2-3- مفهوم گردشگری.. 14

2-4- جغرافیای گردشگری.. 15

2-5- انواع توریسم. 15

2-6- توسعه پایدار و گردشگری پایدار. 16

2-7- گردشگری بر پایه طبیعت ( اکوتوریسم ) 17

2-8- ارکان اصلی اکوتوریسم. 17

2-9- مفهوم ژئوتوریسم. 17

2-10- قلمرو ژئوتوریسم. 18

2-11- شکل های جالب زمین.. 18

2-12- فرایندهای زمین.. 18

2-13- ژئوسایت ها 19

2-13-1- ژئوسایت های اولیه. 19

2-13-2- ژئوسایت های ثانویه. 19

2-14- نمونه ای از ژئوسایتهای ایران و جهان. 19

2-15- مفهوم ژئوپارک.. 20

2-16- مفهوم ژئوپارک از دیدگاه یونسکو. 20

2-17- چشم انداز یا Landscape. 20

2-18- پتانسیل بالقوهٌ ژئوپارک های ایران. 20

2-19- گونه های مختلف ژئوتوریسم. 21

2-20- ژئوتوریسم ماجراجویانه. 22

2-21- ژئوتوریسم پایدار. 23

2-22- ابزارهایى مورد استفاده در تفسیر ژئوتوریسم و ژئوسایت ها 23

2-23- مزیت ها واثرهاى مثبت ژئوتوریسم و ژئوپارک.. 25

2-24- سیاست گذاری های کلان کشور بر روند توسعه ژئوتوریسم. 26

2-25- حفاظت از محیط زیست… 27

2-26- طرح پایدار و اقامتگاه های طبیعی.. 27

2-27- نوشتن طرح اکوتوریستی برای منطقه. 27

2-28- ظرفیت قابل تحمل.. 27

2-29- نقش مناطق حفاظت شده در توسعه پایدار. 27

2-30- دشواری طرح ریزی در مناطق حفاظت شده 28

2-31- وظایف گردشگران طبیعت… 29

2-32- وظایف دولت برای طبیعت گردی.. 29

2-33- انواع طبیعت گردها 29

2-34- منطقه بندی پارك ها و طرح های مدیریتی.. 30

فصل سوم: بستر طبیعی تحقیق

3-1-موقعیت… 32

3-2- توپوگرافی.. 32

3-3- زمین شناسی.. 33

3-3-1- سازند شمشك Js 37

3-3-2- سازند فجن PEF. 39

3-3-3- سازند زیارت EZ. 40

3-3- 4 سازند كرج EK.. 40

3-3-5- سازند قرمز بالایی M.. 41

3-3-6- نهشته های كواترنری Q.. 41

3-4- واحدهای ژئومورفولوژیكی.. 43

3-5- تیپهای ژئومورفولوژیكی.. 43

3-6- رخساره های ژئومورفولوژیك… 45

3-7- بررسی اشكال و پدیده های ژئومورفولوژیكی منطقه. 47

3-8- بررسی تغییرات ژئومورفولوژیكی در حوضه. 48

3-9- بررسی نقش رسوبزایی هر یك رخساره های ژئومورفولوژیكی.. 49

3-10- تعیین شیب خالص، ناخالص وشیب متوسط وزنی آبراهه. 50

3-10-1- شیب خالص آبراهه. 50

3-10-2- شیب ناخالص آبراهه. 51

3-10-3- شیب متوسط وزنی آبراهه. 51

3-11 ـ روش انجام مطالعه (متدولوژی) 55

3-12-جمع آوری آمار و اطلاعات ایستگاه های آب سنجی موجود در منطقه. 56

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1- وضعیت عمومی تنگه واشی.. 72

4-2- اقلیم و ژئوتوریسم. 75

4-3- تعیین منطقه آسایش به روش اوانز. 86

4-4- زمین شناسی و ژئوتوریسم. 89

4-5- ژئومورفولوژی وژئوتوریسم. 93

4-6- خاک و ژئوتوریسم. 93

4-7- وضعیت توپوگرافی و ژئوتوریسم. 95

4-8- مخاطرات طبیعی و ژئوتوریسم. 96

4-9- بررسی روشهای تخریب انسانی در حوزه و علل و انگیزه های آن. 98

4-9-1- بررسی راهكارهای پیشگیری از تخریب حوضه. 98

4-9-2- تحلیل مصاحبه از گردشگران در تنگه واشی و حوضه جلیزجند. 98

فصل پنجم: نتیجه گیری و پاسخ فرضیه

5-1- نتیجه گیری.. 116

5-2 فرضیه ها 118

5-3 پیشنهادها 120

منابع و مأخذ. 290

 

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول شماره 3-1 مهمترین ارتفاعات موجود در منطقه مورد مطالعه. 33

جدول شماره3-2 رخساره های ژئومورفولوژیكی آبخیز جلیزجند. 46

جدول شماره 3-3 شیب خالص، ناخالص و متوسط وزنی آبراهه اصلی در هر زیرحوضه. 52

جدول شماره 3-4 مشخصاتفیزیوگرافیواحدهای هیدرولوژیك منطقه مورد مطالعه. 55

جدول شماره 3-5 برخی خصوصیات ایستگاهای هیدرومتری موجود در اطراف منطقه مورد مطالعه. 57

جدول شماره 3-6 طول دوره آماری و سال های فاقد آمار در ایستگاه های مورد مطالعه. 57

جدول شماره 3-7 مشخصات عمومی ایستگاه های مورد بررسی به تفكیك سازمان متبوعه. 61

جدول شماره 3-8 وضعیت دمای ماهانه ایستگاه فیروز کوه 62

جدول شماره 3-9 وضعیت رطوبت نسبی ماهانه ایستگاه فیروزکوه 64

جدول شماره 3-10 میانگین بارندگی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 65

جدول شماره 3-11 درصد بارندگی فصلی ایستگاه فیروز کوه 67

جدول شماره 3-12 نحوه تقسیم بندی حوضه آبخیز جلیزجند و مساحت هر واحد برحسب هكتار. 68

جدول شماره 4-1 میانگین دما و رطوبت ایستگاه فیروز کوه 77

جدول شماره 4-2 شاخص ها ی TCI و تاثیرات آن در گردشگری.. 78

جدول شماره 4-3 بر آورد شاخص CID درفیروزکوه 80

جدول شماره(4-4 ) بر آورد شاخص CIA فیروزکوه 81

جدول شماره (4-5) مجموع بارش و امتیازات آن. 82

جدول شماره (4-6 ) بر آورد شاخص بارش P در فیروزکوه 82

جدول شماره (4-7 ) برآورد شاخص ساعت آفتابی.. 83

جدول شماره 4-8 بر آورد شاخص ساعت آفتابی (S) در فیروزکوه 83

جدول شماره (4-9)تعیین ضرایب باد در روش TCI 84

جدول شماره (4-10)شاخص سرعت باد (W) در فیروزکوه 84

جدول شماره(4-11) کیفیت نهایی شاخص اقلیم گردشگری، 85

جدول شماره (4-12) نتایج حاصله از اقلیم و گردشگری به روش TCI 85

جدول شماره 4-13عناصر اقلیمی میانگین درجه حرارت و رطوبت نسبی ایستگاه فیروز کوه 87

جدول شماره (4-15)منطقه ی گرمایی آسایش شب و روز با توجه به ماه در فیروزکوه 88

جدول شماره(4-16) وضعیت آب و هوایی در مقیاس سه گانه ی اوانز. 89

جدول شماره4-18 مساحت پراكنش اجزاء واحدهای اراضی در واحدهای هیدرولوژیكی (زیرحوزه ها) ـ هكتار 94

