1-6 متغیرها و شاخص های تحقیق_ 5

1-6-1 متغیرهای مستقل_ 5

1-7 متغیرهای وابسته 5

1-8 روش تحقیق و مراحل انجام کار 6

1-9 مفاهیم و واژه های کلیدی_ 7

فصل دوم- مبانی نظری و ادبیات تحقیق_ 8

2-1 مقدمه 8

2-2 انواع گزینه های مدیریتی ممکن پس از بستن معدن 8

2-2-1 بازگردانی_ 10

2-2-2 احیا 11

2-2-3 اکوسیستم های جایگزین_ 12

2-2-4 چشم پوشی_ 12

2-3 مقایسه گزینه ها به روش سلسله مراتبی(AHP) 13

2-4 تحلیل برازندگی زمین معدنکاری شده 14

2-5 نمونه های تغییر کاربری معدن متروکه در سطح جهانی_ 16

2-5-1 معدن الماس کیمبرلی_ 16

2-5-2 گلدریف سیتی_ 18

2-5-3 پروژه ادن( Eden Project) 20

2-5-4 دستاوردهای پروژه ادن 21

2-5-5 سد باطله کنکات_ 22

2-5-6 معدن مس آلاسکا 23

2-5-7 بازسازی کارخانه ذوب و محل انباشت باطله معدن مس نوادا 24

2-5-8 معادن آهن استیپ راک_ 26

2-5-9 معدن طلا و مس کاباکال 28

2-5-10 منطقه Cove3- پروژه AML_ 30

2-6 چشم انداز 32

2-7 مورفولوژی چشم انداز 34

2-8 اکولوژی چشم انداز 35

2-9 ارزش گذاری سبز Green Accounting_ 36

2-9-1 ارزش گذاری منابع طبیعی در اقتصاد ملی_ 36

2-9-2 توسعه پایدار 37

2-10 گردشگری_ 38

2-10-1 انگیزه های سفر 40

2-10-2 گونه های گردشگری_ 41

2-10-3 گردشگری از نظر مکان مقصد 42

2-11 گردشگری پایدار 45

2-12 نمونه ای دیگر از اجرای توریسم پایدار 51

2-12-1 راهکارهای توریسم پایدار آفریقای جنوبی_ 51

2-13 اکوتوریسم و جوامع محلی_ 53

2-14 گردشگری روستایی_ 57

2-15 مدرنیته و گردشگری_ 60

2-16 برنامه ریزی گردشگری و فرآیند توسعه 63

2-17 مزایای گردشگری برای منطقه 68

2-17-1 اقتصادی_ 69

2-17-2 اجتماعی_ 69

2-17-3 توسعه 69

2-17-4 احساس هویت و غرور ملی_ 70

2-17-5 پشتیبانی از حفظ منابع طبیعی_ 70

2-18 گردشگری و درآمد ملی_ 70

2-19 گردشگری و اشتغال 72

2-20 گردشگری و فرهنگ_ 75

2-21 مثالی از بهره برداری غیراصولی وبی رویه ازمعادن سنگ، به عنوان عامل اصلی تخریب منابع طبیعی تکاب_ 76

