن جهان است . سرزمین بین النهرین که میان دو رود بزرگ دجله و فرات جا دارد ، مهد تمدن های باستانی است. سرزمین عراق ، به خصوص منطقه ی میان دجله و فرات ، حاصلخیز و پر جمعیت است. به سبب زمین حاصلخیز و آب فراوان این منطقه دولت شهرهای متعددی در آن ایجاد شد که از آن ها می توان سومری ها ، اکدی ها ، بابلی ها و آشوری ها را نام برد و سپس به دست مادها و ایرانی ها افتاد . با شکست ساسانیان به دست اعراب عراق جزء قلمرو خلافت اسلامی گردید . سرزمین عراق در دوره ی خلافت خلفای راشدین فتح شد .مسلمانان پایگاه ساسانیان را بر فرات فتح کردند و با پیروزی نهایی ( 21 ه. ق ) در نهاوند دولت ساسانی را به کلی برانداختند و بر کوفه و بصره حکام جداگانه منصوب کردند.

مردم عراق از یک رفتار متغیر برخوردار بودند . عراق ، قلب کشور اسلامی و مرکزی برای نیروهای انسانی و سربازان رزمی و ثروت و مال بود و پایگاهی برای لشکر محسوب می شد.پژوهش پیش روی در سه فصل سازماندهی شده است . فصل اول به کلیات پژوهش اختصاص یافته است . در این فصل ابتدا به بیان مسأله پرداخته شده است و سپس سوالات و اهداف و روش کار وسوابق پژوهش حاضر بحث و بررسی شده است .فصل دوم به کلیاتی از جغرافیای عراق و همچنین وجه تسمیه و ترکیب مذهبی و تاریخ عراق قبل از اسلام و در دوران اسلامی را پرداخته شده است و همچنین مناقب و مثالب عراق بیان شده است. فصل سوم پژوهش حاضر به معرفی شهرهای : بصره ، کوفه، نجف ، کربلا، واسط و بغداد پرداخته شده است.

بیان مسئله

سرزمین فعلی عراق از 3500 سال پس از میلاد مسیح تدریجا نژاد سامی را در خود پذیرا شد. در سال 539 قبل از میلاد بابل به تصرف کورش هخامنشی درآمد و از آن پس ( به استثنای دوران مقدونی ها ) تا ظهور اسلام همواره تحت تسلط حکومت مرکزی ایران بود . قلمرو حکومت اسلامی در این کشور و در زمان حضرت علی (ع) ، همان قلمرو حکومت در زمان عثمان بود و فتوحات جدیدی صورت نگرفت. پنج ایالت آن عبارت بودند از : ایالت شبه جزیره عربستان ( شامل حجاز ، تهامه ، نجد ، یمن ، یمامه ) ، مصر ، عراق ، ایران و شام . از سال 642 میلادی ، این سرزمین نیز جزء قلمروهای اسلام قرار گرفت و حدود 130 سال بعد « بغداد » ساخته و مرکز خلافت عباسی شد . پس از آن در 1257 میلادی به تسخیر هلاکوخان مغول ، در 1535 میلادی به تصرف امپراطوری عثمانی و در 1920میلادی تحت قیومیت امپراطوری بریتانیا درآمد. تا اینکه در 1932م عراق رسما مستقل شد.

علی رغم بررسی های صورت گرفته و اطلاعات وسیعی که در مورد این کشور و شهرهای مختلف آن وجود دارد باز جای تحقیق بیشتری را با توجه به مسائل و موضوعات عدیده آن می طلبد .

عراق در لغت به معنای ساحل و کناره ی دریا و رودخانه است ، که این بلاد نیز واقع بر کرانه ی دجله و فرات می باشد و نیز گفته شده که این کلمه در اصل پارسی بوده و معرب ایراق = ایراگ = ایرج ( نام پسر فریدون و پادشاه ایران باستان ) می باشد . در ابتدا عراق از دو قسم تشکیل شده بود : یکی عراق عجم که خراسان و اصفهان داخل آن بوده و دیگری عراق عرب که همان سرزمین دجله و فرات که در میان و حوالی آن دوست . از سوی دیگر عراق را سواد نیز خوانده اند . هدف از پژوهش حاضر بررسی و پژوهش در شهرهای عراق عرب می باشد. بدین منظور شهرهای مهم و تاریخی عراق هم چون کربلا ، نجف ، بغداد ، کوفه ، بصره ، واسط مورد بررسی قرار خواهند گرفت . در این راستا سعی خواهد شد تا هریک از شهر ها از لحاظ تاریخی ، اجتماعی و سیاسی مورد بررسی قرار گیرد . از این رو ابتدا به بررسی وجه تسمیه و چگونگی روند شکل گیری آنها پرداخته خواهد شد سپس موقعیت جغرافیایی و تاریخی و ویژگی های موجود در هریک از این شهرها پرداخته می شود.

سئوالات :

سوالات اصلی:

1ـ روند شکل گیری شهرهای سواد عراق در دو قرن اول هجری به چه نحو بوده است ؟

2- جایگاه سیاسی ، تاریخی ، اجتماعی شهرهای عراق چگونه بوده است ؟

سوالات فرعی :

