………………….8

1-3- اهمیت تحقیق …………………………………………………………………………………………………………….8

1-4- سئوالات تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….9

1-5- فرضیه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………. 10

1-6- چارچوب نظری تحقیق ……………………………………………………………………………………………..10

1-7- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………. 12

1-8- تعریف مفاهیم کلیدی تحقیق………………………………………………………………………………………12

1-9- مروری بر ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق ………………………………………………………………… 13

1-10- روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….18

1-11- موانع، مشکلات و محدودیت های تحقیق ………………………………………………………………….18

1-12- سازماندهی تحقیق ………………………………………………………………………………………………… 19

فصل دوم: بررسی مبانی نظری نقد نظام سرمایه داری و بحران های ناشی از آن………………….20

2-1- دیدگاه های کارل مارکس درباره نظام سرمایه داری و نقد آن ………………………………………….21

2-1-1- تعریف مارکس از سرمایه داری ………………………………………………………………………………22

2-1-2- مفاهیم کلیدی در تشریح نظام سرمایه داری و نقد آن از دیدگاه مارکس………………………..22

2-1-2-1- نظریه ارزش …………………………………………………………………………………………………….22

2-1-2-2- ارزش اضافی…………………………………………………………………………………………………….23

2-1-2-3- سرمایه …………………………………………………………………………………………………………….24

2-1-2-4- جریان کالا ……………………………………………………………………………………………………….24

2-1-2-5- کاهش نرخ سود ……………………………………………………………………………………………….24

2-1-2-6- نیروی کار ……………………………………………………………………………………………………… 24

2-1-2-7- زیربنا و روبنای جامعه ………………………………………………………………………………………25

2-1-2-8- شیوه های تولید ………………………………………………………………………………………………..26

2-1-2-9- طبقه،آگاهی طبقاتی، نبرد طبقاتی ………………………………………………………………………. 26

2-1-2-10- کار بیگانه شده ……………………………………………………………………………………………… 28

2-1-3- نقد سرمایه داری در دیدگاه مارکس ………………………………………………………………………. 30

2-1-3-1- بحران زایی …………………………………………………………………………………………. …………30

2-1-3-2- بهره کشی و تشدید شکاف طبقاتی ……………………………………………………………………..31

2-1-3-3- پول سالاری …………………………………………………………………………………………………….34

2-1-3-4- از خود بیگانگی ……………………………………………………………………………………………….35

2-2- نظرات نئوماركسیست ها (مكتب فرانكفورت) در نقد نظام سرمایه داری …………………………..38

2-2-1- صنعت فرهنگ؛عامل تحمیق توده ها ……………………………………………………………………….39

2-2-2- ارتباطات نوین،عامل فریب فرد در جامعه سرمایه داری ……………………………………………..40

2-2-3- نابودی خلاقیت های ذهنی و تولید نیازهای کاذب ……………………………………………………42

2-2-4- انقلاب روشنفکران و دانشجویان در مقابل سرمایه داری …………………………………………….43

2-2-5- تولید نیازهای کاذب توسط دستگاه های ایدئولوژیک نظام سرمایه داری ………………………43

2-2-6- لزوم انقلاب در برابر سرمایه داری ………………………………………………………………………….45

2-2-7- گرایش به بحران در جوامع پیشرفته ………………………………………………………………………..47

2-2-8- پول و قدرت عامل مستعمره شدن زیست جهان در نظام سرمایه داری …………………………49

2-2-9- مستعمره شدن حوزه عمومی (افکار عمومی از سوی سرمایه داران) …………………………….50

2-3- سایر نظرات در نقد نظام سرمایه داری………………………………………………………………………….51

2-3-1- تسلط نخبگان قدرت بر جامعه سرمایه داری آمریکا ………………………………………………….51

2-3-2- رابطه ذاتی میان بحران و نظام سرمایه داری در آمریکا ……………………………………………….53

2-3-3- استثمار و انباشت رقابتی؛ معضل سرمایه داری…………………………………………………………..56

2-3-4- بحران مزمن سرمایه داری ………………………………………………………………………………………57

2-3-5- فروپاشی نظام سرمایه داری ………………………………………………………………………………….. 57

2-3-6- بحران سرمایه داری نئولیبرال ………………………………………………………………………………….58

2-3-7- دموکراسی نظام سرمایه داری؛ پیوندی صوری میان افراد انتزاعی………………………………….61

2-3-8- مناسبات دموکراتیک در تسلط سرمایه داری ……………………………………………………………..63

2-4- نظریه «باز فئودالی شدن» و نقد بنیادین نظام سرمایه داری ………………………………………………64

2-4-1- تبیین مختصات نظام فئودالی ………………………………………………………………………………….66

2-4-2- استثمار اکثریت؛اساس نظام فئوادالی ………………………………………………………………………..67

2-4-3- تبدیل شیوه فئودالی به شیوه تولید سرمایه داری و چرخش آن ……………………………………69

2-4-4- تبیین فرایند باز فئودالی شدن جامعه از دیدگاه یورگن هابرماس ………………………………….70

2-4-5- تبیین تئوریک فرایند باز فئودالی شدن نظام سرمایه داری از دیدگاه ریچارد بی فریمن…….72

2-4-5-1- نابرابری اجتماعی ……………………………………………………………………………………………..73

2-4-5-2- کنترل و نظارت سیاسی ……………………………………………………………………………………..76

2-4-5-3- معاملات قماری ……………………………………………………………………………………………… 78

 

فصل سوم: بررسی نظری جنبش های اجتماعی با تاکید بر جنبش ضد وال استریت در آمریکا….81

