2-3-5- نثر زبان فارسی و دوره های آن……………………………………………………….. 20

2-4- زندگینامه سعدی …………………………………………………………………………… 22

2-5- زندگینامه حریری…………………………………………………………………………… 25

2-6- مقامه و ویژگی مقامه ها…………………………………………………………………….. 26

2-7- مقامات سعدی………………………………………………………………………………. 27

2-8- تفاوت مقامات عربی با مقامات فارسی…………………………………………………. 29

2-9- واضع فنّ مقامات……………………………………………………………………………. 30

2-10- مقایسه مقامات حریری و گلستان سعدی …………………………………………….. 30

2-11- خصوصیات سبكی……………………………………………………………………….. 32

2-11-1- التزام سجع……………………………………………………………………………… 32

2-11-2- جناس……………………………………………………………………………………. 35

2-11-3- تشبیه…………………………………………………………………………………….. 36

2-11-4- استعاره………………………………………………………………………………….. 37

2-11-5- ایهام……………………………………………………………………………………… 38

2-11-6- تلمیح و تضمین به آیات و روایات………………………………………………… 39

2-11-7- ضرب المثل…………………………………………………………………………….. 40

2-11-8- آمیختن نظم و نثر……………………………………………………………………… 41

2-12- از لحاظ صفات عمومی مقامه نویسی………………………………………………….. 42

2-12-1- راوی داشتن ……………………………………………………………………………. 43

2-12-2- قهرمان داستان………………………………………………………………………….. 44

2-12-3- تعدد قهرمان……………………………………………………………………………. 44

2-12-4- سن و سال قهرمان…………………………………………………………………….. 45

2-12-5- طرز آغاز داستان………………………………………………………………………. 46

2-12-6- سرزمین داستان………………………………………………………………………… 47

2-12-7- نخستین قسمت داستان………………………………………………………………… 48

2-12-8- وقت وقوع داستان……………………………………………………………………… 49

2-12-9- پایان داستان……………………………………………………………………………. 51

2-12-10- جالب ترین قسمت داستان………………………………………………………….. 52

2-12-11- جنبه ی داستانی………………………………………………………………………. 53

2-12-12- جنبه ی انتقادی و اخلاقی…………………………………………………………… 56

2-12-13- از حیث لغت………………………………………………………………………….. 59

2-12-14- جنبه تدریسی و تعلیمی …………………………………………………………….. 60

2-12-15- نام گذاری داستان ها…………………………………………………………………. 60

2-12-16- از لحاظ موضوع و مفهوم مطالب…………………………………………………. 61

فصل سوم

3-1-روایت شناسی……………………………………………………………………………….. 65

3-2-عناصر داستان………………………………………………………………………………… 71

3-3- موضوع……………………………………………………………………………………….. 72

3-4- درون مایه…………………………………………………………………………………….. 73

3-5- لحن…………………………………………………………………………………………… 74

3-6- شخصیت…………………………………………………………………………………….. 75

3-6-1- منابع كاراكتر یك فرد تكامل یافته………………………………………………….. 77

3-6-2- شیوه های شخصیت پردازی…………………………………………………………… 78

3-6-3- عناصر متشكله شخصیت انسانی………………………………………………………. 79

3-6-4- انواع شخصیت…………………………………………………………………………… 79

3-6-5- شخصیت های قالبی…………………………………………………………………….. 82

3-6-6- شخصیت های قراردادی………………………………………………………………… 82

3-6-7- شخصیت های نوعی تیپ………………………………………………………………. 83

3-6-8- شخصیت های نمادین و شخصیت های تمثیلی……………………………………… 84

3-6-9- تفاوت تمثیل با نماد…………………………………………………………………….. 84

3-6-10- شخصیت های همه جانبه……………………………………………………………… 85

3-6-11- شخصیت های ساده و جامع………………………………………………………….. 85

3-6-12- شخصیت های اصلی و فرعی ……………………………………………………….. 87

3-6-13- شیوه های شخصیت پردازی………………………………………………………….. 89

3-6-14- شخصیّت پردازی مستقیم و غیرمستقیم …………………………………………….. 91

3-6-15- شیوه های توصیف شخصیّت ……………………………………………………….. 93

3-7- محیط داستان………………………………………………………………………………… 93

3-8- طرح، پیرنگ………………………………………………………………………………… 94

3-8-1- تفاوت پیرنگ با داستان……………………………………………………………….. 95

3-8-2- پیرنگ بسته ، پیرنگ باز………………………………………………………………. 96

3-8-3- خصوصیات طرح……………………………………………………………………….. 97

3-8-4- وحدت طرح…………………………………………………………………………….. 98

3-8-5- موقعیّت زمانی طرح…………………………………………………………………….. 99

3-8-6- آنچه در طرح باید از آن پرهیز كرد…………………………………………………. 99

3-8-7- سه عنصر اساسی طرح…………………………………………………………………. 99

3-9- گفتگو………………………………………………………………………………………. 100

3-9-1- موارد كاربرد گفتگو………………………………………………………………….. 105

3-9-2- گفتگو و توصیف عملی……………………………………………………………… 106

3-9-3- راست نمایی در گفتگو………………………………………………………………. 107

3-9-4- وفق دادن گفتگو با شخص………………………………………………………….. 107

3-9-5- جلوه خصوصیات طبقاتی در گفتگو………………………………………………. 108

3-9-6- اختصاصات نژادی و شغلی در گفتگو…………………………………………….. 108

3-9-7- آكسیون و گفتگو……………………………………………………………………… 110

3-9-8- محیط داستان و گفتگو……………………………………………………………….. 111

3-9-9- انواع گفتگو…………………………………………………………………………….. 112

3-9-9-1- گفتگو ملموس……………………………………………………………………… 112

3-9-9-2- تك گویی………………………………………………………………………….. 112

3-10- جایگاه زمان در روایت………………………………………………………………… 113

3-11- زمان مندی روایت……………………………………………………………………….. 114

3-11-1- دیدگاه ژنت………………………………………………………………………….. 114

3-11-1-1- نظم و سامان………………………………………………………………………. 114

3-11-1-2- تداوم……………………………………………………………………………….. 115

3-11-1-3- بسامد یا تكرار……………………………………………………………………. 116

3-12-1- كانون روایت…………………………………………………………………………. 117

3-12-2- ارتباط كانون روایت با موضوع روایت…………………………………………… 120

3-12-2-1- فاصله و سرعت…………………………………………………………………… 120

3-12-2-2- زمان و كانون روایت…………………………………………………………….. 120

3-12-2-3- كانون و محدوده دانش…………………………………………………………. 120

3-12-2-4- كانون عینی و ذهنی……………………………………………………………… 121

3-12-2-5- كانون غیاب………………………………………………………………………. 121

3-12-2-6- كانون صادق/ كاذب و كامل/ ناقص………………………………………… 121

3-12-2-7- كانون بدون راوی………………………………………………………………… 121

3-12-3- ارتباط كانون روایت با راوی………………………………………………………. 121

3-12-3-1- كانون روایت متغیر………………………………………………………………. 122

3-12-3-2- كانون دید، درونی و بیرونی……………………………………………………. 122

3-12-3-3- كانون روایت از نظر مكان راوی………………………………………………. 122

3-12-3-4- گونه های كانون با توجّه به شخص دستوری راوی………………………… 122

3-12-3-5- گونه های كانون با توجّه به راوی دانای كل…………………………………. 122

3-12-3-6- گونه های كانون با توجّه به راوی اول شخص………………………………. 123

3-13- صحنه……………………………………………………………………………………… 124

3-13-1- وظایف صحنه………………………………………………………………………… 126

3-13-2- اجزای صحنه…………………………………………………………………………. 126

3-12-3- شیوه صحنه پردازی…………………………………………………………………. 126

3-14- زاویه ی دید………………………………………………………………………………. 127

3-14-1- من روایتی ……………………………………………………………………………. 130

3-14-2- دانای كل……………………………………………………………………………… 130

3-14-2-1- زاویه دید دانای كل محدود……………………………………………………. 130

3-14-2-2- زاویه دید نمایشی………………………………………………………………… 130

3-14-3- روایت نامه ای…………………………………………………………………………. 131

3-14-4- روایت یادداشت گونه………………………………………………………………. 131

3-14-5- تك گویی…………………………………………………………………………….. 131

