فرضیه………………………………………………………………………………………………………… 6

1-8. سؤال اصلی تحقیق………………………………………………………………………………………… 6

1-8-1. سؤال های تحقیق.. 6

1-9. تعاریف مفهومی وعملیاتی………………………………………………………………………………. 7

1-9-1. تعریف مفهومی………………………………………………………………………………… 7

1-9-2. تعریف عملیاتی.. 8

فصل دوم مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه ی تحقیق

2-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 9

2-2. تعریف همکاری.. 9

2-3. ایجادطرح همکاری بین کتابخانه ای.. 10

2-4. روش های همکاری………………………………………………………………………………………… 10

2-4-2. همکاری کتابخانه هادردانشگاه وروکلاو…………………………………………………… 12

2-5. شرایط لازم برای کسب موفقیت دربرنامه های همکاری بین کتابخانه ها 14

2-6. انواع همکاری های بین کتابخانه ای……………………………………………………………………… 15

ادامه ی فهرست مطالب

عنوانشماره صفحه

2-7. اهداف همکاری بین کتابخانه ها 19

2-8. همکاری بین کتابخانه ای؛غنی کردن کتابخانه های کوچک………………………………………….. 21

2-9. همکاری بین کتابخانه هادرمان نه پیشگیری…………………………………………………………… 22

2-10. امانت بین کتابخانه ای…………………………………………………………………………………… 24

2-10-1. ایجادنظام امانت بین کتابخانه ای.. 26

2-10-2. رهنمودهای ایفلادرخصوص اصول اجرای امانت بین کتابخانه ای وخدمات تحویل مدرک درسطح بین الملل 27

2-10-3. اصول ورهنمودهای اجرایی……………………………………………………………….. 28

2-10-3-1. مزایای همکاری بین کتابخانه ها………………………………………………………… 28

2-10-3-2. مزایای کتابخانه های مشترک.. 29

2-10-4. پروتکل امانت بین کتابخانه ای: پیشرفت وپروژه ها 29

2-11. تأثیرنظام های رایانه ای برخدمات امانت بین کتابخانه ای.. 31

2-12. امانت بین کتابخانه ای درایران…………………………………………………………………………. 32

2-13. امانت بین کتابخانه ای درسایرکشورها 33

2-13-1. ایالات متحدۀآمریکا 33

2-13-1-1. کدامانت برای ایالات متحده،توسط کمیته امانت بین کتابخانه ای.. 34

2-13-1-2. پروژۀامانت بین کتابخانه ها وتحویل مدرک درآمریکای شمالی…………………. 35

2-13-1-3. مکزیک……………………………………………………………………………………… 35

2-13-1-4. انگلستان……………………………………………………………………………………. 35

2-13-1-5. استرالیا………………………………………………………………………………………. 36

2-13-1-6. هندوستان. 36

2-13-1-7. دانمارک…………………………………………………………………………………….. 37

2-14. اشتراک منابع……………………………………………………………………………………………… 37

2-14-1. نکات اساسی درطرح های اشتراک منابع………………………………………………. 39

2-14-2. جایگاه اشتراک منابع درتوسعه خدمات کتابداری واطلاع رسانی………………….. 40

2-14-3. استفاده کنندگان چندگانه ازمنابع اطلاعاتی…………………………………………….. 41

ادامه ی فهرست مطالب

عنوانشماره صفحه

2-14-4. ضرورت ایجاددستگاه های اجرایی مناسب…………………………………………….. 42

2-14-5. اشتراک منابع، فراهم آوری مشترک………………………………………………………. 43

2-14- 5-1. تحویل مدرک واشتراک منابع. 44

2-14-6. محدودیت هایی که دراشتراک منابع پیش می آید. 44

2-15. پیشینه های تحقیق………………………………………………………………………………………… 45

2-15-1. مطالعات انجام شده درخارج ازایران……………………………………………………. 45

2-15-1-2. مطالعات انجام شده درداخل ایران……………………………………………………. 50

2-15-1-3. جمع بندی پیشینه های تحقیق…………………………………………………………… 58

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 61

3-2. روش تحقیق.. 61

3-3. جامعه آماری.. 62

3-4. حجم نمونه………………………………………………………………………………………………….. 62

3-5. روش نمونه گیری.. 62

3-6. ابزارگردآوری اطلاعات (روایی،پایایی)………………………………………………………………. 63

3-6-1. ابزارگردآوری اطلاعات………………………………………………………………………. 63

3-6-2. روایی……………………………………………………………………………………………. 63

3-6-3. پایایی……………………………………………………………………………………………. 63

3-7. روش تجزیه وتحلیل اطلاعات… 64

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 66

4-2. پرسش اساسی شماره 1: ویژگی های جمعیت شناختی جامعه موردمطالعه ازچه خصوصیاتی برخورداراست؟ 67

4-2-1. تعدادکارمندان وجنسیت آنهادرکتابخانه های نهادرهبری……………………………….. 67

4-2-2. نوع دانشگاه 68

4-2-3. سال تاسیس دانشگاه 69

ادامه ی فهرست مطالب

عنوانشماره صفحه

4-2-4. تعداداعضای کتابخانه های نهادرهبری……………………………………………………… 70

4-2-5. رشته تحصیلی مسئولین کتابخانه های نهادرهبری.. 71

4-2-6. سطح تحصیلاتی مسئولین کتابخانه های نهادرهبری…………………………………….. 72

4-3. پرسش اساسی شماره 2: وضعیت کنونی منابع وشیوه تهیه آن درکتابخانه های نهادرهبری ازچه ویژگی هایی برخورداراست؟. 73

4-3-1. انتخاب منابع کتابخانه به چه صورتی انجام می شود؟. 73

4-3-2. خریدمنابع برای کتابخانه به چه صورتی انجام می شود؟. 74

4-3-3. چندعنوان کتاب درکتابخانه موجوداست؟. 74

4-3-4. منابع موجوددرکتابخانه به چه نحوی ثبت می گردند؟. 75

4-3-5. آیامنابع چاپی والکترونیکی کتابخانه درارتباط بانیازهای آموزشی وپژوهشی دانشکده یادانشگاه می باشد؟ 75

4-3-6.کدام یک ازمواردزیررابرای استفاده کنندگان کتابخانه مشترک هستید؟………………. 76

4-3-7. چه تعدادازنشریات ادواری راآبونه هستید؟. 77

4-3-8. گرایشات موضوعی کتابخانه رابه ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 7 مشخص نمائید؟. 78

4-4. پرسش اساسی شماره 3: توانایی مالی کتابخانه های نهادرهبری درجهت ایجادطرح های همکاری تاچه میزان می باشد؟ 80

4-4-1. آیاکتابخانه دارای بودجه اختصاصی می باشد؟. 80

4-4-2. بودجه اختصاص یافته برای تهیه منابع کتابخانه کافی است؟…………………………. 81

4-4-3. تاچه اندازه متمایل به همکاری درجهت مرتفع نمودن واختصاص منابع مالی درایجادطرح های همکاری بین کتابخانه ای درکتابخانه های نهادرهبری می باشید؟. 82

4-4-4. تاچه اندازه طرح های همکاری بین کتابخانه ای رامی شناسید؟. 83

4-5. پرسش اساسی شماره 4 : نیروهای انسانی کتابخانه های نهادرهبری تاچه میزان نسبت به اصول همکاری وپذیرش آن ازآمادگی لازمه بهره مند می باشند؟. 84

4-5-1. به نظرشما امانت بین کتابخانه ای تاچه اندازه درتأمین نیازهای اطلاعاتی کاربران مؤثراست؟ 84

ادامه ی فهرست مطالب

عنوانشماره صفحه

4-5-2. چنانچه طرح همکاری بین کتابخانه های نهادرهبری ایجادشودبرای حمایت همه جانبه جهت اجرایی شدن آن ازآمادگی لازم برخوردارهستید؟. 85

4-5-3. اگرسازمان نهادرهبری درجهت کمک به بالابردن کیفیت وتوسعه منابع اطلاعاتی به کنسرسیوم های اشتراک منابع دانشگاهی بپیوندد، به نظرشمادرجهت اهداف طرح های همکاری بین کنابخانه ها، طرح مناسبی خواهدبود؟ 86

4-5-4. درچارچوب قوانین ومقررات کتابخانه، شرایطی که برای ایجادطرح همکاری بین کتابخانه های نهادرهبری درنظرگرفته می شود رامی پذیرید؟. 87

4-6. پرسش اساسی شماره 5 : وضعیت امکانات وتجهیزات موجوددرکتابخانه های نهادرهبری تاچه میزان مناسب است؟ 89

4-6-1. چه تعداد دستگاه کامپیوتردرکتابخانه موجوداست؟. 89

4-6-2. آیاازنرم افزارکتابخانه ای استفاده می کنید؟. 90

4-6-3. برای دسترسی اعضاءبه کتابخانه ومنابع آن ازچه امکاناتی بهره برداری می کنید؟….. 90

4-6-4. آیا از وجودمنابع الکترونیکی (E- books) درکتابخانه برخوردارهستید؟………… 91

4-6-5. کتابخانه ازکدام امکانات وتجهیزات جانبی ذیل برخورداراست؟. 92

4-6-6. برای به اشتراک گذاری منابع دربین کنابخانه های نهادرهبری،ازکدام نوع مواردفناوری اطلاعاتی بهره مند هستید؟ 92

4-6-7. تاچه اندازه امکانات وتجهیزات موجود درکتابخانه های نهادرهبری را برای پیاده سازی طرح های همکاری مناسب ارزیابی می کنید؟. 93

4-7. پرسش اساسی شماره 6 : ساختارومقررات سازمانی نهاد رهبری تا چه میزان از ایجادطرح های همکاری استقبال وپشتیبانی می کند؟………………………………………………………………………………………………………………. 94

4-7-1. برای ایجاد هماهنگی درهمکاری های بین کتابخانه ای کدامیک ازمواردزیرضروری است؟به ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 5 مشخص نمائید. 94

4-7-2. جهت برقراری همکاری مؤثربین کتابخانه هاکدامیک از شرایط واقدامات زیربایدتأمین گردد؟به ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 4 مشخص نمائید. 95

4-7-3. انجمن های حرفه ای نقش مهم وتعیین کننده ای درتوسعه همکاری بین کتابخانه ای دارند. بانظریه موافق هستید؟ 97

ادامه ی فهرست مطالب

عنوانشماره صفحه

4-8. پرسش اساسی شماره 7: کدام زمینه ها درباب همکاری بین کتابخانه ها، از ارزش واولویت بیشتری برخورداراست؟ 98

4-8-1. کدام یک ازموارد زیردراستفاده مشترک ازمنابع مهم تراست؟به ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 5 مشخص نمائید. 98

4-8-2. کدام یک ازموارد زیردرمورد فهرست نویسی تعاونی ازاهمیت بیشتری برخورداراست؟به ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 4 مشخص نمائید. 99

4-8-3. کدام یک ازموارد زیردرموفقیت اشتراک منابع درکتابخانه ها ازاهمیت بیشتری برخورداراست؟به ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 4 مشخص نمائید. 101

4-8-4. همکاری واشتراک منابع رادرخصوص چه نوع منابعی ضروری ترومهم ترمی دانید؟به ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 6 مشخص نمائید………………………………………………………………………………………………….. 102

4-9. پرسش اساسی شماره 8 : چه راهکارهایی درخصوص ایجاد طرح های همکاری درکتابخانه های نهادرهبری قابل ارائه هستند؟. 103

