.20

فصل سوم :روش تحقیق

3-1-روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………23

3-2-ابزارهای گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………….23

فصل چهارم یافته های تحقیق و تجزیه و تحلیل آنها.

درآمد………………………………………………………………………………………………………………………………………………..25

4-1-طب عامیانه.

4-1-1 -درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………27

4-1-2-اخلاط اربعه…………………………………………………………………………………………………………………………28

4-1-3-سودا……………………………………………………………………………………………………………………………………28

4-1-4-صفرا…………………………………………………………………………………………………………………………………….29

4-1-5-اعتدال طبایع در بهار………………………………………………………………………………………………………….29

4-1-6-تشخیص افزایش اخلاط…………………………………………………………………………………………………….30

4-1-7-استسقاء……………………………………………………………………………………………………………………………….30

4-1-8 –بسیار خفتن زیان دارد………………………………………………………………..30

4-1-9-برص……………………………………………………………………………………………………………………………………31

4-1-10-پرخوری عامل بیماری ها…………………………………………………………………………………………………31

4-1-11- تخمه (سوءهاضمه)……………………………………………………………………………………………………….31

4-1-12-توتیا(سرمه)………………………………………………………………………………………………………………………31

4-1-13-خوشرویی طبیب………………………………………………………………………………………………………………32

4-1-14-داغ نهادن…………………………………………………………………………………………………………………………32

4-1-15-دیوانگی…………………………………………………………………………………………………………………………….33

4-1-16-رگ زدن……………………………………………………………………………………………………………………………33

4-1-17-زهر و پادزهر…………………………………………………………………………………………………………………….33

4-1-18-زهر……………………………………………………………………………………………………………………………………34

4-1-19-صرع………………………………………………………………………………………………………………………………….34

4-1-20-ضماد…………………………………………………………………………………………………………………………………34

4-1-21-طلی………………………………………………………………………………………………………………………………….35

4-1-22-فصد………………………………………………………………………………………………………………………………….35

4-1-23-مالیخولیا…………………………………………………………………………………………………………………………..35

4-1-24-مجسه……………………………………………………………………………………………………………………………….36

4-1-25-مرهم…………………………………………………………………………………………………………………………………36

4-1-26-مزاج………………………………………………………………………………………………………………………………….36

4-1-27-ناسور…………………………………………………………………………………………………………………………………37

4-1-28-ناقه……………………………………………………………………………………………………………………………………37

4-1-29-نقوع………………………………………………………………………………………………………………………………….37

4-1-30-نخفتن زیاد موجب مرگ است…………………………………………………………………………………………38

4-1-31 -هر روز به گرمابه نرفتن…………………………………………………………………………………………………..38

4-1-32-هذیان……………………………………………………………………………………………………………………………….38

4-1-33-هلیله…………………………………………………………………………………………………………………………………38

4-1-34-یرقان………………………………………………………………………………………………………………………………..39

4-2-آداب و رسوم

4-2-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..40

4-2-2-آداب و رسوم مربوطه به دربار…………………………………………………………………………………………….41

4-2-3-بار دادن……………………………………………………………………………………………………………………………….41

4-2-4-بارنامه………………………………………………………………………………………………………………………………….41

4-2-5-به مظالم نشستن………………………………………………………………………………………………………………..42

4-2-6-به زینهار آمدن……………………………………………………………………………………………………………………42