3-14-5-1- تك گویی درونی……………………………………………………………….. 131

3-14-5-2- تك گویی نمایشی………………………………………………………………. 132

3-14-5-3- حدیث نفس یا خودگویی……………………………………………………… 132

فصل چهارم

4-1- شخصیت و شخصیت پردازی………………………………………………………….. 135

4-1-1- شخصیت ایستا…………………………………………………………………………. 142

4-1-2- شخصیّت پویا………………………………………………………………………….. 142

4-1-3- شخصیّت نوعی در گلستان………………………………………………………….. 142

4-1-4- شخصیّت ساده و پیچیده…………………………………………………………….. 142

4-1-2-1- شخصیّت ایستا در مقامات حریری……………………………………………… 150

4-1-2-2- شخصیّت های پویا…………………………………………………………………. 150

4-1-2-3- شخصیّت نوعی…………………………………………………………………….. 150

4-1-2-4- شخصیّت های ساده و پیچیده……………………………………………………. 151

4-2- صحنه پردازی………………………………………………………………………………. 151

4-3- شیوه های روایت پردازی و زاویه دید………………………………………………….. 159

4-3-1-1- زاویه دید بیرونی (روایت سوم شخص)………………………………………… 163

4-3-1-2- زاویه دید درونی (روایت اول شخص)…………………………………………. 163

4-3-1-3- دانای كل محدود………………………………………………………………….. 165

4-3-2- زاویه دید درونی………………………………………………………………………. 168

4-3-2-1- اول شخص درگیر…………………………………………………………………. 168

4-3-2-2- اول شخص ناظر……………………………………………………………………. 168

4-4- گفتگو………………………………………………………………………………………. 169

4-5- توصیف…………………………………………………………………………………….. 171

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………. 173

فهرست منابع و ماخذ…………………………………………………………………………….. 175

فهرست مقالات…………………………………………………………………………………… 177

چكیده:

گلستان سعدی و مقامات حریری در شمار كتاب های بسیار مهم در زبان عربی و فارسی هستند این دو كتاب از نظر گونه ی ادبی با اندك مسامحه ای از نوع مقامات شمرده می شوند البته سعدی در شیوه ی مقامه نویسی تغییرات بنیادی ایجاد كرده است شباهت های ساختاری دو كتاب به حدی است كه می توان آن ها را از چشم اندازهای گوناگون مورد بررسی و مطالعه ی تطبیقی قرار داد در این پایان نامه كه به شیوه ی سندكاوی انجام شده است با بهره گیری از فن تحلیل محتوی عناصر داستانی دو كتاب تطبیق داده شده اند و موارد شباهت و اختلاف آن دو بیان شده است از میان: عناصر داستانی شخصیّت پردازی، صحنه پردازی، زاویه دید، گفتگوو توصیف كه جلوه ی بیشتری از هنر دو نویسنده را در خود جای داده بود مورد بررسی قرار گرفت براساس یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت كه سعدی با دقّت و ظرافتی ستودنی به نكته هایی پرداخته است كه مورد توجّه حریری واقع نشده از سوی دیگر بنیان كارسعدی براختصار و تنوّع راویان و قهرمانان است در حالی كه حریری به بیان طولانی و وحدت قهرمان و راوی روی آورده است از سوی دیگر گلستان سعدی بیشتر مخاطب محور است در حالی كه مقامات حریری از نوع نوشته ها و داستان های حادثه محور محسوب می شود.

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

1-1- موضوع

بررسی تطبیقی عناصر داستانی گلستان سعدی و مقامات حریری

1-2- مقدمه

ادبیات مقوله ای گسترده است. كه یكی از جنبه های آن ادبیات تطبیقی است و در این بین به علّت تأثیر وتأثر فراوان آثار ادبی فارسی و عربی از یكدیگر، شناخت تطبیقی آثار این دو زبان ضروری می باشد. از آنجا كه داستان ها و مقامه ها یكی از جذابترین و مهمترین بخش های زبان عربی و فارسی است لذا بررسی تطبیقی داستان و عناصر داستانی ضروری و قابل توجّه می باشد.

1-3- بیان مساله:

داستان ها و افسانه های مختلف بیانگر فرهنگ و تمّدن و آرمانهای مردم هر جامعه می باشد. لذا توجّه به این بخش از ادبیات ملل مختلف ضروری است. در این میان گلستان سعدی با ساختار «مقامه» از شاخص ترین آثار ادب فارسی است كه به زیبایی بیانگر فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی است. یقیقناً در آثار عربی چنین گنجینه هایی با كمّیت و كیفیت متفاوت یافت می شود از جمله «مقامات حریری» كه به دلیل شباهت ساختاری با گلستان، چگونگی این ساختارها و عناصر داستانی و تاثیر و تاثر از یكدیگر می تواند در خور توجّه باشد.

1-4- هدف تحقیق:

مهمترین اهداف تحقیق به شرح زیر است:

شرح عناصر داستانی در گلستان سعدی

شرح عناصر داستانی در مقامات حریری

بررسی تاثیر و تاثر احتمالی هر یك از دیگری

1-5- ضرورت انجام تحقیق:

یكی از شاهكارهای ادبیّات فارسی گلستان سعدی علیه الرحمه است كه موجب مباهات هر فارسی زبانی است كه سرشار از حكمت و زندگی می باشد. برای شناسناندن این اثر به دیگر ملل لازم است از حوزه زبان فارسی فراتر رفته و در این زمینه كارهای تطبیقی صورت گیرد تا این نوع كتب كه از آن تمام مردم است و به عبارتی جهانی هستند، بهتر شناخته شوند و ادبیات تطبیقی از این جنبه بسیار قابل توجّه است و امروزه در دانشگاه ها و مراكز علمی مورد توجّه فراوان و در این بین ادبیات فارسی و عربی با توجّه به پیشینه فرهنگی و مشتركات فراوانی كه با یكدیگر دارند اهمیت دو چندانی دارد.

از میان آثار ارزشمند این دو زبان گلستان سعدی و مقامات حریری با توجّه به این كه هر دو ساختار «مقامه» دارند از جنبه عناصر داستانی قابل بررسی بوده تا عناصر داستانی، چگونگی آنها و تاثیر و تاثر از یكدیگر بررسی شده و شناخت تطبیقی از این جنبه بر این دو اثر داشته باشیم.

1-6- استفاده كنندگان از نتایج تحقیق:

علاقه مندان، پژوهندگان و دانشجویان ادبیات تطبیقی، ادبیات فارسی و ادبیات عرب.

1-7- سوالها یا فرضیه های تحقیق:

آیا امكان دارد عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری به یكدیگر شباهت داشته باشند؟

عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری هر یك به چه شكل ارائه شده است؟

فرضیه

به نظر می رسد: 1- سعدی در گلستان از عناصر داستانی مقامات حریری تاثیر پذیرفته 2- شباهت زیادی در عناصر داستانی گلستان سعدی با مقامات حریری وجود دارد.

1-8- تعریف مفاهیم مطرح شده در سوالها و فرضیه ها:

در پژوهش حاضر جایگاهی ندارد.

1-9- كلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن:

ادبیات تطبیقی (comporative litereature)، عناصر داستانی element story

سعدی (sa’di)، حریری (Hariri)، مقامه (maghameh).

1-10- پیشینه نظری و تجربی:

الف) مبانی نظری (نظریه های مربوطه) و چهارچوب نظری انجام پژوهش: در این تحقیق جایگاهی ندارد.

ب) چكیده تحقیقات انجام شده در ایران (حداقل 5 سطر از 5 چكیده) كه مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یكی از متغیرهای مربوط است (ترجیحا 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در ایران یافت نشد.

ج) چكیده تحقیقات انجام شده در خارج از ایران (حداقل 5 سطر از 5 چكیده) كه مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یكی از متغیرها مربوط است (ترجیحاً 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در خارج ایران یافت نشد.

1-11- روش اجرای تحقیق:

الف) نوع تحقیق براساس طرح تحقیق و اهداف تحقیق:

این تحقیق از نوع بینادی می باشد.

ب) این متغیرها از لحاظ نوع آنها در تعیین و چگونگی كنترل متغیرهای تحقیق:

در پژوهش حاضر موردی وجود ندارد.

ج) داده های مورد نیاز غالباً در زمینه ادبیات تطبیقی و عناصر داستانی است كه این داده ها با توجّه به سه بعد زیر جمع آوری خواهد شد.