3-1- تعریف جنبش های اجتماعی ……………………………………………………………………………………….83

3-2- انواع جنبش های اجتماعی…………………………………………………………………………………………..85

3-3- مراحل جنبش های اجتماعی ……………………………………………………………………………………….86

3-4- کارکردهای جنبش های اجتماعی ………………………………………………………………………………..87

3-5- مهمترین جنبش های اجتماعی در تاریخ آمریکا………………………………………………………………87

3-5-1- جنبش قدرت سیاهان……………………………………………………………………………………………..87

3-5-2- جنبش حقوق مدنی ………………………………………………………………………………………………87

3-5-3- جنبش حق رای زنان …………………………………………………………………………………………….88

3-5-4- جنبش ضدجنگ …………………………………………………………………………………………………..88

3-5-5- جنبش کارگری …………………………………………………………………………………………………….88

3-5-6- جنبش ضدجهانی شدن ………………………………………………………………………………………….88

3-5-7- جنبش اجتماعی پیشرو……………………………………………………………………………………………89

3-5-8- جنبش تی پارتی …………………………………………………………………………………………………..91

3-5-9- جنبش ضد وال استریت بر “ضد نظام سرمایه داری فئودالی شده” ………………………………93

3-5-9-1- استمرار بحران اقتصادی آمریکا …………………………………………………………………………..93

3-5-9-2- تشدید شکاف های اجتماعی و نابرابری طبقاتی …………………………………………………….95

3-5-9-3- نقش کارکردی وسایل نوین ارتباط جمعی در شکل گیری اعتراض……………………………96

3-5-9-4- اهداف و مطالبات تظاهر کنندگان جنبش ضد وال استریت …………………………………….96

3-5-9-5- حذف فئودال ها از حکومت و حاکمیت آمریکا؛خواست اصلی جنبش ضد وال استریت……………………………………………………………………………………………………………………………..97 3-5-10- مقایسه دو جنبش مهم آمریکا (جنبش ضد وال استریت و جنبش تی پارتی)………………..98

فصل چهارم: بررسی تحلیلی و آماری دلایل تبعیض و نابرابری در نظام سرمایه داری آمریکا (به سوی باز فئودالی شدن)……………………………………………………………………………………………103

4-1- بررسی فئودالیزم اقتصادی در نظام سرمایه داری آمریکا ……………………………………………….105

4-1-1- افزایش نابرابری در ” درآمد” ……………………………………………………………………………..107

4-1-2- تعمیق شکاف طبقاتی ………………………………………………………………………………………….112

4-1-3- توزیع نابرابر ثروت و افزایش فقر در ایالات متحده …………………………………………………120

4-1-4- بحران مسکن………………………………………………………………………………………………………123

4-1-5- کاهش تبعیض آمیز دستمزدها………………………………………………………………………………..124

4-1-6- افزایش شهریه دانشگاه ها……………………………………………………………………………………..128

4-1-7- پدیده باز فئودالیزم حاصل انباشت ثروت در طبقه بالا……………………………………………….128

4-1-8- معاملات قماری…………………………………………………………………………………………………..134

4-2- بررسی روند “نابرابری اجتماعی” در نظام سرمایه داری آمریکا……………………………………..135

4-2-1- کاهشامید به زندگیدر آمریکا…………………………………………………………………………….136

4-2-2- وخامت امنیت غذایی در ایالات متحده…………………………………………………………………..137

4-2-3- گسترش فزآینده انواع تبعیض های اجتماعی در ایالات متحده آمریكا………………………….139

4-2-3-1- تبعیض مدنی ………………………………………………………………………………………………….139

4-2-3-2- تبعیض علیه زنان…………………………………………………………………………………………….140

4-2-3-3- تبعیض علیه مسلمانان ……………………………………………………………………………………..141

4-2-3-4- تبعیض علیه مهاجران لاتین تبار ………………………………………………………………………..143

4-2-3-5- تبعیض نژادی …………………………………………………………………………………………………144

4-2-4- افزایش فزآینده فقر و تبعات اجتماعی آن………………………………………………………………..147

4-2-5- بیکاری؛ عامل تشدید نابرابری اجتماعی در آمریکا……………………………………………………152

4-3- بررسی “کنترل و نظارت سیاسی” نابرابر در نظام سرمایه داری آمریکا………………………….. 154

4-3-1- خطاهای راهبردی در سیاست گذاری های دولتمردان آمریکا……………………………………….158

4-3-2- دموکراسی معکوس و حاکمیت اقلیت بر اکثریت……………………………………………………..159

4-3-3- نفوذ ثروتمندان در سیاست گذاری های دولتی (لابی گری و رانت خواری)………………….161

 

نتیجه گیری و جمع بندی………………………………………………………………………………………………… 165

منابع و مآخذ.………………………………………………………………………………………………………………….169

فهرست جداول

عنوان صفحه

طبقه بندی انواع محتمل بحران از دیدگاه هابرماس (هابرماس، 1380)………………………………………..47

دو فرضیه علمی ریچارد بی. فریمن………………………………………………………………………………………74

میزان نابرابری در یک مؤسسه با درجه دکتری طی سال های 1973 تا 2006……………………………….75

جدول 1.2- شاخص های نابرابری درآمد خانوارها در امریکا در دوره ی زمانی 2005-2009…….109

جدول 1.2- درآمد ملی سرانه آمریک در سال های مختلف……………………………………………………118

جدول 1.3- توزیع درآمد در آمریکا در بین سال های 1982- 2006………………………………………119

جدول 1.4- توزیع ثروت خالص در ایالات متحده آمریکا در بازه زمانی 1983-2007………………130

جدول 1.5- توزیع ثروت مالی در ایالات متحده آمریکا در بازه زمانی 1983-2007………………….130

جدول 1.6- ددرصد سهم ثروت یک درصد مرفه ترین گروه در مقایسه با سهم 99 درصد بقیه جمعیت آمریکا در طی سال های 1922-2007…………………………………………………………………….130

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار1.1- ضریب جینی و منحنی لورنز…………………………………………………………………………….108