4-9-1. کدامیک ازراهکارهای ذکرشده درخصوص ایجاد طرح های همکاری درکتابخانه های نهادرهبری مفید می باشد؟به ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 6 مشخص نمائید……………………………………………………………. 104

4-9-2. باتوجه به ضرورت ایجادطرح های همکاری درکتابخانه های نهادرهبری،کدام یک ازگزینه های زیرراپیشنهاد می دهید؟به ترتیب اولویت ازعدد 1 تا 4 مشخص نمائید. 106

4- 10. سؤال بازتحقیق.. 107

4-11. آزمون فرضیه های پژوهش… 108

4- 11-1. آزمون فرضیه اول………………………………………………………………………….. 108

4- 11-2. آزمون فرضیه دوم………………………………………………………………………….. 108

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 112

5-2. یافته های تحقیق……………………………………………………………………………………………. 112

5-3. بحث ونتیجه گیری…………………………………………………………………………………………. 119

5-5. پیشنهادهای تحقیق………………………………………………………………………………………… 120

5-5-1. پیشنهادهای اجرایی…………………………………………………………………………… 120

ادامه ی فهرست مطالب

عنوانشماره صفحه

5-5-2. پیشنهادهایی برای آینده…………………………………………………………………………….. 120

5-6. محدودیت های پژوهش………………………………………………………………………………………. 121

5-6-1. محدودیت های در اختیار محقق………………………………………………………………….. 121

5-6-2. محدودیت های خارج از اختیار تحقیق………………………………………………………….. 121

منابع و مأخذ

فهرست منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………. 124

فهرست منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………….. 128

پیوست

چکیده انگلیسی

فهرست جداول

عنوان شماره صفحه

جدول 4-1: توزیع فراوانی ودرصدتعدادکارمندان کتابخانه های مورد بررسی وجنسیت آنها 67

جدول 4-2 توزیع فراوانی ودرصدنوع دانشگاه های مورد بررسی به لحاظ کتابخانه های نهاد رهبری درغرب کشور 68

جدول 4-3: توزیع فراوانی ودرصد سال تاسیس دانشگاه های مورد بررسی به لحاظ کتابخانه های نهاد رهبری درغرب کشور 69

جدول 4-4: توزیع فراوانی ودرصدتعداداعضاءکتابخانه های نهادرهبری دردانشگاه های غرب کشور 70

جدول 4-5: توزیع فراوانی ودرصدرشته تحصیلی مسئولین کتابخانه های نهاد رهبری دردانشگاه های غرب کشور 71

جدول 4-6: توزیع فراوانی ودرصدسطح تحصیلاتی مسئولین کتابخانه های نهاد رهبری دردانشگاه های غرب کشور 72

جدول 4-7: توزیع فراوانی ودرصدشیوه انتخاب منابع واطلاعات توسط کتابخانه های نهاد رهبری دردانشگاههای غرب کشور. 73

های غرب کشور 74

جدول 4-9: توزیع فراوانی ودرصد تعداد عناوین کتب موجود در کتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور. 74

جدول 4-10 : توزیع فراوانی ودرصدشیوه ثبت منابع موجوددرکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاههای غرب کشور. 75

جدول 4-11:توزیع فراوانی ودرصدمیزان ارتباط منابع چاپی والکترونیکی بانیازهای آموزشی وپژوهشی درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور 75

جدول 4-12 : آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازنظرات درباب ارتباط منابع چاپی والکترونیکی بانیازهای آموزشی وپژوهشی درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور. 76

جدول 4-13:توزیع فراوانی ودرصداشتراک مواد درکتابخانه های نهادرهبری غرب کشور 76

جدول 4-14: توزیع فراوانی ودرصدتعدادآبونمان نشریات ادواری درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور. 77

ادامهی فهرست جداول

عنوانشماره صفحه

جدول 4-15: توزیع فراوانی ودرصدگرایشات موضوعی منابع درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور 78

جدول 4- 16: خروجی آزمون فریدمن جهت سنجش رتبه های میانگین گرایشات موضوعی منابع درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور 79

جدول 4-17: توزیع فراوانی ودرصدبرخوردارای ودارابودن بودجه اختصاصی درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور. 80

جدول 4-18: توزیع فراوانی ودرصدکفایت بودجه اختصاصی درکتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور. 81

جدول 4-19 : آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازنظرات، درباب کفایت بودجه اختصاصی درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور. 81

جدول 4-20: توزیع فراوانی ودرصدتمایل به همکاری درجهت مرتفع نمودن واختصاص منابع مالی درایجادطرح های همکاری بین کتابخانه ای درکتابخانه های نهاد رهبری . 82

جدول 4-21 : آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازنظرات،تمایل به همکاری درجهت مرتفع نمودن واختصاص منابع مالی درایجادطرح های همکاری بین کتابخانه ای درکتابخانه های نهاد رهبری. 82

جدول 4-22: توزیع فراوانی ودرصدمیزان شناخت طرح های همکاری بین کتابخانه ای توسط کارمندان کتابخانه های نهاد رهبری. 83

جدول 4-23 : آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازنظرات، درباب میزان شناخت طرح های همکاری بین کتابخانه ای توسط کارمندان کتابخانه های نهاد رهبری .. 83

جدول 4-24: توزیع فراوانی ودرصدمیزان تاثیرامانت بین کتابخانه ای درتأمین نیازهای اطلاعاتی کاربران ازنظرکارمندان کتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 84

جدول 4-25 : آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازمیزان تاثیرامانت بین کتابخانه ای درتأمین نیازهای اطلاعاتی کاربران ازنظرکارمندان کتابخانه های نهادرهبری غرب کشور 85

جدول 4-26: توزیع فراوانی ودرصدمیزان آمادگی برای اجرایی شدن طرح همکاری بین کتابخانه های نهاد رهبری درغرب کشور 85

ادامهی فهرست جداول

عنوانشماره صفحه

جدول 4-27 : آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازمیزان آمادگی برای اجرایی شدن طرح همکاری بین کتابخانه های نهاد رهبری درغرب کشور 86

جدول 4-28: توزیع فراوانی ودرصدمیزان آمادگی برای پیوستن به کنسرسیوم های اشتراک منابع درکتابخانه های نهادرهبری درغرب کشور 86

جدول 4-29 : آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازمیزان آمادگی برای پیوستن به کنسرسیومهای اشتراک منابع درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 87

جدول 4-30: توزیع فراوانی ودرصدمیزان پذیرش شرایط ایجاد طرحهای همکاری بین کتابخانه ای درچارچوب قوانین ومقررات ازطرف کارمندان کتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 87

جدول 4-31 : آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازمیزان پذیرش شرایط ایجاد طرح های همکاری بین کتابخانه ای درچارچوب قوانین ومقررات ازطرف کارمندان کتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 88

جدول 4-32: توزیع فراوانی ودرصداولویت ها درطرح های همکاری بین کتابخانه ای کتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 88

جدول 4-33: خروجی آزمون فریدمن جهت سنجش اولویت ها درطرح های همکاری بین کتابخانه ای کتابخانه های نهادرهبری غرب کشور 89

جدول 4-34: توزیع فراوانی ودرصدمیزان تعداد دستگاه کامپیوترموجود درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 89

جدول 4-35: توزیع فراوانی ودرصدمیزان استفاده ازنرم افزارکتابخانه ای درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 90

جدول 4-36: توزیع فراوانی ودرصدامکانات دسترسی اعضاء به کتابخانه ومنابع آن درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 90

)درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 91

)درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور 91

ادامهی فهرست جداول

عنوانشماره صفحه

جدول 4-39: توزیع فراوانی ودرصد برخورداربودن کتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور از امکانات وتجهیزات جانبی برای کتابخانه 92

جدول 4-40: توزیع فراوانی ودرصد بهره مند بودن کتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشورازمواردفناوری اطلاعاتی برای به اشتراک گذاری منابع کتابخانه 92

جدول 4-41: توزیع فراوانی ودرصدارزیابی ازامکانات وتجهیزات موجود درکتابخانه های نهاد رهبری برای پیاده سازی طرح های همکاری مناسب. 93

جدول 4-42: آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازامکانات وتجهیزات موجود درکتابخانه های نهاد رهبری برای پیاده سازی طرح های همکاری مناسب 93

جدول 4-43: توزیع فراوانی ودرصدایجادهماهنگی درهمکاری بین کتابخانه ای درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور 94

جدول 4- 44:خروجی آزمون فریدمن جهت ایجادهماهنگی درهمکاری بین کتابخانه ای درکتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور 95

جدول 4-45: توزیع فراوانی ودرصدجهت برقراری همکاری مؤثربین کتابخانه هادرکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشورکه کدام یک از شرایط واقدامات تأمین شود 95

جدول 4- 46:خروجی آزمون فریدمن جهت برقراری همکاری مؤثربین کتابخانه هادرکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشورکه یکی ازشرایط واقدامات تأمین شود 96

جدول 4-47: توزیع فراوانی ودرصدنقش انجمن های حرفه ای درتوسعه همکاری بین کتابخانه ای، کتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور 97

جدول 4-48: آزمون تی – استیودنت تک نمونه ای نتایج بدست آمده ازنقش انجمن های حرفه ای درتوسعه همکاری بین کتابخانه ای، کتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور 97

جدول 4-49: توزیع فراوانی ودرصدمواردمهم دراستفاده مشترک ازمنابع درکتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور 98

جدول 4- 50: خروجی آزمون فریدمن جهت مواردمهم دراستفاده مشترک ازمنابع درکتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور 99

جدول 4-51: توزیع فراوانی ودرصدمواردپراهمیت درموردفهرست نویسی تعاونی درکتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور 99

ادامهی فهرست جداول

عنوانشماره صفحه

جدول 4- 52: خروجی آزمون فریدمن جهت درموردفهرست نویسی تعاونی درکتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور 100

جدول 4-53: توزیع فراوانی ودرصداولویت هادرمواردپراهمیت موفقیت اشتراک منابع درکتابخانه های نهادرهبری غرب کشور 101

جدول 4-54:خروجی آزمون فریدمن جهت سنجش مواردپراهمیت موفقیت اشتراک منابع درکتابخانه های نهادرهبری غرب کشور 101

جدول 4-55: توزیع فراوانی ودرصدمنابع مهم درهمکاری واشتراک منابع کتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور 102

جدول 4- 56:خروجی آزمون فریدمن جهت منابع مهم درهمکاری واشتراک منابع کتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور 103

جدول 4-57: توزیع فراوانی ودرصدراهکارهای موردنظردرایجادطرح های همکاری مابین کتابخانه های نهادرهبری دانشگاه های غرب کشور 104

جدول 4- 58 : خروجی آزمون فریدمن جهت راهکارهای موردنظردرایجادطرح های همکاری مابین کتابخانه های نهاد رهبری دانشگاه های غرب کشور 105

هادرخصوص پیشنهاد موارد برای ضرورت ایجاد طرح های همکاری درکتابخانه های نهادرهبری. 106

جدول 4- 60 : خروجی آزمون فریدمن جهت پیشنهاد موارد برای ضرورت ایجاد طرح های همکاری درکتابخانه های نهاد رهبری. 106

جدول 4- 61: آزمون همبستگی پیرسون بین میزان تحصیلات وشناخت نسبت به طرح های همکاری. 108