1- شناخت دقیق عناصر داستانی

2- استخراج این عناصر از مقامات حریری

3- بررسی تطبیقی

د) شیوه جمع آوری داده ها:

2-4-3-1- انقلاب فرهنگی از دیدگاه شهید باهنر……………………………………………. 30

2-4-3-2- آموزش و پرورش، اساسی ترین نهاد در نظام جمهوری اسلامی…………….. 31

2-4-3-3- معیارهای ارزشی در انقلاب فرهنگی از دیدگاه شهید باهنر………………….. 32

2-4-4- تحوّل در آموزش و پرورش بزرگترین کار فرهنگی………………………………. 34

2-5- آثار شهید باهنر………………………………………………………………………………. 38

2-5-1- قسمتی از کتاب گسترش نهضت حسینی…………………………………………….. 39

2-6- دیدگاه امام و رهبری دربارۀ شهید باهنر ………………………………………………… 42

2-6-1- گزیده ای از سخنان امام امّت به مناسبت شهادت دو یار وفادار اسلام…………………42

2-6-2-دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای راجع به شهید باهنر…………………………….. 42

2-7-نتایج فصل دوم………………………………………………………………………………… 44

فصل سوم- شهید دکتر محمّد حسینی بهشتی

3-1-مقدّمه……………………………………………………………………………………………. 46

3-2- سالشمار زندگی شهید بهشتی……………………………………………………………… 47

3-3- زندگی نامۀ شهید بهشتی به روایت خود شهید…………………………………………. 53

3-4- برنامه ریزی برای سازماندهی حوزه……………………………………………………… 57

3-5- زندگی نامۀ شهید بهشتی به روایت داستان ………………………………………………. 59

3-6- گوشه ای از فعّالیّتهای علمی فرهنگی شهید دکتر بهشتی……………………………. 65

3-6-1- فعّالیّتهای علمی- فرهنگی در داخل ایران………………………………………….. 65

3-6-2- تأسیس دبیرستان «دین و دانش»……………………………………………………….. 66

3-6-3- مدرسۀ علمیّۀ حقّانی (منتظریّه)…………………………………………………………. 69

3-6-4- تدریس در دبیرستان حکیم نظامی……………………………………………………. 71

3-7- تدوین کتب درسی دبیرستانها…………………………………………………………….. 71

3-7-1- بررسی کتب کودکان…………………………………………………………………… 74

3-7-2- رسیدگی به امور کتابخانه ها…………………………………………………………… 75

3-7-3- جلسات «گفتار ماه»……………………………………………………………………… 75

3-7-4- مرکز علمی خواهران مسلمان………………………………………………………….. 76

3-7-5-کانون توحید………………………………………………………………………………. 76

3-7-6- فعّالیّتهای علمی و فرهنگی شهید بهشتی در خارج از کشور (آلمان)…………… 77

3-8- نتایج فصل سوم ……………………………………………………………………………… 83

فصل چهارم- شهید مرتضی مطهّری

4-1- نگاهی به زندگی شهید مرتضی مطهّری…………………………………………………. 85

4-1-1- آغاز تحصیلات………………………………………………………………………….. 85

4-1-2- شروع مبارزات در مشهد………………………………………………………………… 87

4-1-3- مهاجرت به قم ……………………………………………………………………………. 88

4-1-4- آشنایی با نهج البلاغه…………………………………………………………………….. 91

4-1-5- تحصیل در محضر اساتید بزرگ………………………………………………………. 93

4-1-6- استاد دیگر ………………………………………………………………………………… 96

4-2- تدریسهای استاد مطهّری…………………………………………………………………….. 98

4-3-مبارزۀ اساسی …………………………………………………………………………………. 99

4-4- مهاجرت به تهران ………………………………………………………………………….. 100

4-4-1- ازدواج و عزیمت به تهران…………………………………………………………….. 100

4-4-2- تدریس در دانشگاه …………………………………………………………………….. 102

4-4-3-فعّالیّت در مکتب تشیّع…………………………………………………………………… 103

4-5- نخستین آثار استاد مطهّری………………………………………………………………… 105

4-6- همکاری با هیأتهای مؤتلفۀ اسلامی……………………………………………………… 109

4-7- بازداشت در پی افشاگری علیه انقلاب سفید شاه……………………………………… 111

4-8- شکل گیری جامعۀ روحانیّت مبارز………………………………………………………. 112

4-9- مسؤلیّت شورای انقلاب……………………………………………………………………. 115

4-10- آثار استاد مطهّری………………………………………………………………………… 116

4-11- نتایج فصل چهارم………………………………………………………………………… 131

 

فصل پنجم- شهید دکتر محمّد مفتّح

5-1- سالشمار زندگی شهید مفتّح……………………………………………………………… 133

5-2- مختصری از زندگی شهید مفتّح………………………………………………………….. 135

5-2-1- روایتی داستان گونه از زندگی شهید مفتّح…………………………………………. 136

5-3- خصوصیات اخلاقی شهید مفتّح در خانه و اجتماع…………………………………… 143

5-3-1- تهجّد و عبادت…………………………………………………………………………. 146

5-3-2- شیفتۀ اهل بیت(ع)………………………………………………………………………. 148

5-3-3- غیرت دینی……………………………………………………………………………… 149

5-3-4- برداشت کم، بازده زیاد ……………………………………………………………… 151

5-3-5- همه جانبه نگری، نوجویی و جوان گرایی…………………………………………. 153

5-3-6- فرازهای فروتنی ………………………………………………………………………… 155

5-3-7- کمک به محرومین…………………………………………………………………….. 156

5-4- تحصیلات علمی شهید مفتّح…………………………………………………………….. 158

5-4-1- تحصیلات حوزوی…………………………………………………………………….. 158

5-4-2- تحصیلات دانشگاهی………………………………………………………………….. 161

5-4-3-تدریس در دانشکدۀ الهیّات …………………………………………………………… 163

5-5- آثار و تألیفات شهید مفتّح……………………………………………………………….. 165

5-5-1- ترجمه و تألیف …………………………………………………………………………. 165

5-5-2- مقدّمه بر کتابها…………………………………………………………………………. 168

5-5-3- مقالات…………………………………………………………………………………… 170

5-5-4- سخنرانیهای چاپ شده……………………………………………………………….. 171

5-6- فعّالیّتهای فرهنگی دکتر مفتّح…………………………………………………………… 172

5-6-1- وحدت حوزه و دانشگاه………………………………………………………………. 173

5-7- شهادت شهید مفتّح………………………………………………………………………… 175

5-8- ارتباط امام با شهید مفتّح و پیام امام به مناسبت شهادت ایشان……………………… 175

5-9- نتایج فصل پنجم……………………………………………………………………………. 181

فصل ششم- شهید سیّد مرتضی آوینی

6-1- مقدّمه………………………………………………………………………………………… 183

6-2- مختصری از زندگی شهید آوینی از زبان خود شهید ………………………………… 184

6-3- شهید آوینی از نگاه دیگران (همسر شهید و دوستان)………………………………… 188

6-4- فرازهایی از کتاب با من سخن بگو دو کوهه………………………………………….. 193

6-5- مقالۀ هنر از شهید آوینی………………………………………………………………….. 196

6-6- فرازهایی از اندیشۀ شهید آوینی…………………………………………………………. 199

6-7- مقالۀ رمان و انقلاب اسلامی از آوینی…………………………………………………… 203

6-8- نتایج فصل ششم……………………………………………………………………………. 206

فصل هفتم- شهید دکتر مصطفی چمران

7-1- مقدّمه…………………………………………………………………………………………. 208

7-2- مختصری از زندگی و فعالیّتهای شهید چمران…………………………………………. 210

7-2-1-ورود به ایران……………………………………………………………………………… 212

7-2-2- شهادت……………………………………………………………………………………. 213

7-3- از یادداشت های شهید چمران در آمریکا……………………………………………… 214

7-4-از یادداشت های شهید چمران در لبنان…………………………………………………. 216

7-5-از یادداشت های شهید چمران در ایران…………………………………………………. 218

7-6- نگاهی به مناجاتهای عرفانی شهید چمران……………………………………………… 218

7-6-1- توکّل و راز……………………………………………………………………………… 219

7-6-2- شهادت……………………………………………………………………………………. 222

7-7- شهید چمران از چشم یاران( حسین اعرابی)…………………………………………… 231

7-8- چمران از نگاه همسرش غادّه چمران…………………………………………………… 253

7-9-نتایج فصل هفتم……………………………………………………………………………… 256

فصل هشتم- نتیجه گیری

8-1- نتیجه گیری………………………………………………………………………………….. 258

فهرست منابع………………………………………………………………………………………… 261

1-1- مقدّمه

نهضت رادمردی چون حضرت امام خمینی، که از سال 1340 آغاز شد؛ زمینۀ بروز و ظهور استعدادهای بی نظیر کشور را فراهم ساخت. مردانی بزرگ،که اگر چه تعدادشان اندک بود؛ امّا برای تأثیرشان نمی توان مقیاس و اندازه ای در نظر گرفت.