جدول شماره 4-19 مشخصات مهم فیزیوگرافی زیرحوزه ها و كل آبخیز جلیزجند، شهرستان فیروزكوه 95

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 2-1- نموداری از زیرشاخه های برجسته صنعت زمین گردشگری.. 22

نمودار 2-2- تقسیم بندی محیط های مناسب فعالیت ژئوتوریسم ماجراجویانه (نکونی صدری، 1388) 22

نمودار شماره 3-1 وضعیت دمای ماهانه ایستگاه فیروز کوه 62

نمودار شماره3-2 وضعیت رطوبت نسبی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 64

نمودار شماره3-3 میانگین بارندگی ماهانه ایستگاه فیروز کوه 65

نمودار 3-4 درصد بارندگی فصلی ایستگاه فیروز کوه 67

نمودار 4-1-در جامعه آماری این پژوهش 55% از مصاحبه شونده ها خانم و 45% آقا بودند. 99

نمودار 4-2-میانگین رده های سنی طبق نمودار زیر میباشد. 99

نمودار 4-3- در این جامعه آماری 49% از مصاحبه شنونده گان دارای مدرک تحصیلی لیسانس میباشند. 100

نمودار 4-4-از این بین 70% از پارک ملی دیدن نموده اند و 30% خیر. 100

نمودار 4-5-63% معتقد هستند که ژئوپارک در ایران وجود دارد. 101

نمودار 4-6-میزان بازدید کنندگان از ژئوپارک تنها 27% می باشد. 101

نمودار 4-7- میزان آشنایی از منطقه تنگه واشی.. 102

نمودار 4-8- 87% معتقد هستند که منطقه تنگه واشی قابلیت معرفی به عنوان ژئوپارک را دارد. 102

نمودار 4-9- طبق نمودار زیر 81% معتقدند تبلیغات کافی برای معرفی تنگه واشی به عنوان جاذبه ژئو توریستی صورت نگرفته است… 103

نمودار 4-10- در رابطه با توسعه بی رویه گردشگری در منطقه تنگه واشی، 80% نگران آسیب آن به محیط زیست 103

نمودار 4-11- طبق آمار 96% معتقد هستند اقدامات انجام شده برای حفظ محیط زیست منطقه کافی نبوده است 104

نمودار 4-12- توسعه بیرویه گردشگری چه میزان در انباشت زباله ها در منطقه تنگه واشی تاثیر دارد؟. 104

نمودار 4-13- اکثر مصاحبه شوندگان بر این عقیده هستند که امکانات کافی برای جمع آوری زباله ها در مسیر تنگه واشی وجود ندارد. 105

نمودار 4-14- در رابطه با رودخانه تنگه واشی 81% معتقد هستند که ممکن استتوسعه گردشگریدر این منطقه باعث الوده شدن هرچه بیشتر این رودخانه شود. 105

نمودار 4-15- جهت جلوگیری از تخریب کتیبه ها موجود در منطقه تنگه واشی توسط عوامل طبیعی و انسانی، 91% بر این عقیده هستند که اقدامات لازم از طرف مسئولین صورت نگرفته است… 106

نمودار4-16-انگیزه رفتن به طبیعت واستفاده از پارک‏های ملی و پارک‏های جنگلی به شرح ذیل میباشد. 107

نمودار 4-17- اغلب گردشگران انفرادی به طبیعت نمیروند. 108

نمودار 4-18- فصل بهار مناسب ترین فصل برای گردش در طبیعت می باشد. 108

نمودار 4-19- بکر بودن طبیعت و همچنین تسهیلات متناسب با طبیعت از اهمیت بالایی نزد گردشگران برخوردار است 109

نمودار 4-20- میزان اهمیت حفاظت از پدیده های گوناگون در ژئوپارک به شرح ذیل میباشد. 110

نمودار 4-21- میزان بیشتری از مصاحبه شوندگان مدیریت خصوصی را برای ژئوپارک مناسب میدانند. 111

نمودار 4-22- میزان ظرفیت های موجود در ژئوپارک ها 111

نمودار 4-23- میزان منفعت تأسیس ژئوپارک‏ها برای مردم محلی.. 112

نمودار 4-24- بهترین شکل اقامتی برای گردشگران به شرح ذیل میباشد. 113

نمودار 4-25- میزان تمایل برای اقامت در اقامتگاه ها در طی سال. 114

نمودار 4-26- 72% موافق اخذ ورودی از گردشگران برای استفاده ازژئوپارک می باشند. 114

نمودار 4-27- میزان تمایل پرداخت ورودی برای مناطق گردشگری.. 115

نمودار 4-28- میزان تاثیر اخذ ورودی از گردشگران برای استفاده عموم از اینگونه پارک‏ها به شرح ذیل می‎باشد 115

 

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل 4-1. 73

شکل 4-2. 75

شکل 4-3- جدول بیوکلیماتیک اولگی فیروزکوه 77

شکل 4-4- بر آورد شاخص آسایش شبانه و روزانه. 80

شکل 4-5. 90

شکل 4-6. 91

شکل 4-7- کتیبه ای که در زمان فتحعلی شاه قاجار در دل کوه نقش شده 106

شکل 4-8. 107

شکل 4-9. 109

شکل 4-10. 110

شکل 4-11. 112

فهرست نقشه ها

عنوان صفحه

نقشه 1-1- نقشه موقعیت عمومی حوضه آبخیز جلیزجند و مقایسه آن با کل حوزه فیروزکوه 10

نقشه 3-1 نقشه شیب… 53

نقشه 3-2 نقشه هیدرولوژی.. 59

نقشه 3-3 نقشه هم دما 63

نقشه 3-4 نقشه هم باران. 66

نقشه 4-1 راههای دسترسی.. 74

نقشه 4-2 ژئومورفولوژی.. 76

نقشه 4-3 نقشه زمین شناسی.. 92

 

چکیده

این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی با اهداف کاربردی به راهکارهای توسعه ژئوتوریسم در تنگه واشی حوضه جلیزجند شهرستان فیروزکوه پرداخته و روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد.

حوزه جلیزجند به دلیل داشتن طبیعت بكر و وجود تفرجگاه تنگه واشی در خود و نزدیكی به تهران از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بشكلی كه هر سال عدة زیادی از این منطقه بازدید می كنند. محیط تفریحی این حوضه از دو بخش تشكیل شده که عبارتند از:

– مناطق طبیعی مانند تنگه واشی، كوهها، دره های سرسبز، چشمه ها و.. كه بشكل بكر در طبیعت موجود می باشد.

