2-6-1- انواع سازها و ابزار موسیقی.. 31

2-6-2- پرده ها و آهنگ ها 32

2-6-3- واژگان و اصطلاحات موسیقی.. 34

2-7- موسیقی و ادبیات… 34

2-8- به کارگیری اسامی ابزار و اصطلاحا ت موسیقی در شعر پارسی.. 37

2-9- شناخت و معرفی ادوات موسیقی.. 38

2-9-1- سازهای زهی در دیوان خاقانی.. 39

2-9-2- سازهای بادی.. 45

2-9-3- سازهای ضربی یا کوبه ای.. 47

2-9-4- اصطلاحات و واژگان موسیقیایی.. 52

2-9-4-1- واژگان مربوط به ابزار موسیقی.. 52

2-9-4-2- اصطلاحات مربوط به مفاهیم موسیقیایی.. 53

فصل سوم: شرح احوال ، آثار و سبک شعری خاقانی.. 57

3-1- شرح احوال شاعر. 58

3-2- مذهب خاقانی.. 65

3-3- خصوصیات و سبک شعری خاقانی.. 68

3-4- آثار خاقانی.. 71

3-5- خاقانی پیشگام شعرای نامدر……………………………………………………………………… 80

3-6- پیشروان خاقانی در شعر پارسی.. 84

3-7- پیروان خاقانی در شعر پارسی.. 88

فصل چهارم؛ جلوه های کاربرد ابزار و اصطلاحات موسیقی در اشعار خاقانی.. 92

4-1- کاربردهای خاقانی از اسامی ابزار و اصطلاحات موسیقی در صور خیال. 93

4-2- کاربرد خاقانی از اسامی و اصطلاحات موسیقی در صناعات ادبی.. 107

4-3-کاربرد خاقانی از اسامی و اصطلاحات موسیقی در تلفیقی از صور خیال و صناعات ادبی.. 109

فصل پنجم؛ نتیجه گیری.. 124

نتیجه بررسی.. 125

پیشنهاد 127

جداول و نمودارها 128

1-1- نمودار کاربرد اصطلاحات موسیقی در قالب صور خیال. 128

1-2- نمودار کاربرد اسامی ساز و ابزار نوازندگی در قالب صور خیال. 128

1-3- نمودار کاربرد اسامی ساز و ابزار نوازندگی در صناعات ادبی. 130

1-4- نمودار کاربرد اصطلاحات موسیقی در صناعات ادبی 131

1-5- نمودار کاربرد اسامی ساز و ابزار نوازندگی بصورت تلفیقی.. 132

1-6- نمودار کاربرد اصطلاحات موسیقی بصورت تلفیقی.. 133

منابع و مأخذ 135

چکیده انگلیسی 139

چکیده:

موسیقی ترکیب اصوات به صورت گوش نواز است . قدمت موسیقی ایران با پیدایش نژاد آریایی گره خورده است کلمات دلنشین و آهنگین به تدریج صورت شعر و ترانه پیدا کرده و به ابداع نغمه و موسیقی منجر شده است. موسیقی و ادبیات به عنوان دو فصل جدا نشدنی از دیرباز مورد توجه خاص قرار گرفته اند با نگاهی به ادبیات کلاسیک ایران در می یابیم که شعرای بزرگ فارسی زبان موسیقی شناس هم بوده اندآن چنان که از ابزارآلات و اصطلاحات موسیقی در اشعارشان برای خلق تصاویر شعری خود بهره می گرفتند . در بررسی اصطلاحات موسیقی در شعر پارسی این اصطلاحات در سه بخش قابل تفکیک و بخش بندی است :1.سازهای موسیقی 2. پرده ها وآهنگ ها 3. اصطلاحات خاص موسیقی. خاقانی شروانی شاعر قرن ششم هجری قمری از جمله شاعرانی است که در اشعار خود از ابزارآلات و اصطلاحات موسیقی استفاده کرده است . موسیقی کلام و آهنگ خوش الفاظ در بسیاری از اشعار خاقانی به قدری است که التذاذ بدون دریافت معنی هم برای خواننده میسر است در این تحقیق میزان کاربرد خاقانی از ابزار آلات و اصطلاحات موسیقی در دیوان اشعارش و درک میزان آشنایی خاقانی با موسیقی و اصطلاحات و ابزارآلات و مهارت وی در بهره برداری از انواع امکانات برای آفرینش صور خیال و زیبایی آفریبنی بررسی شده است. نتیجه تحقیق نشان میدهد که خاقانی بیشتر از ابزار آلات موسیقی مثل چنگ ، دف ، بربط ، نای وارغنون و اصطلاحاتی مثل پرده و گوشه استفاده کرده است و بیشتر از ابزار موسیقی مثل چنگ و بربط بهره گرفته است وخاقانی با استفاده از استعاره و تشخیص بر ابزارآلات موسیقی جان بخشیده است.