جدول 4- 62.آزمون تی– استیودنت جهت مقایسه میانگین عوامل مربوط به آمادگی وشناخت نسبت به طرح های همکاری. 109

فهرست نمودارها

عنوانشماره صفحه

نمودار 4-1: توزیع فراوانی ودرصدتعدادکارمندان کتابخانه های مورد بررسی وجنسیت آنها درکتابخانه های نهاد رهبری غرب کشور. 68

نمودار 4-2: توزیع فراوانی ودرصد نوع دانشگاههای مورد بررسی به لحاظ کتابخانه های نهاد رهبری درغرب کشور 69

نمودار4-3: توزیع فراوانی ودرصدسال تاسیس دانشگاه های موردبررسی به لحاظ کتابخانه های نهاد رهبری در غرب کشور 70

نانومواد……………………………………………………………………………………………. 9

2-3-1- میکروسکوپ الکترونی عبوری(TEM)……………………………………………………………….. 10

2-3-2- میکروسکوپ الکترونی روبشی(SEM)……………………………………………………………….. 12

2-3-2-1- بزرگ­نمایی………………………………………………………………………………………………… 12

2-3-2-2- آماده­سازی نمونه………………………………………………………………………………………. 12

2-3-3- میكروسكوپ روبشی تونل زنی(STM)……………………………………………………………….. 13

2-3-4- تولید و خواص اشعه­ی ایکس……………………………………………………………………………. 15

2-4- نانوسیم­ها……………………………………………………………………………………………………………………….. 17

2-4-1- انواع نانوسیم­ها……………………………………………………………………………………………………. 17

2-4-2- کاربرد نانوسیم­ها…………………………………………………………………………………………………. 18

عنوان صفحه

 

2-4-2-1- کاربردهای اپتیکی…………………………………………………………………………………….. 18

2-4-2-2- کاربردهای الکترونیکی……………………………………………………………………………… 19

2-4-2-3- کاربرد الکتروشیمیایی………………………………………………………………………………. 19

2-4-2-4- کاربردهای مغناطیسی……………………………………………………………………………… 19

2-4-2-5- کابردهای حسگری……………………………………………………………………………………. 20

فصل سوم:خواص الکتریکی مواد کپه­ای و محدود شده

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 22

3-2- ساختار فضایی جامدات و شبکه­های بلوری…………………………………………………………………. 22

3-3- مواد نیمه­هادی………………………………………………………………………………………………………………. 23

3-3-1- الگوی نوار انرژی نیمه­هادی­ها……………………………………………………………………………. 23

3-4- برخی از خواص و تعاریف در حوزه­ی رسانش مواد بالک…………………………………………… 24

3-4-1- خلوص………………………………………………………………………………………………………………….. 24

3-4-2- حامل­ها………………………………………………………………………………………………………………… 24

3-4-3- جرم موثر……………………………………………………………………………………………………………… 25

3-4-4- مسافت آزاد میانگین…………………………………………………………………………………………… 25

3-4-5- سطح فرمی و پارامترهای مرتبط با آن……………………………………………………………… 26

3-4-6- چگالی حالات سیستم………………………………………………………………………………………… 27

3-4-7- مقاومت الکتریکی………………………………………………………………………………………………… 28

3-4-7-1- علت مقاومت……………………………………………………………………………………………… 29

3-4-7-1-1- در فلزات…………………………………………………………………………………………. 29

3-4-7-1-2- در نیمه­هادی­ها و عایق­ها……………………………………………………………… 29

3-4-7-1-3- در مایعات یونی/الکترولیت­ها…………………………………………………………. 30

3-5- برخی از خواص و تعاریف در حوزه­ی رسانش در مواد با مقیاس ریز………………………… 30

3-5-1- چگالی حالات سیستم­های نانومقیاس………………………………………………………………. 30

3-5-2- مقاومت در مقیاس­های ریز…………………………………………………………………………………. 31

3-5-3- رسانش در سیم­های ریز…………………………………………………………………………………….. 32

3-5-3-1- رسانش در نانوسیم­ها در ناحیه­ی با اثرات کوانتمی………………………………. 32

3-5-3-2- پیشینه­ی محاسبه­ی رسانندگی در ابعاد ریز نزدیک به

مسافت آزاد میانگین……………………………………………………………………………………………………… 33

عنوان صفحه

 

3-5-3-3- رسانش در نانوسیم­های بس­بلور با ابعاد نزدیک

به مسافت آزاد میانگین……………………………………………………………………………………………….. 34

3-5-3-4- اندازه­گیری تجربی مقاومت ویژه­ی نانوسیم طلا…………………………………….. 36

3-5-3-5- محاسبات نظری مقاومت ویژه­ی نانوسیم­ها…………………………………………….. 37

3-5-3-6- محاسبات تئوری مقاومت ویژه­ی نانوسیم طلا……………………………………….. 39

3-5-4- نانوسیم­های نیمه­هادی……………………………………………………………………………………….. 41

3-5-4-1- نانوسیم ZnO……………………………………………………………………………………………. 42

فصل چهارم: نانوحفره و کاربردهای آن

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 44

4-2- آندایز آلومینیوم……………………………………………………………………………………………………………… 45

4-3- انواع فیلم اکسیدی آندیک……………………………………………………………………………………………. 45

4-4- ساختار کلی آلومینای آندیک متخلخل………………………………………………………………………… 46

4-5-سینتیک ساخت آلومینای آندیک متخلخل خود نظم یافته……………………………………….. 47

4-5-1- آندایز در رژیم­های جریان ثابت و پتانسیل ثابت………………………………………………. 47

4-5-2- نرخ رشد و انحلال فیلم اکسیدی………………………………………………………………………. 49

4-5-3- آندایز به روش سخت و نرم……………………………………………………………………………….. 50

4-5-4- آندایز پالسی آلومینیوم……………………………………………………………………………………….. 52

4-6- مکانیسم رشد فیلم متخلخل در حضور میدان……………………………………………………………. 54

4-7- رشد حالت پایدار آلومینای متخلخل……………………………………………………………………………. 56

4-8- قطر حفره……………………………………………………………………………………………………………………….. 57

4-9- فاصله­ی بین حفره­ای…………………………………………………………………………………………………….. 58

4-10- ضخامت دیواره…………………………………………………………………………………………………………….. 59

4-11- ضخامت لایه­ی سدی………………………………………………………………………………………………….. 60

4-12- تخلخل…………………………………………………………………………………………………………………………. 60

4-13- چگالی حفره………………………………………………………………………………………………………………… 61

4-14- رشد خود شکل­یافته و رشد با الگو هدایت شده ی آلومینای متخلخل با

نظم بالا …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

4-15- آندایز دو طرفه…………………………………………………………………………………………………………….. 65

4-16- بهم زدن محلول حین آندایز……………………………………………………………………………………… 66

عنوان صفحه

 

4-17- مراحل پیش آندایز……………………………………………………………………………………………………… 66

4-17-1- چربی­زدایی نمونه…………………………………………………………………………………………….. 66

4-17-2- آنیل کردن نمونه……………………………………………………………………………………………… 67

4-17-3- پالیش کردن نمونه…………………………………………………………………………………………… 67

4-18- مقاومت لایه­ی سدی…………………………………………………………………………………………………… 68

4-19- مراحل پس از آندایز…………………………………………………………………………………………………… 68

4-19-1- حل کردن آلومینیوم پشت نمونه……………………………………………………………………. 68

4-19-2- برداشتن لایه­ی سدی………………………………………………………………………………………. 69

4-19-3- نازک­سازی لایه­ی سدی…………………………………………………………………………………… 70

4-20- ساخت نانوساختارها به­کمک قالب AAO………………………………………………………………… 70

4-20-1- نانونقاط، نانوسیم­ها و نانولوله­های اکسید فلز……………………………………………………….. 72

فصل پنجم: روش­های تولید نانوساختارها

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 74

5-2- فرایند لیتوگرافی و محدودیت­ها…………………………………………………………………………………… 74

5-3- روش­های غیرلیتوگرافی………………………………………………………………………………………………… 75

5-3-1- انباشت بخار فیزیکی(PVD)………………………………………………………………………………. 76

5-3-1- 1- کند و پاش………………………………………………………………………………………………. 76

5-3-1-2- تبخیر پرتوی الکترونی……………………………………………………………………………… 76

5-3-2- انباشت بخار شیمیایی(CVD)…………………………………………………………………………… 77

5-3-3- انباشت سل-ژل…………………………………………………………………………………………………… 77

5-3-4- انباشت الکتروفورتیک (EPD)……………………………………………………………………………. 77

5-3-5- انباشت الکتروشیمیایی……………………………………………………………………………………….. 78

5-3-6- انباشت لیزر پالسی (PLD)………………………………………………………………………………… 78

5-4- روش­های ساخت آرایه­ای از نانوسیم­ها………………………………………………………………………… 79

5-4-1- اصول کلی انباشت الکتروشیمیایی……………………………………………………………………. 79

5-4-2- روش­های مختلف الکتروانباشت…………………………………………………………………………. 80

5-4-2-1- آندایز با ولتاژ مستقیم……………………………………………………………………………… 81

5-4-2-2- انباشت با ولتاژ تناوبی………………………………………………………………………………. 81

5-4-2-3- انباشت با ولتاژ پالسی………………………………………………………………………………. 83

عنوان صفحه

 

5-4-3- شرایط تاثیر گزار بر الکتروانباشت……………………………………………………………………… 84

5-4-4- الکتروانباشت آرایه­های نانوسیم چندلایه………………………………………………………….. 85

5-4-5- الکتروانباشت نانوسیم­های نیمه­هادی­………………………………………………………………… 86

فصل ششم: روش کار

6-1- تهیه­ی نمونه­ها بعنوان قالب ………………………………………………………………………………………… 88

6-1-1- مراحل پیش آندایز……………………………………………………………………………………………… 88

6-1-1-1- انتخاب نمونه­ی اولیه………………………………………………………………………………… 88

6-1-1-2- تمیز کردن نمونه……………………………………………………………………………………… 89

6-1-1-3- بازپخت نمونه……………………………………………………………………………………………. 89

6-1-1-4- پالیش کردن نمونه­…………………………………………………………………………………… 89

6-1-2- آندایز نمونه………………………………………………………………………………………………………….. 92

6-1-2-1- سوار کردن نمونه……………………………………………………………………………………… 93

6-1-2-2- خنک کردن نمونه……………………………………………………………………………………. 93

6-1-2-3- آندایز در V130………………………………………………………………………………………. 94

6-1-2-4- آندایز در v86………………………………………………………………………………………….. 95

6-1-2-5- حل کردن آلومینا……………………………………………………………………………………… 95

6-1-2-6- آندایز در 104 و v8/68………………………………………………………………………… 96

6-1-3- مراحل پس از آندایز…………………………………………………………………………………………… 96

6-1-3-1- نازک­سازی نمونه………………………………………………………………………………………………….. 99

6-1-3-2- گشاد کردن حفره­ها………………………………………………………………………………….. 99

6-1-3-3- حل کردن لایه­ی آلومینیوم…………………………………………………………………….. 100

6-1-3-4- باز کردن ته حفره­ها…………………………………………………………………………………. 100

6-2- انباشت در قالب……………………………………………………………………………………………………………… 100

6-2-1- الکتروانباشت به روش مستقیم………………………………………………………………………….. 100

6-2-1-1- آماده­سازی نمونه جهت انباشت مستقیم……………………………………………….. 100

6-2-1-2- روش کار……………………………………………………………………………………………………. 102

6-2-2- الکتروانباشت به روش تناوبی…………………………………………………………………………….. 102

6-2-2-1- آماده­سازی نمونه جهت انباشت تناوبی…………………………………………………… 103

6-2-2-2- روش کار……………………………………………………………………………………………………. 103

عنوان صفحه

 