در نگاهی کوتاه به سیر گذشتۀ هر ملّتی، به افرادی برمی خوریم که خصوصیّات منحصر به فردشان، آنان را از دیگران متمایز کرده است. این خصوصیّات به تناسب هر فردی تفاوت می کند؛ تا آنجا که فردی به خاطر شجاعتش، دیگری به خاطر تقوایش، سومی به خاطر علمش و به همین صورت افرادی به خاطر خصوصیّات منحصر به فردشان، با دیگران تفاوت می یابند.

در این میان، محدودند شخصیّتهایی که همۀ این صفات را در خود جمع داشته باشند. هم عالم باشند و هم دیندار، هم مدیر باشند هم مدبّر، هم گذشته را بشناسند و هم در ساختن حال و آینده دستی داشته باشند، هم بر علوم قدیم تسلّط داشته باشند و هم علم روز را به خوبی بشناسند، هم اهل نظر باشند هم اهل تشکیلات، هم خانواده دار باشند،هم مردم دار. هم خدمت گزاری ساده برای فرزندان خود باشند، هم عاشق خدمت به جامعه و خلاصه؛ در عقاید صحیح خود، هم راست قامت باشند و هم از تجربه های دنیای غرب بهره برداری کنند. و شاگردان بزرگ امام (ره) چنین بودند. مردانی که شوکت قدم و شکوه قلمشان و برکت سخنانشان، جامعه را از خوابی عمیق بیدار کرد و رود خروشانی ساخت که به دریای حق و دینداری می پیوست.

برای شناخت انقلاب و حفظ دستاوردهای آن، باید ناگفته های زندگی و مبارزات بزرگ مردان آن را چند باره تکرار کرد، تا اگر گوشی آن را نشنیده است؛ بشنود و اگر چشمی آنها را ندیده است ببیند. باید گفت پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از هر چیز، مرهون رشادتها و شهادت رهبرانی بود که پیش از ساختن جامعه به خودسازی پرداخته، و درون خود را مزیّن به اخلاق و معنویّت کرده بودند.

بر پیشانی کارنامۀ زرّین انقلاب و هشت سال دفاع جوانمردانه، نام شخصیّت های بزرگی چون شهید باهنر، شهید بهشتی، شهید مطهّری، شهید آوینی، شهید مفتّح و شهید چمران می درخشد این پژوهش بر آن است ،تا با بهره گیری از آثار علمی، ادبی و سخنرانیهای ارزشمند این بزرگان، نقش آنها را در پیروزی انقلاب اسلامی به نمایش بگذارد و آثار قلمی شان را به جوانان معرفی کند. وبا بررسی زندگی علمی و مبارزاتی آنها، مخاطبان را با شیوه های ساده زیستی و تفکّر اسلامی، اخلاق حسنه و زحمات خستگی ناپذیر آنها در راه به کمال رساندن انقلاب آشنا کند.

1-2- بیان مسأله

یکی از عظیم ترین تحوّلات قرن بیستم، به یقین انقلاب اسلامی ایران است؛ که در کشاکش رقابت میان دو ایدئولوژی مادّی گرایانۀ آن زمان، یعنی لیبرالیسم و کمونیسم و با نفی هر دو مکتب؛طرحی نو را برای بشریّت عرضه داشت. انقلاب اسلامی ایران نشان داد که سعادت و خوشبختی انسان ها،پیش از آنکه وابسته به سیستم اقتصادی یا سیاسی باشد؛ به جهان بینی آنها باز می گردد، جهان بینی اسلامی که توسّط دانشمندان اهل قلم و عالمان دینی صدایش به گوش جهانیان رسید.

بررسی زندگی و احوال و آثار این بزرگان ،که همگی به مقام شهادت رسیدند (یا در دوران انقلاب و یا در جنگ تحمیلی) با نگرشی همه جانبه، اسلامی بودن انقلاب و استحکام آن بر پایه های دین و دانش را اثبات خواهد کرد.

1-3- اهداف تحقیق

– نگاهی به زندگی و مبارزات علمی و فرهنگی شهیدان اهل قلم.

– بیان اندیشه های دینی و تفکّرات اسلامی در مبارزات سیاسی این شهیدان.

– معرّفی این شهیدان به عنوان مصلح اجتماعی.

– بهره گیری جوانان از زندگی شهیدان اهل علم و قلم در زندگی فردی و اجتماعی.

1-4- ضرورت انجام تحقیق

مطالعۀ تاریخ انقلاب و جنگ، نشان می دهد که بار فرهنگی و علمی این جریان مکتبی؛بر دوش مردان بزرگی همچون شهیدان نام برده بوده است. کسانی که قلم و سخن و علم و عمل، سلاح آنها بوده است ،و در سایۀ آن به شهادت رسیده اند. بنابراین ،پرداختن به زندگی این بزرگان ؛برای شناخت ایدئولوژی انقلاب و اهداف آن و معرفی آن به نسل جدید ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد.

1-5- پرسشها ی تحقیق

الف) شخصیّتهایی مثل شهید باهنر، بهشتی و… چه تأثیری بر پیروزی انقلاب اسلامی داشتند؟

ب) آثار علمی و ادبی ایشان کدام است؟

ج) ویژگیهای شخصیّتی، فرهنگی، علمی و مبارزاتی آنها چیست؟

د) از کدام زاویه به زندگی و فعّالیّتهای علمی و مبارزاتی آنها پرداخته شده است؟

ذ) نقش آنان در تربیت اسلامی جامعه به خصوص جوانان چگونه بوده است؟

2-5- تعریف مفاهیم مطرح شده در پرسشها یا فرضیّه های تحقیق

شهیدان اهل قلم:

منظور از شهدای اهل قلم در این پژوهش، شهدای اهل علم و دانش و چهره های شاخص فرهنگی انقلاب و جنگ است که با آثار علمی مکتوب و منقول (سخنرانی ها ی خود) در پیش برد اهداف انقلاب اثر گذار بوده اند.