نمودار 1.3- سهم درآمدی صدک های 81-99 و صدک بالا…………………………………………………..110

نمودار1.4- سهم درآمدی هزارک های 990-999 و هزارک بالا……………………………………………..111

نمودار1.5 – رشد درآمد حقیقی در صدک های مختلف………………………………………………………..112

نمودار 1.6- توزیع درآمد در آمریکا در بین گروه های کم درآمد و پردرآمد جامعه…………………..114

نمودار 1.7 – رشد درآمد سرمایه ای بین گروه 5% بالاترین درآمدها و 95% بقیه گروه ها در آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………………….115

نمودار 1.8 – شکاف درآمد در آمریکا: نسبت های بالاترین درآمدهای خانوارها به درآمدهای 90 درصد پایینی در سال 1979- 2007……………………………………………………………………………………116

نمودار1.9 – توزیع نامتوازن افزایش درآمد در مقایسه با دوران پیشین که منافع رشد به طور گسترده توزیع می شد…………………………………………………………………………………………………………………..117

نمودار 1.10 – درصد درآمد پس از مالیات ها و انتقال های نقدی فدرال بین سال های 1979 و 2007……………………………………………………………………………………………………………………………..118

نمودار 1.11- مقایسه ی درصد رشد میانگین حقوق و دستمزدهای سالانه برای گروه های درآمدی مختلف در آمریکا در بازه زمانی 1979-2006……………………………………………………………………..126

نمودار1.12- مقایسه ی درصد رشد درآمد خانواده ها در بازه زمانی 1979-2007……………………126

نمودار 1.13- درصد رشد ثروت خانوارهای آمریکایی در بازه 1983-2009……………………………132

نمودار 1.14- درصد سهم گروه های مختلف جامعه از کل ثروت اندوخته شده در بازه زمانی
1983-2009…………………………………………………………………………………………………………………..134

نمودار1-2………………………………………………………………………………………………………………………136

نمودار2-2………………………………………………………………………………………………………………………137

نمودار3-2………………………………………………………………………………………………………………………137

نمودار4-2………………………………………………………………………………………………………………………146

نمودار5-2.وضعیت فقر مردم بر حسب نژاد در سال های 2000-2011(منبع:اداره آمار آمریکا)…..148

نمودار6-2 درصد افراد با سطوح مختلف نسبت درآمدبه فقر(منبع:اداره آمار آمریکا)…………………148

نمودار7-2 افراد زیر 125 درصداز سطح فقر وفقیرنزدیک در سالهای1991-2011……………………149

نمودار8-2.تعداد خانوارهای زیر سطح فقر و نرخ فقر(منبع:اداره آمار آمریکا)…………………………..149

نمودار 9-2 تعداد فقیر و رنخ فقر در آمریکا در بازه 1959- 2011 (منبع: اداره آمار آمریکا)……….150

نمودار10-2.نرخ بیکاری بر اساس نژادهای مختلف در سال های 1975- 2010 ……………………..153

نمودار11-2. نرخ بیکاری آمریکاطی1980-2010…………………………………………………………………154

فهرست شكلها

عنوان صفحه

شکل 2.1 – نا امنی غذایی در ایالت های مختلف و نواحی شمالی و جنوبی آمریکا…………………..138

شکل 2.3- درصد مردم فقیر در نواحی و ایالات آمریکا در سال 2011 (منبع: اداره آمار آمریکا)…151

شکل 2.4- تغییر در نرخ فقر در نواحی و ایالات آمریکا در سال های 2010- 2011 (منبع: اداره آمار آمریکا)……………………………………………………………………………………………………………………………151

مقدمه

نظام سرمایه داری پس از زوال نظام فئودالی در کشورهای غربی به وجود آمد و از قرن 16 میلادی به بعد و به دنبال توسعه ی صنعت پارچه بافی انگلستان در قرون 16، 17 و 18 به عنوان یک نظام اقتصادی شکل گرفت. تولید بیش از مصرف، موجب افزایش تولید و تراکم سرمایه و در نهایت پیدایش نظام سرمایه داری شد. این خصوصیت، سرمایه داری را از نظام های پیشین متمایز ساخت. در نظام سرمایه داری، افزایش سود و انباشت سرمایه، هدف اصلی است. فرض بر این است که هر فرد مادامی که قوانین اجتماعی را نقض نکند، می تواند آزاد و منطقی عمل کند و به فعالیت های اقتصادی بپردازد. در این نظام کسب حداکثر سود، تنها انگیزه ی معقول برای فعالیت های اقتصادی است.

این نظام در واقع بروز اقتصاد های مرتبط و درهم تنیده ای است که می خواهد جریان تولید، توزیع و مصرف جهانی را اداره کند. اما در پس این یكپارچگی، منافع و ثروت حاصل از تولید به شکل ناعادلانه عمدتاً متوجه كانون های قدرت و ثروت می شود كه غالبا معترضانی از طیف های مختلف مردم را به همراه دارد.

2-3- بخش دوم: تاریخچه روابط ایران و روسیه. 30

2-3-1- مقدمه. 30

2-3-2- زمینه روابط ایران و روسیه. 31

2-3-3- پیشینه روابط ایران و روسیه. 32

2-3-4- جنگ های اول ایران و روس و معاهده گلستان. 33

2-3-5- جنگ دوم ایران و روس… 34

2-3-6- روابط ایران و روسیه تا آغاز انقلاب مشروطیت.. 36

2-3-7- روابط خارجی ایران و شوروی در زمان جنگ تحمیلی (بین سال های 1359 تا 1367) 40