6-2-2-2-1- الکتروانباشت نانوسیم­های Sn………………………………………………………. 104

6-2-2-2-2- الکتروانباشت نانوسیم­های Zn………………………………………………………. 106

6-2-2-2-3- الکتروانباشت نانوسیم­های نقره…………………………………………………….. 109

6-2-2-2-4- الکتروانباشت نانوسیم­های Ag/Zn ……………………………………………… 111

6-2-3- الکتروانباشت به روش پالسی……………………………………………………………………………… 113

6-2-3-1- آماده­سازی نمونه جهت انباشت پالسی…………………………………………………… 113

6-2-3-2- روش کار…………………………………………………………………………………………………… 113

6-2-3-2-1- الکتروانباشت پالسی نانوسیم­های Zn…………………………………………… 113

6-3- آماده­سازی نمونه­ها جهت تهیه­ی تصویر SEM ……………………………………………………. 116

6-4- آماده­سازی نمونه­ها جهت تهیه­ی تصویر XRD…………………………………………………….. 117

6-5- اکسید کردن نمونه­ها……………………………………………………………………………………………….. 118

6-6- مقاومت­سنجی نمونه­ها…………………………………………………………………………………………….. 120

6-6-1- مقاومت­سنجی بدون انحلال لایه­ی سدی…………………………………………………………. 120

6-6-2- مقاومت­سنجی با انحلال لایه­ی سدی از روی کار…………………………………………….. 120

6-6-3- مقاومت­سنجی با انحلال لایه­ی سدی از پشت کار…………………………………………… 121

6-7- تخمین مقدار مقاومت تقریبی تک نانوسیم Zn………………………………………………………….. 125

فصل هفتم: بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه­گیری……………………………………………………………………………………………………………………. 128

فهرست منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………………… 131

فهرست جدول ها

عنوان صفحه

جدول (2-1) روش­های رایج تولید نانومواد……………………………………………………………………………….. 8

جدول (3-1) نیمه­هادی­هایی که امروزه مورد استفاده قرار می­گیرند……………………………………… 23

جدول (3-2) مقاومت ویژه­ی تقریبی مواد مختلف…………………………………………………………………….. 30

جدول (3-3) انرژی جنبشی و چگالی حالات برای ابعاد مختلف مواد نیمه­هادی………………….. 30

جدول (6-1) آندایزهای انجام گرفته با اهداف انباشتی و شرایط آن­ها…………………………………… 91

جدول (6-2) شرایط ولتاژ و فرکانس­ در آزمایش­های انباشت –آندایز انجام شده

در آزمایشگاه برای انباشت قلع…………………………………………………………………………………………………….. 104

جدول (6-3) خلاصه­ای از آزمایش­های انجام شده جهت تشکیل نانوسیم­های Zn و

شرایط آندایز و انباشت آن­ها………………………………………………………………………………………………………… 107

جدول (6-4) مقاومت دوسر نمونه­های انباشتی با روکش طلا قبل و بعد از اکسایش…………… 123

فهرست شکل ها

عنوان صفحه

 

شکل (2-1) اساس كار میكروسكوپ الکترونی عبوری……………………………………………………………… 11

شکل (2-2) نمایی کلی از اجزای اصلی میکروسکوپ الکترونی روبشی………………………………….. 13

شکل (3-1) چگالی حالات برحسب انرژی الکترون­ها برای سیستم سه بعدی………………………. 28

شکل (3-2) نمایشی از ابعاد مواد نیمه­هادی و نمودارهای چگالی حالات آن­ها…………………….. 31

شکل (3-3) تشریح تفاوت بین پراکندگی آینه­ای و پخشی سطح. ………………………………………… 35

سشکل (3-4) توضیح منشاء پراکندگی مرز-دانه……………………………………………………………………… 36

شکل (3-5) نمودار اندازه­گیری شده بصورت تجربی از وابستگی مقاومت ویژه

به عرض سیم ………………………………………………………………………………………………………………………………… 37

شکل (3-6) نمودار محاسبه شده از وابستگی مقاومت ویژه به عرض سیم بر پایه­ی

پراکندگی سطح FS ……………………………………………………………………………………………………………………… 39

شکل (4-1) (الف) ساختار آلومینای آندایز شده­ی متخلخل …………………………………………………… 46

شکل (4-2) (الف) نمودار رشد اکسید متخلخل در رژیم جریان ثابت (ب) رژیم

پتانسیل ثابت (پ) مراحل جوانه­زنی و رشد حفره­ها در دو رژیم……………………………………………….. 48

شکل (4-3) نمودار رویهم افتادن فرایندهای رخ داده در طول رشد اکسید متخلخل

تحت رژیم آندایز پتانسیل ثابت……………………………………………………………………………………………………. 49

شکل (4-4) (الف) طرح پالس استفاده شده در آندایز پالسی با پتانسیل­های U_MA

دنبال شده با U_HAدر مدت زمان­های_MAז و_HAז ………………………………………………………………………… 53

شکل (4-5) نمودار الگووار توزیع جریان در شروع و گسترش رشد حفره­ها بر

آلومینای آندایزی……………………………………………………………………………………………………………………………. 55

شکل (4-6) نمایی از حرکت یون­ها و انحلال اکسید در محلول سولفوریک اسید…………………. 57

شکل (4-7) الف) نمونه­ی اولیه­ی AL قبل از الکترپالیش ……………………………………………………… 63

شکل (4-8) نمایشی از الگودهی سطح آلومینیوم با استفاده از یک الگوی خارجی………………. 64

شکل (4-9) تصویر SEM از (a) قالب AAO با الگوی دایره­ای ……………………………………………… 64

عنوان صفحه

 

شکل (4-10) نمایش الگووار مراحل تشکیل ساختار ساندویچی

PAA/AL₂O₃/PAA …………………………………………………………………………………………………………………… 65

شکل (4-11) نمایش طرح­واری از تولید مواد نانوساختار با استفاده از آلومینای

آندیک متخلخل ……………………………………………………………………………………………………………………………… 71

شکل (5-1) منحنی جریان لحظه­ای فرایند الکتروانباشت و مراحل مکانیسم رشد

نانوسیم­ها. ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 81

شکل (5-2) مراحل تهیه­ی آرایه­ای از نانوسیم­ها از طریق الکتروانباشت مستقیم…………………. 82

شکل (5-3) نمایش دو نوع پالس مربعی و سینوسی برای الکتروانباشت شیمیایی……………….. 84

شکل (5-4) نمایی از مراحل تهیه­ی نانوسیم­های سولفیدی با استفاده

از قالب آلومینای آندیک متخلخل و روش انباشت الکتروشیمیایی متناوب………………………………. 86

شکل (6-1) دستگاه پانج موجود در آزمایشگاه لایه­نشانی جهت برش ورقه­ی

آلومینیوم به شکل قرص­هایی با قطر cm2/1…………………………………………………………………………….. 89

شکل (6-2) سمت راست قبل از سوار شدن فلنچ بر روی راکتور و سمت چپ

بعد از سوار شدن آن………………………………………………………………………………………………………………………. 90

شکل (6-3) نمودار پالیش یک قطعه آلومینیوم در محلول پرکلریک اسید و اتانول

به نسبت حجمی یک به چهار……………………………………………………………………………………………………… 91

شکل (6-4) (الف) چینش سیستم آندایز شامل منبع تغذیه، کسی، نمایشگر رایانه،

سیستم خنک کننده، سیم­های رابط و غیره ……………………………………………………………………………… 92

شکل (6-5) نمودار جریان، ولتاژ و بار برحسب زمان در آندایز با اسید اکسالیک M3/0

در v130……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 94

شکل (6-6) نمودار جریان، ولتاژ و بار برحسب زمان در آندایز با اکسالیک M4/0

و سولفوریک M02/0 در V130…………………………………………………………………………………………………. 94

شکل (6-7) نمودار جریان، ولتاژ و بار در آندایز با مخلوط اسید اکسالیک M05/0

و فسفریک M02/0 با ولتاژ V104 که تا مقدار بار حدود Q3 ادامه یافته است. ………………….. 95

شکل (6-8) الف) نمودار آندایز v130 و نازک­سازی متعاقب تا v12 (نازک­سازی از

حدود s1850 شروع شده است…………………………………………………………………………………………………… 97

شکل (6-9) دستگاه قابل برنامه­ریزی ولتاژ و فرکانس ac/dc مدل EC1000S

موجود در آزمایشگاه لایه­نشانی……………………………………………………………………………………………………… 98

شکل (6-10) الف) نمونه­ی آندایز شده که بر واشر چسبیده شده

(از طرف سطح آندایزی) و واشر نیز به شیشه چسبیده است. ………………………………………………….. 101

عنوان صفحه

 

شکل (6-11) سیستم لایه­نشانی چند منظوره­ی موجود در آزمایشگاه لایه­نشانی

بخش فیزیک دانشگاه شیراز…………………………………………………………………………………………………………. 102

شکل (6-12) تصویر میکروسکوپی SEM از نانوسیم­های Sn بیرون زده از

حفره­های قالب آلومینای آندیک متخلخل…………………………………………………………………………………….. 105

شکل (6-13) تصویر XRD حاصل از قالب آلومینای متخلخل انباشته با نانوسیم­های

Sn با روش انباشت الکتروشیمیایی تناوبی………………………………………………………………………………….. 105

شکل (6-14) الگوی پراش XRD حاصل از قالب آلومینای آندیک متخلخل انباشته

با Zn به روش انباشت الکتروشیمیایی تناوبی. ………………………………………………………………………….. 106

شکل (6-15) سمت راست نمودار ولتاژ و جریان پالسی انباشت zn با پالس­های

نامتقارن پیوسته (v18-12) که موج آبی رنگ بار و شیب آن نماینده میزان نشست

می­باشد. ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 108

شکل (6-16) تصویر میکروسی SEM نانوسیم­های Zn بیرون زده از قالب

آلومینای آندیک متخلخل……………………………………………………………………………………………………………… 108

شکل (6-17) نمودار جریان متوسط الکتروانباشت تناوبی در انباشت نقره درون قالب

آلومینای آندیک متخلخل………………………………………………………………………………………………………………. 109

شکل (6-18) الف) تصویر سطحی قالب آلومینای آندیک، انباشتی با نانوسیم­های

Ag تهیه شده با میکروسکوپ SEM…………………………………………………………………………………………… 110

شکل (6-18) ب) تصویر سطح مقطع قالب آلومینای آندیک نازک­سازی شده بهراه

نانوسیم­های Ag درون حفره­ای………………………………………………………………………………………………….. 110

شکل (6-19) نمودار الکتروانباشت شیمیایی Ag-Zn درون قالب آلومینای آندیک

متخلخل. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 111

شکل (6-20) الگوی پراش XRD حاصل از قالب آلومینای آندیک متخلخل انباشته

با Zn و Ag به روش انباشت الکتروشیمیایی تناوبی………………………………………………………………….. 112

شکل (6-21) تصویر میکروسکوپی SEM از نانوسیم­های Ag-Zn بیرون ریخته

از حفره­های قالب AAO………………………………………………………………………………………………………………. 112

شکل (6-22) الف) پالس مربعی استفاده شده جهت الکتروانباشت به روش پالسی …………….. 114

شکل (6-23) قالب آلومینای آندیک متخلخل پر شده با روی به …………………………………………… 114

شکل (6-24) الف) نمودار پالس­های ولتاژ طراحی شده جهت انباشت………………………………….. 115

شکل (6-25) الگوی پراش XRD حاصل از قالب آلومینای آندیک متخلخل انباشته

با Zn به روش انباشت الکتروشیمیایی پالسی. ………………………………………………………………………….. 115

عنوان صفحه

 