1-6- کلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن

الف) شهدای اهل قلم Martyred writers

2-6- ویژگی های انسان اجتماعی…………………………………………………………………………….14

2-7- تنهایی، هراس دائم انسانها………………………………………………………………… 14

2-8-آسیب های فقدان ارتباط اجتماعی……………………………………………. 16

2- 8-1-فقدان زبان………………………………………………………………………………… 16

2-8-2- عدم امکان انتقال دانسته ها ……………………………………………………………. 16

2-9- انواع ارتباط اجتماعی………………………………………………………………. 17

2-9-1- ارتباط مستقیم……………………………………………………………………………. 17

2-9-2- ارتباط جهانی……………………………………………………………………………. 17

2-9-3- ارتباط احساس بر انگیز………………………………………………………………… 18

2-9-4- ارتباط حرکتی…………………………………………………………………………… 18

2-10- عناصر ارتباطات اجتماعی………………………………………………………………. 19

2-11- اهداف ارتباط اجتماعی………………………………………………………………….. 19

2-12- اصول اساسی در حفظ ارتباط اجتماعی…………………………………….. 20

2-12-1-اصل تقابل……………………………………………………………………………….. 20

2-12-2- اصل اندیشة ترکیبی…………………………………………………………………… 20

2-12-3- اصل آگاهی……………………………………………………………………………. 21

2-12-4- اصل بقا…………………………………………………………………………………. 21

2-12-5- اصل توازن……………………………………………………………………………… 22

2-12-6- اصل همتایی……………………………………………………………………………. 22

2-12-7- اصل تمییز حریم………………………………………………………………………. 23

2-13- تحکیم روابط اجتماعی………………………………………………………………….. 23

2-14- نهادهای اجتماعی وخصوصیات آنها……………………………………………………………..23

2–15– محتوای ارتبا طات انسانی……………………………………………………….. 25

2- 15-1- چاشنی محبّت…………………………………………………………………………. 25

2- 15-2- اکسیر عشق……………………………………………………………………………. 25

2- 15-3- عقل…………………………………………………………………………………….. 26

2- 15-4- عدالت………………………………………………………………………………….. 27

2- 15-5- احسان………………………………………………………………………………….. 27

2-16- اجتماع اسلامی…………………………………………………………………………………………….27

2-17- اسلام و زندگی اجتماعی………………………………………………………………………………29

2-18- اسلام و دوستی…………………………………………………………………………………………….30

2-19-روابط اجتماعی از دیدگاه اسلام، قرآن وحدیث……………………………………………..30

2-20- حفظ شخصیت انسانها………………………………………………………………………………….36

2-21- اثرپذیری نفس…………………………………………………………………………………………….39

2-22-خلاصة فصل دوم…………………………………………………………………………………………..41

فصل سوم: سیری در نهج البلاغه

3-1- ضرورت زندگی اجتماعی از دیدگاه امام علی(ع)……………………………………. 43

3-2- یک انسان کامل با همة زیبایی هایش…………………………………………………… 43

3-3- روزگار امام علی (ع)………………………………………………………………………………………44

3-4- نهج البلاغه…………………………………………………………………………………… 44

3-5- کارآمدی مطالب نهج البلاغه در همة اعصار وقرون………………………………….. 45

3-6- ارزشهای اجتماعی نهج البلاغه…………………………………………………………… 46

3-7- راههای اجرای نظم وقانون از دیدگاه امام علی(ع) …………………………………… 46

3-7-1- حکومت و برقراری دولت در جوامع بشری………………………………………… 47

3-7-2- آداب ورسوم ارزشمند اجتماعی……………………………………………………… 47

3-7-3- حکومت ومقرّرات کامل الهی………………………………………………………… 47

3-7-4- دخالت ونظارت مردم………………………………………………………………….. 48

3-8- راههای اصلاح و سلامت جامعه از دیدگاه نهج البلاغه………………….. 48

3-8-1-تقویت روحیّة مسئولیت پذیری………………………………………………………… 49

3-8-2- لیاقت وشایستگی در نظام سیاسی …………………………………………………… 50

3-9- وظایف و ویژگی های رهبران…………………………………………………….50

3-9-1- پاسخ حضوری به سؤالات وخواسته های مردم……………………………………. 51

3-9-2- حلّ مشکلات مردم……………………………………………………………………… 51

3-9-3- تأسیس مرکز پیگیری مشکلات………………………………………………………. 51

3-10- دیگر مسائل اجتماعی ارزشمند در نهج البلاغه…………………………… 52

3-10-1-زندگی مادّی رهبران ………………………………………………………………….. 52

3-10-2- حق پذیری، انتقادپذیری ومخالفت با تملّق وستایش……………………………. 53

3-10-3- آزادی اجتماعی……………………………………………………………………….. 53

3-10-4- فقر ونقش آن در انحطاط جامعه……………………………………………………. 54

3-11-خلاصة فصل سوم…………………………………………………………………………54

فصل چهارم:سعدی واندیشه هایش

4-1- زندگی سعدی………………………………………………………………………………. 57

4-2- هنر سعدی……………………………………………………………………………………. 57

4-3- آثار سعدی…………………………………………………………………………………… 58

4-4- گلستان……………………………………………………………………………………….. 58

4-5- بوستان………………………………………………………………………………………… 59

4-6- قصاید سعدی………………………………………………………………………………… 60

4-7- سبک ادبی آثار سعدی ونحوة بیان مفاهیم…………………………………………….. 60

4-8- علت شهرت ومعروفیت سعدی………………………………………………………….. 61

4-9- مقایسة دوکتاب بوستان وگلستان از دیدگاه یکی از سعدی پژوهان……………….. 62

4-10- ایران در عصر مغول……………………………………………………………………62

4-11- اوضاع اجتماعی عهد سعدی…………………………………………………………..63

4-12- اوضاع شیراز در روزگار سعدی………………………………………………………… 63

4-13- ادبیّات تعلیمی وسعدی…………………………………………………………………… 64

4-14- نوسان درآراء سعدی…………………………………………………………………….. 66

4-15-مهم ترین طبقات اجتماعی در آثار سعدی…………………………………. 67

4-15-1- فرمان روایان و خداوندان جاه……………………………………………………….. 68

4-15-1-1- وظایف پادشاهان از دیدگاه سعدی…………………………………………….. 69

4- 15 -2- توانگران ومنعمان……………………………………………………………………. 71

4-15-3-زیردستان ودرویشان…………………………………………………………………… 72

4-16- دیگر ارزشهای اجتماعی آثار سعدی………………………………………….. 73

4- 16-1- عدالت………………………………………………………………………………….. 73

4- 16-2- حاکمیت قانون و ضوابط بر أمور………………………………………………….. 74

4- 16-3- گماردن افراد صالح در رأس امور………………………………………………… 74

4- 16-4 – آداب سخن گفتن…………………………………………………………………… 75

4- 16-5- تواضع و فروتنی در ارتباط با دیگران…………………………………………….. 75

4-16-5– 1-شاخص های مؤثّر در تساهل وتسامح…………………………………..76

4-16 – 5- 1-1- انتقاد پذیری………………………………………………………………….. 76

4-16 – 5-1-2- تملّق و خطر خودفریبی و خود بزرگ بینی…………………………….. 76

4- 16-6- جمع گرایی……………………………………………………………………………. 77

4-16-7- خدمت به خلق…………………………………………………………………………. 78

4-17- خلاصة فصل چهارم…………………………………………………………79

فصل پنجم:بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی وتطبیق آن با نهج البلاغه

5-1- ادبیّات تطبیقی………………………………………………………………………………. 81

5-2- درآمد…………………………………………………………………………………………. 81

5-3- عوامل حفظ روابط سازندة اجتماعی………………………………………….. 83

5-3-1- ادب در گفتار……………………………………………………………………………. 83

5-3-1-1- سکوت وکم صحبتی……………………………………………………………….. 83

5-3-1-2- سنجیده سخن گفتن………………………………………………………………… 84

5-3-1-3- به موقع سخن گفتن……………………………………………………………………84

5-3-1-4- راست گویی وصداقت…………………………………………………………………85

5-3-1-5- پرهیز از سخن چینی………………………………………………………………… 86

5-3-1-6- پرهیز از غیبت………………………………………………………………………… 87

5-3-1-7-توصیه به راز داری…………………………………………………………………… .89

5-3-2- توصیه به نیکی واحسان……………………………………………………………….. ..90

5-3-3- نیکخویی…………………………………………………………………………………………………..92

5-3-4- تواضع و فروتنی………………………………………………………………………………………..93

5-3-5- وفای به عهد………………………………………………………………………………………………93

5-3-6- عفو وبخشش……………………………………………………………………………………………..95

5-3-7- پرهیز از عیب جویی……………………………………………………………………. 97

5-3-8- خوشرویی وخوش اخلاقی…………………………………………………………… 100

5-3-9- رعایت اعتدال………………………………………………………………………………………….101

5-3-10- برطرف کردن غم واندوه………………………………………………………………………..102

5-3- 11پرهیز از مردم آزاری…………………………………………………………………………………103

5-4- تأثیر پذیری سعدی از نهج البلاغه در مورد ارزش سخن……………………………………104

5-5- توصیه به رفتار صحیح با مردم……………………………………………………………………….104

5–6– مصداق های روابط اجتماعی در زندگی روزمرّه………………………… 105

5-6-1-نحوة ارتباط با پدر و مادر……………………………………………………………… 105

5-6-2- نحوة ارتباط با همسایگان…………………………………………………………….. 107

5-6-3- نحوة ارتباط با زنان ……………………………………………………………………. 108

5-6-4- نحوه ارتباط با خویشاوندان…………………………………………………………………………110

5-6-5-ضرورت انتخاب دوست……………………………………………………………………………111

5-6-6- نحوة ارتباط با دوستان………………………………………………………………… 111

5-6-7- نحوة ارتباط با یتیمان………………………………………………………………….. 115

5-6-8- نحوة ارتباط با بزرگان………………………………………………………………… 116

5-6-9- نحوة ارتباط با معزولان…………………………………………………………………………….118

5-7-موقعیّت شناسی از دیدگاه امام علی (ع)………………………………………118

5-7-1- هرسخن باید متناسب شأن گوینده باشد …………………………………………… 118

5-7-2- جایگاه سؤال پرسیدن ………………………………………………………………… 119

5-7-3- جایگاه شِکوه کردن ………………………………………………………………….. 119

5-7-4- در چه مکان هایی وبا چه افرادی رفت وآمد کنیم؟……………………………… 119

نتیجه گیری……………………………………………………………………………..120

فهرست منابع ومآخذ……………………………………………………………………………………………121

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

1-1- موضوع

بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه

1-2-مقدّمه

ارتباط انسانها، سنگ بنای جامعة انسانی است و بدون آن هرگز فرهنگ و سایر نمودهای پیشرفت در جامعة انسانی پدید نمی آید. به درستی هر گاه انسان از جامعه جدا بشود و در تنهایی غوطه بخورد، با همان سرعت راه به سوی انحراف، اعتیاد و خودکشی می برد.