– در این ناحیه مناطق تفریحی كه بوسیله انسان موجودیت یافته و ساخته دست بشر است مانند پاركها، رستورانها، موزه‎ها و… بسیار اندک است در حالی که روستاهای اطراف منطقه مورد مطالعه بدلیل نزدیكی به تهران موقعیت بسیار چشمگیری برای جلب گردشگر دارد. با ایجاد رستورانهای سبك و فصلی، خوابگاه هاوکمپینگ های مناسب در اطراف تنگه واشی و آسفالت جاده منتهی به این محل و بالاخره ارائه جذابیت‎های توریستی از طریق تبلیغات كتبی و تیزرهای تلویزیونی می توان از سویی تفریحگاه مناسبی را دراختیار بازدید كنندگان قرار داد و از سوی دیگر درآمد قابل توجهی برای اهالی این روستا و روستاهای اطراف كسب كرد. در مجموع اشكال مختلف برونزد سنگی، گیلویی و پرتگاهی آهكی، الگوی زهكشی موازی، شانه ای و شبه درختی، حركات توده ای دامنه ای نظیر زمین لغزشها، واریزه ها و سنگ ریزشها، چهره‎های مختلف فرسایشی سطحی، شیاری، خندقی، كارستیك، رودخانه ای و توده ای، اشكال مختلف گیلویی، گذرگاه و توفقگاه و بهمن به خصوص در دامنه كوههای سفید آب و رخش و شاه تپه ومناطق طبیعی دیدنی از جمله مواردی است که می تواند درتوسعه توریسم و ژئوتوریسم حوضه فیروزکوه و تنگه واشی بسیار اثر گذار باشد.

واژگان کلیدی:راهکار، توسعه، ژئوتوریسم، تنگه واشی، فیروزکوه

2-3 توریسم درمانی.. 18

2-3-1 مفاهیم و تعاریف توریسم درمانی.. 18

2-3-2 انواع فعالیتهای گردشگری با هدف بهبود جسمی و درمان امراض…. 19

2-3-3 تاریخچه توریسم درمانی.. 22

2-4 بررسی توریسم درمانی در جهان. 25

2-4-1 عوامل موثر در توریسم درمانی.. 27

2-4-2 آثار رشد و توسعه توریسم درمانی بر کشورها 31

2-4-3 موانع گسترش توریسم درمانی.. 31

2-4-4 پیش بینی آینده توریسم درمانی در جهان. 33

2-4-5 مروری بر توریسم درمانی در برخی کشورها 37

2-5 توریسم درمانی در ایران. 39

2-5-1 جایگاه و ساختار برنامه ریزی برای توریسم درمانی.. 42

2-5-2 نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و چالش های توریسم درمانی در ایران. 44

2-5-2-1 نقاط قوت و فرصت ها 44

2-5-2-2 نقاط ضعف و تهدیدها 45

2-5-2-3 چالش ها و موانع پیش روی صنعت گردشگری درمانی در ایران. 46

فصل سوم

3-1 مقدمه. 48

3-2 جغرافیای طبیعی منطقه. 48

3-3 پیشینه تاریخی شهر مشهد. 48

3-4 موقعیت شهر مشهد. 49

3-5 مشخصات اقلیمی.. 50

3-6 جغرافیای انسانی.. 50

3-6-1 تعداد جمعیت… 50

3-6-2 سواد و تحصیلات… 51

3-7 مروری بر وضعیت کشاورزی، صنعتی، تجاری و فرهنگی مشهد. 51

3-7-1 وضعیت کشاورزی.. 51

3-7-2 وضعیت صنعتی.. 51

3-7-3 وضعیت تجاری.. 52

3-7-4 وضعیت فرهنگی.. 53

3-8 ظرفیت های گردشگری.. 54

3-8-1 جاذبه های تاریخی، فرهنگی.. 54

3-8-1-1 مجموعه آستان مقدس رضوی.. 54

3-8-1-2 مجموعه فرهنگی- تاریخی توس… 56

3-8-1-3 مجموعه فرهنگی- تاریخی آرامگاه نادری.. 59

3-8-1-4 دیگر آثار. 60

3-8-2 جاذبه های طبیعی.. 60

3-8-2-1 تفرجگاه ها و باغ ها 60

3-8-2-2 ییلاقات… 61

3-9 بررسی وضعیت گردشگری شهر مشهد. 62

3-9-1 تاسیسات گردشگری موجود. 62

3-9-2 ورود مسافر. 64

3-10 زیرساختهای درمانی موجود شهر مشهد. 67

3-10-1 بیمارستان امام رضا(ع) 67

3-10-2 بیمارستان رضوی.. 68

3-10-3 بیمارستان تخصصی چشم خاتم الانبیاء. 69

3-10-4 بیمارستان امید. 70

3-10-5 بیمارستان دکتر شیخ.. 70

3-10-6 بیمارستان پیوند اعضاء منتصریه. 71

3-10-7 بیمارستان قائم. 72

3-11 وضعیت موجود توریسم درمانی در مشهد مقدس… 72

فصل چهارم

4-1 مقدمه. 77

4-2 متغیرهای توصیفی تحقیق.. 77

4-3 یافته های حاصل از ویژگی های پاسخگویان. 78

4-3-1 ویژگیهای مربوط به جنسیت پاسخگویان. 78

4-3-2 ویژگیهای مربوط به سن پاسخگویان. 79

4-3-3 ویژگیهای مربوط به سابقه کار پاسخگویان. 80

4-3-4 ویژگیهای مربوط به سطح تحصیلات پاسخگویان. 81

4-3-5 ویژگیهای مربوط به سطح شغلی پاسخگویان. 82

4-4 یافته های بدست آمده از سوالات پرسشنامه ها 83

فصل پنجم

5-1 مقدمه. 91

5-2 خلاصه نتایج تحقیق.. 91

5-2-1 شاخص اداری- اجرایی.. 91

5-2-2 شاخص اقتصادی.. 93

5-2-3 شاخص قانونی- سیاسی.. 95

5-2-4 شاخص بازاریابی- اطلاع رسانی.. 95

5-3 راهکارها جهتتوسعه گردشگریدرمانی در مشهد مقدس… 98

5-4 پیشنهادات… 103

5-4-1 پیشنهادات اجرایی تحقیق.. 103

5-4-2 پیشنهادات پژوهشی.. 104

فهرست جداول

جدول 2-1 : روند تاریخی و رشد گردشگری سلامت…………………………………….…………………….22

جدول 2-2 : روند تاریخی و رشد توریسم درمانی………………………….……………………………………23 جدول 2-3 : گردشگری درمانی در کشورهای مبدا و مقصد…………………………….…..………………….27

جدول 2-4 : مقایسه قیمت برخی خدمات در کشورها……………………….………………………………….28

جدول 2-5 : آثار رشد گردشگری پزشکی بر کشورها…………….…….…………………………….…………31

جدول 3-1 : هتل ها………………….…………….……….……………………….………………………………63

جدول3-2 : هتل آپارتمان ها…………………………….…………………………………..……………………..63

جدول 3-3 : مهمانپذیر ها……………….…….………………………………………………..………………….63 جدول 3-4 : منازل شخصی……………..………….……………………….……………………………………..63

جدول 3-5 : تعداد افراد خارجی وارد شده به مشهد در سال ………………….………………………..139264

جدول 3-6 : وضعیت تورگردانی دفاتر خدمات مسافرتی مشهد در سال………………..….………… 139264

جدول 3-7 : نوع تورهای دفاتر خدمات مسافرتی مشهد در سال…….……………………………….. 139265

جدول 3-8 : آمار مقایسه ای مسافران خارجی شهر مشهد از …………..……..……………..1384 – 139265