شکل (6-26) تصاویر SEM حاصل از یک نمونه الکتروانباشت پالسی درون قالب

آلومینای آندیک متخلخل بعد از آماده­سازی نمونه جهت تصویر برداری………………………………….. 116

شکل (6-27) یک نمونه­ی Sn بصورت کامل و یک نیم قطعه از قالب انباشت شده

که بر روی لامل چسبانده شده و AL آن­ها حل گردیده و آماده­ی تهیه­ی

الگوی XRD هستند………………………………………………………………………………………………………………………. 117

شکل (6-28) تصویر XRD حاصل از قالب آلومینای آندیک متخلخل انباشته با

نانوسیم­های Zn بعد از اکسایش در دمای c300⁰به مدت حدود 40 ساعت. ……………………… 119

شکل (6-29) تصویر XRD حاصل از قالب آلومینای متخلخل انباشته با نانوسیم­های

Sn بعد از اکسایش در دمای c550⁰به مدت حدود 40 ساعت……………………………………………… 119

شکل (6-30) قالب آلومینای آندیک متخلخل انباشته با روی در حین انحلال در

محلول NaOH 25%………………………………………………………………………………………………………………………. 121

شکل (6-31) قالب آلومینای آندیک متخلخل پر شده با روی به روش انباشت

الکتروشیمیایی پالسی…………………………………………………………………………………………………………………… 123

شکل (6-32) نمونه­های تهیه شده جهت اندازه­گیری مقاومت، که روی آن­ها

توسط چسب نقره سیم­های نازک مسی چسبانده شده و سپس با چسب مایع

پوشش داده شده­اند………………………………………………………………………………………………………………………… 124

شکل (6-33) طرحی از سطح لانه زنبوری آلومینای آندایز شده……………………………………………. 126

مقدمه

 

 

1-1- مقدمه­ای بر نانوتکنولوژی

یکی از موفقیت­های بزرگ علمی و صنعتی این قرن معرفی و توسعه­ی نانو مواد و نانو تکنولوژی است. در زمان حاضر تحقیقات وسیعی خصوصاً در بعد صنعتی بصورت کلی یا جزئی به نانو مواد اختصاص داده شده­اند و تعداد انتشارات شاخه­های مختلف این علم در حال افزایش است . اصطلاح نانوتکنولوژی در سال 1974 بوسیله­ی محقق ژاپنی نوریو تانیگوچی به منظور مهندسی در مقیاس طول کمتر از میکرومتر ایجاد شد . بعدها ابداع میکروسکوپ الکترونی و انواع آن، توانایی دید مواد در مقیاس نانو را به ما داد .

کوچکترین ابعاد در فناوری نانوساختارهای یک بعدی به کوچکی nm5/1 رسیده است. انگیزه­ی کاهش بیشتر اندازه، افزایش سطح تماس اجزا، کاهش قیمت و افزایش کارایی است .

نانوساختارها شامل ساختارهای محدود شده در یک­ بعد مانند نانوفیلم­ها، در دو بعد مانند نانولوله­ها، نانوسیم­ها و نانومیله­ها و در سه بعد مانند نانونقاط یا نقاط کوانتمی می­باشند، که در فصل دوم بیشتر راجع به آن­ها توضیح خواهیم داد.

اصطلاح “کشیدگی”[1] بعنوان طول تقسیم شده بر عرض یک جامد تعریف شده است.

اصطلاح “نانونقطه”[2]بطور کلی به جسمی با کشیدگی برابر 1 اشاره دارد. یک”نانومیله”[3] جسمی با کشیدگی بین 1 تا 20 با دیمانسیونی کوچک از مقیاس nm100-10 می­باشد.

2-3-2- جفتشدگیبهوسیلهتوری: 28

2-3-3- برانگیختگیمیداننزدیک: 30

2-4- نانوپلاسمونیک… 31

2-5- حسگرزیستی: 32

2-5-1- ساختحسگرزیستیبااستفادهازپلاسمونسطحیجایگزیده 37

2-5-2- حسگرآنسامبلی.. 38

2-5-3- حسگرتکنانوبلور 38

فصلسوم: 41

3-1- انواعمولکول: 42

3-2- تشدیدپلاسمونیوابستهبهضریبشکست: 44

3-3- جفتشدگیتشدید: 45

3-3- افزایشسطحیپراکندگیرامان(SERS): 48

3-3-1- پراکندگیرامان: 48

3-3-2- افزایشسطحی: 50

3-4- افزایشپلاسمونیفلورسانس: 51

فصلچهارم: 55

4-1- تصحیحمدلدرودبرایابعادنانو. 56

4-2- پراکندگی،جذبوخاموشی.. 59

4-2-1- تقریبدوقطبی: 61

4-2-2- تئوریسطحمقطعنوریبرایپراکندگیامواجالکترومغناطیسی: 62

4-3- تقریبدوقطبیبرایسهشکلنانوبلور 65

4-3-1- پذیرفتاریالکتریکییکذره 65

4-3-2- خواصکلی.. 68

4-3-3- تانسورقطبشپذیری.. 71

4-3-4- محاسبهسطحمقطعخاموشیدرتقریبدوقطبی: 72

4-3-5- ثابتدیالکتریکمتوسط.. 73

4-3-6- تقریبدوقطبیبرایکره: 74

4-3-7- تقریبدوقطبیبراینانومیله: 75

4-3-8- تقریبدوقطبیبرایمکعب: 76

4-4- تئوریمی: 77

4-4-1-بسطموجتختدرهارمونیکهایکرویبرداری: 82

4-4-2- میدانهایداخلیوپراکندهشده: 85

4-4-3- توابعوابستهزاویهای: 87

4-4-4- ضرایبپراکندگی: 88

4-4-5- محاسبهسطحمقطع: 90

4-4-6- تئوریمیبرایکرهپوشیدهشده: 91

4-5- اصلهویگنس: 92

4-6- محاسبهسطحمقطعخاموشیبرایاستوانهمحدود. 98

4-6-1- امواجاستوانهای: 98

4-6-2- بسطموجتختدرهارمونیکهایاستوانهایبرداری: 100

4-6-3- پراکندگیازاستوانهمحدودبااستفادهازتقریباستوانهنامحدود. 102

4-6-5- محاسبهسطحمقطعخاموشی: 105

فصلپنجم: 113

5-1: تاثیرساختارنانوبلوربرطولموجتشدیدپلاسمونی.. 114

5-1-1- نانوکره: 115

5-1-2: نانومکعب.. 117

5-1-3- نانومیله. 118

5-2- تاثیرابعادنانوکریستالبرطولموجتشدیدپلاسمونی.. 120

5-2-1- نانوکره 120

5-2-2- نانومکعب: 123

5-2-3- نانومیله. 124

5-3- تاثیرضریبشکستبرطولموجتشدیدپلاسمونی: حساسیتضریبشکست.. 126

5-3-1- نانوکره 127

5-3-2- نانومکعب.. 129

5-3-3- نانومیله. 130

5-4- تاثیرلایهپوشانندهبرطولموجتشدیدپلاسمونی.. 133

5-4-1- تاثیرضخامتلایهپوشانندهبرطولموجتشدیدپلاسمونی.. 134

5-4-2- تاثیرضریبشکستلایهپوشانندهبرطیفخاموشی. 137

5-5- نتایجوپیشنهادات.. 139

5-5-1- نتایج. 139

5-5-2- پیشنهادات.. 141

فهرستمنابع. 142

پیوستI: 150

ABSTRACT. 155

فهرست جدول­ها

 

 

عنوان و شماره صفحه

جدول 4- 1:مقادیرnوcبرایمکعب… 77

جدول 5- 1: پارامترهایمدلدرود-سامرفلدبرایفلزاتطلاونقره. 114

جدول 5- 2: مقادیرطولموجتشدیدپلاسمونیبرایدوروشمورداستفادهبرایکرهباقطر 15 نانومتر. 116

جدول 5- 3: مقادیرطولموجتشدیدپلاسمونیشکل 5-2.. 117

جدول 5- 4: مقادیرطولموجتشدیدپلاسمونیبرایشکل 5-3.. 118

جدول 5- 5: مقادیرطولموجتشدیدپلاسمونیبرایدوروشمورداستفادهبرایکرهباقطر 15 نانومتر. 119

جدول 5- 6: مقادیربهدستآمدهبرایشعاعبهینهدرشکلهای (5-7) و (5-8). 123

جدول 5- 7: مقادیرطولموجتشدیدپلاسمونیبراینانومیلهبانسبتطولبهعرضمتفاوتومقایسهبانتایجتجربی.. 126

جدول 5- 8: مقادیرمحاسبهشدهبرایحساسیتضریبشکستبراینانوکرهباقطر 15 نانومتر. 128

جدول 5- 9: مقادیرمحاسبهشدهبرایحساسیتضریبشکستبراینانومکعبباطول 44 نانومتر. 130

جدول 5- 10: مقادیرمحاسبهشدهبرایحساسیتضریبشکستبراینانومیله. 133

جدول 5- 11: مقادیرطولموجتشدیدپلاسمونیبرایکرهومیلهپوشاندهشده. 138

فهرست شکل­ها

 

 

عنوان صفحه

 

شکل1‑1: نمودارتعدادمقالاتحاویواژهپلاسمونسطحیدرهرسال.. 7

شکل 2- 1: نمودارقسمتحقیقی (بالا) وموهومی (پایین) تابعدیالکتریکفلزطلا.. 19

شکل 2- 2: سطحمشترکدومحیطباضریبشکستمتفاوت… 23

شکل 2- 3:نمودارمعادلهپاشندگیپلاریتون-پلاسمونسطحیبرایدیالکتریکهواوشیشه. 25

شکل 2- 4: نمودارپاشندگیپلاریتون-پلاسمونسطحیبراینشاندادنچگونگیبرانگیختگیآنهابااستفادهازمنشور. 27

شکل 2- 5: استفادهازمنشوربرایبرانگیختگیپلاریتون-پلاسمونسطحی. 28

شکل 2- 6: استفادهازتوریبرایبرانگیختگیپلاریتون-پلاسمونسطحی.. 29

شکل 2- 7: نمایششماتیکروشبرانگیختگیمیداننزدیک…. 30

شکل 2- 8: نمایششماتیکتولیدپلاسمونسطحیجایگزیده. 31

شکل 2- 9: راست: عملکردحسگربااستفادهازمدولاسیونطولموج. چپ: عملکردحسگربااستفادهازمدولاسیونزاویهای.. 34