ارتباط از نظر لغوی واژه ای است عربی، از باب افتعال که در فارسی به صورت مصدری به معنای پیوند دادن، ربط دادن و به صورت اسم مصدر به معنای بستگی، پیوند، پیوستگی و رابطه استعمال می شود.

انسان ،عمدة زندگی خود را در گروه های اجتماعی می گذراند و در مقام عضو خانواده یا همسایه یا عضو یک گروه خاصّ اجتماعی، اقتصادی، دینی و قومی و … بادیگر همنوعان خود در ارتباط و کنش متقابل است.

حتّی افراد هنگامی که از عضویت خود در گروههای اجتماعی آگاه نیستند، طوری می اندیشند و عمل می کنند که دست کم یکی از علّت های آن عضویت در گروه است، نوع لباسی که می پوشیم و نوع غذایی که می خوریم، اعتقادات و ارزشها، آداب و رسومی که از آن پیروی می کنیم همگی در نتیجة ارتباط با دیگران است.

بنابراین نحوة ارتباط انسان با همة اطرافیانش، از مسائل مهم زندگی او بوده است. از چگونگی زندگی و تعامل انسان اوّلیه با طبیعت اطلاعاتی وجود دارد. اما از نحوة ارتباط انسان با هم نوعانش آگاهی بیشتری وجود دارد و در آثار ارزشمند دینی از جمله نهج البلاغه وآثار ادبی به ویژه آثار سعدی، مطالب ارزشمندی ذکر شده است که نگارنده بر آن است که به یاری خداوند متعال و راهنمایی استادان بزرگوار چگونگی ارتباط انسان با گروه ها و اقشار مختلف جامعه را از پیکرة آثار ذکر شده، استخراج نماید و با مدّون نمودن آراء و نظریات این دو بزرگوار، گامی در جهت اعتلای فرهنگ این مرز و بوم بردارد.

1-3- بیان مسأله

انسان به حکم فطرت خود مایل است که آزاد باشد و هیچ قید و بندی که لازمة زندگی جمعی است نپذیرد اما به حکم تجربه دریافته است که بدون زندگی جمعی قادر نیست به زندگی خود ادامه بدهد امّا با مشارکت، همکاری و ارتباط با دیگران بهتر می تواند از مواهب خلقت بهره بگیرد. از این رو به ارتباط با دیگران روی آورده است. امام علی (ع) به عنوان هادی و نجات دهندة همة انسانها به دنبال این است که همة انسانها بدون گوشه گیری، انزوا طلبیدن و در جریان روند اجتماعی جامعه و در ارتباط با یکدیگر راههای سعادت و کمال را طی می کنند. لذا دستور العمل های خود را پیرامون این مهم در کتاب ارزشمند نهج البلاغه بیان کرده است.

سعدی شیرازی نیز به عنوان یک حکیم ، به تمام ابعاد وجودی انسان و نیازهای او آگاه است، بنابراین با مطالعة دقیق آثار او می توان سرنخ های زیادی پیرامون مسائل اجتماعی به ویژه نحوة ارتباط او با گروه های مختلف به ما بدهد که امروزه مدرّسان منابع انسانی و علوم اجتماعی با آن آشنا هستند ونویسنده به دنبال آن است که توصیه های این دو بزرگوار در مورد روابط اجتماعی و نحوة ارتباط با اقشار مختلف جامعه را از پیکرة آثار ارزشمند آنها استخراج نماید و به جامعة بشری عرضه نماید. این تحقیق به روش کتابخانه ای و بر مبنای سندکاوی صورت می پذیرد و نگارنده امید دارد تا تلاش های ناچیز وی بتواند آنگونه که شایسته و بایسته است حقّ مطلب را ادا نماید.

• هدف های تحقیق

الف-هدف اصلی تحقیق:بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه

ب-هدف های فرعی تحقیق

1-بررسی و نمایاندن روابط اجتماعی و بیان ارزشهای دینی و ادبی آن.

2-دیدگاه امام علی (ع) در مورد ارتباط با گروه های مختلف مردم.

3- دیدگاه سعدی شیرازی در مورد نحوة ارتباط با گروه های مختلف مردم.

4-تفاوت ها و شباهت های دیدگاه های آنان در زمینه های مختلف.

1-5- ضرورت انجام تحقیق

گذشته را چراغ آینده دانسته اند، ملّتی که تاریخ پربار و پرشکوهی را پشت سر گذاشته، با آموختن فرهنگ ها و آداب و رسوم ها و نحوة ارتباط با گروه های مختلف جامعه، می تواند گردن فرازانه در میان ملّت های دیگر سرراست کند و داعیة رهبری و بزرگی برملّتهای بی تاریخ را داشته باشد.به دلیل آنکه بزرگان ما آثار ارزشمند زیادی را در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی نوشته اند لذا در حال حاضر استخراج این مطالب و مدوّن ساختن آنها می تواند مایة افتخار جامعة ما در برابر کشورهای دیگر باشد.

با این توصیف ضرورت پژوهش و مطالعه دربارة اوضاع اجتماعی و شناخت نحوة ارتباط با گروه ها و اقشار مختلف جامعه، آشکار است. مطالعة نهج البلاغه و هم چنین آثار سعدی، ما را تا حدّ زیادی با نحوة ارتباط با دیگران آشنا می سازد.

1- 6-استفاده کنندگان از نتایج تحقیق:

1-استادان، پژوهشگران و دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی

2-دانشگاهها و مراکز پژوهشی

3-دانشجویان رشتة علوم اجتماعی و علاقه مندان به مباحث جامعه شناختی

1-7-سؤالها و فرضیه های تحقیق

1-روابط اجتماعی چیست؟

2- ضرورت شناخت روابط اجتماعی در گذشته چیست؟

3-از دیدگاه امام علی (ع) ارتباط با گروه های مختلف جامعه چگونه باید باشد؟

4-از دیدگاه سعدی شیرازی، ارتباط با گروه های مختلف چگونه باید باشد؟

5-امام علی (ع) بسیار به نحوة ارتباط با دیگران اهمیّت داده اند.

6-امام علی (ع) معتقد اند با هر کسی متناسب با مقام و جایگاه او باید ارتباط برقرار کرد.

7-سعدی شیرازی معتقد است در ارتباط با دیگران باید آداب و اصول خاصّی را رعایت کرد.

1- 8-تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالها یا فرضیه های تحقیق

1-اجتماع: واژه ی اجتماع به طور تحت الّفظی توصیفی است از گردهمایی دو یا چند نفر و از این نظر با واژة گروه مترادف است. غالباً تعاریفی که جامعه شناسان از جامعه به دست داده اند با یکدیگر شباهت دارد و نکات مشترکی در آنها دیده می شود. بسیاری از متفکّرین، جامعة انسانی را با بدن انسان مقایسه کرده اند که این شیوة تفکّر را باید در یونان قدیم جست و جو کرد، جهت ارائة تعریفی جامع از جامعه، باید چنین اذعان داشت که یک جامعه، جمعیتی سازمان یافته از اشخاص است که با هم در سرزمینی مشترک سکونت دارند، با همکاری در گروه ها نیازهای اجتماعی، ابتدایی و اصلی شان را تأمین می کنند و با مشارکت در فرهنگ مشترک به عنوان یک واحد اجتماعی متمایز شناخته می شوند.

2-ارتباط فرد و اجتماع: این موضوع که انسانها در ارتباط با دیگران از آنها تأثیر می پذیرند و می توانند در دیگران تأثیرگذار باشند؛ مورد تصدیق تمامی روان شناسان و جامعه شناسان می باشد. در این دنیا، در امتداد زندگی با هر گونه صورت و کلام و کردار مواجه می شویم که هر یک از آن پدیده ها می تواند در ما تأثیری ایجاد کند. چگونگی ارتباط و تعامل با افراد جامعه می تواند در میزان این تأثیرپذیری نقش مؤثّری داشته باشد.

3-ارتباط: عبارت است از فنّ انتقال افکار، اطلاعات و رفتارهای انسانی از یک شخص به شخص دیگر. به طور کلّی هر فرد برای ارتباط با دیگران و انتقال پیام های خود به ایشان از وسایل مختلف استفاده می کند.