4-2-7-پروانه…………………………………………………………………………………………………………………………………..42

4-2-8-خلعت دادن…………………………………………………………………………………………………………………………42

4-2-9-زنهار نامه…………………………………………………………………………………………………………………………….43

4-2-10-صله دادن………………………………………………………………………………………………………………………….43

4-2-11-مژدگانی……………………………………………………………………………………………………………………………43

4-2-12-منادی كردن…………………………………………………………………………………………………………………….43

4-2-13-شیوه های مجازات…………………………………………………………………………………………………………..44

4-2-13-1-تاوان…………………………………………………………………………………………………………………………….44

4-2-13-2-چوب زدن…………………………………………………………………………………………………………………….44

14-2-13-3-گردن زدن…………………………………………………………………………………………………………………44

4-2-14-موقوف كردن اموال…………………………………………………………………………………………………………..44

4-2-15-نامه های در باری……………………………………………………………………………………………………………..44

4-2-15-1-کاغذ منصوری……………………………………………………………………………………………………………..44

14-2-15-2-ملاطفه………………………………………………………………………………………………………………………45

4-2-15-3-منشور…………………………………………………………………………………………………………………………..45

4-2-16-تصوف و آداب و رسوم …………………………………………………………………………………………………….45

4-2-16-1-جامه مرقع پوشیدن……………………………………………………………………………………………………..45

4-2-16-2-حرمت داشتن خرقه…………………………………………………………………………………………………….45

4-2-16-3-خانگاه…………………………………………………………………………………………………………………………..46

4-2-16-4-خرقه دریدن…………………………………………………………………………………………………………………46

4-2-16-5-رقص…………………………………………………………………………………………………………………………….46

4-2-16-6-سماع وقول…………………………………………………………………………………………………………………..47

4-2-16-7-مزدوجه………………………………………………………………………………………………………………………..47

4-2-17-آداب و رسوم مهمانی……………………………………………………………………………………………………….48

4-2-17-1-پای مزد……………………………………………………………………………………………………………………….48

4-2-17-2-دندان مزد…………………………………………………………………………………………………………………….48

4-2-17-3-دست شستن مهمان بعد از غذا و گلاب و عطر آوردن……………………………………………….48

4-2-17-4-زله دادن………………………………………………………………………………………………………………………49

4-2-17-4-سه بار مهمان را تعارف کردن……………………………………………………………………………………..49

4-2-17-5-عذر خواهی نکردن مداوم از مهمان…………………………………………………………………………….49

4-2-17-6-سه بار مهمان را تعارف کردن……………………………………………………………………………………..49

4-2-17-7-کاسه نهادن………………………………………………………………………………………………………………….49

4-2-17-8-گفتگو با مهمان……………………………………………………………………………………………………………49

4-2-17-9-گشاده رویی میزبان……………………………………………………………………………………………………..50

4-2-17-10-میوه خوردن قبل از غذا……………………………………………………………………………………………50

4-2-18-آداب نخجیر……………………………………………………………………………………………………………………..50

4-2-19-بوق زدن در جنگ……………………………………………………………………………………………………………50

4-2-20-آداب سفر كردن……………………………………………………………………………………………………………….51

4-2-21-دایه گرفتن……………………………………………………………………………………………………………………….51

4-2-22-دخمه………………………………………………………………………………………………………………………………..51

4-2-23-در خاك نشستن………………………………………………………………………………………………………………52

4-2-24-در آستین داشتن……………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-25-سوگند خور دن………………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-26-شاگردانه……………………………………………………………………………………………………………………………53

