… 15

2-1-2-5- ویژگی­های تحصیلی………………………………………………………………………………….. 15

2-1-2-6- ویژگی­های اجتماعی- سازشی…………………………………………………………………. 16

2-1-3- علل اختلال­های یادگیری……………………………………………………………………………………. 17

2-1-3-1- ساختار مغزی…………………………………………………………………………………………….. 17

2-1-3-2- ژنتیک………………………………………………………………………………………………………… 18

2-1-3-3- عوامل محیطی…………………………………………………………………………………………… 18

2-1-3-4- عوامل دارویی…………………………………………………………………………………………….. 19

2-1-4- مشکلات رفتاری………………………………………………………………………………………………….. 19

2-1-4-1- تعریف دولت فدرال…………………………………………………………………………………… 19

2-1-4-2- تعریف شورایکودکان استثنایی……………………………………………………………… 20

2-1-5- طبقه­بندی…………………………………………………………………………………………………………….. 20

2-1-5-1- نظام طبقه­بندی روانپزشکی……………………………………………………………………… 21

2-1-5-2- نظام طبقه­بندی ابعادی…………………………………………………………………………….. 21

2-1-5-2-1-اضطراب…………………………………………………………………………………………….. 22

2-1-5-2-2-پرخاشگری………………………………………………………………………………………… 23

2-1-5-2-3-اختلال­های سلوک……………………………………………………………………………. 24

2-1-5-2-4- رفتارهای بزهکارانه………………………………………………………………………….. 25

2-1-5-2-5-نارسایی توجه- بیش ­فعالی……………………………………………………………….. 26

2-1-5-2-6-اختلال­های روان­تنی………………………………………………………………………… 27

2-1-6- رویکردهای نظری مربوط به مشکلات رفتاری…………………………………………………… 27

2-1-6-1- رویکرد زیستی……………………………………………………………………………………………. 28

2-1-6-2- رویکرد روان­پویایی……………………………………………………………………………………… 28

2-1-6-3- رویکرد رفتاری……………………………………………………………………………………………. 28

2-1-6-4- رویکرد شناختی…………………………………………………………………………………………. 29

2-1-6-5- رویکرد سیستمی……………………………………………………………………………………….. 29

2-1-7- سبک­­های فرزندپروری………………………………………………………………………………………… 30

2-1-7-1- نظریه سبک­های فرزندپروری دیانا بامریند………………………………………………. 33

2-1-7-2- نظریه سبک­های فرزندپروری مک­کوبی و مارتین…………………………………… 36

2-1-7-3- نظریه سبک­های فرزندپروری شیفر…………………………………………………………. 37

2-1-7-4- نظریه سبک­های فرزندپروری کرون و پولساک……………………………………….. 38

2-2- پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………… 39

2-2-1- پژوهش­های پیشین در زمینه مشکلات رفتاری کودکان با نیازهای ویژه و سبک های فرزندپروری والدین….39

2-2-2- پژوهش­های پیشین در زمینه مشکلات رفتاری کودکان و سبک­های فرزندپروری والدین……………… 40

2-2-3- پژوهش­های پیشین در زمینه مشکلات رفتاری کودکان با اختلال­های یادگیری…………………….. 47

2-2-4- پژوهش­های پیشین در زمینه سبک­های فرزندپروری والدین کودکان با اختلال­های یادگیری……… 47

2-3- نتیجه گیری از پژوهش­های پیشین…………………………………………………………………………….. 48

فصل سوّم: روش پژوهش

3-1- طرح پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….. 51

3-2- متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………. 51

3-3- جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………………… 51

3-4- نمونه و روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………….. 52

3-5- تعاریف عملیاتی متغیرها……………………………………………………………………………………………….. 52

3-5-1- مشکلات رفتاری………………………………………………………………………………………………….. 52

3-5-2- سبک­های فرزندپروری………………………………………………………………………………………… 53

3-5-3- دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری………………………………………………………………….. 53

3-6-ابزارهای پژوهش………………………………………………………………………………………………… 53

3-6-1- پرسشنامه مشکلات رفتاری کانرز فرم کوتاه ویژه والدین…………………………………. 53

3-6-1-1- روایی و پایایی پرسشنامه مشکلات رفتاری کانرز فرم کوتاه ویژه والدین………….. 55