• علل شکل گیری شهرهای عراق چه بوده است ؟

…………… 19

عنوان صفحه

3-1-1-راسته­ها و اجزای داخلی بازار وکیل………………………………………………………………….. 19

3-1-2-چهارسو(چهارسوق) …………………………………………………………………………………………… 28

3-1-3-حجره(دکان) ………………………………………………………………………………………………………. 30

3-1-4-تیمچه­ها و کاروانسرا(سرا)های وکیل ……………………………………………………………….. 30

3-1-4-1-تیمچه ………………………………………………………………………………………………………….. 27

3-1-4-2-کاروانسرا ………………………………………………………………………………………………………. 31

3-1-4-2-1-کاروانسرای بازار وکیل شمالی ……………………………………………………………. 31

3-1-4-2-2-کاروانسرای بازار وکیل جنوبی ……………………………………………………………. 35

3-1-5-سرای مشیر ……………………………………………………………………………………………………….. 36

2-3-تناسب معماری بازار وکیل و بازار لار………………………………………………………………………. 37

– فصل چهارم: نقش و کارکردهای بازار وکیل در حیات شهری شیراز

4-1-کارکرد اقتصادی بازار وکیل؛ مهمترین مؤلفه در حیات شهری شیراز …………………. 45

4-1-1- تناسب اقتصاد و فرهنگ بومی در حیات شهری شیراز…………………………………. 45

4-1-2- تغییر کارکرد اقتصادی بازار وکیل در عصر قاجار……………………………………………. 51

4-1-3-بازر وکیل و اقتصاد مبتنی بر فرهنگ ماشینی و مصرفی……………………………….. 56

4-1-4-بازار وکیل و اقتصاد مبتنی بر فرهنگ حاشیه نشینی…………………………………….. 58

4-2- کارکردهای اجتماعی- مذهبی بازار وکیل…………………………………………………………….. 63

4-2-1- کارکرد عبوری- حرکتی بازار وکیل…………………………………………………………………. 63

4-2-2-بازار و گسترش تعاملات اجتماعی……………………………………………………………………. 69

4-3-کارکرد مذهبی- آموزشی بازار وکیل در گذر از سنت به مدرنیته………………………… 74

– فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری

– نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………… 85

– فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………… 89

-پیوست­ها(تصاویر)………………………………………………………………………………………………………………. 95

– تصویر شماره 1………………………………………………………………………………………………………………… 96

– تصویر شماره 2………………………………………………………………………………………………………………… 97

– تصویر شماره3…………………………………………………………………………………………………………………. 97

– تصویر شماره4…………………………………………………………………………………………………………………. 98

– تصویر شماره5…………………………………………………………………………………………………………………. 98

– تصویر شماره6…………………………………………………………………………………………………………………. 99

– تصویر شماره7…………………………………………………………………………………………………………………. 101

– تصویر شماره8…………………………………………………………………………………………………………………. 102

– تصویر شماره9…………………………………………………………………………………………………………………. 103

– تصویر شماره10………………………………………………………………………………………………………………. 104

– تصویر شماره11………………………………………………………………………………………………………………. 104

– تصویر شماره12………………………………………………………………………………………………………………. 105

– تصویر شماره13………………………………………………………………………………………………………………. 105

– تصویر شماره14………………………………………………………………………………………………………………. 101

– تصویر شماره15………………………………………………………………………………………………………………. 106

– تصویر شماره16………………………………………………………………………………………………………………. 107

– تصویر شماره17………………………………………………………………………………………………………………. 108

– تصویر شماره18………………………………………………………………………………………………………………. 109

– تصویر شماره19………………………………………………………………………………………………………………. 110

– تصویر شماره20………………………………………………………………………………………………………………. 111

– تصویر شماره21………………………………………………………………………………………………………………. 111

– تصویر شماره22………………………………………………………………………………………………………………. 112

– تصویر شماره23………………………………………………………………………………………………………………. 112

– تصویر شماره24………………………………………………………………………………………………………………. 113

– تصویر شماره 25…………………………………………………………………………………………………………….. 114

– چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………….. 115

1-1- مقدمه ( طرح موضوع یا مسأله تحقیق)

بازار اصطلاحا” عبارت است از منطقه­ای معین در دست مجموع افرادی خاص که به تناسب حرفه خویش و عرضه و تقاضایی که در جامعه وجود دارد – به تنهایی یا گروهی – داد و ستد می­کنند. در دانش اقتصاد سیاسی لفظ بازار به تناسب مورد استفاده و موضوع و مقصود گوینده، معنا و مفهوم پیدا می­کند (دانشنامه جهان اسلام، 1357: 316). در این بررسی بازار وکیل به عنوان نظام اجتماعی نگریسته شده که کارکردهای متفاوت اجزا موجب شکل گیری وظایف و اهداف آن شده است. این نظام اجتماعی به عنوان یک کل دارای بخشهای مرتبط با یکدیگراست که دارای حیات و از تعادل برخوردارند.

شهر شیراز در مرکز استان فارس و بر روی جلگه­ای به طول 40 کیلومتر و عرض 15 کیلومتر قرار گرفته است و در 29 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 40 دقیقه طول شرقی واقع شده و ارتفاع از سطح دریا 1585 متر می­باشد. این جلگه حاصل­خیز، یکی از جلگه­های درون سلسله جبال زاگرس می­باشد و از نظر ساختمان طبیعی به شکل ناودیسی است که دو رشته کوه نسبتا مرتفع در شمال و جنوب، آن را احاطه می­کند. شیب جلگه از شمال غرب به جنوب شرق است. به همین جهت آب­های زاید و سیلاب کوه­های اطراف شیراز در آخرین قسمت شرقی جلگه جمع شده و دریاچه مهارلو را ایجاد نموده که در 6 کیلومتری جنوب شرقی جلگه­ی شیراز واقع است. هم چنین رشته کوههای شمالی و جنوبی به واسطه­ی دره­هایی که به تنگ معروف هستند از یکدیگر جدا می­شوند و معروفترین این دره­ها از شرق به غرب تنگ سعدی و تنگ الله اکبر می­باشد. شهر شیراز با جمعیتی بالغ بر 1،727،331 نفر مطابق آمار سال 1385 در یک منطقه­ی کوهستانی واقع شده است و از اعتدال هوایی خاصی برخوردار می­باشد. بافت عمومی شیراز دارای یک چرخش 30 درجه به سمت غرب است که خود تعیین کننده جهت بناها در 30 درجه­ی جنوب غربی یا 60 درجه­ی جنوب شرقی
می­باشد.بازار وکیل این شهر، یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲ – ۱۱۹۳ هـ.ق) ساخته شده، اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) قرار گرفته است.

این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجره هائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع می نموده است. در این پژوهش منظور از بازار مجموعه اقتصادی، فرهنگی – آموزشی و اجتماعی است که بر گرد محور بازار وکیل قرار گرفته است. این منطقه، محله مرکزی و اصلی معاملات و پیشه وری پیش از نفوذ الگوهای غربی بود که در هسته مرکزی شهر و در درون مجموعه­ای از
ساختمان­های ثابت و همگن و با شکل معماری خاص جای داشت. اجزا این مجموعه شامل؛ راسته­های فرعی، کاروانسراها، مدارس دینی، مسجد و حمام است که با کارکردهای ویژه خود کالبد اقتصادی، فرهنگی – آموزشی و اجتماعی بافت قدیم شهر را رقم می­زدند (سلطان زاده،1362: 31).

در این پژوهش نخست با نگرشی تاریخی سیر شکل گیری این مجموعه بررسی می­شود، این بررسی با شیوه میدانی تا وضع کنونی ادامه می­یابد. سپس از منظر کارکرد گرایی [1]به جایگاه هر یک در کلیت مجموعه توجه می­شود، به نحوی که ارتباط این اجزا در راستای ارایه کارکرد اصلی – اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و اجتماعی- بازار آشکار شود.