4-2-27-صدقه دادن……………………………………………………………………………………………………………………….53

4-2-28-كفارت كردن…………………………………………………………………………………………………………………….53

4-2-29-گواه شدن…………………………………………………………………………………………………………………………53

4-2-30-مهر كردن…………………………………………………………………………………………………………………………54

4-2-31-وقت شناسیبزرگان…………………………………………………………………………………………………………54

4-3- باورهای نجومی

4-3-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..55

4-3-2-اثیر………………………………………………………………………………………………………………………………………56

4-3-3-احكام…………………………………………………………………………………………………………………………………..57

4-3-4-آفتاب…………………………………………………………………………………………………………………………………..57

4-3-5-اوساط………………………………………………………………………………………………………………………………….57

4-3-6-اقبال و ادبار…………………………………………………………………………………………………………………………58

4-3-7-اجتماع…………………………………………………………………………………………………………………………………58

4-3-8-استقبال……………………………………………………………………………………………………………………………….59

4-3-9-انتكاث…………………………………………………………………………………………………………………………………59

4-3-10-بعدالنور…………………………………………………………………………………………………………………………….59

4-3-11-تشریق و تغریب………………………………………………………………………………………………………………..60

4-3-12-خالی السیر و وحشی السیر………………………………………………………………………………………………60

4-3-13-دفع التدبیر، دفع القوه، دفع الطبیعه………………………………………………………………………………..60

4-3-14-قبول………………………………………………………………………………………………………………………………….61

4-3-15-كدخدا……………………………………………………………………………………………………………………………….61

4-3-16-منع ورد ……………………………………………………………………………………………………………………………61

4-3-17-مقارنه………………………………………………………………………………………………………………………………..61

4-3-18-نظر……………………………………………………………………………………………………………………………………62

4-3-19-هیلاج………………………………………………………………………………………………………………………………..62

4-3-20-تقویم…………………………………………………………………………………………………………………………………62

4-3-21-حساب زیج و تقویم………………………………………………………………………………………………………….62

4-3-22-اوج و حضیض…………………………………………………………………………………………………………………..63

4-3-23-وبال…………………………………………………………………………………………………………………………………..63

4-3-24-كواكب ثابته …………………………………………………………………………………………………………………….64

4-3-25-شرف و هبوط……………………………………………………………………………………………………………………64

4-3-25-1-شرف…………………………………………………………………………………………………………………………….64

4-3-25-2-هبوط……………………………………………………………………………………………………………………………64

4-3-25-26-طالع………………………………………………………………………………………………………………………..65

4-3-27-طالع وقتی………………………………………………………………………………………………………………………..65

4-3-28-طالع بینی…………………………………………………………………………………………………………………………65

4-3-29-طبایع………………………………………………………………………………………………………………………………..66

4-3-30-نمودارات…………………………………………………………………………………………………………………………..66

4-3-31-وتد…………………………………………………………………………………………………………………………………….67

4-3-32-مستولی…………………………………………………………………………………………………………………………….67

4-4-امثال و حكم

4-4-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..68

4-4-2-ضرب المثل های فارسی……………………………………………………………………………………………..81-69

4-4-3-ضرب المثل های عربی……………………………………………………………………………………………..83-81

4-5- افسانها و اشاره های اساطیری

4-5-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..84

4-5-2-آدم(ع)…………………………………………………………………………………………………………………………………85

4-5-3-اسكندر ……………………………………………………………………………………………………………………………..85

4-5-4-ارسطاطا لیس …………………………………………………………………………………………………………………….86

4-5-5-افلاطون……………………………………………………………………………………………………………………………….86

4-5-6-اژدهای هفت سر…………………………………………………………………………………………………………………87

4-5-7-ایاز……………………………………………………………………………………………………………………………………….88

4-5-8-بطلیموس……………………………………………………………………………………………………………………………88

4-5-9-برا ق……………………………………………………………………………………………………………………………………88

4-5-10-بزرجمهر ………………………………………………………………………………………………………………………….88

4-5-11-بقراط………………………………………………………………………………………………………………………………..89

4-5-12-خسرو………………………………………………………………………………………………………………………………..89

4-5-13-دلدل…………………………………………………………………………………………………………………………………89

4-5-14-ذوالقرنین………………………………………………………………………………………………………………………….89

4-5-15-رخش………………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-5-16-زردشت……………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-5-17-سقراط………………………………………………………………………………………………………………………………90