3-6-1- 2- روایی و پایایی پرسشنامه مشکلات رفتاری کانرز در پژوهش حاضر……. 56

3-6-2- پرسشنامه سبک­های فرزندپروری رابینسون……………………………………………………… 57

3-6-2- 1- روایی و پایایی پرسشنامه سبک­های فرزندپروری رابینسون…………………. 58

3-6-2-2- روایی و پایایی پرسشنامه سبک­های فرزندپروری در پژوهش حاضر…….. 59

3-7- شیوه اجرا…………………………………………………………………………………………………………… 60

3-8-روش تجزیه و تحلیل داده­ها………………………………………………………………………………….. 60

فصل چهارم: یافته ها

4-1- داده­های توصیفی…………………………………………………………………………………………………… 62

4-2-آماراستنباطی…………………………………………………………………………………………………………… 63

4-2-1- سؤال اول: آیا بین ابعاد مشکلات رفتاری در دانش ­آموزان با اختلال های­ یادگیری و سبک فرزندپروری والدین رابطه وجود دارد؟……………………….. 63

4-2-2- سؤال دوم: آیا بین ابعاد مشکلات رفتاری در دختران با اختلال­های یادگیری و سبک­ فرزندپروری والدین رابطه وجود دارد؟………………………………………………. 65

4-2-3- سؤال سوم: آیا بین ابعاد مشکلات رفتاری در پسران با اختلال­های یادگیری و سبک فرزندپروری والدین رابطه وجود دارد؟…………….. 66

4-2-4- سؤال چهارم: آیا میزان مشکلات سلوک در دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری به وسیله انواع سبک­های فرزندپروری والدین قابل پیش بینی است؟……………. 67

4-3-5- سؤال پنجم: آیا میزان مشکلات اضطراب خجالتی در دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری به وسیله انواع سبک­های فرزندپروری والدین قابل پیش­بینی است؟……………. 68

4-2-6- سؤال ششم: آیا میزان مشکلات روان­تنی در دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری به وسیله انواع سبک­های فرزندپروری والدین قابل پیش بینی است؟………………………………………………………………………… 69

4-3-7- سؤل هفتم: آیا میزان مشکلات اجتماعی در دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری به وسیله انواع سبک­های فرزندپروری والدین قابل پیش­بینی است؟………………………………………………………………………… 70

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادهای پژوهش

5-1- بحث و نتیج ­گیری………………………………………………………………………………. 72

5-1-1- سؤال اوّل: آیا بین ابعاد مشکلات رفتاری در دانش ­آموزان با اختلال­های­ یادگیری و سبک فرزندپروری والدین رابطه وجود دارد؟……………………….. 72

5-1-2- سؤال دوّم: آیا بین ابعاد مشکلات رفتاری در دختران با اختلال­های یادگیری و سبک فرزندپروری والدین رابطه وجود دارد؟…………………….. 75

5- 1-3- سؤال سوّم: آیا بین ابعاد مشکلات رفتاری در پسران با اختلال­های یادگیری و سبک فرزندپروری والدین رابطه وجود دارد؟………………………….. 76

5- 1-4- سؤال چهارم: آیا میزان مشکلات سلوک در دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری به وسیله انواع سبک­های فرزندپروری والدین قابل پیش­بینی است؟……………. 77

5- 1-5- سؤال پنجم: آیا میزان مشکلات اضطراب­خجالتی در دانش ­آموزان با اختلال­های یادگیری به وسیله انواع سبک­های فرزندپروری والدین قابل پیش­بینی است؟…………………………………… 78

5-1-6- سؤال ششم: آیا میزان مشکلات روان­تنی در دانش ­آموزان با اختلال­های یادگیری به وسیله انواع سبک­های فرزندپروری والدین قابل

پیش­بینی است؟……………………………. 80

5- 1-7- سؤال هفتم: آیا میزان مشکلات اجتماعی در دانش ­آموزان با اختلال­های یادگیری به وسیله انواع سبک­های فرزندپروری والدین

قابل پیش­بینی است؟…………………………………………………….. 81

5-2- خلاصه و نتیجه ­گیری نهایی………………………………………………. 83

5-3- محدودیت­های پژوهش………………………………………………………….. 84

5-4- پیشنهادهای پژوهشی………………………………………………………………. 84

5-5- پیشنهادهای کاربردی ………………………………………………………………… 85

فهرست منابع و مآخذ

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………… 86

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………….. 92

چکیده:

هدف از پژوهش حاضر پیش­بینی مشکلات رفتاری دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری بر اساس سبک فرزندپروری والدین آنها بود. جامعه آماری پژوهش شامل همه والدین دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری بود که فرزندان­شان در سال تحصیلی 92-1391 در مراکز ویژه اختلال­های یادگیری شهر شیراز به تحصیل اشتغال داشتند. نمونه پژوهش شامل 150 نفر از والدین دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری شهر شیراز بودند که به روش نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای انتخاب شدند. به منظور گردآوری داده­ها از دو پرسشنامه مشکلات رفتاری کانرز فرم کوتاه ویژه والدین و پرسشنامه سبک­های فرزندپروری رابینسون، ماندلکو، السن و هارت استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده­ها از روش­های آماری همبستگی و رگرسیون چند­گانه استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین سبک­ فرزندپروری استبدادی و سهل­گیرانه والدین با مشکلات رفتاری(مشکلات سلوک، اضطراب­خجالتی، روان­تنی و مشکلات اجتماعی) دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد ولی بین سبک فرزندپروری اقتداری با مشکلات رفتاری دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری همبستگی معناداری مشاهده نشد. همچنین تحلیل­ رگرسیون چندگانه برای پیش­بینی مشکلات رفتاری دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری نشان داد که سبک فرزندپروری سهل­گیرانه مهم­ترین پیش­بینی­کننده مشکلات رفتاری در این دانش­آموزان است. با توجه به یافته­های این پژوهش می­توان نتیجه گرفت که اگر به والدین دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری آموزش داده شود که از سبک­های فرزندپروری استبدادی و سهل­گیرانه استفاده نکنند، مشکلات رفتاری فرزندان آنها کاهش خواهد یافت.

