مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….18

2-2 تعاریف……………………………………………………………………………………………………………………………………………..18

2-2-1 خطر……………………………………………………………………………………………………………………………………………18

2-2-2 مخاطرات طبیعی……………………………………………………………………………………………………………………….19

2-2-3بحران………………………………………………………………………………………………………………………………………….19

2-2-4مدیریت بحران……………………………………………………………………………………………………………………………20

2-2-5واکنش بحران…………………………………………………………………………………………………………………………….20

2-2-6پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران…………………………………………………………………………………………20

2-2-6-1پایگاه های ویژه………………………………………………………………………………………………………………….20

2-2-6-2 پایگاه های چندمنظوره……………………………………………………………………………………………………20

2-2-7مکان یابی………………………………………………………………………………………………………………………………21

2-2-8 تقسیم بندی کلی بحران ها………………………………………………………………………………………………..21

2-2-9 ارزیابی بحران………………………………………………………………………………………………………………………23

2-2-10 جنبه های اجتماعی و مشارکت در ریسک………………………………………………………………………24

2-2-11 هدف از ایجاد پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران……………………………………………………….26

2-2-12 كاركرد های پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………….27

2-2-13 مدیریت و کارکنان پایگاه های چند منظوره………………………………………………………………….27

2-2-14 سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)…………………………………………………………………………………28

2-3 پویش تاریخی مکان یابی………………………………………………………………………………………………………29

2-4 نظریه های مکان یابی……………………………………………………………………………………………………………29

2-4-1 نظریه ی وان تونن……………………………………………………………………………………………………………30

2-4-2 نظریه مکان یابی بر مبنای مسائل زیست محیطی………………………………………………………….30

2-4-3 تئوری آکتور…………………………………………………………………………………………………………………….30

2-5 کاربرد مدل در جغرافیا………………………………………………………………………………………………………..31

2-6 مدل های مکان یابی……………………………………………………………………………………………………………32

2-6-1 مدل منطق بولین……………………………………………………………………………………………………………33

2-6-2 مدل همپوشانی شاخص ها…………………………………………………………………………………………….33

2-6-3 مدلمنطق فازی……………………………………………………………………………………………………………34

2-6-4مدل احتمالیبیزین………………………………………………………………………………………………………34

2-6-5 مدل های وزن دهی به معیارها…………………………………………………………………………………….35

2-6-6 مدل سطح جاذبه………………………………………………………………………………………………………….35

2-6-7 مدل های روی هم گذاری و ترکیب لایه های اطلاعاتی با هم دیگر……………………………..36

2-6-8 مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) …………………………………………………………………….38

2-6-9 مدل مکانیابی تخصیص…………………………………………………………………………………………………….38

2-7 شاخص های مکان یابی………………………………………………………………………………………………………..39

2-7-1 ماتریس سازگاری…………………………………………………………………………………………………………….39

2-7-2 ماتریس ظرفیت……………………………………………………………………………………………………………….40

2-7-3 ماتریس مطلوبیت…………………………………………………………………………………………………………….40

2-7-4 ماتریس وابستگی…………………………………………………………………………………………………………….40

2-8 توابع GIS…………………………………………………………………………………………………………………………….41

2-8-1 توابع پیوستگی………………………………………………………………………………………………………………..41

2-8-2 عملیات همسایگی…………………………………………………………………………………………………………..42

2-8-3 پلیگون های تیسن………………………………………………………………………………………………………….42

2-9 کاربرد GIS در مدیریت بحران……………………………………………………………………………………………43

2-10مکان گزینیبه روش GIS ……………………………………………………………………………………………..43

2-11 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………….44

فصل سوم : روش شناسی و ویژگی های جغرافیایی

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………..46

3-2 سؤالات پژوهشی ……………………………………………………………………………………………………………..47

3-3 متغیر های استفاده شده……………………………………………………………………………………………………47

3-4 روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..48

3-4-1 اصول فرآیند تحلیل سلسله مراتبی…………………………………………………………………………..49

3-4-2 مزایای فرآیند تحلیل سلسله مراتبی………………………………………………………………………..49

3-4-3 مراحل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی…………………………………………………………………………….51