جدول 3-9 : آمار مقایسه ای مسافران داخلی شهر مشهد از…………….…….………………1384 – 139266

جدول 4-1 : ویژگی های مربوط به جنسیت پاسخگویان…………..….……………………………………….78

جدول 4-2 : ویژگی های مربوط به گروههای سنی پاسخگویان……………….…..………………………….79

جدول 4-3 : ویژگی های مربوط به سابقه کار پاسخگویان…………..……….……..…………………………80

جدول 4-4 : ویژگی های مربوط به سطح تحصیلات پاسخگویان…………..………….……..……………..81

جدول 4-5 : ویژگی های مربوط به سطح شغلی پاسخگویان………………..……….……………..………..82

جدول 4-6 : فراوانی نظر کارشناسان به راهکارهای پیشنهاد شده…………….….………….…………………88

جدول 5-1 : راهکارهای اداری- اجرایی……………….……………………………..………………………….91

جدول 5-2 : راهکارهای اقتصادی…………….…………………………………………………………………..93

جدول 5-3 : راهکارهای قانونی- سیاسی…………….…………………………………………………………..95

جدول 5-4 : راهکارهای بازاریابی- اطلاع رسانی……………………….…………..………………………….96

فهرست نمودارها و اشکال

نمودار 3 – 1 : واحدهای اقامتی مشهد …………………………………………………………………62

نمودار 3 – 2 : هتل ……………….……………………………………………………………………………..63

نمودار 3 – 3 : هتل آپارتمان ……………………………………………………………………………………63

نمودار 3 – 4 : مهمانپذیر…………………………………………………………………………………………63

نمودار 3 – 5 : تاسیسات گردشگری شهرستان مشهد ………………….…………………………………….64

نمودار 3 – 6 : آمار مقایسه ای مسافران خارجی شهر مشهد از 1384 – 1392……………………………65

نمودار 3 – 7 : نوع وسیله سفر مسافران ورودی به مشهد مقدس ………………………………………….66

نمودار 3 – 8 : آمار مقایسه ای مسافران داخلی شهر مشهد از 1384 – 1392…………………………….66

نمودار 5 – 1 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای اداری- اجرایی….…….………………..93

نمودار 5 – 2 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای اقتصادی ……….………………….…….94

نمودار 5 – 3 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای قانونی- سیاسی……….………………..96

نمودار 5 – 4 : فراوانی نظر کارشناسان درخصوص راهکارهای بازاریابی- اطلاع رسانی…….…………98

 

فهرست اشکال و عکس ها :

شکل 2 – 1 : تقسیم بندی گارسیا وبنگا، 2005 ……………..……………………………………………..21

عکس 3 – 1 : حرم مطهر امام رضا(ع)………………..……………………………………………………..54

عکس 3 – 2 : آرامگاه فردوسی …………………………………………..…………………………..………57

……………………………………………………………………………………………………….. 15

2-1-3 اسپایكمن و نظریه ریملند ………………………………………………………………………………………………………………… 16

2-2 جایگاه ژئوپلیتیک ایران در نظریات مذكور …………………………………………………………………………………………….. 17

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

2-3 پیشینه تحقیق ( دیدگاهها و نظریات ) …………………………………………………………………………………………………….. 18

2-4 تعاریف و مفاهیم ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

2-4-1 استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

2-4-2 مفهوم لغوی استراتژی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 28

2-4-3 مفهوم اصطلاحی استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………… 28

2-4-4 مفهوم استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 28

2-4-5 انواع استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 29

2-4-6 مفهوم امنیت ملی و کاربرد آن در استراتژی امنیت ملی ……………………………………………………………………….. 30

2-4-6-1 امنیت …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 31

2-4-6-2 امنیتملی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

2-4-6-3 ابعاد امنیت ملی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

2-4-6-3-1 امنیت اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………………….. 33

2-4-6-3-2 امنیت نظامی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

2-4-6-3-3 امنیت اطلاعاتی………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

2-4-6-3-4 امنیت سیاسی، فرهنگی ……………………………………………………………………………………………………………… 35

2-4-6-3-5 امنیت اجتماعی، فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………. 36

2-4-6-3-6 امنیت محیط زیست ………………………………………………………………………………………………………………….. 36

2-5 مفهوم شناسی تحریم………………………………………………………………………………………………………………………………. 37

2-5-1 تحریم های اقتصادی آمریکا علیه جهان……………………………………………………………………………………………….. 38

2-5-2 تاریخچه تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………………………….. 39

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

2-6 روش ماتریس تحلیل …………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

فصل سوم (بررسی جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا ) ………………………………………………. 48

3-1 کلیاتی درباره ایران ………………………………………………………………………………………………………………………………. 49

3-1-1 پرچم جمهوری اسلامی ایران …………………………………………………………………………………………………………….. 51

3-1-2موقعیت جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………………………………………….. 51

3-1-2-1 موقعیت ریاضی……………………………………………………………………………………………………………………………… 51

3-1-2-2 موقعیت نسبی………………………………………………………………………………………………………………………………… 51

3-2 وسعت جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………………………………………………………………… 52

3-3 شکل کشور جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………………………………………………………………….. 52

3-3-1توپوگرافی………………………………………………………………………………………………………………………………………… 52

3-3-2 جمعیت ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 53

3-3-3 دین و مذهب ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 54

3-3-4 منابع کشور ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 54

3-3-5 حوضه های رودهای جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………………………………………………….. 55

3-3-5-1 رودخانه های حوضه دریای خزر ……………………………………………………………………………………………………. 55

3-3-5-2 حوضه خلیج فارس و دریای عمان …………………………………………………………………………………………………. 56

3-3-5-3 حوضه دریاچه ارومیه……………………………………………………………………………………………………………………..56

3-3-5-4 حوضه مركزی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 56

3-3-5-5 حوضه خاوری………………………………………………………………………………………………………………………………..56

3-4 خلیج فارس …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 56

3-4-1 جزایرایرانیخلیجفارس ……………………………………………………………………………………………………………………….. 57

فهرست مطالب

عنوان صفحه

3-4-2 خطرنیروهاینظامیبیگانهبرایخلیجفارس ………………………………………………………………………………………………… 58

3-5 نکتهجغرافیایی ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 58

3-6سرزمینایالات متحده آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………….. 60

3-6-1 پرچم و نشان ملی ایالات آمریکا ……………………………………………………………………………………………………….. 61

3-6-2 نشان ایالات متحده آمریکا ………………………………………………………………………………………………………………… 61

3-6-3 جمعیت ایالات متحده آمریکا ……………………………………………………………………………………………………………. 61

3-6-4جغرافیای طبیعی ایالات متحده آمریکا………………………………………………………………………………………………….. 62

3-7اقتصاد ایالات متحده آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………….. 63

3-8 آب و هوای ایالت های آمریکا………………………………………………………………………………………………………………… 64

3-9 اهدافاستقرارنیروهاینظامیآمریکادرمنطقه ………………………………………………………………………………………………….. 65

3-9-1 نیروهاوپایگاههاینظامیایالات متحده آمریکا …………………………………………………………………………………………. 66

3-9-2 نیروهایآمریکاییدراطرافمرزهایایران ……………………………………………………………………………………………………. 69

فصل چهارم (تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق) ………………………………………………………………………………. 70