شکل 2- 10: اصولساختحسگربرپایهپلاریتون-پلاسمونسطحی. 36

شکل 2- 11: تغییراتطولموجتشدیدپلاسمونینسبتبهضخامتلایهپروتئینی.. 37

شکل 2- 12: نتایجبهدستآمدهبرایحسگرتکنانوبلور. 39

شکل 3- 1: نمودارشماتیکضریبشکستسهنوعمولکولمعرفیشده. 43

شکل 3- 2:طیفخاموشیبرایششنانومیلهبانسبتطولبهعرضمتفاوتوتاثیرمولکولهاینوعدوم. 46

شکل 3- 3: نمودارجابجایپلاسمونیبرحسبفاصلهمولکولازسطحنانوبلور. 47

شکل 3- 4: a)شکلشماتیکپراکندگیرامان. b)تابشاستوکس. c)تابشآنتیاستوکس…. 49

شکل 3- 5:A) نانوآنتنطلایبوتیدرقالبپلاسمابهصورتشماتیک. B) افزایششدتمیدانالکتریکیاطرافنانوآنتن. C) افزایششدتفلورسانسبرحسباندازهگافبوتی 52

شکل 4- 1: شکلشماتیکبرخوردموجالکترومغناطیسیبههدفومیدانپراکندهشدهدرسطحکرهفرضیبهشعاعr. 63

شکل 4- 2:نمایششماتیکتعریفتابعدیالکتریکبرایذرهولایهرویآن.. 73

شکل 4- 3:شکلشماتیکنانومیله. 75

شکل 4- 4: نمودارمقادیرnوcبرایمکعب [84]. 77

جدول 4- 1:مقادیرnوcبرایمکعب… 77

شکل 4- 5: پراکندگیالکترومغناطیسیبوسیلهمنبعJدرداخلحجمفرضی.. 93

شکل 5- 1: منحنیطیفخاموشینانوکرهباقطر 15 نانومتر. 115

شکل 5- 2: منحنیطیفخاموشینانوکرهباترکیباتمتفاوتنقره. 116

شکل 5- 3: منحنیطیفخاموشینانومکعبباترکیباتمتفاوتنقره. 118

شکل 5- 4: طیفخاموشینانومیلهبانسبتطولبهعرض4/2 برایفلزاتطلاونقره. 119

شکل 5- 5: طیفخاموشینانوکرهباشعاع هایمتفاوتبرایفلزاتطلاونقرهبااستفادهازروشدوقطبی.. 121

شکل 5- 6: طیفخاموشینانوکرهباشعاع هایمتفاوتبرایفلزاتطلاونقرهبااستفادهازتئوریمی.. 121

شکل 5- 7: منحنیمقدارببیشینهطیفخاموشینسبتبهشعاعنانوکرهبااستفادهازتئوریمی.. 122

شکل 5- 8: منحنیمقداربیشینهطیفخاموشینسبتبهشعاعنانوکرهباترکیباتمتفاوتطلاونقره. 122

شکل 5- 9: طیفخاموشینانومکعبباابعادمتفاوتبرایفلزاتطلاونقره. 124

شکل 5- 10: طیفخاموشینانومیلهبانسبتهایطولبهعرضمتفاوتبااستفادهازتقریبدوقطبی.. 125

شکل 5- 11: طیفخاموشینانومیلهبانسبت هایطولبهعرضمتفاوتبااستفادهازاصلهویگنس…. 125

شکل 5- 12: طیفخاموشینانوکرهبرایدوضریبشکستمتفاوتبرایمحیط… 127

شکل 5- 13: منحنیجابجاییپلاسمونینسبتبهتغییراتضریبشکستمحیطاطرافبرایمحاسبه. 128

شکل 5- 14: طیفخاموشینانومکعببرایدوضریبشکستمتفاوتبرایمحیط… 129

شکل 5- 15: منحنیجابجاییپلاسمونینسبتبهتغییراتضریبشکستمحیطاطرافبرایمحاسبهحساسیتضریبشکستبراینانومکعب 130

شکل 5- 16: طیفخاموشینانومیلهبرایدوضریبشکستمتفاوتمحیطبااستفادهازتقریبدوقطبی.. 131

شکل 5- 17: طیفخاموشینانومیلهبرایدوضریبشکستمتفاوتمحیطبااستفادهازاصلهویگنس…. 131

شکل 5- 18: منحنیجابجاییپلاسمونینسبتبهتغییراتضریبشکستمحیطاطرافبرایمحاسبهحساسیتضریبشکستبراینانومیلهبااستفادهازتقریبدوقطبی 132

شکل 5- 19:منحنیجابجاییپلاسمونینسبتبهتغییراتضریبشکستمحیطاطرافبرایمحاسبهحساسیتضریبشکستبراینانومیلهبااستفادهازاصلهویگنس 132

شکل 5- 20: طیفخاموشینانوکرهپوشاندهشدهباضخامتهایمتفاوتازلایه. 134

شکل 5- 21: منحنیجابجاییپلاسمونیبرحسبتغییراتنسبتضخامتلایهبهشعاعنانوکرهباشعاع 40 نانومتر. 135

شکل 5- 22: منحنیجابجاییپلاسمونیبرحسبتغییراتنسبتضخامتلایهبهشعاعنانوکرهباشعاعهایمختلفنانوکره. 136

كننده……………………………… 21

2-1-1-4. میكرواستخراج فاز مایع- مایع پخشی (DLPME)………………………………………………………….. 21

2-1-2. استخراج فاز جامد…………………………………………………………………………………………………………………… 22

2-2. كروماتوگرافی………………………………………………………………………………………………………………………………… 22

2-2-1. دسته بندی روش های كروماتوگرافی………………………………………………………………………………………. 23

2-2-1-1. كروماتوگرافی مایع با كارآیی بالا (HPLC)………………………………………………………………………. 23

2-2-1-2. دستگاه های كروماتوگرافی مایع…………………………………………………………………………………………. 25

2-2-1-2-1. مخزن فاز متحرك…………………………………………………………………………………………………………. 26

2-2-1-2-2. سیستم های پمپ كننده………………………………………………………………………………………………. 26

2-2-1-2-3. سیستم های تزریق نمونه……………………………………………………………………………………………… 27

2-2-1-2-4. ستون های كروماتوگرافی مایع…………………………………………………………………………………….. 28

2-2-1-2-4-1. انواع پر كننده های ستون………………………………………………………………………………………… 29

2-2-1-2-5. دمای پیستون………………………………………………………………………………………………………………… 29

2-2-1-2-6. آشكارسازها……………………………………………………………………………………………………………………. 29

2-2-1-2-6-1. آشكارساز فوتومتریك………………………………………………………………………………………………. 30

2-2-1-2-6-2. آشكارساز جذب فرابنفش (UV)…………………………………………………………………………….. 31

2-3. بررسی مطالعات HF-HPME ……………………………………………………………………………………………………. 32

2-4. بررسی داروی مورد مطالعه………………………………………………………………………………………………………….. 36

2-4-1. فارماكوكنتیك دارو………………………………………………………………………………………………………………….. 36

2-4-2. مكانیسم اثر دارو……………………………………………………………………………………………………………………… 37

2-4-3. موارد مصرف دارو…………………………………………………………………………………………………………………….. 37

2-4-4. دوز مصرفی دارو………………………………………………………………………………………………………………………. 38

2-4-5. موارد منع مصرف و احتیاط……………………………………………………………………………………………………. 39

2-4-6. عوارض جانبی…………………………………………………………………………………………………………………………. 39

2-4-7. تداخلات…………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

2-4-8. اشكال دارویی………………………………………………………………………………………………………………………….. 41

2-4-9. خصوصیات فیزیكی دارو…………………………………………………………………………………………………………. 41

2-5. اهمیت اندازه گیری آریپیپرازول………………………………………………………………………………………………….. 42

2-6. اهداف……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 42

فصل سوم: مواد و روشها

3-1. مواد شیمیایی و تجهیزات دستگاهی………………………………………………………………………………………….. 44

3-1-1. مواد شیمیایی، استانداردها و نمونه های حقیقی…………………………………………………………………… 44

3-1-2. تجهیزات دستگاهی…………………………………………………………………………………………………………………. 44

3-2. روش استخراج……………………………………………………………………………………………………………………………… 45

3-2-1. استخراج به اختصار طی مراحل زیر انجام گرفت…………………………………………………………………. 45

3-2-2. مراحل بهینه سازی…………………………………………………………………………………………………………………… 47

3-2-2-1. بهینه سازی شرایط جداسازی……………………………………………………………………………………………. 47

3-2-2-2. بهینه سازی شرایط استخراج……………………………………………………………………………………………… 47

3-2-2-2-1. نوع حلال آلی……………………………………………………………………………………………………………….. 47

3-2-2-2-2. اثر pH فاز دهنده………………………………………………………………………………………………………….. 47

3-2-2-2-3. اثر pH فاز گیرنده…………………………………………………………………………………………………………. 47

3-2-2-2-4. اثر قدرت یونی فاز دهنده…………………………………………………………………………………………….. 48

3-2-2-2-5. اثر همزدن محلول آنالیت……………………………………………………………………………………………… 48

3-2-2-2-6. اثر زمان استخراج………………………………………………………………………………………………………….. 48

3-2-2-2-7. اثر دما…………………………………………………………………………………………………………………………….. 48

3-2-3. ارزیابی كارآیی روش استخراج……………………………………………………………………………………………….. 48

3-2-3-1. منحنی درجه بندی…………………………………………………………………………………………………………….. 48

3-2-3-2. تعیین فاكتور پیش تغلیظ (PF)……………………………………………………………………………………….. 49

3-2-3-3. تعیین تكرارپذیری (RSD)……………………………………………………………………………………………….. 49

3-2-4. آنالیز نمونه حقیقی…………………………………………………………………………………………………………………. 49

فصل چهارم: نتایج

4-1. میكرواستخراج سه فازی بر پایه استفاده از فیبر توخالی متخلخل…………………………………………… 51

4-1-1. اصول تئوری…………………………………………………………………………………………………………………………….. 51

4-2. مراحل بهینه سازی……………………………………………………………………………………………………………………….. 54

4-2-1. بهینه سازی شرایط جداسازی…………………………………………………………………………………………………. 54

4-2-2. بهینه سازی شرایط استخراج…………………………………………………………………………………………………… 55

4-2-2-1. نوع حلال آلی…………………………………………………………………………………………………………………….. 55

4-2-2-2. اثر pH فاز گیرنده و فاز دهنده…………………………………………………………………………………………. 56

4-2-2-3. اثر سرعت همزدن محلول آنالیت……………………………………………………………………………………… 58

4-2-2-4. اثر قدرت یونی فاز دهنده………………………………………………………………………………………………….. 59

4-2-2-5. اثر زمان استخراج……………………………………………………………………………………………………………….. 61

4-2-2-6. اثر دما………………………………………………………………………………………………………………………………….. 61

4-3. تعیین پارامترهای تجزیه ای روش استخراج……………………………………………………………………………….. 63

4-3-1. تهیه ی منحنی درجه بندی……………………………………………………………………………………………………… 63

4-3-2. فاكتور پیش تغلیظ (PF)………………………………………………………………………………………………………… 64

4-3-3. تعیین حد تشخیص (LOD)…………………………………………………………………………………………………. 65

4-3-4. تكرارپذیری روش (RSD)………………………………………………………………………………………………………. 66

4-4. آنالیز نمونه حقیقی………………………………………………………………………………………………………………………. 66

فصل پنجم: بحث و نتیجهگیری

5-1. مقایسه روش استخراجی با روش های گزارش شده دیگر مراجع…………………………………………….. 71

5-2. نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

خلاصه انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 76

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 88

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 2-1. كاربردهای كروماتوگرافی تقسیمی………………………………………………………………………………….. 24