4-5-18-سلیمان……………………………………………………………………………………………………………………………..91

4-5-19-شبدیز……………………………………………………………………………………………………………………………….91

4-5-20-فرشته……………………………………………………………………………………………………………………………….91

4-5-21-قارون………………………………………………………………………………………………………………………………..92

4-5-22-كیخسرو……………………………………………………………………………………………………………………………92

4-5-23-كیكاووس………………………………………………………………………………………………………………………….93

4-5-24-گشتاسب…………………………………………………………………………………………………………………………..93

4-5-25-نوشروان عادل…………………………………………………………………………………………………………………..93

4-5-26-وامق و عذرا………………………………………………………………………………………………………………………94

4-5-27-یوسف……………………………………………………………………………………………………………………………….94

4-6- بازی ها

4-6-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..95

4-6-2-اسب سواری…………………………………………………………………………………………………………………………96

4-6-3-چوگان…………………………………………………………………………………………………………………………………96

4-6-4-شطرنج…………………………………………………………………………………………………………………………………96

4-6-5-شنا كردن……………………………………………………………………………………………………………………………97

4-6-6-گروگذاشتن…………………………………………………………………………………………………………………………97

4-6-7-نخجیر………………………………………………………………………………………………………………………………….98

4-6-8-نرد……………………………………………………………………………………………………………………………………….98

4-6-9-كعبتین………………………………………………………………………………………………………………………………..98

4-7-باورها و اعتقادات

4-7-1- اعتقادات به بخت بد …………………………………………………………………………………………………………99

4-7-2-اسراف شوم است…………………………………………………………………………………………………………………99

4-7-3-تاثیر افلاك و كواكب برسرنوشت انسانها……………………………………………………………………………99

4-7-4-تفال به چهره……………………………………………………………………………………………………………………100

4-7-5-چهل سالگی……………………………………………………………………………………………………………………..100

4-7-6-خون ناحق………………………………………………………………………………………………………………………..100

4-7-7-رزق و روزی معین……………………………………………………………………………………………………………101

4-7-8- کرمی که موجب تباهی آب کوزه می شود……………………………………………………………………101

4-7-9-باورهایی که به رضایت خداوند منتهی می شود……………………………………………………………..101

4-7-10- اعتقاد به بر کت در مال ………………………………………………………………………………………………102

4-7-11-اعتقاد به طالع نیک……………………………………………………………………………………………………….102

4-7-12-باور موجودات خیالی……………………………………………………………………………………………………..102

4-7-13-باور به جادو و جادوگری……………………………………………………………………………………………….102

4-7-14-باور به خنده بی وقت…………………………………………………………………………………………………….103

فصل پنجم:

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………..105

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………..111-107

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………112

چكیده

باورهای عامیانه در قابوسنامه

 

پژوهش حاضر به منظور بررسی “باورهای عامیانه در قابوس­نامه ” صورت گرفته است. با توجه به ماهیت گوناگون باورها وبا توجه به اینکه برخی باورهای عامیانه در شکل های فرهنگ عامه جلوه می کند موضوع پرداختن به جنبه های دیگر فرهنگ عامه نیز ضروری به نظر می رسد موضوعاتی نظیر توجه به طب، نجوم و برخی آداب و رسوم، مشترکاتی با باورهای عامیانه نیز دارد بدین جهت علاوه بر باورها به این موضوعات در قابوسنامه نیز پرداخته شده است.

این پژوهش نشان می دهد كه فرهنگ عامه گستره ای وسیع دارد و با بررسی آن بخشی از باورهای فرهنگی عوام در قرن پنجم تبیین می شود.

كلید واژه ها:

باورهای عامه ،قابوس نامه،عنصر المعالی .

 

مقدمه

«باور عامه بخشی از توده فرهنگ مردم است که تخیّل، احساس، آرزو و اندیشه های گوناگون را از نسل به نسل دیگر منتقل­ کرده و دگرگونی معیارهای زیبا شناسی و اخلاقی هر دوره از زندگی یک قوم را آشکار می­کند. علاقه­ی روستائیان به حفظ سنّت­ها و اقتضای شیوه­ی زندگی آن­ها با طبیعت باعث افزایش تخیّل آن­هاست.

فرهنگ عامیانه و فولکلور مجموعه­ای از دانستنی­ها و باورها و رفتارهای گروهی که با موازین علمی و منطقی جامعه انطباق ندارد و اجرای آن­ها بر حسب عادت، تقلید و هم چشمی و سرگرمی است. این دانستنی­ها عبارتند از آداب و رسوم تولد، مرگ، ازدواج، نحوه­ی زندگی، کشاورزی، جشن­ها، پیشگویی­ها، خرافات، طبابت­ها، بازی­ها،آوازها، قصه­ها و سایر آداب و رسوم و اعتقادات که بیانگر چگونگی تفکر و نحوه­ی زندگی مردم در طول اعصار مختلف است.(صادقی،46:1386)

فولکلور متشکل از دو جزء folk به معنای دانش عوام و lor به معنای دانستنی­ها و دانش­ها و برای اولین­بار در انگلیس عنوان مقاله­ای قرار گرفت که درباره­ی دانش عامیانه و آداب و رسوم سنتی بود بعدها توسط رشید یاسمی مقاله­ای عنوان مقاله ای به معنای دانش عامیانه و دانستنی­های مردم انعکاس یافت.»(صادقی،1386؛46)