2-22 گزینه ها ی مورد بحث_ 80

2-23 معیارهای مورد بحث_ 81

فصل سوم- ویژگی های جغرافیایی ناحیه مورد مطالعه 84

3-1 مقدمه 84

3-2 معرفی (یزد- تفت- روستای دره زرشک) 86

3-3 زمین شناسی ناحیه 88

3-4 ژئومورفولوژی_ 90

3-5 گسله های مهم 93

3-6توپوگرافیناحیه 93

3-7 خاک شناسی_ 96

3-8 گسله های مهم 96

3-8-1 گسله کلمرد 97

3-8-2 گسله پشت بادام 97

3-8-3 گسل درونه 97

3-8-4 گسله دهشیر- بافت_ 97

3-8-5 گسله شهر بابک_ 98

3-8-6 گسل نایبند 98

3-8-7 گسله دره زرشک_ 99

3-9 ویژگی های اقلیمی_ 101

3-10 منطقه آسایش_ 103

3-11 جریانات هوایی موثر بر منطقه 104

3-11-1 توده هوای آرکتیکArctic 104

3-11-2 توده هوای قطبی بری Polar Continental 105

3-11-3 توده هوای قطبی بحریPolar Maritime 105

3-11-4 توده هوای حاره بری Tropical Continental 105

3-11-5 توده هوای حاره بحری Tropical Marihine 105

3-11-6 رژیم دمایی منطقه 106

3-11-7 بارندگی_ 109

3-11-8 باد 113

3-11-9 روزهای یخبندان 115

3-11-10 رطوبت نسبی_ 116

3-11-11 ساعات آفتابی_ 119

3-11-12 ابرناکی_ 120

3-11-13 تبخیر 120

3-12 سابقه زلزله در منطقه 121

3-13 اکوسیستم منطقه 121

3-14 هیدرولوژی_ 122

3-14-1 آبهای سطحی_ 122

3-14-2 آبهای زیرزمینی_ 125

3-15 سیل خیزی و رواناب حوزه 127

3-16 حیات گیاهی و جانوری منطقه 129

3-17 نقش گونه های جانوری در زنجیره غذایی و اقتصاد منطقه 131

3-18 مناطق تحت مدیریتسازمان حفاظت محیط زیستدر استان یزد 132

3-18-1 منطقه حفاظت شده کالمند- بهادران 134

3-19 ویژگی های اقتصادی ناحیه 137

3-20 جغرافیای انسانی ناحیه 138

3-20-1 جمعیت_ 138

3-20-2 مهاجرت_ 140

3-20-3 اشتغال 140

3-21 معماری منطقه 141

3-22 گردشگری در منطقه 143

3-22-1 جاذبه های گردشگری در شهرستان تفت_ 144

3-23 شبکه راههای دسترسی به ناحیه 146

3-23-1 شبکه راه های زمینی_ 146

3-23-2 شبکه حمل و نقل ریلی_ 148

3-23-3 شبکه ارتباطات هوایی_ 148

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل یافته ها و آزمون فرضیات_ 150

4-1 مقدمه 150

4-2 معیارهای مورد بحث_ 151

4-3 یافته های تحقیق_ 152

4-3-1 اثرات معدن کاری بر منطقه دره زرشک_ 152

4-3-1-1 کیفیت هوا و اقلیم 153

4-3-1-2 کیفیت و کمیت آب های زیرزمینی_ 153

4-3-1-3 کیفیت و کمیت آب های سطحی_ 154

4-3-1-4 خاک_ 154

4-3-1-5پوشش گیاهیو رویشگاه های طبیعی_ 155

4-3-1-6 حیات وحش و زیستگاه های جانوری_ 156

4-3-1-7 مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست_ 156

4-3-1-8 محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی_ 157

4-3-1-9 کاربری اراضی_ 158

4-3-1-10 چشم اندازهایطبیعی_ 158

4-3-1-11 میراث تاریخی و فرهنگی_ 159

4-3-1-12 گردشگری_ 159

4-3-1-13 تامین زیرساخت ها جهت پروژه 159

4-4 تحلیل یافته ها 161

4-5 آزمون فرضیات_ 166

4-5-1 گزینه ها 166

4-5-2 معیار ها 167

4-6 بررسی پایایی و روایی متغیرهای مورد مطالعه 179

4-7 نیازها و امکانات موجود در معدن دره زرشک جهت تغییر کاربری به سایت گردشگری_ 182

4-7-1 امکانات موجود 182

4-7-1-1 شهرک مسکونی_ 182

4-7-1-2 زیرساخت ها 182

4-7-1-3 ساختمانها و تاسیسات صنعتی و نیمه صنعتی_ 183

4-7-1-4 پیت معدن و دامپهای باطله 185

4-7-1-5 نیروی انسانی_ 185

4-7-2 تغییر کاربری امکانات موجود جهت ایجاد سایت گردشگری_ 185

4-7-2-1 شهرک مسکونی_ 185

4-7-2-2 زیرساخت ها 185

4-7-2-3 ساختمانها و تاسیسات صنعتی و نیمه صنعتی_ 186

4-7-2-4 پیت معدن و دامپهای باطله 187

4-7-2-5 نیروی انسانی_ 187

فصل پنجم- بحث و نتیجه گیری نهایی اثبات فرضیات_ 188

5-1 پیشنهادها و راهکارها 189

5-1-1 کاهش اثرات منفی پروژه استخراج معدن روباز دره زرشک_ 190

5-2 نتیجه گیری_ 193

منابع و مآخذ: 196

1-1 مقدمه

بازسازی معدن به مجموعه ای از عملیاتی اطلاق می گردد که زمین های استخراجی را برای استفاده مجدد آماده می سازد. در معادن سطحی آلوده سازی اراضی توسط پیت و محل های دمپ باطله، همچنین نیاز روزافزون به زمین جهت کشاورزی، امور دامی و اسکان، صاحبان معادن را وادار ساخته است تا با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی منطقه، شرایط اقلیمی و قابلیت های زمین های استخراجی، عملیات بازسازی را از مراحل اولیه طراحی و استخراج مد نظر قرار دهند (Monterroso: 1998: 442).