2-2-1-1-­ تقیّد به شریعت و دلبستگی شدید به اهل بیت ………………………….46

2-2-1-2-­ صداقت و درستکاری………………………………………………………………49

2-2-1-3-­ قدرشناسی………………………………………………………………………………50

2-2-1-4-­ مناعت طبع و ساده­زیستی…………………………………………………………..51

2-2-1-5-­ وقت­شناسی…………………………………………………………………………….53

2-2-1-6-­ تقوا و اخلاص در عمل…………………………………………………………….53

2-2-2-­ علائق استاد محدّث ارموی …………………………………………………………………54

فصل سوم: آثار و خدمات استاد محدّث ارموی……………………………………………….119-59

آثار و خدمات استاد محدّث محدّث ارموی……………………………………………………………..60

گفتار اوّل………………………………………………………………………………………………………………..62

3-1-­­ شیوة مقدّمه­نویسی، تصحیح و تعلیقه­نویسی استاد محدّث ارموی بر متون……………….62

3-1-1-­ شیوة مقدّمه­نویسی…………………………………………………………………………………..62

3-1-1-1-­ مقدّمه­های کتب…………………………………………………………………………………62

3-1-1-1-1-­ شیوة مقدّمه­نویسی استاد محدّث………………………………………………….63

3-1-1-1-1-1-­ معرّفی مؤلِّف از منابع اصیل………………………………………..64

3-1-1-1-1-2-­ معرّفی مؤلَّف از منابع اصیل………………………………………..65

3 -1-1-1-1-3-­ سبب طبع کتاب……………………………………………………..66

3-1-1-1-1-4-­ بیان اهمّیّت کتاب…………………………………………………..67

3-1-1-1-1-5-­­ معرّفی نسخه­های خطّی کتاب……………………………………67

3-1-1-1-1-6-­­­ بیان خصوصیّات نسخه­های منحصر به فرد……………………68

3-1-1-1-1-7-­­­­ کلمة اعتذار…………………………………………………………….69

3-1-1-1-1-8-­­­­­ اهدای کتاب……………………………………………………………70

3-1-1-1-1-9-­ کلمة تقدیر و تشکّر…………………………………………­­­­­……….71

3-1-1-1-1-10-­­ تاریخ اتمام مقدّمه…………………………………………………..73

3 -1-2-­ تصحیح متون……………………………………………………………………………………….74

3-1-2-­1-­ شیوة استاد محدّث در تصحیح متون……………………………………………………..77

3-1-2-­1-­1-­ توضیحات لغوی……………………………………………………………….80

3-1-2-­1-­2-­ توضیحات اصطلاحی و کنایی……………………………………………..81

3-1-2-­1-­3-­­ درج نسخه بدلها………………………………………………………………..83

3-1-2-­1-­4-­­­ ارجاع دادن به منابع و مآخذ دیگر برای تکمیل متن………………….84

3-1-2-­1-­5-­­­­ نقد متن……………………………………………………………………………85

3-1-2-­1-­6-­­­­­ تکمیل و تقویت مطالب متن……………………………………………….85

3-1-2-­1-­7-­­­­­­ برشمردن اشتباه مؤلّف یا شارح…………………………………………….86

3-1-3-­ تعلیقه­نویسی…………………………………………………………………………………………89

3-1-3-­1-­ شیوة تعلیقه­نویسی استاد محدّث……………………………………………………….90

3-1-3-­1-­1-­ ویژگیهای سبکی………………………………………………………………93

3-1-3-­1-­2-­­ توضیحات لغوی……………………………………………………………….93

3-1-3-­1-3-­­­ ذکر قصّه­ها و حکایتها………………………………………………………..94

3-1-3-­1-4-­­­­ اطّلاعات جغرافیایی…………………………………………………………..94

3-1-3-­1-5-­­­­­­ وقایع تاریخی…………………………………………………………………..95

گفتار دوم……………………………………………………………………………………………………………….95

3-2-­ معرّفی اجمالی آثار استاد محدّث ارموی………………………………………………………….95

گفتار سوم……………………………………………………………………………………………………………..105

3-3-­ شخصیّت علمی استاد محدّث ارموی و جایگاه علمی ایشان……………………………….105

3-3-1-­ شخصیّت علمی استاد محدّث ارموی………………………………………………….105

3-3-1-­1-­ دقّت و وسواس عالمانه در تحقیق……………………………………………….106

3-3-1-­2-­­ علم دوستی…………………………………………………………………………….108

3-3-1-­3-­­­ روحیّة انتقادی………………………………………………………………………..110

3-3-1-­4-­ رعایت انصاف علمی……………………………………………………………….112

­­­ 3-3-1-­5-­­ فروتنی و تواضع علمی……………………………………………………………..113

3-3-1-­6-­­­ آزادمنشی و اهل مباحثه بودن…………………………………………………….115

3-3-1-­7-­­­­ سخاوت علمی و نیک محضری…………………………………………………116

3-3-2-­ جایگاه علمی استاد محدّث ارموی……………………………………………………..117

فصل­ چهارم:جایگاه استاد محدّث ارموی در ادبیّات شیعی و عربی و تأثیر او در هر دو حوزة شیعی و عربی…………264-120

جایگاه استاد محدّث در ادبیّات شیعی و عربی و تأثیر او در هر دو حوزة شیعی و عربی…………………121