فرهنگ عامه از عناصر متعدد و گوناگونی بوجود آمده است. این عناصر در طول تاریخ تحولات متعددی را پشت سر گذاشته است و مبنای بسیاری از رفتارها و گفتارهای آدمیان قرار گرفته است.انسان­ها در ورای حوادث گوناگون زندگی به دنبال یافتن توجیهات مختلف بوده اند و از این رهگذر پاره­ای از باورها و اعتقادات خرافی شكل گرفته است؛ از جمله اینكه در شادی های روزگار به جشنها پرداخته­اند و یا اینكه حكمت و تجربه ی خود را در قالب امثال الحكم و افسانه ها بازگو كرده اند و…

«زندگی اقوام و ملّت ها، از دیرباز با فرهنگ عامّه عجین شده است. در طول تاریخ،خاصّیت طبیعی ذهن بشر او را واداشته تا برای مجهولات و سؤالات ذهن خود، جوابی هرچند نادرست بیابد. مردم عادی در زمینه های مختلف طب، نجوم، تعبیرات خواب،جادوگری و… تصوّراتی داشتند که مجموعة آن ها فرهنگ عامّه را تشکیل می دهد.فرهنگ عامّه با فرهنگ و ادب رسمی در رابطه و تعامل است و گاه جلوه هایی از فولکلور در متون ادبی راه می یابد» (طاهری،1390؛2)عناصر فرهنگ عامه به شكل های مختلف در اشعار شاعران و نویسندگان بزرگ تجلی یافته است هر چه شاعران و نویسندگان با توده­های مردم بیشتر در ارتباط باشند، میزان بهره گیری آنان از فرهنگ عامه فزونی می گیرد؛ به همین دلایل قابوس­نامه آكنده از عناصر فرهنگ عامه است­.

 

-1-بیان مسئله

 

باورهای عامه از عناصر متعدد و گوناگونی بوجود آمده است. این عناصر در طول تاریخ تحولات متعددی را پشت سر گذاشته است و مبنای بسیاری از رفتارها و گفتارهای آدمیان قرار گرفته است.انسان­ها در ورای حوادث گوناگون زندگی به دنبال یافتن توجیهات مختلف بوده اند و از این رهگذر پاره­ای از باورها و اعتقادات خرافی شكل گرفته است؛ از جمله اینكه در شادی های روزگار به جشنها پرداخته­اند و یا اینكه حكمت و تجربه ی خود را در قالب امثال الحكم و افسانه ها بازگو كرده اند و…

 

1-2- اهمیت موضوع

این كه مردمان در قرن پنجم با چه افكاری می زیسته اند و اعتقاداتشان چگونه بر امور مختلف تأثیر گذاشته اهمیت موضوع را بیان می كند و نشان می دهد كه بسیاری از این باورداشت ها در زندگی بشر امروزی نیز جلوه كرده است. و مردم در بعضی از باورها هنوز تابع پیشینیان خود هستند. و جهان بینی شان براساس افكار و عقاید آن روزگاران رقم خورده است. با بررسی مواد فولكلور در قابوس­نامه بعضی از افكار و عقاید فراموش شده ی آن روزگار جانی دوباره می گیرد.

1-3- پرسشهای اصلی تحقیق

الف- میزان انعکاس باورهای عامّه در قابوس­نامه تا چه حد است ؟

ب- آگاهی به باورهای عامّه­ی قرن پنجم چه تأثیری در درك بهتر ما نسبت به نثر این كتاب دارد؟

ج- آیا یافتن ریشه و خاستگاه موادّ باور عامه قابل شناسایی است؟

ه- باورهای موجود در قابوس­نامه در چه درگروه ها وطبقاتی قابل جای دهی است؟

و- بررسی بخشی از فولکلور یعنی باورهای عامیانه در این شاهکار ادبی به لحاظ جامعه شناسی، تاریخی، مردم شناسی و…چه اهمیّتی دارد؟