فصل اول: مقدمه

1-1- کلیات

بسیاری از كودكان كه ظاهری طبیعی دارند و رشد جسمی، قد و وزن­شان بهنجار بوده و هوش­بهر عادی دارند، زمانی­كه به مدرسه می‏روند تا خواندن، نوشتن و حساب یاد بگیرند، دچار مشكلات جدی می‏شوند. این كودكان به تدریج درمی‏یابند كه سایر كودكان از نظر تحصیلی بهتر از آنها هستند و احساس حقارت را تجربه می‏كنند. بنابراین به تدریج بیزاری از درس و مدرسه در آنها به وجود می‏آید(احدی و کاکاوند، 1388). برخی از این دانش­آموزان در واکنش به عدم موفقیت تحصیلی خود مشکلات اجتماعی، هیجانی و رفتاری بروز می­دهند(هالاهان، لوید، کافمن، ویس و مارتینز[1]، 2009؛ ترجمه علیزاده، همتی علمدارلو، رضایی دهنوی و شجاعی، 1390) و نسبت به همکلاسی­های خود از نظر توانایی آموزشی و تحصیلی پایین­تر هستند(شریفی درآمدی، 1381). از آنجایی که این دانش­آموزان در مقایسه با همسالان طبیعی­شان از­­ محبوبیت کمتری برخوردارند، به همین دلیل در معرض مشکلات اجتماعی بیشتری قرار دارند، مشکلات رفتاری بیشتری از خود نشان می­دهند و نمی­توانند خود را با دستورعمل­های موجود در کلاس عادی تطبیق دهند(تکلوی، 1390).

از سوی دیگر، والدین این دانش­آموزان كه اغلب از دلایل اختلال یادگیری آنها بی‏خبر هستند، مشكل را بیشتر می‏كنند و با فشارهایی كه به كودك وارد می‏آورند، دشواری را چندین برابر می­نمایند(احدی و کاکاوند،1386). با ورود کودک به مدرسه کل خانواده با مسائل و مشکلات جدیدی روبه­رو می­شود، یکی از این مسائل یادگیری فرزندان در مدرسه است. شیوه تربیتی و رفتاری والدین به­ ویژه در سال­های پیش­دبستانی و دبستان تأثیر زیادی در ایجاد یک شخصیت سالم در فرزندان دارد و پایه­های اعتماد به والدین را بنا می­کند. در مقابل، رفتار نامناسب و بی­توجهی به کودک موجب تنش و اضطراب در کودک می­شود و بر یادگیری او در مدرسه تأثیر می­گذارد. والدینی که برای کودک خود وقت ندارند و به تکالیف او رسیدگی نمی کنند، حس طردشدگی و تنهایی را در کودک ایجاد می­کنند. گاهی این بی­مهری و بی توجهی ناشی از این است که والدین انتظارات نامعقولی را از فرزندان دارند. برای مثال در اوایل ورود به مدرسه فرزندان خود را باهوش تصور می­کنند و انتظار دارند که در امور درسی به موفقیت­های عالی دست یابند و محدودیت­های آنها را نادیده می­گیرند و زمانی­که در واقعیت فرزندان مطابق میل آنها رفتار نمی­کنند، به کودک بی­توجهی می­کنند و یا شیوه تربیتی نامناسبی را به­کار می­گیرند و این شرایط به­تدریج زمینه­ساز مشکلات عاطفی و رفتاری در کودکان می­شود(به­پژوه، 1391).

در واقع، می­توان گفت که سبک فرزندپروری والدین مستقیماً بر رفتار فرزندان تأثیر می گذارد(علیزاده، ابوطالب[2]، عبدالله و منصور، 2011). به سخن دیگر، رابطه بین کودکان و والدین و سایر اعضای خانواده را می­توان به عنوان نظام یا شبکه­ای دانست که در کنش متقابل با یکدیگر هستند و این نظام به طور مستقیم یا غیرمستقیم، از طریق سبک­ها و روش­های مختلف فرزندپروری در کودکان تأثیر می­گذارد(خوی نژاد، 1386). از این­رو پژوهش حاضر در نظر دارد به پیش­بینی مشکلات رفتاری دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری بر اساس سبک فرزندپروری والدین بپردازد.