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 71

4-1 ژئوپلیتیكایرانونظامامنیتمنطقهای ……………………………………………………………………………………………………………… 72

4-2 نقش منطقه خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران در چشم انداز ژئوپلیتیک انرژی……………………………………. 72

4-3 جمهوری اسلامی ایرانیكبازیگرتعادلبخشوسازنده……………………………………………………………………………………… 73

4-4 سابقهینقشآفرینیسازنده یایران ………………………………………………………………………………………………………………….. 73

4-5 منطق تلاش ایران برای كسب نقش بیشتر ………………………………………………………………………………………………. 74

4-5-1 امنیت سازی …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

4-5-2 فرصت سازی در سطح منطقه ای ………………………………………………………………………………………………………. 75

فهرست مطالب

عنوان صفحه

4-6 آثار علائق ژئوپلیتیک در رفتار ایالات متحده امریكا نسبت به ایران ………………………………………………………….. 76

4-7خاستگاهواهدافایالات متحده آمریکا از تقابل با جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………. 78

4-7-1 امپریالیسم قدرت مسلط……………………………………………………………………………………………………………………… 78

4-7-2 پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر ساختار قدرت…………………………………………………………………………………….. 79

4-8 اهداف آمریكا در جلوگیری از افزایش نقش ایران …………………………………………………………………………………… 80

4-8-1 مقابله با برنامه ی هسته ای ایران ……………………………………………………………………………………………………….. 80

4-8-2 مسئله ی تروریسم…………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

4-8-3 مقابله با حضور و نفوذ ایران در كشورهای منطقه ………………………………………………………………………………. 82

4-9 تأثیرات تقابل میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر امنیت ملی (ج ا ا ) ………………………… 83

4-9-1 چالش های امنیتی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 83

4-9-1-1 چالش های نظامی …………………………………………………………………………………………………………………………. 83

4-9-1-2 چالش های سیاسی ………………………………………………………………………………………………………………………… 84

4-9-1-3 چالش های اقتصادی ……………………………………………………………………………………………………………………… 85

4-9-1-4 چالش های هویتی …………………………………………………………………………………………………………………………. 86

4-9-2 فرصت های امنیتی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 87

4-9-2-1 فرصت های ملی …………………………………………………………………………………………………………………………… 87

4-9-2-2 فرصت های منطقه ای …………………………………………………………………………………………………………………….. 88

فصل پنجم ( بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات ) ……………………………………………………………………………………………… 96

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 97

5-1 جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 97

5-2 آزمون فرضیات …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 99

فهرست مطالب

عنوان صفحه

5-3 نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 104

5-4 پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 107

 

 

 

 

فهرست جدولها

عنوان صفحه

 

جدول 2-1 تاریخ، دلایل و دامنه ی مهم ترین تحریم های اعمال شدهعلیه جمهوری اسلامی ایران………………………………… 41

جدول 2-2 ماتریس زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدید …………………………………………………………………………. 44

جدول 2-3 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ……………………………………………………………………………………………………. 45

جدول 2-4 احتمالات تهدیدات امنیت ملی ………………………………………………………………………………………………….. 46

جدول 2-5 احتمال استراتژیک تهدیدات…………………………………………………………………………………………………………46

جدول 4-1 ماتریس تحلیل زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدیدات ………………………………………………………….. 90

جدول 4-2 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ……………………………………………………………………………………………………… 90

جدول 4-3 رویکرد محاسبه احتمال تهدیدات ……………………………………………………………………………………………….. 91

جدول 4-4 تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات ……………………………………………………………………………………………… 91

جدول 5-1 ماتریس تحلیل زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدیدات ………………………………………………………….. 100

جدول 5-2 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ……………………………………………………………………………………………………… 100

جدول 5-3 رویکرد محاسبه احتمال تهدیدات ……………………………………………………………………………………………….. 101

جدول 5-4 تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات ……………………………………………………………………………………………… 101

 

 

فهرست شکلها

عنوان صفحه

شکل 3-1 نقشهجمهوریاسلامیایران…………………………………………………………………………………………………………………. 50

شکل 3-2پرچمجمهوریاسلامیایران…………………………………………………………………………………………………………………. 51

شکل 3-3پرچم ایالات متحده آمریکا ……………………………………………………………………………………………………………. 61

شکل 3-4نشان ملی ایالات متحده آمریکا ………………………………………………………………………………………………………. 61

 

 

چکیده

خلیج فارس یکی از نقاط استراتژیک و حیاتی از نقطه نظر سیاست بین الملل می باشد. علاوه بر اهمیت کشتی رانی، کشف و استخراج منابع عظیم نفت، گاز و وابستگی شدید کشورها به این مواد به عنوان مواد حیاتی برای صنعت، اهمیت ژئوپلیتیک این منطقه را بیشتر نموده است. به گونه ای که در هیچ برهه ای از مطامع قدرتهای بزرگ خالی نبوده است. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و قطع شدن منافع ایالات متحده در این کشور و تلاش روز افزون این کشور جهت مقابله با ایران از طریق حضور نظامی و یا ایجاد پایگاههای نظامی و تحریک کشورهای منطقه و نفاق افکنی، موجبات تقابل بیشتر ایران و ایالات متحده آمریکا را فراهم ساخته است. ادامه این روند منافع حیاتی دو طرف را می تواند تهدید کند و یا حداقل بسیاری از ظرفیت های موجود جهت توسعه و ترقی را از بین ببرد. در این پژوهش ضمن تبیین موقعیت ممتاز جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس به مباحث مربوط به امنیت ملی این کشور پرداخته شده است. و این موضوع مورد توجه بوده که جمهوری اسلامی ایران جهت تامین امنیت ملی خود با چه چالشهایی مواجه بوده و منافع متضاد این کشور با ایالات متحده آمریکا تا چه اندازه می تواند برای کشور تهدید آمیز باشد و یا چگونه می توان این تهدیدها را به فرصت تبدیل نمود.

این مطالعه از نوع توصیفی و کتابخانه ای می باشد، که با استفاده از روش ماتریس تحلیل بررسی شد. نتایج نشان داد که تقابل ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیر گذار است.

کلید واژگان: امنیت ملی، جمهوری اسلامی ایران، ایالات متحده آمریکا، تقابل ژئوپلیتیک

 

مقدمه

یكی از اساسی ترین مفاهیم و و اژه های مطرح در چگونگیبرقراری روابط میانکشورها، «امنیت ملی[1]» می باشد. تعاریف مختلف و متنوعی از این واژه ارائه شده است، اندیشمندان تلاش زیادی برای ارائه تعاریف جامع و مانع از امنیت ملی و خارج ساختن آن از ابعاد نظامی و تعمیم آن به سایر ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی، مصروف داشته اند كه نتیجه آن، رویكردهای نوین به مفهوم «امنیت ملی» است.

«زبیگنوبرژینسكی[2]» در مورد امنیت ملی گفته است : منظور من از امنیت ملی یعنی جنبه ی محدود آن، امنیت نظامی صرف نیست. گرچه قدرت نظامی یكی از ابعاد مهم …….، در عوض معتقدم كه امنیت ملی ملاحظات بیشتری را در بر می گیرد. از جمله زمامداری سیاسی، قدرت اقتصادی، نوآوری فناوری، حیات ایدئولوژیكی[3] و غیره، تلاش برای نیل به امنیت ملی، بدون عنایت به چنین ملاحظاتی چندان موثر نخواهدبود و احتمالاً به شكست می انجامد(خلیلی،1369:ص3).