1-2-اهمیت ضرورت تحقیق

مجموعه بازار وکیل به عنوان مرکزیت اقتصادی- فرهنگی بافت قدیم شیراز، اهمیت ویژه­ای در بازشناسی حیات اجتماعی دست کم دو سده گذشته شیراز دارد؛ به تعبیر دیگر، اجزا مجموعه بازار وکیل با کارکردهای اقتصادی، فرهنگی-آموزشی و اجتماعی، هسته حیات اجتماعی شهر را رقم زده است. از اینرو بررسی آن می تواند پرتوی بر تاریخ شهر داشته باشد. از سوی دیگر، پیشبرد این پژوهش با شیوه میدانی وضع کنونی آن را آشکار می کند و امکان بررسی مقایسه­ای و ارایه سیر تحول آن میسر می شود.

1-3-اهداف تحقیق

از بازارهای مهم ایران که از نظر شهرسازی و معماری کم نظیر محسوب می شود؛ بازار وکیل است. در این رساله سعی می شود با بررسی به روش تاریخی، چگونگی شکل گیری مجموعه بازار وکیل مشخص شود. سپس با نگاه کارکرد گرایی وظایف هر یک از اجزا بازار و ارتباط آن با کلیت نقش اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بازار تعیین گردد. در نگرش کلی، دستاوردهای این پژوهش می تواند در توضیح و تبیین حیات شهر در سده­های گذشته مؤثر باشد.

1-4-پیشینه تحقیق

تا کنون تحقیقات اندکی درباره بازار وکیل صورت گرفته است در تألیفات مورخان معاصر درباره این سلسله مانند: «کریم خان زند و زمان او» اثر جان پری، «تاریخ زندیه» اثر هادی هدایتی، «کریم خان زند» از عبدالحسین نوائی، «کریم خان زند و زمان او» از پرویز رجبی و تک نگاری­هایی چون «کریم خان زند و خلیج فارس» اثر احمد فرامرزی به طور مختصری از بازار وکیل نام برده­اند.

تألیفاتی از تاریخ شیراز مانند: کتاب شیراز در گذشته و حال، نوشته حسن امداد اشاره­ایی کوتاه به بازار وکیل کرده است.

تألیف دیگر در دانشنامه آثار تاریخی فارس (1348) کورش کمالی سروستانی است که به وضع معماری و معرفی مکان هایی در مجموعه بازار وکیل پرداخته است.

مجموعه مقالات کنگره بزرگ زندیه (1389) مقالاتی چند نیز در مورد بازار وکیل گرد آورده است از آن جمله، شکل گیری و تحول بازار در شهر های ایرانی – اسلامی با تاکید بر بازار وکیل شیراز، نوشته عبدالرضا پاک شیر است که به شرح معماری بازار وکیل پرداخته است. چنانکه مشاهده می­شود. خلاء این بررسی در تحقیقات جدید کاملاً مشهود است.

1-5-روش تحقیق

با توجه به ماهیت موضوع، این پژوهش با بکار بستن دو شیوه تاریخی و میدانی به گردآوری اطلاعات می پردازد. بدین ترتیب با مراجعه به منابع مکتوب و جمع آوری اطلاعات (روش کتابخانه­ای) و هم چنین از طریق مشاهده و مصاحبه، اطلاعات میدانی گردآوری می شود. مجموعه این آگاهی ها، در راستای سازمان پژوهش و به منظور پاسخ به پرسش های اصلی این پایان نامه ارزیابی و نقد می شود.

1-6-سؤالات تحقیق

بنیاد و تداوم بازار وکیل از دوره زندیه تاکنون تابع چه عواملی بوده است؟

2-7-4 محتوای پرولین……………………………. 13

2-7-5 محتوای کربوهیدرات محلول برگ……………….. 13

2-7-6 فعالیت آنزیم­های آنتی اکسیدان برگ­ها…………. 14

2-8 شاخص­های مقاومت به خشکی بر مبنای عملکرد………….. 15

2-9 مطالعه روابط صفات با تجزیه وتحلیل چند متغییره……. 17

2-9-1 همبستگی بین صفات و تجزیه وتحلیل ضرایب مسیر….. 17

2-9-2 رگرسیون مرحله­ای………………………….. 17

2-9-3 تجزیه به عامل­ها………………………….. 18

2-9-4 تجزیه خوشه­ای…………………………….. 18

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1 زمان و موقعیت جغرافیایی محل اجرای آزمایش………… 19

3-2 مواد ژنتیکی، طرح آماری و نحوه اجرای طرح…………. 20

3-3 صفات مورد بررسی و نحوه اندازه­گیری………………. 25

3-3-1 صفاتمورفولوژیک………………………….. 25

3-3-2 ویژگی­های ریختی ریشه………………………. 25

3-3-3 ویژگی­های فیزیولوژیک………………………. 27

3-4 محاسبه شاخص­های TOL و STI………………………..

3-5 تجزیه آماری اطلاعات……………………………. 32

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1 دامنه تغییرات و ضریب تنوع فنوتیپی صفات مورفولوژیک…….33

4-2 تجزیه واریانس، مقایسه میانگین سطوح تنش و ژنوتیپ­ها برای صفات مورفولوژیک……..34

4-2-1 وزن تر، وزن خشک و درصد ماده خشک علوفه هر بوته…….34

4-2-2 قطر طوقه، تعداد خوشه بارور و ارتفاع………… 35

4-2-3 روز تا خوشه­دهی و روز تا گرده­افشانی…………. 36

4-2-4 طول برگ پرچم و عرض برگ پرچم……………….. 36

4-3 دامنه تغییرات و ضریب تنوع فنوتیپی ویژگی­های ریشه….. 41

4-4 تجزیه واریانس، مقایسه میانگین سطوح تنش وژنوتیپ­ها برای صفات ریشه­ ای….42

4-4-1 طول تجمعی ریشه…………………………… 42

4-4-2 سطح ریشه………………………………… 43

4-4-3 حجم ریشه………………………………… 43

4-4-4 وزن تر، وزن خشک و درصد ماده خشک ریشه……….. 44

4-4-5 نسبت ریشه به اندام هوایی………………….. 45

4-5 دامنه تغییرات و ضریب تنوع فنوتیپی صفات بیوشیمیایی… 51

4-6 تجزیه واریانس، مقایسه میانگین سطوح تنش و ژنوتیپ­ها برای صفات فیزیولوژیک……52

4-6-1 محتوای رنگدانه­ های فتوسنتزی………………… 52

4-6-2 محتوای آب نسبی برگ……………………….. 53

4-6-3 محتوای پرولین……………………………. 54

4-6-4 محتوای کربوهیدرات محلول برگ……………….. 55

4-6-5 فعالیت آنزیم­های آنتی اکسیدان برگ­ها………… 56

4-7 تجزیه واریانس، مقایسه میانگین سطوح تنش و ژنوتیپ­ها برای شاخص­های TOLو STI…………