2-1- بیان مسئله

دانش آموزان با اختلال­های یادگیری یکی از رایج­­ترین گروه افراد با نیازهای ویژه هستند. این افراد گروه بسیار ناهمگنی را تشکیل می­دهند که با وجود هوش متوسط و بالاتر، در یک یا چند حیطه تحصیلی مشکلات جدی دارند. مشکلات تحصیلی آنها از آسیب­های حسی و حرکتی، کم­توانی­ذهنی و محرومیّت­های محیطی ناشی نمی­شود. حتی بعضی از آنها با داشتن توانایی های ذهنی بسیار بالا در یک یا چند حیطه با مشکلات جدی مواجه هستند(شکوهی یکتا و پرند، 1385). همچنین، دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری شایستگی­های اجتماعی کمتری نسبت به خواهران و برادران خود دارند و شکایت­های جسمی و مشکلات رفتاری بیشتری را بروز می­دهند(دیسون[1]، 2003). این دانش­آموزان اغلب در خانواده­هایی هستند که پیوند گرم و صمیمی میان والد- فرزند برقرار نیست و گاهی والدین فرزندان را تحقیر می­کنند و از تنبیه فیزیکی استفاده می­کنند. این دانش­آموزان اغلب به دلیل مشکلات رفتاری نمی­توانند قوانین کلاس را رعایت کنند و اغلب به صورت خودمدارانه­ای با همسالان و اطرافیان برخورد می­کنند(تکلوی، 1390).

شهیم(1382) در پژوهشی به این نتیجه رسیده است که کودکان با اختلال­های یادگیری بیشتر از کودکان عادی در خانه دارای مشکلات رفتاری بوده و این وضعیت در هر سه عامل مشکلات رفتاری درون­نمود[2]، برون­نمود[3]و رفتارهای پرتحرکی دیده می­شود. افزون بر این، یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری در خانه دارای کاستی مهارت­های اجتماعی و رفتار نامناسب نیز هستند. همچنین، تحقیقات حاکی از این است که عامل خانواده، به ویژه الگوی رفتاری والدین در بروز مشکلات رفتاری از سوی فرزندان نقش مهمی دارد. به سخن دیگر، مشکلات رفتاری فرزندان به میزان زیادی به شیوه ارتباط والدین با کودک مربوط می­شود. بنابراین، محققان به این نتیجه رسیده­اند که بین بدرفتاری والدین و مشکل رفتاری فرزندان ارتباط وجود دارد(آهنگرانزابی، شریفی­ درآمدی، فرج­زاده، 1390). در همین راستا، آنولا و نورمی[4](2005) بیان می­کنند که ترکیب سطح بالایی از کنترل روانشناختی توسط مادران با سطح بالای مهربانی و عاطفه می­تواند افزایش مشکلات رفتاری برون­نمود و درون­نمود را در فرزندان پیش­بینی کند اما سطح کنترل روانشناختی کم توسط مادر می­تواند مشکلات رفتاری برون­نمود را کاهش دهد. در راستای تحقیقات مذکور، دیسون(2003) در پژوهشی به این نتیجه رسیده است که مشکلات رفتاری دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری با استرس فراگرفته شده­ی والدین از اختلال کودک­شان مرتبط می­باشد و کودکانی که مشکلات رفتاری زیادی بروز می­دهند، والدینی دارند که سطح بالایی از استرس را نشان می­دهند.

برخی بر این عقیده ­اند که بسیاری از دانش­آموزان با اختلال­های یادگیری در خانواده های مناسبی پرورش نیافته و رابطه عاطفی خوبی را با والدین خود برقرار نکرده و بیشتر مورد بی مهری والدین خود قرار می­گیرند(تکلوی،1390).

همان­طور که ملاحظه می­شود الگوی رفتاری و سبک فرزندپروری والدین بر رفتار دانش آموزان با اختلال­های یادگیری تأثیر می­گذارد. اما بر اساس بررسی­های محقق، این موضوع که انواع سبک­های فرزندپروری در مقایسه با یکدیگر چه تأثیری بر مشکلات رفتاری دانش آموزان با اختلال­های یادگیری دارند و ابعاد مختلف سبک­های فرزندپروری تا چه اندازه می­توانند ابعاد مشکلات رفتاری را پیش­بینی کنند، مورد مطالعه قرار نگرفته است. به همین دلیل پژوهش حاضر به پیش­بینی ابعاد مشکلات رفتاری دانش­آموزان با اختلال­ یادگیری بر اساس سبک فرزندپروری والدین می­پردازد.