در طی دو دهه گذشته، رواج جهانی توسعه پایدار، صنایع معدنی را به تامل در مورد راهبردهایی سازگارتر و هماهنگ تر با محیط زیست واداشته است. با توجه به اینکه تاثیر بهره برداری از منابع معدنی روی زمین دربرگیرنده سایت معدن، با بستن معدن از بین نخواهد رفت، در هنگام بستن معدن، باید زمین بر جای مانده از معدنکاری را برای جوامع محلی به شکلی مفید در آورد به طوری که خطری برای اکوسیستم میزبان نیز نداشته باشد(Cao: 2007: 474).

در واقع، تجلی توسعه پایدار در حرفه ای چون معدنکاری که با منابع تجدیدناپذیر سر و کار دارد، در بازسازی موفقیت آمیز زمین معدنکاری شده نهفته است. برای داشتن یک بازسازی موفق پیش از هر چیز نیاز به دانستن خروجی­ها، یا همان اهداف بازسازی است. مطابق با تقسیم بندی آژانس حفاظت از محیط زیست استرالیا (EPA) به طور کلی عملیات بازسازی معدن، به منظور رسیدن به یکی از اهداف( صفحه بعد)، به انجام می رسد(Monterroso: 1998: 444):

• بازگردانی ناحیه، به شرایط پیش از معدنکاری به دقیق ترین وجه ممکن، به شکلی که اکوسیستم منطقه دستخوش آماده سازی ناحیه جهت یک کاربری بهینه می گردد که با کاربری اولیه سایت کاملا تفاوت دارد. در این حالت، کاربری جدید اتخاذ شده، کلا منافع بیشتری نسبت به کاربری پیش از معدنکاری برای جامعه در پی خواهد داشت.

• تبدیل نواحی با ارزش های اکولوژیکی بالا که بهره وری پایینی پیش از معدنکاری داشته اند، به یک شرایط بهره ده و باثبات را احیا می گویند.

به عبارت دیگر، معدنکاری، استفاده ای موقت از زمین است و اصل توسعه پایدار، استقرار و تثبیت یک کاربری زمین نهایی قابل قبول را پس از بستن معدن، تحمیل می کند. بنابراین، هسته مرکزی بازسازی معدن، شناسایی پتانسیل زمین های معدنکاری شده برای کاربری هایی سودمند از نظر اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی است. منظور از انتخاب یک کاربری بهینه برای یک زمین معدنکاری شده، شناسایی کاربری های نهایی پاینده است؛ برازندگی زمین در کنار آسیب پذیری خود کاربری، پایندگی یک کاربری را تعریف می کند. به طوریکه یک کاربری نهایی پایدار، باید دارای حداکثر برازندگی و حداقل آسیب پذیری باشد( سلطان محمدی: 1386).

شکل 1-1 تعریف یک کاربری زمین پایدار- منبع: ( سلطان محمدی: 1386)

1-2 اهداف تحقیق

• امکان سنجی تغییر وضعیت معدن متروکه روباز دره زرشک به ناحیه گردشگری

• بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی درپی ایجاد سایت توریستی در منطقه

1-3 هدف اصلی

• تحقق برپایی توسعه پایدار از طریق تبدیل یک معدن متروکه روباز در روستای دره زرشک( از توابع تفت) به یک سایت توریستی – تفریحی برای گردشگران داخلی و خارجی