3-4-3-1 برپایی یک ساختار و قالب درختی و رده ای…………………………………………………………….51

3-4-3-2 تبیین ضریب اهمیت معیارها و زیر معیارها از طریق مقایسه زوجی…………………….51

3-4-3-3 عملیات وزن دهی معیارها………………………………………………………………………………………..52

3-4-3-4 برقراری سازگاری در قضاوت ها………………………………………………………………………………..54

3-5 نرم افزار Expert choice……………………………………………………………………………………………….54

3-6 معرفی قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………….55

3-6-1 ویژگی های جغرافیای طبیعی…………………………………………………………………………………………55

3-6-1- 1 وضعیت آب و هوای شهر سمیرم……………………………………………………………………………..55

3-6-1- 2 منابع آب و نحوةتأمین آن برای شهر……………………………………………………………………….56

3-6-1-2- 1 آبهای زیر زمینی…………………………………………………………………………………………………..56

3-6-1-2- 2 آبهای سطحی……………………………………………………………………………………………………….57

3-6-1- 3 توپوگرافیو ژئومورفولوژی شهرستان……………………………………………………………………….57

3-6-1-3- 1 زمین شناسی وضعیت لرزه خیزی در شهرستا……………………………………………………..58

3-6-1-3-2 مهمترین گسل های شهرستان سمیرم…………………………………………………………………..60

3-6-1-3-3 زمین لرزه های ثبت شده ………………………………………………………………………………………61

3-6-1-4پوشش گیاهیمنطقه…………………………………………………………………………………………………62

3-6-2 حدود و وسعت شهر سمیرم…………………………………………………………………………………………….62

3-6-3 ویژگی های جغرافیای انسانی…………………………………………………………………………………………63

3-6- 3-1 جغرافیای تاریخی………………………………………………………………………………………………………63

3-6-3-1-1 پیشینة تاریخی……………………………………………………………………………………………………….63

3-6-3-1- 2 وجه تسمیه…………………………………………………………………………………………………………..64

3-6-3- 2 ترکیب قومی و زبان مردم سمیرم…………………………. ………………………………………………..65

3-6-3- 3 تحولات جمعیتی شهرستان………………………………………………………………………………………65

3-6-3-3-1 ترکیب جنسی جمعیت……………………………………………………………………………………………66

3-6-3-3-2 توزیع جمعیت شاغل در شهر سمیرم سال 1390……………………………………………….67

3-6-3-4 بخش های عمدة اقتصادی شهرستان…………………………………………………………………………67

3-6-3-4-1 کشاورزی………………………………………………………………………………………………………………….67

3-6-3-4-2 خدمات……………………………………………………………………………………………………………………68

3-6-3-4-3 صنعت……………………………………………………………………………………………………………………..69

3-6-3-4-4 معادن………………………………………………………………………………………………………………………69

3-7 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………..69

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل اطلاعات جهت مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

4-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………72

4-2 معرفی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………………….72

4-3 شناسایی معیارهای مؤثر در مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران…………………….73

4-3-1 معیار سازگاری…………………………………………………………………………………………………………………….75

4-3-1-1 کاربری مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..76

4-3-1-2 بیمارستان……………………………………………………………………………………………………………………….78

4-3-1-3 فضای سبز………………………………………………………………………………………………………………………80

4-3-1-4 کاربری فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………..81

4-3-1-5 کاربری ورزشی……………………………………………………………………………………………………………….82

4-3-1-6 آتش نشانی……………………………………………………………………………………………………………………..82

4-3-1-7 آموزشی…………………………………………………………………………………………………………………………..84

4-3-2 معرفی زیرمعیارهای ناسازگار………………………………………………………………………………………………85

4-3-2-1 جایگاه توزیع بنزین و گاز……………………………………………………………………………………………….85

4-3-3 معیار دسترسی………………………………………………………………………………………………………………………..85

4-3-4 تراکم جمعیت…………………………………………………………………………………………………………………………87

4-3-5 مساحت کاربری……………………………………………………………………………………………………………………..88

4-3-6 گسل………………………………………………………………………………………………………………………………………88

4-4 معرفی سایر پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران……………………………………………………………………..90

4-4-1 هلال احمر……………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-4-2 داروخانه…………………………………………………………………………………………………………………………………92

4-4-3 مرکز پلیس……………………………………………………………………………………………………………………………92

4-5 آماد ه سازی لایه های اطلاعاتی………………………………………………………………………………………………..93

4-6 وزن دهی به معیارها و زیر معیارها در مدل AHP…………………………………………………………………94

4-7 تشکیل ماتریس مقایسات زوجی معیارهای مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….95

4-8 تلفیق AHP با سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS) …………………………………………………………….100

4-9 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………..101

فصل پنجم : پاسخ به سؤالات پژوهشی، نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..104

5-2 پاسخ به سؤالات پژوهشی………………………………………………………………………………………………………104

5-3 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………..106

5-4 پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………..111

ضمائم…………………………………………………………………………………………………………………………………………….113

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………….119

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 3-1 معیارها و ضوابط مکان یابی مراکز امداد رسانی…………………………………………………………………48

جدول 3-2 طیف درجه بندی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی…………………………………………………………..52

جدول 3-3 محاسبه وزن ها در روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………..53

جدول 3-4 شاخص تصادفی بودن (R.I) ……………………………………………………………………………………………..54

جدول 3-5 نسبت جنسی در شهر سمیرم (1385 – 1335) …………………………………………………………..66

جدول 3-6 توزیع جمعیت شاغل در بخش های مختلف اقتصادی در شهر سمیرم سال 1390……….67

جدول 4-1 شعاع دسترسی به تجهیزات مدیریت بحران……………………………………………………………………….73

جدول 4-2 معیارها و ضوابط مکان یابی مراکز امداد رسانی…………………………………………………………………..74