2-3-7-1- مقطع اول: بی طرفی شوروی در جنگ (سه سال اول جنگ تحمیلی) 40

2-3-7-2- مقطع دوم: حمایت شوروی از عراق. 42

2-3-7-3- مقطع سوم: حمایت شوروی از عراق ( از زمان گورباچف تا پایان جنگ تحمیلی) 44

2-3-8- روابط ایران و روسیه پس از فروپاشی شوروی.. 47

2-3-9- روابط ایران و روسیه از سال 2000 تا کنون. 49

2-3-9-1- روابط منطقه ای ایران و روسیه. 49

2-3-9-2- رابطه ایران و روسیه در سطح بین الملل. 57

2-3-9-3- موانع و چالش های روابط دو کشور در سطوح منطقه ای و بین المللی.. 60

2-3-9-4- پیشنهادها برای تسهیل و گسترش روابط ایران و روسیه. 61

2-3-10- افزایش روابط راهبردی (تثبیت روابط کنونی ایران و روسیه) 63

2-3-11- وضعیت کنونی روابط ایران و روسیه در حوزه امنیتی، دفاعی، ژئو پلیتیک و در واقع اقتصادی و غیره 64

2-3-12- حوضه ژئوپلیتیک و جهان چند قطبی و حرکت کردن به سمت جهان تک قطبی 64

2-3-13- نگاه سیاستگذاران کرملین یا هسته ی اصلی سیاست خارجی روسیه به روابط با ایران 65

2-3-14- آینده ی روابط و نقش متغیرهای دخیل. 65

2-4- نتیجه گیری.. 66

فصل سوم: سیاست خارجی روسیه در مورد مسأله هسته ای ایران

3-1- مقدمه. 68

3-2- عامل ایران در روابط روسیه با آمریکا 69

3-3- دو راهی انتخاب ثبات استراتژیک یا رقابت استراتژیک؟. 70

3-4- جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه. 73

3-5- تأثیر تحولات داخلی روسیه بر پرونده هسته ای ایران. 73

3-6- نگرانی های مشترک آمریکا و روسیه. 75

3-7- نتیجه گیری.. 77

فصل چهارم: چرایی وجود بی اعتمادی در روابط ایران و روسیه

4-1- مقدمه. 79

4-2- تحلیل عملکرد تاریخی روسیه در قبال ایران. 79

4-2-1- تناقض رفتاری.. 79

4-2-2- ارتباط دوگانه. 80

4-2-3- دخالت.. 80

4-2-4- حضور نظامی.. 80

4-3- تحلیل اصول علمی سیاست خارجی ایران در مورد روسیه. 80

4-3-1- مقابله. 80

4-3-2- احتیاط.. 81

4-3-3- کم اهمیت کردن مسأله. 81

4-3-4- تاکید بر بعد حقوقی مسأله. 81

4-3-5- ایران از نگاه نخبگان روسی.. 81

4-4- محور های اصلی روابط ایران و روسیه. 82

4-4-1- دخالت و تأثیرگذاری قدرت ثالث در روابط دو كشور. 83

4-4-2- برتری ماهیت ژئوپلتیك بر ماهیت ژئواكونومیك روابط دو كشور. 83

4-4-3- تردید نسبت به نهادینه ساختن روابط به دلیل بی اعتمادی تاریخی.. 84

4-5- علل بی اعتمادی ایران به روسیه. 87

4-5-1- علل تاریخی.. 87

4-5-1- 1- مقاوله نامه گلستان (1813) 87

4-5-1-2- عهدنامه ترکمانچای (1828) 88

4-5-1-3- قرارداد درباره تقسیم عرصه های نفوذ روسیه و بریتانیا در ایران. 88

4-5-1-4- اشغال ایران در سال 1941 توسط نیروهای شوروی و انگلیسی.. 88

4-5-1-5- حزب توده 88

4-5-1-6- تلاش برای ملحق کردن آذربایجان به شوروی.. 89

4-5-1-7- پشتیبانی از کردهای ایرانی در جمهوری مهاباد. 89

4-5-1-8- جنگ افغانی شوروی.. 89

4-5-1-9- حمایت از صدام حسین در جنگ ایران و عراق. 90

4-5-1-10- تقسیم ناعادلانه دریای خزر. 90

4-5-1-11- معامله گور- چرنومیردین.. 91

4-5-1-12- علل پنهانی ساخت طولانی نیروگاه اتمی بوشهر. 91

4-5-1-13- حمایت روسیه از تحریم های ضدایرانی درشورای امنیتسازمان ملل متحد 92

4-5-1-14- اس-300 و قراردادهای دیگر. 92

4-5-1-15- نفوذ غرب در اقتصاد و سیاست روسیه. 93

4-5-2- دلایل سیاسی.. 93

4-5-2-1- از بعد اقتصادی.. 94

4-5-2-2- چالش های منطقه ای (روابط سیاسی) 95

4-5-2-3- عرصه بین المللی.. 97

4-5-2-4- مشترک نبودن تهدیدات.. 98

4-6- ملاحظات روابط ایران و روسیه. 99

4-6-1- واکاوی روابط ایران و روسیه در سطوح منطقه ای و بین المللی.. 99

4-7- اولویت های روابط ایران و روسیه. 103

4-8- عوامل تغییر سیاست خارجی روسیه در قبال ایران. 104

4-9- آسیب شناسی روابط ایران و روسیه. 107

4-10- ظرفیت های همکاری ایران و روسیه. 110

4-11- نتیجه گیری.. 111

فصل پنچم: بحث و نتیجه گیری

5-1- نتیجه گیری.. 114

5-2- راهکار ها و پیشنهادات.. 120

منابع. 123

چکیده:

هدف از انجام این پژوهش بررسی علل بی اعتمادی در روابط بین ایران و روسیه از سال 2000 تا کنون می­باشد. در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی بهره برده شده است که با استفاده از مکتب رئالیسم به توضیح و تحلیل مطالب پرداخته شده است. یافته ها حاکی از آن است که ایران نمی تواند به کمک روسیه به لغو تحریم ها و دستیابی به شکوفایی اقتصادی دست یابد. اختلافات کهنه بین سیاست های خارجی جمهوری اسلامی ایران از بُعد تاریخی و همچنین تفاوت در برداشت های نظامی، سیاسی و اقتصادی بین این دو کشور همواره باعث گردیده است تا روابط این دو کشور در طول تاریخ با بی اعتمادی همراه باشد. هرچند در طی چند سال گذشته این رابطه به طور چشمگیری افزایش یافته، اما نمی­توان محافظه­کاری­های دو جانبه از طرف این دو کشور را نادیده گرفت. در این پژوهش با بررسی علل تاریخی بی اعتمادی در بین دو کشور از گذشته تا کنون به بررسی بی اعتمادی های جدید در روابط حاصله در چند سال اخیر پرداخته می شود.