واژه های کلیدی : موسیقی، خاقانی،اصطلاحات و ابزارآلات،صور خیال.

• مقدمه:

بارگاه رفیع سخن پارسی ساکنان گرانقدر و ارزشمندی به خود دیده که اکنون ستارگان و اختران درخشان پهنه آسمان ادب پارسی هستند. خاقانی در این میان اگر نگوییم که برترین به جرات می­توان گفت که یکی از برترین سخن­سرایان پارسی است.

قرن ششم قرن تحولی در مرکز قدرت سیاسی ایران بود و امرای سلجوقی و پادشاهان مستقر در غرب کشور ایران با دربار های پرشکوه محافل پربار ادبی فراهم کردند که سخن­سرایان بزرگی چون خاقانی و نظامی و مجیر بیلقانی و اثیرالدین اخسیکتی و … حاصل این حمایت ها شدند. موضوع تحقیق حاضر به بررسی اشعار خاقانی شروانی اختصاص دارد.

خاقانی به لحاظ داشتن فکر بلند ، وسعت تخیل ، قدرت تجسم ، چیرگی بر الفاظ ، نبوغ و قریحه ی سرشار و خداد، مناعت طبع ، بلندی همت ، مهارت خارق العاده در خلق ترکیبات بدیع و غریب و استعارات و کنایات عجیب و ذهن مضمون پرداز و معنی ساز ، شاعری بی نظیر و سترگ است.

آنچه کلام خاقانی را از دیگر شاعران و سخن سرایان پارسی متمایز ساخته پیچیدگی معانی و کلام وی است. خاقانی با بهره گیری از دانش گسترده خویش در ستاره شناسی، موسیقی، طب، جواهر شناسی و از همه مهمتر زبان پارسی دست به خلق اثری گشود که چون جواهری بر تارک زبان پارسی می درخشد.

تشبیهات و استعارات بسیار بدیع و زیبای خاقانی از سازها و ابزارآلات و نیز اصطلاحات موسیقی در اشعارش مشوق نگارنده گردید تا این پایان نامه را در جهت بررسی کاربرد اصطلاحات و اسامی سازها و ابزارالات موسیقی در دیوان اشعار خاقانی تدوین نمایم.

بر این مبنا تمامی اشعار دیوان اعم از قصیده، غزل، ترجیعات ،قطعات و رباعیات تمامی اصطلاحات مربوط به موسیقی و نام های ابزارآلات و سازها را استخراج و نحوه کاربرد آنها در شعر خاقانی بررسی گردید.

تدوین این پایان نامه در پنج فصل به شرح ذیل است فصل اول با عنوان کلیات تحقیق، فصل دوم مبانی نظری ، فصل سوم شرح احوال و آثار و مذهب و خصوصیات سبکی خاقانی، فصل چهارم درباره ابزار آلات و اصطلاحات موسیقی در دیوان اشعار خاقانی و درک میزان آفرینش صور خیال و زیبایی آفرینی بررسی شده است و فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهاد را تشکیل می دهد.