1-4 پیشینه تحقیق

در سطح جهانی، در زمینه تغییر کاربریمعادن متروکهبه سایت توریستی به عنوان نمونه می توان به دو سایت توریستی- تفریحی کیمبرلی و گلدریف سیتی در آفریقای جنوبی و نیز به پروژه ادن (Eden Project) در انگلستان اشاره کرد که هریک در نوع خود قابل توجه و منحصر بفرد میباشند. همچنین نمونه های دیگری از این دست و با کاربری های متنوع وجود دارند که در فصل بعد مورد بررسی قرار گرفته­اند. از آنجا که موضوع این پایان نامه در نوع خود و در سطح ملی، احتمالا مقوله­ای جدید است چراکه نمونه مشابهی برای مطالعه و بررسی و مقایسه در زمینه تغییر کاربری معدن متروکه صرفا به سایت توریستی یافت نگردید به جز پایان نامه ارشد سلطان محمدی(1386) در رشته استخراج معدن دانشگاه پلی تکنیک، در زمینه تحلیل برازندگی معدن موته در استان یزد، که بر تحلیل برازندگی پس از معدنکاری تاکید دارد. از این رو امید است تا در آینده ای نزدیک، با توجه به منابع معدنی و نیز ازدیاد معادن متروکه روباز در مملکت ما، در بررسی و امکان سنجی تغییر کاربری آن معادن متروکه و نیل به اهداف بلندمدت در زمینه گردشگری پایدار، در این باره اهتمام بیشتری صورت پذیرد.

1-5 سؤال ها و فرضیه های تحقیق

1-5-1 سؤال ها

• آیا بر مبنای تحلیل برازندگی معدن متروکه مذکور، تغییر کاربری منطقه معدنکاری شده(دره زرشک)، توانایی حفظ پویایی اقتصادی این مکان را دارد یا خیر؟

• با توجه به شرایط ذکر شده در این تحقیق و با بررسی تمام گزینه ها،آیا امکان تبدیل به سایت توریستی( گردشگری- تفریحی)، پس از بهره برداری از این معدن، وجود دارد یا خیر؟

1-5-2 فرضیه ها

• بنظر می رسد تغییر کاربری معدن متروکه دره زرشک پس از بهره برداری می­تواند پویایی اقتصادی این مکان را حفظ نماید.

• تغییر کاربری سایت معدن متروکه روباز دره زرشک ، امکان آن را دارد تا به یک سایت توریستی بدل گردد.

1-6 متغیرها و شاخص های تحقیق

1-6-1 متغیرهای مستقل

• جامعه محلی( میزبان)

• اقلیم منطقه( میکروکلیما)

• اثرات باقیمانده از عملیات بهره برداری و استخراج معدن( در مدت 13 سال)

1-7 متغیرهای وابسته

• امکان تغییر کاربری سایت معدن متروکه

• امکان پیاده کردن گزینه های رایج کاربری سایت معدن متروکه

• امکان بدل شدن این سایت به یک سایت توریستی- تفریحی

• پیاده کردن ایده اکوتوریسم در منطقه( روستای دره زرشک)، بر مبنای توسعه توریسم پایدار

1-8 روش تحقیق و مراحل انجام کار

تصمیم گیری در مسایلی از نوع توسعه پایدار، که در آن متغیرهای سنجش ناپذیر و محدودیتهای ضد و نقیض زیادی وجود داشته و این تصمیم گیری باید افراد ذینفع مختلف با علایق و ارزش­های متضاد را که در تعامل با یکدیگرند متقاعد سازد، کار بسیار پیچیده ای می نماید. بنابراین تنها راه حل برخورد با چنین مسائلی، داشتن یک دید چند بعدی نسبت به آنهاست. لذا تکنیک های تصمیم گیری چند شاخصه [1]MADM، که کاربرد تعداد بسیاری از آنها امروزه رواج پیدا کرده است، برای تحلیل چنین مسائلی، بسیار مناسبند( عطایی: 1389: 47).

در مرحله اصلی این پایان نامه که به تفصیل در بخش پنجم به آن پرداخته خواهد شد، با همکاری تنی چند از کارشناسان مربوطه پرسشنامه های تدوین شده پاسخ داده شد و با تکنیک نرم افزار(Expert Chioce) به گزینه های مورد بحث بر اساس معیارها و شاخص های مربوطه وزن دهی گردید.

برای ارزیابی اوزان شاخص ها استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبیAHP[2]می تواند بسیار راهگشا باشد. با این حال در هنگامی که تعداد شاخص ها و گزینه ها زیاد بوده و نیاز به تصمیم گیری های گروهی باشد، مقایسات زوجی مورد نیاز این روش، می تواند زمان بر و طاقت فرسا باشد. در این صورت استفاده از روش های ساده تر همچون روش مقیاس توصیه می گردد (همان منبع: 48).

1-9 مفاهیم و واژه های کلیدی

• معدن متروکه

• تفت- دره زرشک