جدول 2-2. كاربردهای اخیر HF-LPME در استخراج گونه های مختلف……………………………………….. 33

جدول 4-1. خلاصه نتایج بهینه سازی استخراج…………………………………………………………………………………. 62

جدول 4-2. ارقام شایستگی HF-LPME داروی آریپیپرازول…………………………………………………………… 66

جدول 4-3. نتایج اندازه گیری آریپیپرازول در ادرار و پلاسما……………………………………………………………. 69

جدول 5-1. كارهای دیگر انجام شده بر روی آریپیپرازول 71

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 4-1. بررسی نوع حلال پر كننده منافذ فیبر………………………………………………………………………… 56

نمودار 4-2. بررسی اثر تغییرات pH فاز دهنده در فرآیند استخراج ……………………………………………. 57

نمودار 4-3. بررسی اثر تغییرات pH فاز گیرنده در فرآیند استخراج …………………………………………… 58

نمودار 4-4. اثر سرعت همزدن بر فرآیند استخراج ……………………………………………………………………….. 59

نمودار 4-5. تاثیر قدرت یونی فاز دهنده بر فرآیند استخراج………………………………………………………….. 60

نمودار 4-6. تاثیر زمان بر فرآیند استخراج……………………………………………………………………………………….. 61

نمودار 4-7. تاثیر دما بر فرآیند استخراج………………………………………………………………………………………….. 62

نمودار 4-8. منحنی درجه بندی مستقیم………………………………………………………………………………………….. 63

نمودار 4-9. منحنی درجه بندی بعد از استخراج با هالوفایبر …………………………………………………………. 64

نمودار 4-10. منحنی درجه بندی بعد از استخراج با هالوفایبر جهت بررسی Linearity……………… 64

فهرست اشكال

عنوان صفحه

شكل A. روش های مختلف استخراج و میكرواستخراج………………………………………………………………………….. 3

شكل 2-1. نمای جانبی از سیستم میكرواستخراج با حلال با استفاده از میله ی تفلونی…………………… 9

شكل 2-2. نمایی از سیستم میكرواستخراج با تك قطره الف) استخراج مستقیم از درون محلول ب) استخراج از فضای فوقانی 11

شكل 2-3. اصول استخراج HF-LPME الف) دو فازی ب) سه فازی………………………………………………. 13

شكل 2-4. الف) سیستم HF-LPME براساس پیكربندی U شكل ب) پیكربندی میله ای ………….. 16

شكل 2-5. طرح شماتیك از سیستم HF-LPME…………………………………………………………………………….. 17

شكل 2-6. الف) شمایی از سیستم HF-LPME از حجم زیاد و ب) سیستم نیمه خودكار………….. 18

شكل 2-7. طرح شماتیك میكرواستخراج فاز مایع به روش الف) مستقیم و ب) فضای فوقانی…….. 20

شكل 2-8. شمایی از یك دستگاه HPLC………………………………………………………………………………………….. 25

شكل 2-9. یك حلقه نمونه برداری كروماتوگرافی مایع………………………………………………………………………. 28

شكل 2-10. سلول آشكارساز فرابنفش برای HPLC………………………………………………………………………… 31

شكل 2-11. ساختار شیمیایی آریپیپرازول………………………………………………………………………………………… 36

شكل 3-1. نمایی از استخراج دارو به روش HF-LPME در آزمایشگاه…………………………………………… 46

شكل 4-1. كروماتوگرام تزریق محلول آبی آریپیپرازول در شرایط بهینه جداسازی……………………….. 55

شكل 4-2. الف) كروماتوگرام ادرار شاهد ب) كروماتوگرام نمونه ادراری ppm1……………………………. 67

شكل 4-3. الف) كروماتوگرام پلاسما شاهد ب) كروماتوگرام نمونه پلاسما ppm5/0 ………………………..68

خلاصه فارسی

آریپیپرازول یک داروی ضد سایکوز آتیپیکال است که با ترکیبی از فعالیت آنتاگونیستی رسپتور 5-HT_2Aو پارشیال آگونیستی رسپتورهای5-HT_1Aو D₂دوپامین اثر درمانی خود را نشان می دهد. این دارو در درمان اسکیزوفرنی، اختلالات دو قطبی تیپ I و به عنوان درمان کمکی در افسردگی ماژور استفاده می شود.

اهداف پژوهش

6

فرضیات پژوهش

6

تعریف واژه ها

7

پیش فرض های پژوهش

8

فصل دوم: دانستنی های پیرامون پژوهش

چارچوب پنداشتی

10

مروری بر مطالعات

16

فصل سوم: روش پژوهش

طرح پژوهش

27

جامعه پژوهش

27

محیط پژوهش

27

نمونه پژوهش

27

حجم نمونه و روش محاسبه آن

روش نمونه گیری

27

28

مشخصات واحدهای پژوهش

29

متغییرها و نحوه کنترل آن ها

29

ابزار گردآوری داده ها و ویژگی­های آنها

30

روایی و پایایی ابزار

31

روش گردآوری داده ها

32

روش تجزیه و تحلیل داده ها

35

محدودیت های پژوهش

35

ملاحظات اخلاقی

36

فصل چهارم : یافته های پژوهش

توصیف مشخصات واحدهای پژوهش

38

یافته های اصلی پژوهش

48

یافته های جانبی

59

فصل پنجم: بحث و بررسی اطلاعات پژوهش
بحث و بررسی یافته­های اصلی	76
نتیجه گیری نهایی	88
کاربرد نتایج	89
پیشنهادات	90
منابع
پیوست ها
پیوست 1 : فرم انتخاب واحد پژوهش
پیوست 2: فرممشخصات فردیواحدپژوهش
پیوست 3: ابزار عملکرد حرکتی
پیوست 4: ابزار توانایی راه رفتن
پیوست 5:ابزار بازیابی حرکتی برونستروم
پیوست 6 : ابزار مراقبت از خود بارتل
پیوست 7 : فرمرضایت آگاهانهشرکت در طرح تحقیقاتی
پیوست 8: کدهایاخلاقیحفاظتازآزمودنیانسانیدرپژوهشهایعلومپزشکی
چکیده انگلیسی
صفحه عنوان انگلیسی

جدول1-4 : توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب جنس در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	39
جدول2-4 : میانگین سن بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	39
جدول 3- 4: توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب بیمارستان محل مراجعه در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	40
جدول 4-4: توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب برنامه مراجعه بیماران در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	40
جدول 5-4: توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب سطح تحصیلات در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	41
جدول 6-4: توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب وضعیت تأهل در دو گروه آینه درمانی و کنترل	42
جدول 7-4: توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب شغل در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	42
جدول 8-4: توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب درآمد ماهیانه در دو گروه آینه درمانی و کنترل	43
جدول9-4: میانگین قد و وزن و نمایه توده بدنی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه درمانی و کنترل	44
جدول10-4: توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب نوع سکته مغزی در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	44
جدول11-4 : میانگین مدت زمان پس از سکته بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه درمانی و کنترل	45
جدول12-4 : توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب سمت آسیب دیده در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	45
جدول13-4 : توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب نیمکره غالب در دو گروه آینه درمانی و کنترل	46
جدول14-4 : توزیع فراوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب تطابق سمت آسیب دیده و نیمکره غالب در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	46
جدول15-4 : میانگین قدرت عضلانی دست و پا بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه درمانی و کنترل	47
جدول 16- 4 :میانگین نمرات ابزار حمایت خانواده بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه درمانی و کنترل	47

فهرست جداول

عنوان	صفحه
جدول 17- 4 : میانگین نمرات عملکرد حرکتی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه گیری در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	49
جدول 18- 4 : میانگین نمرات توانایی راه رفتن در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه­گیری در دو گروه آینه درمانی و کنترل	51
جدول 19- 4 : میانگین نمرات بازیابی حرکتی در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه­گیری در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	53
جدول 20- 4 : میانگین نمرات مراقبت از خود در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه­گیری در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	55
جدول 21- 4 : میانگین نمرات محدودیت دامنه حرکتی مفاصل، در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه­گیری در دو گروه آینه­درمانی و کنترل	57
جدول 22- 4 : نتایج آزمون آنالیز واریانس دوطرفه در مورد مقایسه درصد افزایش شاخص عملکرد حرکتی در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب گروه و برخی از مشخصات فردی	59
جدول 23- 4 : نتایج آزمون آنالیز واریانس دوطرفه در مورد مقایسه درصد افزایش شاخص توانایی راه رفتن در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب گروه و برخی از مشخصات فردی	60
جدول 24- 4 : نتایج آزمون آنالیز واریانس دوطرفه در مورد مقایسه درصد افزایش شاخص بازیابی حرکتی در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب گروه و برخی از مشخصات فردی	61
جدول 25- 4 : نتایج آزمون آنالیز واریانس دوطرفه در مورد مقایسه درصد افزایش شاخص مراقبت از خود در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب گروه و برخی از مشخصات فردی	62
جدول 26- 4 : نتایج آزمون آنالیز واریانس دوطرفه در مورد مقایسه درصد کاهش محدودیت دامنه حرکتی مفاصل، در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب گروه و برخی از مشخصات فردی	63
جدول 27- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار درصد تغییرات عملکرد حرکتی در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب جنس در گروه آینه درمانی و کنترل	64
جدول 28- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار تغییرات درصد عملکرد حرکتی در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب تحصیلات در گروه آینه درمانی و کنترل	65
جدول 29- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار تغییرات درصد بازیابی حرکتی در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب نمایه توده بدنی در گروه آینه درمانی و کنترل	66
جدول 30- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار تغییرات درصد توانایی راه رفتن در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب شغل در گروه آینه درمانی و کنترل	67
جدول 31- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار تغییرات درصد مراقبت از خود در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب درآمد ماهیانه در گروه آینه­درمانی و کنترل	68
جدول 32- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار تغییرات درصد مراقبت از خود در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب نوع سکته در گروه آینه­درمانی و کنترل	69

عنوان	صفحه
جدول 33- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار تغییرات درصد محدودیت دامنه حرکتی در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه بر حسب نمایه توده بدنی در گروه آینه­درمانی و کنترل		70
جدول 34- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار فلکشن زانو در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه­درمانی و کنترل		71
جدول35- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار پلانتار فلکشن مچ پا در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه­درمانی و کنترل		72
جدول 36- 4 : مقایسه میانگین و انحراف معیار دورسی فلکشن مچ پا در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه درمانی و کنترل		73
جدول 37- 4 : مقایسه میانگین وانحراف معیار اکستنشن آرنج در بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه در دو گروه آینه­درمانی و کنترل		74

عنوان صفحه
نمودار 1-2: نمودار چارچوب پنداشتی	15
نمودار 1-4: میانگین نمرات عملکرد حرکتی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه گیری در دو گروه آینه درمانی و کنترل	50
نمودار 2-4 : میانگین نمرات توانایی راه رفتن بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه گیری در دو گروه آینه درمانی و کنترل	52
نمودار 3-4 : میانگین نمرات بازیابی حرکتی بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه گیری در دو گروه آینه درمانی و کنترل	54
نمودار 4-4 : میانگین نمرات مراقبت از خود بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه گیری در دو گروه آینه درمانی و کنترل	56
نمودار 5-4 : میانگین نمرات مراقبت از خود بیماران مبتلا به سکته مغزی مورد مطالعه به تفکیک مرحله اندازه گیری در دو گروه آینه درمانی و کنترل	58

عنوانصفحه
شکل 1-3 : نحوه قرار گرفتن آینه در اندام تحتانی	33
شکل 2-3: نحوه قرار گرفتن آینه در اندام فوقانی	34

بیان مسأله

سکته مغزی یا حوادث عروقی مغز، شایعترین بیماری ناتوان کننده نورولوژیک در بزرگسالان می­باشد که باعث آسیب به سیستم های حسی، حرکتی، ادراکی، بینایی و شناختی می­شود که درنتیجه بیماران را برای انجام فعالیت­های روزمره زندگی ناتوان می­کند(1).