در مفهوم كلاسیك، «امنیت ملی» به معنای صیانت از مردم و سرزمین یك كشور در مواجهه با تهاجمات نظامی بیگانگان بوده است لیكن، رویكرد نوین به این واژه، حفاظت و صیانت از منافع و مصالح حیاتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و فقدان تهدید ارزشهای بنیادین و حیاتی نسبت به یك واحد سیاسی و ملت متبوع آن، «امنیت ملی» آن كشور تلقی می گردد.

بسیاری از اندیشمندان سیاسی، فقدان تهدید نسبت به منافع و ارزشهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را در كنار فقدان تهدید نظامی، از عوامل و عناصر مقوم امنیت ملی میدانند، لیكن در تبیین و تفسیر مفهوم امنیت ملی، شرایط، فضای عمومی، شرایط جغرافیایی و …هركشورراتعیینكنندهمیدانند .

جنگ جهانی دوم یک جنگ فراگیر بین سپتامبر ۱۹۳۹ تا اوت ۱۹۴۵ بود. این جنگ بسیاری از کشورهای جهان را درگیر کرد تا جایی که دو دسته از کشورهای مختلف به نام های متّحدین و متّفقین به وجود آمد.

ایالات متحده آمریکا در فاصله بین دو جنگ جهانی یعنی ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۹ در یک بحران فزاینده اقتصادی به سر می برد، اما دولت آمریکا و صاحبان صنایع این کشور چرخ صنایع خود را در مسیر تولید صنایع نظامی به حرکت درآوردند، به طوری که درطول جنگ دوم جهانی در اروپا، مصرف سلاح های آمریکایی مانند هواپیما، کشتی جنگی و تجارتی، توپ و تانک درجنگ باعث رونق صنایع و اقتصاد آمریکا شد.

با پایان جنگ جهانی دوم و معرفی ایالات متحده آمریکا به عنوان قدرت برتر در سطح جهانی و تضعیف بریتانیا که موجب از دست دادن مناطق تحت نفوذ در سطح جهان و خروج از خلیج فارس به دلیل پر هزینه بودن یک نوع خلاء قدرت در منطقه ایجاد شد، ایالات متحده آمریکا به یمن شکوفایی اقتصادیش در صدد برطرف نمودن این خلاء بر آمده و حد نهایت سعی می کند به نوعی با رژیم های منطقه مناسبات متقابلی برقرار نماید. یکی از کشورهایی که تحت نفوذ ایالات متحده آمریکا قرار گرفته بود ایران بود که تحت حکومت رژیم پهلوی به حافظ منافع و حیات خلوت ایالات متحده آمریکا تبدیل شده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای و باشعار صدور انقلاب اسلامی نوعی تهدید نسبت به منافع ایالات متحده آمریکا در جهان عموما ودر سطح خاورمیانه خصوصا تبدیل گردید و جهان شاهد به قدرت رسیدن قدرت نو ظهوری بود که متاثر از دیدگاه های اسلامی و اتخاذ سیاست نه شرقی، نه غربی منافع قدرتهای سلطه گر را تهدید می نماید و تا حدود بسیار زیادی دست این ایلات متحده آمریکا را از منابع بسیار غنی نفت و گاز منطقه کوتاه نموده و بازار بسیار مهم محصولات صادراتی آن را در منطقه با مخاطره روبرو نموده است.

2 – 3 – 1 – مفهوم ژئواکونومیک. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2– 3 – 2 – مفهوم ژئوکالچر. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2 – 3 – 3 – مفهوم ژئوپلیتیک انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2 -4 – نقش دریاها در توسعه اقتصادی. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2– 4 – 1 – مفهوم ساحل و ویژگی های آن. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2 – 4 – 2 – مفهوم بندر و ویژگی های آن. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2– 4 – 3 – انواع بنادر. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2 – 4 – 4 – پیشینه بنادر ایران. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

2 – 4 – 5 – مهمترین بنادر ایران. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

فصل سوم : مشخصات جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

3-1- موقعیت جغرافیایی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

3-2- وسعت. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

3-3-توپوگرافی. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

3-4- جمعیت و تنوع قومی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

3-5- ویژگی جغرافیایی دریاچه کاسپین. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3-5-1- ویژگی سواحل. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

3-5-2- ویژگی بنادر. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

فصل چهارم : یافته های تحقیق

4-1- نقش بنادر گیلان در توسعه روابط ایران با کشورهای همسایه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

4-2- نقش بنادر گیلان در توسعه ژئواکونومی کشور. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

4-3-چشم انداز ژئوپلیتیک بنادر استان گیلان. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

4-3-1- پیشینه تاریخی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

4-3-2- وضعیت موجود. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

4-3-3- چشم انداز آینده. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

4-4- نقش بنادر گیلان در شرایط خاص ژئوپلیتیک ایران. . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 73

4-4-1- رابطه ایران و کشورهای حوزه قفقاز. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

4-4-2- رابطه ایران و کشورهای آسیای مرکزی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

4-4-3- رابطه ایران و روسیه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

4-5- تحلیل ژئوپلیتیک مشکلات و تنگناهای توسعه بنادر استان گیلان. . . . . . .. . . . . . . . . . . 86

فصل پنجم : نتیجه گیری و ارزیابی فرضیه ها

5-1- مقدمه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

5-2- ارزیابی فرضیه اول. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

5-3- ارزیابی فرضیه دوم. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

5-4- نتیجه گیری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

منابع و مآخذ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول شماره 2-1- تفاوت های ژئوپلیتیک سنتی و ژئوپلیتیک انتقادی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

جدول شماره 3-1- جمعیت شهرستان بندرانزلی برمبنای سرشماری های 35 الی 85. . . . . . . . . . . . . . 55

جدول شماره 3-2- مشخصات بخش های مختلف ساحل ایران در دریای کاسپین . . . . . . . . . . . . . . 60

جدول شماره 4-1- تعداد کشتی های وارده به تفکیک بنادر طی سالهای 75 الی 88.. . . . . . . . . . . . . 64

جدول شماره 4-2- وزن و ارزش كالای تجاری وارده به سرزمین اصلی از مناطق آزاد در سال 1390. . . . . . . . . . 68

جدول شماره 4-3- وضعیت انبار و محوطه بندری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 71

جدول شماره 4-4- تعداد و مشخصات اسکله ها. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 71

جدول شماره 4-5-میزان صادراتو واردات ایران و آذربایجان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

جدول شماره 4-6- میزان صادرات و واردات ایران و ترکمنستان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

جدول شماره 4-7- میزان صادرات و واردات ایران و قزاقستان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

جدول شماره 4-8- تبادلات تجاری ایران و روسیه بر اساس آمارهای اداره فدرال گمرك روسیه. . . . . . . . . . . . 85

جدول شماره 4-9- میزان صادرات و واردات ایران و روسیه. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

فهرست اشکال و نمودار ها

عنوان صفحه

نمودار شماره 2-1- روابط متقابل جغرافیا، قدرت و سیاست. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

نمودار شماره 2-2- رابطه مستقیم ژئواکونومی با قدرت و جغرافیا. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