کلید واژه ها:سیاست خارجی، روابط خارجی، بی اعتمادی (روابط ایران و روسیه)

-1- بیان مسأله

2-1- نظریه نو واقع گرایی (با تاکید بر اندیشه کنت والتز) 14

فصل سوم: عوامل تاثیرگذار در معادلات منطقه ای

3-1- تحولات عراق جدید. 19

3-2- طرح خاورمیانه بزرگ.. 24

3-3- تحولات عربی (بیداری اسلامی) 26

3-4- برنامه های هسته ای ایران. 30

3-5- لبنان. 36

3-6- تحولات افغانستان. 39

3-7- افراط گرایی در پاکستان. 42

3-8- امنیت خلیج فارس… 47

3-9- مسأله فلسطین.. 50

3-10- جمع بندی.. 56

فصل چهارم: بررسی موقعیت ایران و کشورهای رقیب در معادلات منطقه ای

4-1- ویژگی های استراتژیکی منطقه خاورمیانه. 59

4-2- تقابل ایران و عربستان در معادلات منطقه خاورمیانه. 64

4-3- اقدامات رقبای منطقه ای ایران برای تضعیف موقعیت و نفوذ این کشور در معادلات منطقه ای.. 67

4-3-1- ایران هراسی.. 67

4-3-2- تلاش آمریکا برای حداقل سازی نقش ایران. 68

4-3-3- موقعیت آمریکا در قبال تحولات منطقه ای.. 69

4-3-4- تشدید تعارضات مذهبی در قالب رقابت شیعه و سنی.. 72

4-3-4-1- شرایط گذشته. 72

4-3-4-2- فعال شدن عنصر شیعی در منطقه. 73

4-3-4-3- رویكرد و منافع دولت های عربی.. 74

4-3-4-4- سطح داخلی.. 75

4-3-4-5- سطح منطقه ای.. 77

4-3-4-6- سطح بین المللی.. 78

4-4- عوامل زمینه ساز قدرت گیری ایران در منطقه. 79

4-5- عراق نمونه برجسته تاثیرگذار در موقعیت ایران و کشورهای رقیب.. 81

4-5-1- تأثیر رقبای منطقه ای و بین المللی بر شكل گیری تنش در عراق. 81

4-6- تقسیم بندی تحولات جهان عرب از لحاط تأثیرگذاری بر منافع و ارزش های ایران و رویکرد کشورهای رقیب.. 92

4-6-1- مصر، لیبی، تونس و یمن.. 93

4-6-2- سوریه و اردن. 94

4-6-3- بحرین.. 95

4-6-4- رویکرد ایران در قبال تحولات بحرین.. 96

4-7- جمع بندی.. 103

فصل پنجم: نتیجه گیری

5-1- نتیجه گیری.. 105

فهرست منابع. 109

فهرست جدول ها

عنوان………………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

جدول 3-1- سطوح بازدارندگی.. 31

جدول 3-2- مقایسه توانایی قانونمند و توانایی كامل در تأمین اهداف پنج گانه ی برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران. 33

فهرست شکل ها

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

شكل 3-1- چشم انداز ستیزه گری در پاكستان پس از سال 2000. 43

فهرست جدول ها

عنوان………………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

جدول 3-1- سطوح بازدارندگی.. 31

جدول 3-2- مقایسه توانایی قانونمند و توانایی كامل در تأمین اهداف پنج گانه ی برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران. 33

فهرست شکل ها

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

شكل 3-1- چشم انداز ستیزه گری در پاكستان پس از سال 2000 43

چکیده

نوشتار حاضر به بررسی موقعیت ایران و کشورهای رقیب در معادلات منطقه ای می پردازد. در این راستا، سوال اصلی این گونه مطرح شده است که معادلات منطقه ای چه تاثیری بر موقعیت ایران و کشورهای رقیب داشته است؟ در پاسخ این فرضیه مطرح شده است که معادلات منطقه ای زمینه ساز ارتقای موقعیت ایران و تضعیف کشورهای رقیب شده است. نوع روش تحقیق نیر توصیفی – تحلیلی می باشد. همچنین در جهت حمایت نظری از موضوع از نظریات واقع گرایی، نو واقع گرایی، واقع گرایی تدافعی و تهاجمی بهره گرفته ایم. به طور کلی، منطقه ی خاورمیانه به واسطه ی تحولاتی همچون بیداری اسلامی، مساله فلسطین، تحولات داخلی لبنان، بحران های عراق، سوریه و افغانستان دستخوش بحران های بسیاری شده است. این مساله، تنش ها و واگرایی موجود میان ایران و سایر قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای رقیب را بالا برده است. در نتیجه، بحران های موجود پیچیده تر شده و راه برای ناامنی های گسترده باز می شود.