این بیماری در حدود 10 تا 12 درصد کل مرگ و میر دنیا را به خود اختصاص داده است(2). براساس آمار سازمان بهداشت جهانی وقوع سکته مغزی سالانه بین 7/2 تا 4/7 مورد در هر هزار نفر جمعیت در نوسان است (3). سکته­های مغزی سومین علت مهم مرگ در کشورهای پیشرفته می­باشند. به طوری که سالانه حدود 000/750 نفر در ایالات متحده آمریکا دچار سکته مغزی می شوند. حدود 000/150 نفر (000/90 زن و 000/60 مرد) به دلیل سکته مغزی و یا عوارض آن جان خود را از دست می­دهند، که از این میان 25 درصد افراد سن کمتر از 65 سال دارند. حدود 12 درصد علل مرگ در انگلستان ناشی از سکته مغزی است. حدود 7 درصد تخت­های بیمارستانی در اسکاتلند توسط بیماران مبتلا به سکته مغزی اشغال می­شود و 6/4 درصد کل هزینه­های بهداشتی این کشور در ارتباط با سکته مغزی می­باشد (4). شیوع سکته مغزی در کشورهای غربی بین 100 تا 300 در هر 100 هزار نفر در سال متغیر است. در آسیا نیز تعداد کسانی که در اثر سکته مغزی جان خود را از دست می­دهند نزدیک به کسانی است که به دنبال بیماری­های قلبی می­میرند (5). براساس آمارهای موجود درمرکز آمار ایران، تعداد مبتلایان به سکته مغزی 270 مورد در هر 100 هزار نفر محاسبه شده است (2) و بروز سالیانه آن 149-113 نفر در هر 000/100 نفر جمعیت برآورد شده که با مسن­تر شدن جمعیت در سال­های آینده بر میزان آن افزوده خواهد شد (6).

سکته مغزی پس از بیماری­های قلبی-عروقی و نئوپلاسم­های بدخیم سومین عامل مرگ و میر در جهان به شمار می رود. این مشکل دلیل عمده­ای برای مرگ و میر، ناتوانی و افت کیفیت زندگی است(6). این بیماری یک مشکل شایع بهداشتی و نیز یکی از شایعترین بیماری­های نورولوژیک تهدیدکننده حیات و از علل اصلی ناتوانی های شدید و خانه نشین شدن افراد است (3, 7).

سکته مغزی دلیل عمدۀ ناتوانی است که نیاز به مراقبت در منزل دارد و مهمترین عامل ایجاد ناتوانی های طولانی مدت در تمام دنیاست (2). یک سوم بیمارانی که دچار سکته مغزی می­شوند ناتوانی­های دائمی را تجربه می­کنند. از بین بیماران مبتلا به سکته مغزی فقط 13 درصد قادر به بازگشت به شغلشان هستند. سکته مغزی یک واقعه بسیار مهم در زندگی است که منجر به تغییرات جسمی، روانی و عملکردی در زندگی فرد می­شود. سکته مغزی یک حادثه غیرقابل پیش­بینی و ویرانگر برای بیمار و خانواده اوست، به عبارتی یک بیماری خانوادگی است، بطوری که زندگی بیمار و خانواده وی پس از سکته مغزی دچار تغییراتی می­شود، که به صورت قبل از سکته برنخواهد گشت (5). علاوه براین سکته مغزی بر روی مراقبین، ارائه کنندگان خدمات سلامتی و اجتماعی نیز تأثیرات قابل توجهی دارد و عامل 5 درصد از بستری­های بیمارستانی به صورت حاد می­باشد (6) ولیکن امروزه با توجه به پیشرفت های موجود در تشخیص و درمان نظام سلامت، با تعداد بیشتری از این بیماران نسبت به گذشته روبرو است و علاوه بر مرگ ناشی از آن، اختلالات و معلولیت های جسمانی به جامانده از این بیماری ها، از لحاظ مراقبت های پزشكی و پرستاری در بیمارستان و منزل، به صورت یك معضل اجتماعی بزرگ درآمده است، از این رو، این بیماری به عنوان یكی از عوامل عمده از كارافتادگی به شمار می­آید و هزینه اقتصادی زیادی را بر جامعه تحمیل می كند(3). در کشور انگلستان هزینۀ درمان و بازتوانی بیماران مبتلا به سکته مغزی 4 درصد بودجه خدمات بهداشتی را شامل می شود و نیز سهم عمده­ای از هزینه 40 میلیارد دلاری که سالانه در آمریکا صرف بیماران سکته مغزی می­شود، به مراقبت طولانی مدت و توانبخشی بعد از بیماری اختصاص دارد. بنابراین بهبود و توسعه روشهای درمانی مؤثری که مرحله بهبودی بعد از حادثه را دربرگیرد، از لحاظ درمانی، اجتماعی و اقتصادی اهمیت حیاتی دارد(2).

اختلال حسی و حرکتی شدید در اندام منجر به ناتوانی در مراقبت از اندام و آسیب آن می­­شود. شایع­ترین عارضه و بدترین علامت بالینی ناشی از سکته مغزی، ناتوانی­های حرکتی از جمله همی­پلژی و همی­پارزی است(8-9). حدود 85 درصد از افرادی که دچار سکته مغزی شده­اند همی­پارزی را تجربه می­کنند، اگرچه شدت و تنوع اختلالات در بیماران با همی پلژی و همی­پارزی، به محل و وسعت ضایعه بستگی دارد، ولی اختلالات عملکرد حرکتی از عمده­ترین تظاهرات بالینی همی پارزی است، که اجرای فعالیت های روزمره زندگی و شغلی و تفریحی، را برای بیماران دشوار و یا غیرممکن می سازد (10). همان طور که مطالعات نیز نشان می­دهد حدود 53 تا 24 درصد از این بیماران پس از سکته مغزی به استقلال می رسند (11). کاهش قدرت، سرعت و کنترل حرکت در 60 تا 78 درصد بیماران دیده شده که سبب کاهش توانایی های عملکردی آنان می شود. اختلال حس سمت مبتلا، این عارضه را تشدید می­نماید که گاهی اوقات به صورت انکار اندام ظاهر می شود(9).

حدود 55 تا 75 درصد بیماران پس از سکته مغزی محدودیت در عملکرد اندام فوقانی را تجربه می­کنند، لذا اتخاذ تدابیری برای بهبود آن ضروری است. روش­های درمانی متنوع برای بهبود اختلالات ناشی از این بیماری شامل استفاده از داروهای شل کننده عضلات، ضددردها، استفاده از ماساژ، تحریکات الکتریکی، حرکات درمانی و جراحی پیشنهاد شده است (10). بنابراین بررسی و شناخت عوارض حسی و حرکتی به جای مانده از این بیماری اهمیت دارد زیرا با شناخت و درک این گونه عوارض، فرآیند درمان و پیشگیری از ناتوانی بهتر انجام می­گیرد و از عوارض متعاقب آن جلوگیری به عمل می­آید(8).

برخی از مداخلات حرکت­درمانی که اثر آنها در بهبود کنترل و توانایی حرکتی بیماران در اندام تحتانی و فوقانی پس از سکته مغزی مورد ارزیابی قرار گرفته است، شامل تمرینات کششی، هماهنگی و تعادلی، تحرک بخشی عملکردی و ماساژ، تمرینات تقویتی (ایزومتریک، ایزوتونیک، ایزوکینتیک)، هوازی، تمرینات راه رفتن، تمرینات نوار گردان و تمرینات پله، آموزش ورزش در بازوی پارستزیک، آموزش متمرکز بر اختلالات[1] در بازو، تحریک الکتریکی عملکردی، توانبخشی به کمک ربات ها و آموزش دوطرفه بازو می­باشد(10, 12).

در حال حاضر نیز برای بهبود توانایی­های حرکتی در هفته اول پس از سکته مغزی از درمان­های فیزیکی شامل بازآموزی عصبی-عضلانی و همچنین تمرینات عملکردی پیش از راه رفتن از جمله فعالیت­های انتقال وزن در حالت نشسته یا ایستاده و حفظ موقعیت بدون کمک، تمرینات ذهنی، تمرین حرکتی دوطرفه، تحریک الکتریکی عصبی عضلانی، روباتیک درمانی، تحریک حرارتی و… استفاده می شود(13).

با این حال بسیاری از پروتکل های درمانی برای پارستزی اندام فوقانی به تمرینات فشرده، تعامل بیمار با پرستار و درمانگر به صورت چهره به چهره، کتابچه­های راهنما و آموزش به مدت چند هفته نیاز دارد که باعث می­شود ارائه درمان فشرده برای همه بیماران دشوار باشد(12). با اینکه توانبخشی سکته مغزی از پیشرفت­های قابل توجه در درک بهبودی بعد از سکته مغزی و توسعه تکنیک­ها برای اصلاح فرایندهای بهبودی بهره برده است. اما هنوز بیماران با همی­پلژی بعد از سکته مغزی اغلب از اختلال عملکرد حرکتی اندام­ها رنج می­برند که به اختلال در کنترل حرکت و ناتوانی عملکردی نظیر ضعف عضلانی، تون عضلانی غیرطبیعی و ناهماهنگی منجر می­گردد. در اکثر بیماران، بیشترین بهبودی در 3 ماه اول رخ می­دهد اما به تدریج در شش ماه بعد از شروع همی پلژی و برنامه توانبخشی به یک کفه می­رسد. بنابراین، استراتژی­های توانبخشی لازم است تا بهبود عملکرد را در بیماران سکته مغزی هرچه بیشتر و سریع تر به حالت قبل برگرداند، برای این منظور باید از روش های درمانی نو و ابتکاری بهره برد(13).

پایۀ توانبخشی سکته مغزی براین فرض استوار است که بیماران پس از سکته مغزی تا حدودی به صورت خودبخودی و نیز یادگیری و تمرین، بهبود خواهند یافت. سازماندهی مجدد در مغز برای کنترل حرکات، به میزان زیادی با تمرین بهبود می یابد بنابراین برای کسب نتایج بهتر، لازم است تکنیک­های توانبخشی در جهت رفع نقایص حرکتی خاص بیماران برنامه ریزی شوند. استفاده از برنامه های مکمل تأثیر برنامه های معمول و پایۀ توانبخشی را افزایش می دهد. با توجه به اینکه برنامه های توانبخشی در حال حاضر تنها در کلنیک­های تخصصی و بخش­های فیزیوتراپی و با هزینه­های بالا صورت می پذیرد، وجود برنامه­های مکمل و نو که روند بهبودی بیماران را سرعت بخشیده و توسط فرد غیرمتخصص و خانوادۀ بیمار قابل اجرا باشد، بسیار مفید خواهد بود(14) همچنین هزینۀ زیاد برنامه­های توانبخشی که قبلاً به آن اشاره شد، ضرورت افزایش اثربخشی این برنامه ها را ایجاب می کند.