شکل شماره 3-1- طبقه بندی سواحل ایرانی دریای کاسپین و نیمرخ های فلاتقاره آن. . . . . . . . . . . . 58

نمودار شماره4-1- نمودار مقایسه ای کشتی های وارده به بندرانزلی و کل کشور طی سالهای 75 الی 88. . . . . . . . 65

نمودار شماره 4-2- مقایسه ارزش كالای تجاری وارده به کشور ازطریق مناطق آزاد و منطقه آزاد انزلی. . . . . . . . . 68

شکل شماره 4-1- کشورهای حوزه دریای کاسپین. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

نمودار شماره 4-3- میزان صادرات و واردات ایران و آذربایجان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

نمودار شماره 4-4- میزان صادرات و واردات ایران و ترکمنستان. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

21-8-4.الگوها و مدلهای خودگردانی حكومت محلی……………………………………………… 9

1-8-5.رابطه حكومت محلی با حكومت مركزی……………………………………………………… 10

1-8-6.رابطه حكومت محلی با شوراهای اسلامی……………………………………………………. 13

1-8-7.رابطه شوراهای اسلامی و شهرداری……………………………………………………………. 15

1-8-8.مكان و فضای جغرافیایی………………………………………………………………………… 16

1-8-9.رویكردهای تقسیماتی نظامهای حكومتی……………………………………………………… 16

1-8-10.نظام حكومتی بسیط یا متمركز………………………………………………………………… 17

فهرست مطالب

عنوان صفحه

1-8-11.نظام های حكومتی فدرال………………………………………………………………………. 18

1-8-12.نظامهای حكومتی ناحیه ای…………………………………………………………………….. 19

1-8-13.نظام حكومتی محلی…………………………………………………………………………….. 20

1-8-14.تقسیمات كشوری و مدیریت نواحی سیاسی………………………………………………. 21

1-8-15.تقسیمات كشوری و مدیریت اداری…………………………………………………………. 21

1-8-16.مفاهیم مرتبط با تقسیمات كشوری…………………………………………………………… 22

1-8-17.شاخص های موجود در تقسیمات كشوری ایران…………………………………………. 24

1-8-18.مفاهیم مرتبط با مدیریت سیاسی فضا……………………………………………………….. 25

1-8-19.سازماندهی سیاسی فضا…………………………………………………………………………. 26

1-8-20.عوامل شكل گیری روابط فضایی…………………………………………………………….. 27

فصل دوم – مرور منابع

2-1-نظریه های ناحیه بندی و تقسیمات كشوری……………………………………………………. 29

2-2-مروری بر سازماندهی سیاسی فضا در ایران…………………………………………………….. 32

2-3- ژئوكالچر به­عنوان زیربنای ژئوپلیتیك (ژئوپلیتیك فرهنگی)……………………………….. 36

2-4-تقابل جغرافیای فرهنگی انقلاب اسلامی با جغرافیای سیاسی غرب………………………. 37

2-5-روند تکوین و شکل گیری جغرافیای فرهنگی ………………………………………………… 41

2-6-نظریه نظام جهانی …………………………………………………………………………………… 41

2-7-تعریف نظام جهانی………………………………………………………………………………….. 42

2-8-انواع نظام بین الملل………………………………………………………………………………….. 43

2-9-تمایزات دو نظام……………………………………………………………………………………… 43

2-10-تاریخچه پیدایش نظام جهان سرمایه داری…………………………………………………….. 44

2-11-مناطق سه گانه در نظریه نظام جهانی…………………………………………………………… 44

2-12-چگونگی پیدایش نابرابری در سه منطقه……………………………………………………….. 47

2-13-تناقضات نظام جهانی………………………………………………………………………………. 47

2-14-فرهنگ؛ راه حل کاهش تناقضات……………………………………………………………….. 48

2-15-جنبش های ضد نظام………………………………………………………………………………. 50

فهرست مطالب

عنوان صفحه

2-16-نقد و بررسی………………………………………………………………………………………… 50

2-17-رویکردهای جدید به تحولات بین المللی……………………………………………………… 52

2-18-پارادایم جهانی شدن در تحولات نظام بین الملل……………………………………………… 54

2-19-وضعیت جدید جهانی: ابعاد و ویژگی ها …………………………………………………….. 57

2-20-دیدگاه ژئوکالچر ……………………………………………………………………………………. 60

2-21-ژئوکالچر و ژئو پلیتیک…………………………………………………………………………….. 60

2-22-ژئوكالچر به­ عنوان زیربنای ژئوپلیتیك (ژئوپلیتیك فرهنگی)……………………………….. 65

2-23-بررسی ابعاد فرهنگی نظریه جهانی شدن والرشتاین: با تاکید بر آثار اخیرتر……………. 69

2-24-بررسی و نقد آثار والرشتاین : با تاکید بر مقایسه تطبیقی آثار اولیه و اخیر…………….. 72

2-25-نقاط قوت …………………………………………………………………………………………… 78

2-26-نقاط ضعف………………………………………………………………………………………….. 78

2-27-تعریف شورا…………………………………………………………………………………………. 80

2-28-تاریخچه درآمد شوراها و حقوق شهروندی…………………………………………………… 80

2-29-انقلاب اسلامی و شوراها………………………………………………………………………….. 81

2-30-بررسی ابعاد فرهنگی نظریه جهانی شدن والرشتاین…………………………………………. 81

2-31-موقعیت ژئو كالچر ایران در جهان امروز………………………………………………………. 89

2-32-سوابق تحقیق………………………………………………………………………………………… 93

فصل سوم – روش اجرای تحقیق

3-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 96

3-2- داده ها و روش کار…………………………………………………………………………………. 96

3-2-1- داده­ها………………………………………………………………………………………………. 96

3-2-2-روش کار…………………………………………………………………………………………… 96

3-3-بررسی عوامل طبیعی شهر انزلی…………………………………………………………………… 97

3-3-1-موقعیت جغرافیایی شهر بندر انزلی…………………………………………………………… 97

3-3-2-توپوگرافی………………………………………………………………………………………….. 99

3-3-3-زمین شناسی……………………………………………………………………………………….. 99

فهرست مطالب

عنوان صفحه

3-3-4-منابع آب …………………………………………………………………………………………… 99

3-3-5-خاک…………………………………………………………………………………………………. 100

3-3-6-پوشش گیاهیو جانوری………………………………………………………………………… 101

3-4-ویژگی های اجتماعی جمعیتی…………………………………………………………………….. 101

3-4-1- جمعیت و خانوار………………………………………………………………………………… 101

3-4-2- بعد خانوار…………………………………………………………………………………………. 101

3-4-3-میزان رشد و افزایش جمعیت………………………………………………………………….. 102

3-4-4- تراکم جمعیت…………………………………………………………………………………….. 104

3-5- بررسی ویژگی های اقتصادی…………………………………………………………………….. 105

3-5-1- زراعت …………………………………………………………………………………………….. 105

3-5-2- باغداری……………………………………………………………………………………………. 106

3-6-سیاسی………………………………………………………………………………………………….. 107

3-6-1-دیدگاه ها ………………………………………………………………………………………….. 109

3-6-2-هدف ……………………………………………………………………………………………….. 109

3-6-3-خط مشی…………………………………………………………………………………………… 110

3-6-4-فعالیت های گروه…………………………………………………………………………………. 110

فصل چهارم – تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

4-1- تحلیل پرسشنامه……………………………………………………………………………………… 112

4-1-1-مشخصات فردی………………………………………………………………………………….. 112

4-1-2-سوالات اصلی……………………………………………………………………………………… 118

فصل پنجم –بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1.بحث……………………………………………………………………………………………………… 142