4-8 رتبه بندی ژنوتیپ­ها از نظر برخی صفات در سطح تنش خشکی شدید 64

4-9 تجزیه خوشه ­ای…………………………………. 66

4-10 تجزیه به مؤلفه ­های اصلی و ترسیم بای پلات…….. 75

4-11 بررسی وضعیت ژنوتیپ­های متحمل، نیمه متحمل و حساس مزرعه از نظر صفات ریشه­ای و فیزیولوژیک…….76

4-12 همبستگی بین صفات مورفولوژیک و ریشه…………….. 80

4-13 همبستگی بین صفات فیزیولوژیک و ریشه…………….. 84

4-14 همبستگی بین صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک……….. 87

4-15 تجزیه رگرسیون مرحله­ای………………………… 91

4-16 تجزیه علیت………………………………….. 93

4-17 تجزیه به عامل­ها……………………………… 96

آبخیز……………………………………………33

3-1-2- اقلیم منطقه ………………………………………………………………………………..34

3-1-3- زمین شناسی و خاکشناسی……………………………………………………………..34

3-1-3-1- مشخصات زمین شناسی ………………………………………………………………34

3-1-3-2-خصوصیات خاکهای حوزه آبخیز………………………………………………………35

3-1-4- پوشش گیاهی حوزه آبخیز بالخلوچای………………………………………………..35

3-1-5- هیدرولوژی………………………………………………………………………………….37

3-1-6- انواع فرسایش های موجود در حوزه آبخیز بالخلوچای………………………………….38

3-2- روش تحقیق …………………………………………………………………………………..38

3-2-1- بررسی عوامل محیطی مؤثر فرسایش کنار رودخانه ‍ ای موجود در منطقه………….39

3-2-1-1- عوامل توپوگرافی………………………………………………………………………..39

3-2-1-2- عوامل مربوط به زمین……………………………………………………………………45

3-2-1-3- عوامل انسانی………………………………………………………………………..47

3-2-2- ترکیب باندها از طریق تصاویر ماهواره ای………………………………………………48

3-2-3- حوزه بالادست رودخانه مورد مطالعه………………………………………………..49

3-2-4- مشخصات هندسی رودخانه بالخلو………………………………………………50

3-2-5- بررسی فرسایش کنار رودخانه ای با روابط تجربی………………………………….59

3-2-6- برآورد مقادیر فرسایش کنار رودخانه ای در سری زمانی و بازه های مجزا…………..60

3-2-8- بررسی و تجزیه و تحلیل تأثیر عوامل مختلف در رخداد فرسایش کنار رودخانه ای……60

3-2-8-1- بررسی آماری رابطه عوامل مؤثر………………………………………………………60

3-3- روش اجرای طرح……………………………………………………………………………….61

فصل چهارم: نتایج

4-1- نقش عوامل محیطی موثر در ایجاد انواع فرسایش آبی در منطقه……………………..66

4-1-1- نتایج فیزیوگرافی حوزه آبخیز بالخلوچای و حوزه بالادست…………………………….66

4-1-2- نتایج بررسی وضعیت زمین شناسی حوزه آبخیز بالخلوچای …………………………68

4-1-3- نتایج خاک حوزه آبخیز بالخلوچای …………………………………………………….71

4-2- نتایج بررسی فرسایش کنار رودخانه ای با استفاده از روابط تجربی……………………73

4-3- برآورد مقادیر فرسایش کنار رودخانه ای در سری زمانی و بازه های مجزا……………….74

4-4- نتایج بررسی عوامل موثر و تعیین روابط بین عوامل انتخابی با تغییرات فرسایش کنار رودخانه ای….87

4-5- روابط بین عوامل زمین محیطی متغیر با تغییرات فرسایش کنار رودخانه ای………….88

4-5-1- تغییرات شبکه هیدروگرافی در طی زمان……………………………………………..88

4-5-2- تغییرات کاربری اراضی در طی زمان………………………………………………….89

4-6- مهمترین عوامل مؤثر در رخداد فرسایش کنار رودخانه ای……………………………89

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- بحث……………………………………………………………………………………………91

5-2- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………..93

5-3- پیشنهادها……………………………………………………………………………………..94

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………….96

چکیده:

مشخص نمودن درجه فرسایش پذیری خاک در حوزه و نمایش آن به صورت نقشه در محیطGIS، در مدیریت بهینه از منابع آب و خاک موثر می باشد. برای ارزیابی فرسایش در حوزه های آبخیز معمولاً از روابط تجربی استفاده می شود. در این تحقیق که در حوزه آبخیز بالخلوچای در استان اردبیل به انجام رسیده، ابتدا پارامترهای موثر در ایجاد فرسایش کنار رودخانه ای موجود در منطقه شامل عوامل توپوگرافی، خاک و زمین، هیدرولوژی، تغییرات کاربری مورد بررسی قرار گرفتند. در ادامه، عوامل متغیر به پارامترهای سری زمانی، فیزیوگرافی، هیدرولوژی و عوامل زمینی طبقه بندی شدند. در پارامترهای زمانی در چهار مقطع زمانی 1334 با استفاده از عکس های هوایی، سال 1359 با استفاده از تصاویر ماهواره ایTM، سال های 1389 و 1392 با تصاویرGoogle Earthتهیه شد و سطح موثر فرسایش رودخانه ای مورد مقایسه قرار گرفت. مقدار فرسایش با استفاده از روابط تجربی متعدد بدست آمد، ولی نتایج بدست آمده قابل قبول نبود. سپس از تعیین متغیرهای مستقل شامل (عوامل توپوگرافی، هیدرولوژی،فرسایش پذیریخاك و عوامل زمینی (و سطح موثر فرسایش رودخانه ای به عنوان متغیر وابسته، با تجزیه و تحلیل آن ها در نرم افزار SPSSو استفاده از آزمون رگرسیونی چند متغیره، روابط برآورد مقدار فرسایش کنار رودخانه ای در چهار حالت مختلف بدست آمد و پارامترهای محیط بازه، دبی پیک، کشت آبی، زمان تمرکز، مرتع و مسکونی نقش بسیار زیادی در تشدید فرسایش کنار رودخانه ای از خود نشان می دهند. چرا که در رگرسیون چند متغیره جز اولین پارامترهایی هستند که وارد مدل می شوند.