کلمات کلیدی:

ایران، کشورهای رقیب، خاورمیانه، بحران، معادلات منطقه ای

1-14. سازماندهی پژوهش… 20

2. .. 22

2-1. مکتب انگلیسی. 22

2-1-1. آنارشی و نظم. 23

2-1-2. نهادهای بین المللی و همکاری از دید مکتب انگلیسی. 24

2-1-3. مفهوم قدرت از نگاه مکتب انگلیسی. 24

2-2. نظریه سازه انگاری.. 26

2-2-1. روند شکل گیری.. 26

2-2-2. تقسیم بندی سازه انگاری.. 27

2-2-3. اصول و مفروضات اساسی. 28

2-2-4. هویت دولت.. 30

2-2-5. مفهوم قدرت از نگاه سازه انگاران. 31

2-3. قدرت هنجاری.. 32

2-3-1. قدرت مدنی. 33

2-3-2. قدرت نظامی. 34

2-3-3. قدرت هنجاری اتحادیه اروپا 35

2-3-4. تفاوت قدرت مدنی و قدرت هنجاری.. 39

2-4 مدلهای شیمل فنینگ 40

2-4-1. مدل مشوقهای خارجی. 42

2-4-2. مدل یادگیری اجتماعی. 46

2-4-3. مدل طرح درس… 46

3. . 48

3-1. روند شکل گیری اتحادیه اروپا 48

3-2. اهداف اتحادیه اروپا 52

3-3. اتحادیه اروپا و نظام بین الملل. 54

3-3-1. جایگاه اقتصادی اتحادیه اروپا 56

3-3-2 جایگاه سیاسی و امنیتی اتحادیه اروپا 57

3-4. شبه جزیره بالکان. 61

3-4-1. موقعیت جغرافیایی. 61

3-4-2. پیشینه تاریخی بالکان. 67

3-4-3. بحران دهه 90 بالکان. 69

3-5. سیاست اتحادیه اروپا نسبت به بالکان غربی. 71

3-6. جمهوری صربستان. 75

4. . 79

4-1. قدرت هنجاری اتحادیه اروپا در بالکان غربی. 80

4-1-1. هنجارهای اتحادیه اروپا برای بالکان غربی. 80

4-1-2. قدرت هنجاری اتحادیه اروپا از منظر سازه انگاری.. 83

4-1-3. بررسی روش های مانرز در بالکان غربی. 84

4-1-4. مدل شیمل فنینگ و بالکان غربی. 85

4-1-5. ابزارهای اتحادیه اروپا برای تاثیرگذاری هنجاری.. 87

4-1-6. چالش های فراروی قدرت هنجاری اتحادیه اروپا در بالکان غربی 89

4-2. جایگاه هنجاری اتحادیه اروپا در صربستان. 96

4-2-1. بررسی نقش هنجاری اتحادیه اروپا در صربستان. 96

4-2-2. صربستان و کوزوو. 100

4-2-3. گزارش پیشرفت کمیسیون اروپا درباره صربستان. 101

4-2-4 چالش های فراروی صربستان در مسیر الحاق. 104

.. 106

منابع. 123

1-9. روش گردآوری اطلاعات.. 12

1-10. چارچوب نظری تحقیق. 12

1-11. قلمرو تحقیق. 12

1-12. محدودیت های تحقیق. 13

1-13. سازمان دهی تحقیق. 13

فصل دوم چارچوب نظری.. 15

2-1. روند توسعه و ماهیت حق تعیین سرنوشت.. 16

2-1-1. تقابل اصل احترام به تمامیت ارضی و حق تعیین سرنوشت مردم. 20

2-1-2. مفهوم واژه مردم. 22

2-1-3. آثار حق تعیین سرنوشت.. 23

2-1-4. شرایط اعمال حق تعیین سرنوشت.. 24

2-2. مفهوم جدایی طلبی در حقوق بین الملل. 25

2-2-1. تبیین نظری جدایی طلبی یکجانبه. 27

2-2-2. بنیان های اخلاقی حق جدایی طلبی یا طلاق سیاسی.. 28

2-3. رویکرد نظری به ریشه های هویت طلبی و جدایی طلبی.. 28

2-3-1. رویکرد دیرینه گرا 31

2-3-2. رویکرد ابزارگرا 32

2-3-3. رویکرد سازه انگارانه. 34

فصل سومپیشینه هویت طلبی و جدایی طلبی در اروپا 40

3-1. روند شکل گیری و هویت شناسی اتحادیه اروپا 41

3-1-1. نمایی از ساختار اتحادیه اروپا 42

3-2. هویت طلبی و جدایی طلبی در درون کشورهای عضو اتحادیه اروپا 45

3-2-1. روندشناسی جدایی طلبی در سراسر جهان. 45

3-2-2. تنوع نژادی، قومی، مذهبی و زبانی اروپا 47

3-2-2-1. ترکیب متنوع نژادی اروپا 48

3-2-2-2. ترکیب متنوع قومی اروپا 49

3-2-2-3. ترکیب متنوع زبانی اروپا 51

3-2-2-4. ترکیب متنوع مذهبی اروپا 52

3-4. جدایی طلبی؛ اروپا به سوی دولت -ملت های همگون. 58

3-5. رویکرد اتحادیه اروپا در قبال کشورهای نوظهور. 59

3-6. از خودگردانی تا جدایی؛ چالش اتحادیه اروپا 61

3-7. رویکرد جریان های هویت طلبی و جدایی طلبی به هویت اروپایی.. 68

3-8. تنوع فرهنگی و مطالبات اقلیت ها از دولت های اروپایی.. 71

فصل چهارم هویت طلبی و جدایی طلبی در داخل اسپانیا 74

4-1. نمایه تاریخی اسپانیا 75

4-2. دین و فرهنگ در اسپانیا 83

4-3. ماهیت شناسی هویت طلبی و جدایی طلبی در اسپانیا 86

4-4. هویت طلبی و جدایی طلبی کاتالان ها و باسک ها 94

4-5. رویکرد قانون اساسی اسپانیا به فرهنگ، قومیت، زبان، مذهب و خودمختاری.. 96

4-5-1. همه پرسی کاتالونیا از منظر قانون اساسی اسپانیا 105

4-6. الهام بخشی همه پرسی اسقلال اسکاتلند 2014 برای کاتالونیا 107

4-7. تاثیر جریان های هویت طلبی و جدایی طلبی بر یکپارچگی اسپانیا 108

فصل پنجم تاثیر جریان های هویت طلبی و جدایی طلبی بر یکپارچگی اتحادیه اروپا 110

5-1. ملی گرایی در اروپا 111