5-2.نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………… 142

5-3.آزمون فرضیات………………………………………………………………………………………… 145

5-4.پیشنهادات………………………………………………………………………………………………. 145

فهرست مطالب

عنوان صفحه

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………….. 146

پرسشنامه ……………………………………………………………………………………………………… 149

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول شماره 3-1 تعداد جمعیت و خانوار و بعد خانوار طی سالهای (1385-1365)……….. 102

جدول شماره 3-2 تعداد و تراکم جمعیت شهرستان بندرانزلی (سالهای 1365 تا 1385)……. 104

جدول شماره 3-3 تغییرات مساحت کاربری اراضی زراعی و باغی در بندرانزلی طی

سالهای 81-1379………………………………………………………………………………………….. 106

جدول شماره 3-4 بهره برداری های کشاورزی بر حسب نوع محصول، تعداد و میزان

تولید در شهرستان بندرانزلی سال زراعی 1381 ( محصولات درختی)………………………… 107

جدول شماره 4-1 جنسیت پاسخ دهندگان…………………………………………………………….. 112

جدول شماره 4-2 وضعیت تاهل پاسخ دهندگان…………………………………………………….. 113

جدول شماره 4-3 سن پاسخ دهندگان………………………………………………………………….. 114

جدول شماره 4-4 میزان تحصیلات پاسخ دهندگان………………………………………………….. 115

جدول شماره 4-5 وضعیت اشتغال پاسخ دهندگان…………………………………………………… 116

جدول شماره 4-6 نوع دین پاسخ دهندگان……………………………………………………………. 117

جدول شماره 4-7 ارزیابی شورا توسط پاسخ دهندگان……………………………………………… 118

جدول شماره 4-8 وابستگی به شهرداری ……………………………………………………………… 119

جدول شماره 4-9 ترویج هویت ملی…………………………………………………………………… 120

جدول شماره 4-10 رابطه شهر های حومه توسعه فرهنگی…………………………………………. 121

جدول شماره 4-11 رابطه کشور های همسایه با توسعه فرهنگی………………………………….. 122

جدول شماره 4-12 مقوله های اجتماعی……………………………………………………………….. 123

جدول شماره 4-13 ساختار فرهنگی …………………………………………………………………… 124

جدول شماره 4-14 ساختار سیاسی – مدیریتی ……………………………………………………… 125

جدول شماره 4-15مدیریت شهری…………………………………………………………………….. 126

جدول شماره 4-16 سازمانهای دولتی…………………………………………………………………… 127

جدول شماره 4-17 فرهنگ سازی………………………………………………………………………. 128

جدول شماره 4-18 آموزش شهروندی…………………………………………………………………. 129

جدول شماره 4-19 مشارکت مردمی……………………………………………………………………. 130

جدول شماره 4-20 مدارس……………………………………………………………………………….. 131

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول شماره 4-21 دانشگاه………………………………………………………………………………. 132

جدول شماره 4-22 مساجد……………………………………………………………………………….. 133

جدول شماره 4-23نماز جمعه…………………………………………………………………………… 134

جدول شماره 4-24 خدمات شهری……………………………………………………………………… 135

جدول شماره 4-25 خدمات تفریحی…………………………………………………………………… 136

جدول شماره 4-26 اقتصادی……………………………………………………………………………… 137

جدول شماره 4-27 اماکن تاریخی………………………………………………………………………. 138

جدول شماره 4-28 اماکن زیارتی……………………………………………………………………….. 139

جدول شماره 5-1 عوامل موثر در نقش شورای اسلامی و توسعه فرهنگی……………………… 144

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار شماره 3-1 تعداد جمعیت شهرستان بندرانزلی طی سال های 85-1365……………….. 102

نمودار شماره 3-2 تعداد خانوار شهرستان بندرانزلی طی سالهای 85- 1365…………………… 103

نمودار شماره 3-3 بعد خانوار شهرستان بندرانزلی طی سالهای 85-1365………………………. 103

نمودارشماره 3-4 نرخ رشد جمعیت شهرستان بندرانزلی طی سالهای 85-1355…………….. 104

نمودار شماره 3-5 تراکم جمعیت شهرستان بندرانزلی طی سالهای 85-1365………………….. 105

نمودار شماره 4-1 جنسیت پاسخ دهندگان…………………………………………………………….. 112

نمودار شماره 4-2 وضعیت تاهل پاسخ دهندگان…………………………………………………….. 113

نمودار شماره 4-3 سن پاسخ دهندگان………………………………………………………………….. 115

نمودار شماره 4-4 میزان تحصیلات پاسخ دهندگان………………………………………………….. 116

نمودار شماره 4-5 وضعیت اشتغال پاسخ دهندگان…………………………………………………… 117

نمودار شماره 4-6 نوع دین پاسخ دهندگان……………………………………………………………. 118

نمودار شماره 4-7 ارزیابی شورا توسط پاسخ دهندگان……………………………………………… 119

نمودار شماره 4-8 ارزیابی شورا توسط پاسخ دهندگان……………………………………………… 120

نمودار شماره 4-9 ترویج هویت ملی…………………………………………………………………… 121

نمودار شماره 4-10 رابطه شهر های حومه توسعه فرهنگی…………………………………………. 122

نمودار شماره 4-11 رابطه کشور های همسایه با توسعه فرهنگی………………………………….. 123

نمودار شماره 4-12 مقوله های اجتماعی……………………………………………………………….. 124

نمودار شماره 4-13 ساختار فرهنگی …………………………………………………………………… 125

نمودار شماره 4-14 ساختار سیاسی – مدیریتی ……………………………………………………… 126

نمودار شماره 4-15 مدیریت شهری…………………………………………………………………….. 127

نمودار شماره 4-16 سازمانهای دولتی…………………………………………………………………… 128

نمودار شماره 4-17 فرهنگ سازی………………………………………………………………………. 129

نمودار شماره 4-18 آموزش شهروندی…………………………………………………………………. 130

نمودار شماره 4-19 مشارکت مردمی……………………………………………………………………. 131

نمودار شماره 4-20 مدارس……………………………………………………………………………….. 132

نمودار شماره 4-21 دانشگاه………………………………………………………………………………. 133

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار شماره 4-22 مساجد……………………………………………………………………………….. 134

نمودار شماره 4-23 نماز جمعه…………………………………………………………………………… 135

نمودار شماره 4-24 خدمات شهری……………………………………………………………………… 136

نمودار شماره 4-25 خدمات تفریحی…………………………………………………………………… 137

نمودار شماره 4-26 اقتصادی……………………………………………………………………………… 138

نمودار شماره 4-27 اماکن تاریخی………………………………………………………………………. 139

نمودار شماره 4-28 اماکن زیارتی……………………………………………………………………….. 140

نمودار شماره 5-1 عوامل موثر در نقش شورای اسلامی و توسعه فرهنگی……………………… 14

فهرست نقشه ها

عنوان صفحه

نقشه شماره 3-1 نقشه سیاسی و شهرستان بندر انزلی……………………………………………….. 98