فصل اول: مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه

خاک، یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است. اگر استفاده از خاک بر اساس شناسایی استعداد و قدرت تولید آن و مبتنی بر رعایت اصول صحیح و علمی باشد، خاک از بین نمی رود. عاملی که موجودیت منابع آب و خاک را به خطر می اندازد، فرسایش است که همواره برای از بین بردن منابع عمل می کند (رفاهی، 1384).

امروزه بهره برداری بهینه از منابع آب و خاک به عنوان کلید توسعه مورد توجه خاص کشورهای دنیا بوده و در این میان موضوع فرسایش خاک و در نتیجه آن رسوبگذاری به عنوان یکی از مسائل مهم مطرح می باشد. فرسایش خاک در حوزه های آبخیز با توجه به تاثیرات منفی آن در پایین دست و بدلیل از دست رفتن منابع ارزشمند خاک حوزه حائز اهمیت بالایی بوده و انجام اقدامات حفاظت خاک و آبخیزداری در حوزه های تحت فرسایش خاک از جمله اقدامات اولویت دار اغلب کشورهای دنیا می باشد (شمسائی و صمدی، 1385).

باید در نظر داشت كه فرسایش نه تنها خود خاك را از بین برده و یا حاصلخیزی آن را كاهش می دهد، بلكه با ایجاد رسوب مواد در آبراهه ها، سبب انسداد آن ها می شود. همچنین با پركردن مخازن سدها، ظرفیت ذخیره آن ها را كاهش می دهد و در نتیجه عمر آن ها را كم می كند. بدین ترتیب فرسایش به برنامه توسعه كشاورزی منطقه كه بر پایه این تأسیسات بنا شده است، لطمه وارد می سازد. اصلاح این نوع رسوبگذاری اگر غیر ممكن نباشد، دست كم كاری مشكل است. برای نمونه در حال حاضر اگر سدی از رسوب ناشی از فرسایش پر شود، تنها راه چاره رها كردن آن و جستجوی محلی دیگر برای سدسازی است. به همین دلیل، سرمایه گذاری ها باید بیش از آنكه صرف احیای منابع از دست رفته شود، باید برای پیشگیری از فرسایش به كار رود )رفاهی، 1384؛ دسكروكس[1] و گوتیر[2]، 2002).

فرسایش خاك هر چند یك پدیده طبیعی حتمی می تواند قلمداد شود، ولی تشدید آن بر اثر عوامل مصنوعی مانند اعمال نادرست انسان در بهره برداری از طبیعت، می تواند موجب بروز خطرات جدی و ایجاد نابسامانی هایی در زندگی بشر گردد. در دید كاتاستروف وجود فرسایش خاك نه تنها مضر نیست، بلكه باعث تشكیل و توسعه دشت ها و اراضی مناسب برای كشت و زرع می گردد. ولی در مقیاس زمانی كوتاه تر، فرسایش باعث از دست رفتن خاك و كاهش تولید می گردد. بنابراین برای انسان كه نیاز به تولید غذا از خاك دارد، آسیب رسان است (فیلیپس[3]، 2002).

خاك یك منبع طبیعی است كه در مقیاس زمانی كوتاه تجدیدپذیر نیست. فرسایش خاك نیز فرآیند اصلی تخریب خاك بشمار می رود كه اثرات نامطلوبی را در آن باعث می شود. در توسعه پایدار منابع طبیعی، كاهش فرسایش خاك بایستی در اولویت اول برنامه ریزی ها قرار گیرد. فرسایش نه تنها باعث ایجاد خسارت بر روی خاك های كشاورزی و اراضی طبیعی می شود، بلكه در كیفیت آب ها و قدرت فرسایندگی آن ها نیز اثر داشته و باعث انتقال رسوب و ایجاد بسیاری از مسائل برون منطقه ای از قبیل سیل و … می گردد )بیزونایس [4]و همكاران، .(2001

در مطالعات فرسایش خاك، نحوه ارزیابی خطر فرسایش و پهنه بندی اراضی به درجات با شدت های مختلف فرسایش، حائز اهمیت فراوان است، چرا كه با شناسایی مناطق حاوی فرسایش و دارای توان بالقوه فرسایشی، می توان مدیریت صحیحی در استفاده از اراضی ارائه نمود و باعث كاهش فرسایش و یا جلوگیری از وقوع آن شد (مورگان[5]، 1996).

چون فرسایش نتیجه ای از تركیب چندین عامل می باشد كه بواسطه زمان و مكان تغییر می كنند، بنابراین هیچ روش ساده ای نمی تواند تمامی عوامل مربوطه را در ایجاد فرسایش در نظر گیرد، بخصوص در مناطقی كه تأثیرات انسانی غالب می باشد. باید در نظر داشت كه اساساً نمی توان عامل مشخص و معینی را به عنوان عامل اصلی فرسایش آبی در یك منطقه معرفی نمود، بلكه شرایط فرسایش موجود در منطقه را باید معلول تأثیرات متقابل مجموعه عوامل مؤثر در ایجاد فرسایش دانست. باید اذعان نمود كه هر عامل، عامل دیگری را تقویت و یا از فعالیت آن باز می دارد (رفاهی، 1384).

با توجه به فرایند بسیار طولانی تشکیل خاک و نقش کلیدی آن به عنوان یکی از مهم ترین نهاده های کشاورزی، لزوم حفاظت از آن اجتناب ناپذیر است. نرخ سالانه فرسایش خاك در ایران 33 تن در هكتار گزارش شده كه 5/6 برابر حد مجاز و استانداردهای بین المللی است. میانگین سالانه فرسایش خاک نیز به حدود 15 تن در هکتار رسیده که سه برابر متوسط قاره آسیاست (بازرگان و همکاران، 1390). امروزه کمتر منطقه ای را در سطح ایران می توان یافت که در معرض فرسایش قرار نگرفته باشد (احمدی، 1388).

یکی از مهمترین اشکال فرسایش خاک، فرسایش کنار رودخانه ای است که سالانه بخش قابل توجهی از اراضی مجاور را نابود می سازد (علی ابادی و همکاران، 1384). رودخانه ها و آبراهه ها تحت تأثیر عوامل طبیعی و یا دخالت های انسان دچار فرسایش بستر، فرسایش كناره ها و جابه جایی عرضی می شوند (صانعی و همکاران، 1387).