5-1-1. تعریف ملی گرایی.. 111

5-1-2. تقسیم بندی تاریخی روند ملی گرایی در اروپا 111

5-1-3. گونه شناسی ملی گرایی در اروپا 113

5-1-3-1. ملی گرایی کشوری یا دولتی.. 113

5-1-3-2. فراملی گرایی در قالب اتحادیه اروپا 114

5-1-3-3. ملی گرایی هویت طلب و جدایی طلب.. 114

5-1-3-4. نوملی گرایی (ملی گرایی احزاب) 115

5-2. تشدید ملی گرایی؛ واگرایی در اتحادیه اروپا 117

5-3. شک گرایی به اتحادیه اروپا؛ واگرایی در اتحادیه اروپا 119

5-4. دولت های ملی و مساله اقلیت های ملی در اروپا 122

5-5. سیاست چندفرهنگی گرایی اتحادیه اروپا در قبال اقلیت های ملی و قومی.. 125

نتیجه گیری.. 131

ضمائم. 139

منابع و مآخذ. 174

فهرست جدول ها

جدول 1 درگیری دو کشور با یک جنبش واحد. 57

جدول 2 جنبش های جدایی طلب و هویت طلب درون یک کشور. 57

فهرست نقشه ها

نقشه 1 پراکندی جغرافیایی جنبش های هویت طلبی و جدایی طلبی در اروپا 56

مقدمه

هویت طلبی و جدایی طلبی کانون بسیاری از مناقشات و کشمکش های بین المللی بوده است. کشورهای نوظهور ناشی از جدایی طلبی، ضرورت بررسی روند تاریخی اصل حق تعیین سرنوشت را معین می کند. در سراسر جهان هویت طلبی و گرایش به تشکیل دولت-ملت های مستقل در دوران مدرن و به ویژه به دلیل افزایش موج جهانی شدن شدت گرفته که در شکل های خشونت آمیز و بی خشونت هویدا شده است.

قبل از جنگ جهانی اول بسیاری از ملی گرایان استدلال می کردند حقوق آنها بدون جدایی از طریق ایجاد حقوق فدرال و منطقه ای در درون کشورها یا به شکل استقلال فرهنگی تحقق یابد، اما پس از جنگ جهانی اول، گرایش به جدایی طلبی و حق تعیین سرنوشت به گونه ای روزافزون شدت گرفت. در آن زمان و طبق اعلامیه 14 ماده ای ویلسون این اصل یکی از بنیادی ترین اصول حاکم بر نظام بین الملل شد؛ به گونه ای که آشکارا با مد نظر قرار دادن آن در رفتار کشورها (و بعدها در متن منشور ملل متحد) به جلوه های آن پدیدار شد. پس از جنگ جهانی اول، این امید وجود داشت که حقوق بین الملل، گسترش دموکراسی و پیروزی اصل «حق تعیین سرنوشت» می تواند به درگیری بین کشورها پایان دهد.

اصل «حق تعیین سرنوشت» بعد از جنگ اول و شاید به طور ناگهانی به معیار جدیدی برای قضاوت در مورد مشروعیت قدرت در صحنه بین المللی تبدیل شد. این اصل به قلب ترتیبات سنتی اصابت کرد و اصل حاکمیت سرزمینی را نیز مورد هدف قرار داد و در پرتو شکل گیری موجودیت های بین المللی با تکیه بر آرمان های آزاد جمعیت ذی نفع، برای امپراتوری های چندملیتی یک طوفان سهمگین به ارمغان آورد (کاسسه، 1388: 200). با در نظر گرفتن اینکه شناسایی چنین حقی و به کارگیری آن برای تجزیه اطریش، آلمان و امپراتوری عثمانی مناسب بود، توزیع مجدد قدرت در اجتماع بین المللی نیز در پرتو آن فراهم شد و عامل فوق العاده پویا برای تغییراتی شد که عمیقا به وضع موجود آسیب زد. اما آغاز و انجام جنگ جهانی دوم، تشکیلسازمان ملل متحدو گنجاندن اصل تعیین سرنوشت در منشور تاسیسی آن، تصویب قطعنامه ها و صدور بیانیه ها در مورد «اصل تعیین سرنوشت» به همراه اوج فعالیت های ملل متحد در دهه 1960 به منظور قانون گذاری در مورد مفهوم و توسعه کاربرد آن و در بستر استعمارزدایی نه تنها قلمروی حقوقی برای این اصل متصور شد، بلکه آن را در جامعه جهانی و عرصه نظام بین الملل به عنوان یکی از اصول ناظر بر روابط میان دولت ها و داخل کشورها (در قالب احترام به حقوق بشر) به رسمیت شناخت.

لایه های هویتی و متکثر اروپا نیز گرایش های هویت طلبی دارند و قاعده «حق تعیین سرنوشت» مستثنی نبوده است. اروپا با روند چالش برانگیز جدایی طلبی رو به روست و برآورد شده احتمالا در قرن بیست و یکم این قاره با ظهور 10 کشور از درون این جریان های جدایی طلب مواجه شود. از سال 2000 تاکنون جریان های جدایی طلب مانند کوزوو و کریمه در اروپا از دولت مرکزی خود مستقل شده اند. مبنای چنین گرایش های واگرایانه ای عوامل قومی، زبانی و احساس محرومیت نسبی است. به طور کلی، گسل های هویت طلبی و جدایی طلبی در اروپا فعال شده و یکپارچگی اتحادیه اروپا از جمله در بریتانیا، اسپانیا و ایتالیا را با چالش رو به رو کرده که آخرین نمود آن همه پرسی استقلال اسکاتلند و برگزاری همه پرسی نمادین در کاتالونیا در اسپانیا بوده است. این پژوهش از این جهت حائز اهمیت به نظر می رسد که این جریان های هویت طلب و جدایی طلب برای بسیاری از جریان های هویت طلب و جدایی طلب در خاورمیانه نیز الهام بخش هستند.