جدول 4-3 ماتریس مقایسات زوجی معیارهای مکان یابی پایگاه های مدیریت بحران………………………95

جدول 4-4 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار کاربری سازگار……………………………………………97

جدول 4-5 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار کاربری ناسازگار…………………………………………98

جدول 4-6 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار دسترسی ………………………………………………….98

 

فهرست نقشه ها

عنوان صفحه

نقشه 4-1 پراکندگی کاربری مسکونی در شهر سمیرم…………………………………………………………………64

نقشه 4-2 پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم……………………………………………………….66

نقشه 4-3 طبقه بندی خیابان ها در شهر سمیرم…………………………………………………………………………77

نقشه 4-4 طبقه بندی انواع تراکم ها در شهر سمیرم…………………………………………………………………..79

نقشه 4-5 مکان های پیشنهادی برای پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم……….92

فهرستنمودارها

عنوان صفحه

نمودار 4-1 نمودار سلسله مراتبی پارامترهای قابل بررسی جهت مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………75

نمودار 4-2 وزن نسبی معیارهای مکان یابی پایگاه هایپشتیبانی مدیریت بحران…………………………………96

نمودار 4-3 وزن نسبی زیر معیارهای معیار کاربری های سازگار……………………………………………………………97

نمودار 4-4 وزن نسبی زیر معیارهای معیار کاربری های ناسازگار…………………………………………………………98

نمودار 4-5 وزن نسبی زیر معیارهای معیار دسترسی …………………………………………………………………………..99

نمودار 4-6 وزن نهایی عناصر مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………….99

مقدمه

بلایای طبیعی همواره به عنوان پدیده ای طبیعی در طول حیات كره زمین وجود داشته و خواهند داشت. وقوع بلایای طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان و غیره در اغلب موارد اثرات مخربی بر سکونتگاه های انسانی و تلفات سنگینی بر ساكنان آن ها گذاشته اند. ساختمان ها و زیرساخت های این گونه مناطق را نابود ساخته و پیامدهای ناگوار اقتصادی و اجتماعی بر شهرها و كشورها تحمیل كرده است. با وجود پیشرفت­های علمی فراوان، هنوز بشر قادر به جلوگیری و مقاومت در برابر این رخدادهای طبیعی نیست (قنواتی و همکاران، 1388: 16). مدیریت بلایای طبیعی و توسعه پایدار، امروزه به عنوان موضوعی یکپارچه در نظر گرفته می­شود. با توجه به محدود بودن منابع، توسعه واقعی بدون یکپارچگی با برنامه های کاهش بلایای طبیعی امکان پذیر نخواهد بود(هادیزاده، 1386: 29). زلزله بعنوان یك پدیده طبیعی به خودی خود نتایج نامطلوبی در پی ندارد. آنچه از این پدیده یك فاجعه می سازد، عدم پیشگیری از تأثیر و عدم آمادگی جهت مقابله با عواقب آن است. بنابراین، یكی از ضروری ترین اقدامات به كارگیری “اصول مدیریت بحران” است(شادی طلب،124:1371). اقدامات مدیریت بحران را می توان در سه بخش 1- پیشگیری 2- واکنش 3- بازسازی خلاصه کرد(درابک، 1383: 190) از همین رو عنوان مهم ترین بحث در استراتژی کاهش اثرات زلزله است(مك نامارا،689:1387). پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران به ویژه در شرایط بحرانی نقش بسیار مهمی را در سازماندهی و مدیریت بحران بر عهده دارند، لذا لازم است که با بررسی دقیق و مطالعه ای جامع، مکانی مناسب برای احداث این نوع از کاربری ها در سطح شهر سمیرم انتخاب گردد تا در جهت ارتقاء کارآمدی و بهره برداری از آن مؤثر واقع شود. در پهنه بندی خطر زمین لرزه در ایران، شهر سمیرم یکی از شهرهای ایران است که در جایگاه پهنه بندی با خطر نسبی بالایی قرار دارد. گسل شمال غربی – جنوب شرقی سمیرم در مجاورت بلافصل شهر قرار گرفته و در مناطقی نیز، شهر در امتداد این گسل بنا شده است(طرح جامع شهر سمیرم، 1379: 20).

هدف این پژوهش انتخاب مناسب ترین مكان جهت استقرار پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در سطح شهر سمیرم می باشد.

فصل اول این مجموعه شامل طرح تحقیق می باشد. در این فصل به بیان مسأله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف، سؤالات پژوهشی، پیشینه و مشکلات و محدودیت های تحقیق پرداخته شده است. در فصل دوم مفاهیم و مبانی نظری موضوع ذکر شده است. در فصل سوم روش تحقیق استفاده شده در پژوهش و معرفی قلمرو پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم ضمن تجزیه و تحلیل و معرفی معیارهای مؤثر در مکان یابی این پایگاه ها به مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم پرداخته شد و در نهایت در فصل پنجم پاسخ به سؤالات پژوهشی، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات صورت گرفته است.