فرسایش كناره رودخانه ها عامل ناپایداری، جابه جایی و انتقال ذرات یا توده های خاك كناره می باشد. اگرچه فرسایش در رودخانه ها به صورت فرسایش كف و كناره ها توأماً دیده می شود، ولی رخداد فرسایش در كناره ها به صورت عمومی تر و رایج تر و موجب بروز مشكلات بیشتری نسبت به فرسایش كف می گردد. فرسایش كنار رودخانه ای، موجب معضلات فراوانی در حاشیه رودخانه های آبرفتی می شود. تعریض بستر رودخانه ها، تخریب اراضی كشاورزی، تخریب راه های مجاور ساحل رودخانه ها، افزایش شدید غلظت رسوب و آلودگی آب رودخانه و تهدید پایداری سازه های احداث شده، بخشی از مشكلات ناشی از فرسایش كنار رودخانه ای است. فرسایش كنار رودخانه ای رودخانه های كشور، هر ساله زیان های جبران ناپذیری را وارد می كند و عموماً به صورت های گوناگون و با شدت و ضعف متفاوتی در رودخانه های آبرفتی به طور طبیعی دیده می شود؛ به ویژه در هنگام سیلاب و پرآبی رودخانه تغییرات سریع تری در مقطع رودخانه و كناره ها رخ خواهد داد ولی دخالت ها و اقداماتی كه بشر در حاشیه و بستر رودخانه ها انجام می دهد، در بسیاری مواقع موجب تشدید روند فرسایش و منشأ بسیاری از خسارت های هنگفت شده است. بنابراین فرسایش در كناره ها می تواند یك پدیده طبیعی باشد و یا آنكه این پدیده، عارضی به دلیل تغییرات به وجود آمده توسط انسان در بستر رودخانه یا حاشیه آن است (آراسته و همکاران، 1383).

دلایل عمده تخریب سواحل و دیواره های رودخانه را می توان شسته شدن ذرات خاك در اثر جریان و امواج، شسته شدن پاشنه شیب سواحل و ریزش و گسیختگی درونی آن، افزایش شیب سواحل در اثر فرسایش و آب شستگی، افزایش فشار آب منفذی در حالت كاملاً اشباع، گسیختگی درونی شیب به علت نشت آب به سمت رودخانه، فرسایش ناشی از ورود زه آبهای كشاورزی و عوامل متعدد دیگر برشمرد (رفاهی، 1384).

رسوبات ناشی از فرسایش حوزه های آبریز معمولاً پس از بارندگی ها به رودخانه رسیده و با رسوبات ناشی از فرسایش دیواره بستر رودخانه همراه می شوند. این رسوبات تاسیسات آبی در مسیر رودخانه ها را تحت تاثیر قرار داده و عمر مفید مخازن را به خطر می اندازد.

در ایران همه ساله پهنه های وسیعی از اراضی مرغوب و حاصلخیز سواحل رودخانه و مسیل ها بر اثر عبور جریان های سیلابی فرسایش یافته و تخریب می شوند. بنابراین جهت ساماندهی و مدیریت رودخانه ها و كنترل فرسایش لازم است كه ضمن شناخت و پیش بینی رفتار هیدرولیكی جریان، نواحی مستعد فرسایش كنار رودخانه ای شناسایی گردیده و اقدامات لازم جهت كنترل آن ها به عمل آید (غفاری و همکاران، 1384).

2-1- کلیات

1-2-1- آشنایی با مفاهیم فرسایش

کلمه فرسایش که در انگلیسی و فرانسه به آن اروژن و اروژیون می گویند از ریشه لاتین ارودری به معنی سائیدگی می باشد و عبارت است از سائیده شدن سطح زمین. به طور کلی فرسایش به فرآیندی گفته می شود که طی آن ذرات خاک از بستر اصلی خود جدا شده و به کمک یک عامل انتقال دهنده به مکان دیگر حمل می شود. در صورتی که عامل جدا کننده ذرات از بستر و انتقال آن ها آب باشد، به آن فرسایش آبی گفته می شود. وقتی از فرسایش صحبت می شود فوراً آثار و علائمی که مشخص کننده نوع فرسایش است در نظر مجسم می شود که با تخریب و برداشت و حمل مواد و رسوب یا تجمع مواد همراه است. برای کنترل فرسایش آبی باید ابتدا با شناخت از عوامل مؤثر در آن راه حل مناسبی ارائه کرد.

علائم فرسایش خاک برای هر شخص قابل رویت بوده و فقط تعیین میزان شدت فرسایش مربوط به آینده است که به آسانی میسر نمی شود ولی از روی شدت فرسایش می توان وضع زمین های زراعتی و مراتع را تشخیص داد. شیارها بهترین شاهد عینی انهدام خاک است و با آغاز پیدایش جویبارهای پرشیب شیارها وسعت مهیبی پیدا می کند. با عمیق شدن شیارها امر کشت و زرع مختل می شود و همچنین استعداد زمین از لحاظ مرتع نیز از بین می رود. بنابراین با فرسایش شدید زمین، هم خاک حاصلخیز از آن محل دور می شود و هم کف زمین های فرسایش یافته دیگر به آسانی قابل بهره برداری نیست. جبران خاک فرسایش یافته برای طبیعت به خصوص در مناطق خشک که شرایط برای تشکیل خاک بسیار نامساعد می باشد، بسیار دشوار و طولانی است. از این رو به خصوص ساکنان مناطق خشک باید در حفظ و جلوگیری از فرسایش آن سعی و همت بیشتری مبذول دارند زیرا در این مناطق به طور طبیعی هم فرسایش شدیدتر است و هم امکان تشکیل خاک کمتر می باشد.

علت عمده اختلافی که از نظر فرسایش بین مناطق خشک و مرطوب وجود دارد، پوشش گیاهی زیاد در نقاط مرطوب است که نقش عمده ای در حفظ خاک ایفا می نماید. در این مناطق آب های باران و برف توسط گیاهان در زمین نگهداری می شود. نباتات با حفظ آب و نفوذ دادن آن در خاک مانع از جاری شدن آب در سطح زمین در نتیجه مانع از فرسایش خاک می گردند. پوشش گیاهی خاک را در مقابل فرسایش بادی نیز حفظ می کند.