پس از پایان حاکمیت کمونیستی در اروپای شرقی و اتحاد شوروی در اواخر دهه 1980، تمایلات ناسیونالیستی برای خودمختاری و استقلال که سالیان مدیدی سرکوب شده بود، خود را آشکار کرد. در حال حاضر، اگرچه ظاهرا پروژه همگرایی نهادی در اتحادیه اروپا به سرعت پیش می رود، اما جنبش های ناسیونالیستی قومی نیز در حال رشد هستند. رشد ملی گرایی در اروپا در دو دهه گذشته فرضیه های بسیاری را در مورد آینده این جریان و قدرت ایجاد تحول آن در بطن اتحادیه اروپا برانگیخته است. برخلاف تصور برخی که انترناسیونالیسم را پایانی بر ملی گرایی می دانستند، پویایی خاص این جریان در عصر حاضر، مانع از محدودیت آن به مطالعات تاریخی صرف می گردد. این جریان، به رغم اشکال متفاوت و تحولات بسیاری که در بطن خود با آن مواجه است، همچنان نقشی اساسی در تبیین هویت افراد ایفا می کند. ضمن اینکه بحران در منطقه یورو و مشکلات ناشی از آن، طی دهه اخیر موجب رشد و شدت انواع جدیدی از ملی گرایی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا شد. در حال حاضر، در اروپا چهار نوع ملی گرایی، یعنی ملی گرایی دولتی یا کشوری، فراملی گرایی در قالب اتحادیه اروپا، ملی گرایی جدایی طلب و نوملی گرایی یا ملی گرایی احزاب را می توان گونه شناسی کرد.

-1. طرح مساله

هویت طلبی و جدایی طلبی کانون بسیاری از مناقشات و کشمکش های بین المللی بوده است. افزایش 54 عضو ملل متحد در سال 1945 به 149 عضو در سال 1984 اساسا به دلیل سیاست استعمارزدایی بوده و افزایش آن از 151 عضو در سال 1990 به 192 عضو تا به امروز، به طور کلی به دلیل جدایی رخ داده است. ظهور کشورهای جدید ناشی از جدایی، ضرورت بررسی روند تاریخی اصل حق تعیین سرنوشت را معین می کند.

در سراسر جهان هویت طلبی و گرایش به تشکیل دولت-ملت های مستقل در دوران مدرن شدت گرفته و در قرن های بیستم و بیست و یکم به ویژه افزایش موج جهانی شدن شاهد شدت گیری آن بوده ایم که در گوشه و کنار دنیا مقابله با این پدیده در شکل های خشونت آمیز و بی خشونت هویدا شده است. لایه های هویتی و متکثر اروپا نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. اروپا با روند چالش برانگیز جدایی طلبی رو به روست و برآورد شده احتمالا در قرن بیست و یکم این قاره با ظهور 10 کشور از درون این جریان های جدایی طلب مواجه شود. از سال 2000 تاکنون جریان های جدایی طلب مانند کوزوو و کریمه در اروپا از دولت مرکزی خود مستقل شده اند. به منظور ارائه تصویری واضح تر از گسل های هویت طلبی و جدایی طلبی در اروپا کافی است، نگاهی اجمالی به مهم ترین آنها بیاندازیم: بریتانیا (اسکاتلند، ایرلند شمالی، ولز)، اسپانیا (کاتالونیا، باسک)، ایتالیا (شمال و جنوب ایتالیا و ونتو در ونیز)، لهستان (سیلسیای علیا)، سوئیس (ژورا)، رومانی (ترانسیلوانیا، ژکلی لند)، مونته نگرو (ساندژاک)، لتونی (ساماگیتیا)، سوئد (ساکانیا)، بلژیک (فلاندر شمالی، والونیای جنوبی، اتریش (کارینتیا)، فرانسه (بریتانی)، هلند و آلمان (فریسیا)، جمهوری چک (موراویا)، اسلواکی (منطقه مجارستان خودمختار اسلواکی)، قبرس (بخش ترک نشین شمال قبرس)، دانمارک (جزایر فاروئه، شلزویگ شمالی)، بوسنی و هرزگوین (جمهوری صربسکا)، چهار کشور نروژ، سوئد، فنلاند و روسیه (ساپمی)، پرتغال و آلبانی. این تصویر کلی نشان می دهد که هویت طلبی و جدایی طلبی تا چه حد جدی است و اتحادیه اروپا از آن نگرانی دارد. مبنای چنین گرایش های واگرایانه ای عوامل قومی، زبانی و احساس محرومیت نسبی است. به طور کلی، گسل های هویت طلبی و جدایی طلبی در اروپا فعال شده و یکپارچگی اتحادیه اروپا از جمله در بریتانیا، اسپانیا و ایتالیا را با چالش رو به رو کرده است. این پژوهش در پی پاسخ به این سئوال است که جریان های هویت طلبی و جدایی طلبی چه تاثیری بر یکپارچگی اتحادیه اروپا دارند؟

1-2. اهمیت موضوع و دلایل انتخاب آندر سال های اخیر گسل های هویت طلبی و جدایی طلبی در اروپا و به ویژه اتحادیه اروپا فعال شده که آخرین نمود آن همه پرسی استقلال اسکاتلند و تلاش کاتالونیا در اسپانیا برای برگزاری چنین همه پرسی بوده است. این پژوهش از این جهت حائز اهمیت به نظر می رسد که این جریان های هویت طلب و جدایی طلب برای بسیاری از جریان های هویت طلب و جدایی طلب در خاورمیانه نیز الهام بخش هستند.

1-3. سئوال و فرضیه تحقیق

1-3-1. سئوال اصلی

جریان های هویت طلبی و جدایی طلبی چه تاثیری بر یکپارچگی اتحادیه اروپا دارند؟

1-3-2. سئوال های فرعی