2-2-1- عوامل موثر در فرسایش آبی

………………………………………………………………………………… 17

2-2-3-1- نواحی بارشی ایران ……………………………………………………………… 18

2-3 – عوامل آب و هوایی

2-3-1- عرض جغرافیایی و تابش ………………………………………………………….. 20

2-3-2- دوری و نزدیکی به دریا …………………………………………………………… 21

2-3-3- ارتفاع از سطح دریا ……………………………………………………………….. 22

2-3-4 – رطوبت ……………………………………………………………………………..22

2-3-4-1- رطوبت مطلق و رطوبت نسبی ………………………………………………….23

2-3-5 باد ……………………………………………………………………………………. 24

2-4- خشکسالی ……………………………………………………………………………… 26

2-4-1- انواع عمده خشکسالی ……………………………………………………………… 26

2-4-2- خشکسالی در ایران ………………………………………………………………… 28

پدیده ال نینو ………………………………………………………………………………….. 29

2-4-3- انواع خشکسالی ……………………………………………………………………. 31

خشکسالیهواشناسی………………………………………………………………………… 32

خشکسالی کشاورزی ………………………………………………………………………… 33

خشکسالی هیدرولوژیکی ……………………………………………………………………. 34

2-4-4- آغاز و خاتمه خشکسالی …………………………………………………………… 38

2-4-5- فراوانی خشکسالی …………………………………………………………………. 38

2-4-6- وسعت منطقه ای خشکسالی ……………………………………………………….. 39

2-4-7- دوره تناوبی رخداد خشکسالی …………………………………………………….. 39

2-5- تعاریف و مفاهیم توسعه ………………………………………………………………. 41

2-5-1- شاخص های توسعه ………………………………………………………………… 45

2-6- مفاهیم توسعه پایدار …………………………………………………………………… 47

2-6-1- شاخص های توسعه پایدار …………………………………………………………. 49

2-7-1- تعریف روستا ………………………………………………………………………. 50

2-7-2-توسعه روستایی……………………………………………………………………. 50

2-8-1- برنامه چیست ؟ …………………………………………………………………….. 52

2-8-2- برنامه ریزی و جایگاه آن در اهداف توسعه ای ………………………………….. 54

فصل سوم : معرفی ناحیه مورد مطالعه ( شناخت وضعیت موجود ناحیه)

3-1- موقعیت ، وسعت و تقسیمات کشوری ……………………………………………….. 55

3-2- جغرافیای طبیعی

3-2-1 ناهمواری ها ………………………………………………………………………… 58

3-2-2- زمین شناسی ……………………………………………………………………….. 61

3-3 آب و هوا

3-3-1 دما ……………………………………………………………………………………. 63

3-3-2- بارش ……………………………………………………………………………….. 65

3-3-3- رطوبت نسبی ………………………………………………………………………. 67

3-3-4- تبخیر و تعرق ………………………………………………………………………. 68

3-3-5- یخبندان ……………………………………………………………………………… 70

3-3-6- بادها …………………………………………………………………………………. 70

3-4-پوشش گیاهی………………………………………………………………………….. 71

3-5- ویژگی های جمعیتی

3-5-1- – تعداد جمعیت در سالهای 1375 ، 1385 ، 1390 ……………………………. 73

3-5-2- میزان جمعیت در سال آماری 1385 به تفکیک بخش …………………………… 74

3-5-3- میزان جمعیت در سال آماری 1390 به تفکیک بخش …………………………… 75

3-5-4- نرخ رشد در سه دوره آماری ……………………………………………………… 77

3-5-5-تعداد خانوار …………………………………………………………………………. 78

3-5-6 میزان جمعیت بر اساس سن های و جنسیت سال 1385………………………….. 80

3-5-6- بار تکفل در دوره آماری 1385 ………………………………………………….. 81

3-5-7-تعدادجمعیت باسواد و بی سواد به تفکیک بخش …………………………………… 82

3-5- 8- میزان جمعیت به تفکیک دهستان در سال 1385………………………………… 84

3-5-9- تعداد جمعیت با سواد وبی سواد به تفکیک دهستان و جنسیت …………………… 87

3-6- وضعیت اقتصادی ……………………………………………………………………… 89

3-6-1- وضع فعالیت جمعیت 10 ساله و بیشتر به تفکیک جنس …………………………. 89

3-6-2- جمعیت شاغل 10 ساله و بیشتر بر اساس گروههای عمده شغلی ……………….. 91

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل

تجزیه و تحلیل ………………………………………………………………………………… 93

4- 1- شرایط آب و هوایی

4-1-1- بررسی وضعیت اقلیمی شهرستان ورامین بر اساس مدل های اقلیمی ………….. 94

4-1-2- بررسی وضعیت دما و بارش و عملکرد آن ………………………………………. 99

4-2 – تاثیر شرایط اقلیمی و آب و هوایی بر کشاورزی …………………………………. 100

4-2-1- ساختارتوپوگرافی

4-2-1-1 مزایای ساختار توپوگرافی ……………………………………………………… 100

4-2-1-2- معایب ساختار توپوگرافی ……………………………………………………… 101

4-2-2- ساختار هیدرولوژیکی و منابع آبی

4-2-2-1- مزایای ساختار هیدرولوژیکی و منابع آ………………………………………. 101

4-3- خاکشناسی و طبقه بندی اراضی ……………………………………………………. 103

4-3-1- معادن ………………………………………………………………………………. 103

4-3-2- رویش طبیعی ……………………………………………………………………… 103

4-4- کشاورزی …………………………………………………………………………….. 106

4-4-1- منابع آبی کشاورزی شهرستان …………………………………………………… 107

4-4-2- وسعت اراضی شهرستان ………………………………………………………… 108

4-4-3-نوع مالکیت……………………………………………………………………….. 114

4-4-4- شیوه کشت …………………………………………………………………………. 114

4-4-5- میزان تولیدات کشاورزی در دو دورآماری 1385 و 1390 ………………….. 116

4-4-6- میزان تولیدات کشاورزی درسال 1385 ………………………………………… 118

4-5- سنجش توسعه یافتگی شهرستان ورامین ……………………………………………. 120

4-5-1-روش موریس ………………………………………………………………………. 121

4-5-1- عملیات موریس در شهرستان ورامین به تفکیک دهستان ………………………. 122

4 -5-2- عملیات تاپسیس

4-5-2-1- چگونگی عملیات تاپسیس ……………………………………………………… 125

4-5-2-2- عملیات تاپسیس در شهرستان ورامین به تفکیک دهستان ……………………. 126

4-5-3- عملیات تاکسونومی

4-5-3-1- چگونگی عملیات تاکسونومی …………………………………………………. 128

4-5-3-2- عملیات تاکسونومی در شهرستان ورامین به تفکیک دهستان ……………….. 131

4-5-4- نتایج حاصل از سه روش ………………………………………………………… 136

4-6- رابطه موجود میان فاصله از مرکز و میزان توسعه یافتگی ………………………. 138

فصل پنجم : نتیجه گیری

5- 1- نتیجه گیری ………………………………………………………………………….. 140

5-2- پیشنهاد ها …………………………………………………………………………….. 146

منابع مآخذ …………………………………………………………………………………… 149

پیوست

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 3 – 1 – حداکثر و حداقل و متوسط دمای ماهانه (1391-1381) ………………… 63

جدول 3- 2 – حداکثر و حداقل و متوسط دمای ماهانه (1391-1381) ………………….. 64

جدول 3 -3- میزان و درصد بارش فصلی ( 1391-1381) ……………………………… 66

جدول 3-4- متوسط ماهانه رطوبت نسبی در یک دوره 11 ساله ( 1381-1391)……… 67

جدول 3- 5 – میانگین ماهانه تبخیر (1391-1387) ……………………………………… 69

جدول 3- 6- میزان جمعیت در سه دوره آماری ……………………………………………. 73

جدول 3-7 تعداد و درصد زنان و مردان به تفکیک بخش در سال 1385 ……………….. 75

جدول 3- 8 – تعداد و درصد زنان و مردان به تفکیک بخش در سال 1390 ……………. 76

جدول 3 – 9 – تعداد ودرصد خانوار در سال 1385 ……………………………………… 78

جدول 3 – 10 – تعداد و در صد جمعیت بر اساس سن و جنسیت ………………………… 80

جدول 3- 11 – میزان جمعیت با سواد و بی سواد به تفکیک بخش ……………………….. 83

جدول 3-12- تعداد کل و جنسیت جمعیت به تفکیک دهستان ……………………………… 85

جدول3-13- تعداد جمعیت با سواد وبی سواد به تفکیک دهستان و جنسیت ………………. 87

جدول 3-14- وضع فعالیت جمعیت 10 ساله و بیشتر به تفکیک جنس ………………….. 90

جدول 3-15- جمعیت 10 ساله و بیشتر براساس گروههای عمده شغلی ………………….. 91

جدول4-1- خلاصه نتایج اقلیمی ……………………………………………………………… 95

جدول 4-2- اراضی طبیعی در سال 1385 ………………………………………………. 110

جدول 4-3- اراضی طبیعی در سال 1390 ………………………………………………. 111

جدول4-4- تعداد بهره برداران کشاورزی در سالهای مختلف …………………………… 113

جدول 4-5- میزان انواع تولیدات کشاورزی به تن ……………………………………….. 115

جدول 4-6- تولید انواع محصولات کشاورزی به هکتار سال 1390-1385 ……………117

جدول 4 – 7- میزان محصولات کشاورزی سال 1385 به تفکیک دهستان……………. 119

جدول 4-8- شاخص های مورد استفاده در عملیات موریس ……………………………… 123

جدول 4-9 – سنجش توسعه یافتگی در عملیات موریس ………………………………….. 124

جدول 4-10 – سنجش توسعه یافتگی در عملیات تاپسییس ………………………………. 127

جدول 4-11– شاخص های مورد مطالعه در تاکسونومی ……………………………….. 132

جدول 4-12- وضعیت در حال مناطق همگن ……………………………………………. 133

جدول 4-13- هدف توسعه در مناطق همگن ……………………………………………… 134

جدول 4-14- نتایج حاصل از سه روش موریس ، تاپسیس و تاکسونومی ………………. 137

جدول 4-15- فاصله دهستان از مرکز شهرستان ………………………………………… 139

فهرست نمودار ها

عنوان صفحه

نمودار 3-1- میانگین حداکثر و حداقل دمای ماهانه (1391-1381) …………………….. 64

نمودار 3 -2- میانگین حداکثر و حداقل دمای ماهانه (1391-1381) ……………………. 65

نمودار 3-3- میزان و درصد بارش فصلی (1391-1281) ………………………………. 66

نمودار 3 -4- رطوبت نسبی ………………………………………………………………… 68

نمودار 3-5- تبخیر ماهانه ……………………………………………………………………. 69

نمودار 3 – 6- جمعیت شهرستان ورامین در سه دوره آماری……………………………… 74

نمودار 3-7 – تفکیک جنسیتی جمعیت سال 1385 ………………………………………… 75

نمودار 3- 8 – تفکیک جنسیتی جمعیت 1390 …………………………………………….. 77

نمودار 3- 9 – نرخ رشد در سه دوره آماری متوالی ……………………………………… 78

نمودار 3- 10 – تعداد و درصد خانوار به تفکیک بخش………………………………….. 79

نمودار 3 – 11 – تعداد و در صد جمعیت بر اساس سن و جنسیت ………………………… 81

نمودار 3 – 12 – میزان و درصد بار تکفل 1385 ………………………………………… 82

نمودار 3 – 13 – میزان جمعیت با سواد و بی سواد به تفکیک بخش 1385 …………….. 83

نمودار 3- 14 – میزان جمعیت به تفکیک دهستان ………………………………………… 86

نمودار 3- 15 – میزان جمعیت دهستان به تفکیک جنسیت ……………………………….. 86

نمودار 3- 16 – تعداد جمعیت با سواد و بی سواد به تفکیک دهستان …………………….. 88

نمودار 3- 17 – تعداد جمعیت با سواد و بی سواد به تفکیک جنسیت …………………….. 88

نمودار 3- 18 – وضع فعالیت جمعیت 10 ساله و بیشتر به تفکیک جنس ………………… 90

نمودار 3- 19 – میزان جمعیت شاغل در گروههای عمده شغلی ………………………….. 92

نمودار 3- 20 – درصد جمعیت شاغل در گروههای عمده شغلی ………………………… 92

نمودار4- 1- میزان بارندگی سالیانه در طی دوره آماری 1391-1381 ………………. 107

نمودار 4-2- درصد نرمال بارندگی در سالهای (1391-1381) ………………………. 108

نمودار 4 -3– وسعت اراضی طبیعی 1385……………………………………………… 110

نمودار 4- 4 – وسعت اراضی طبیعی 1390…………………………………………….. 111

نمودار 4 – 5 – تعداد بهره برداران کشاور……………………………………………….. 113

نمودار 4 – 6 – میزان انواع تولیدات کشاورزی به ………………………………………. 115

نمودار 4 -7 – سنجش توسعه یافتگی در عملیات موریس ……………………………….. 124

نمودار 4 – 8- سنجش توسعه یافتگی در عملیات تاپسییس ………………………………. 127

نمودار 4 – 9 – وضعیت حال توسعه مناطق همگن ……………………………………… 135

نمودار 4 – 10– هدف توسعه در مناطق همگن ………………………………………….. 135

نمودار 4 – 11 – نتایج حاصل از سه روش موریس ، تاپسیس و تاکسونومی………….. 138

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل 2-1- اقلیم در کره زمین ……………………………………………………………….. 11

شکل 2-2- دما در مناطق مختلف کره زمین ……………………………………………….. 15

شکل 2-3- نحوه ایجاد باران ………………………………………………………………… 17

شکل 2-4- خشکسالی کشاورزی …………………………………………………………… 34