گفتار اوّل ……………………………………………………………………………………………………………..123

4-1-1-­ استاد محدّث ارموی و ادبیّات شیعی……………………………………………………………….123

4-1-1-1-­ زبان و ادبیّات شیعی………………………………………………………………………123

4-1-1-­1-­1-­ جایگاه استاد محدّث در ادبیّات شیعی……………………………. 140

4-1-1-­1-­1-­1-­­ارجاع­دادن­به­منابع­حدیثی­برای­تکمیل و تقویت متن…………..145

4-1-1-1-­1-­2-­­ ذکر کردن منبع و مرجع آیات و احادیث……………………..146

4-1-1-1-­1-­3-­­­ بیان شأن نزول آیات قرآن…………………………………………147

4-1-1-1-­1-4-­ اثبات جعلی­­بودن احادیث موضوعه…………………………… 148

4-1-1-1-­1-5-­ اثبات متواتر بودن احادیث…………………………………………150

4-1-1-1-­1-6-­ پاسخ­دادن به تهمتها………………………………………………….151

­­­ 4-1-1-1-­1-7-­­ معرّفی فرقه­های مخالف شیعه……………………………………..154

4-1-1-1-­1-8-­ بیان وقایع تاریخی……………………………………………………155

4-1-1-1-­1-9-­ ترجمة احوال خاندان شیعه…………………………………………156

­­ 4-1-1-1-­1-10-­ معرّفی راویان و ثقات أئمّه……………………………………….158

گفتار دوم……………………………………………………………………………………………………………..159

4-2-­ 1-­­ استاد محدّث ارموی و ادبیّات عربی………………………………………………………………159

4-2-­1-­1- زبان و ادبیّات عربی……………………………………………………………………..159

4-2-­1-­1-1-­­ جایگاه استاد محدّث ارموی در ادبیّات عربی……………………………….162

4-2-­1-­1-­1-­1- به کار بردن آیات قرآنی در متن………………………….167

4-2-­1-­1-1-­2-­ به کار بردن احادیث در متن……………………………….168

­ 4-2-­1-1-­1-3-­ به کار بردن اصطلاحات عربی…………………………….169

­ 4-2-­1-­1-1-4-­­ به کار بردن ضرب­المثلهای عربی…………………………169

4-2-­1-­1-1-5-­ به کار بردن اشعار عربی…………………………………….170

4-2-­1-1-­1-6-­ ذکر نکات صرفی…………………………………………….171

­ 4-2-­1-1-­1-7-­ به کار بردن عبارات عربی………………………………….172

­ 4-2-­1-1-­1-8-­­ توضیح حواشی و تعلیقات و مقدّمه­ها به عربی………..172

4-2-­1-1-­1-9-­­­­ تمایل به اطناب­گویی در توضیح مطالب……………….173

گفتار سوم……………………………………………………………………………………………………………..173

4-3-­ بررسی و تحلیل آثار استاد محدّث ارموی………………………………………………………173

4-3-­1-­ تفسیر……………………………………………………………………………………………….. 174

4-3-­1-­1-­ تصحیح و انتشار «تفسیر گازر»…………………………………………………..174

4-3-­1-­2-­­ تصحیح و انتشار «تفسیر شریف لاهیجی»……………………………………..180

4-3-2-­ حدیث………………………………………………………………………………………………182

4-3-2-­1-­ تصحیح و انتشار «المحاسن»…………………………………………………….182

4-3-2-2-­­ تصحیح و انتشار «شرح فارسی غررالحکم و دررالکلم»…………………184

4-3-2-3-­­­ تصحیح و انتشار «شرح احادیث طینت»……………………………………..186

4-3-2-4-­­­­ تصحیح و انتشار «شرح فارسی شهاب­الاخبار»……………………………..187

4-3-2-5- تصحیح و انتشار ­ «الرّساله­العلّیّه»………………………………………………..190

4-3-2-6-­­ تصحیح و انتشار «شرح­ مأةِ الکلمةِ»…………………………………………..192

4-3-2-7-­­­ تصحیح و انتشار شرح عبدالوهّاب بر «مأة الکلمةِ»……………………….195

4-3-2-8-­­­­ تصحیح و انتشار «مطلوب کلّ طالب…………………………………………195

4-3-3-­ تاریخ و سیره………………………………………………………………………………………197

4-3-3-1-­ تصحیح و انتشار «التّفضیل»……………………………………………………..197

4-3-3-2-­ تصحیح و انتشار «التّعریف بوجوب حقّ­الوالدین»…………………………198

­ 4-3-3-3-­ تصحیح و انتشار «آثار­الوزراء»………………………………………………….198

4-3-3-4-­­ تصحیح و انتشار «نسائم­الاسحار من لطائم­الاخبار…………………………200

4-3-3-5-­­­ تصحیح و انتشار «فردوس»………………………………………………………203

4-3-3-6-­­­­ تصحیح و انتشار «الغارات»………………………………………………………206

4-3-3-7-­­­­­ تصحیح و انتشار «الدّلائل­البرهانیّه»…………………………………………….210

4-3-4-­ اخلاق و عرفان……………………………………………………………………………………211

4-3-4-1-­ تصحیح و انتشار أسرار­الصّلوة………………………………………………….211

4-3-4-2-­­ تصحیح و شرح «رسالة زاد­السّالک»………………………………………….212

4-3-4-3-­­­ تصحیح و انتشار «نجاتیه»………………………………………………………..215

4-3-4-4-­­­­ تصحیح و انتشار «شش رسالة فارسی»………………………………………..216

4-3-4-5- تصحیح و انتشار ­ «شرح فارسی مصباح­الشّریعه و مفتاح­الحقیقه»………217

­­­­ 4-3-4-6-­­ تصحیح و انتشار «رسالة نیّت»…………………………………………………..218

4-3-4-7-­ تصحیح و انتشار «حکمت اسلام»……………………………………………..218

4-3-5-­ رجال و تراجم و انساب………………………………………………………………………..221

4-3-5-1-­ تألیف ­و انتشار «فیض­الإله فی ترجمه قاضی نورالله»………………………221

4-3-5-2-­ استخراج و طبع فهرست کتاب «التّدوین فی ذکر اخبار قزوین»………221

4-3-5-3-­ اهتمام و طبع «رجال ابن داوود»………………………………………………..222

4-3-5-4-­­ اهتمام و طبع «رجال ابن برقی»…………………………………………………224

4-3-5-5-­­­ اهتمام و طبع «سه رساله در علم رجال»………………………………………225

4-3-5-6-­ اهتمام و طبع «الفصول­الفخریّه»…………………………………………………226

4-3-6-­­ عقائد و کلام………………………………………………………………………………………228

4-3-6-1-­ تصحیح و انتشار «میزان­الملل»………………………………………………….228

4-3-6-2-­ تصحیح و انتشار «الصَّوارِمُ­المُهرَقَه فی نَقدِ الصَّواعِقِ­المُحرَقَه»…………..229

­­ 4-3-6-3-­ تصحیح و انتشار «النّقض»……………………………………………………….231

4 -3-6-4-­­ تصحیح و انتشار «مفتاح­التّحقیق»……………………………………………..252

4-3-6-5-­­­ تصحیح و انتشار «نِقَاوَةُ­الاصَابَه فیمَن أجمَعَت عَلَیهِ­العِصَابَة»……………..253

4-3-6-6-­­­­ تصحیح و انتشار «الاصول­الاصلیّه»…………………………………………….253

4-3-6-7-­­­­­ تصحیح و انتشار «الحقّ­المبین»………………………………………………….254

4-3-6-8-­ تصحیح و انتشار «الایضاح»……………………………………………………..254

4-3-7-­ ادبیّات و شعر………………………………………………………………………………………257

4-3-7-­1-­ تصحیح و انتشار «دیوان الحاج میرزا أبوالفضل­الطّهرانی»……………….257

4-3-7-­2-­­ تصحیح و انتشار «دیوان قوامی رازی»……………………………………….259

4-3-7-­3-­­­ تصحیح و انتشار «دیوان اشعار راوندی»……………………………………..262

فصل پنجم: نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………267-265

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………287-268

کتابها……………………………………………………………………………………………………………………268

مقالات………………………………………………………………………………………………………………….279

پایگاههای اینترنتی…………………………………………………………………………………………………..287

پیوستها………………………………………………………………………………………………………………288

-1-­ مقدّمه:

متون و نصوص اسلامی، از جمله ذخایر گرانبها و باارزشی هستند که در معتبرترین گنجینه­های دنیای شرق و جهان غرب خفته­اند، و در لابه­لای اوراق آنها، حاصل تجارب ظاهری و باطنی هزاران رهرو طریق علم و ایمان، بازتاب یافته است. لذا، حفظ و نشر این آثار که با کتاب خدا و سنّت حضرت رسول9و آداب اهل بیت عصمت و طهارت رابطه­ای تنگاتنگ دارند و چشم­اندازهایی تازه در جهان اندیشه و ذوق می­گشایند، کاری است ضروری و شایسته. به جرأت می­توان گفت که آثار مکتوب فارسی و عربی به­طور عمده و در اساس، مبلّغ و مروّج اندیشه­های اسلامی هستند. از این­رو، برای بیرون ­کشیدن این آثار پرارزش از زیر گرد غلیظ نسیان، هر چه کوشش شود، اندک است. تصحیح این متون و نصوص و نوشتن تحشیه و تعلیقه بر این متون، به منزلة ارائة برنامه­ای عملی است، برای سیر و سلوک در راه حقّ.

استاد میرجلال­الدّین محدّث ارموی، از مصحّحان و محقّقان و عالمان بزرگ ایرانی است که خدمات ارزنده و شایسته­ای را، در راستای علم و ادب و فرهنگ و معارف دین، ارائه داده است. او نقش بسیار مهمّی در احیای میراث مکتوب اسلامی و بویژه شیعی داشته، آن­ هم در زمانی­که، کمترین توجّهی به این متون مبذول نمی­شد؛ بزرگ­مردانی چون او، بی­تفاوت از اظهار­ نظرهای این و آن، گنجینه­های فکری مسلمانان را احیا کردند.

در میان کارهای پژوهشی او که همه شاخص­اند، تصحیح و تحشیه و نگارش تعلیقات گرانبار بر کتاب ارزشمند «النّقض»، درخشش و جلوة ویژه­ای دارد و در ذهن پژوهشگران و کتاب­شناسان و متتبّعان، نام محدّث ارموی و «النّقض»، هر یک یادآور دیگری است. دیگر شاهکارهای او نظیر: شرح فارسی «غُررالحکم­ و دُررالکلم»، «شرح فارسی شهاب­­الاخبار»، «الرّساله­­العلّیّه»، «آثارالوزراء»، «نسائم­الاسحار من­ لطائم­­الاخبار»، «تفسیر شریف­ لاهیجی»، «تفسیر گازر»، «صوارم­المُهرَقَه»، «التَّفضیل»، و «المحاسن»، گذشته از موضوعات مهمّ تاریخی، حدیثی، و رجالی؛ آثاری چون تفسیر گازر، از جهت قدمتِ نثرنویسی، مورد توجّه پژوهشگران فارسی زبان هستند.

بر آثار و متون تصحیحی او و تأثیر این متون در ادبیّات شیعی و عربی، نقش و جایگاه استاد را مشخّص می­کند. امّا با وجود این، برای شناساندن چهرة علمی و آثار و خدمات این استاد بزرگوار، کاری درخور و شایسته انجام نگرفته است. با توجّه به تأثیر فراوانی که این آثار در حوزة ادب شیعی و عربی دارند، می­توان به نقش و جایگاه او پی­ برد. و شناساندن جایگاه این شخصیّت والا، بر هر پژوهشگر حوزوی و دانشگاهی لازم است.

1-2-­ بیان مسأله

دین همواره نقش اساسی در پیدایش، تحوّل، و بالندگی تمدّن و علوم و فنون، و به­طورکلّی، فرهنگ عامّ بشری داشته است. و در تمدّن اسلامی، اسلام نقش یگانه و آغازین، در ظهور و شکوفایی آن دارد. همة علوم و فنون، به ­نوعی منشأ آنها انگیزة دینی و نصوص اسلامی است؛ در رأس علوم، ادبیّات است که ارتباطی تنگاتنگ با متون و نصوص دینی دارد؛ متونی که بیشتر به زبان عربی نوشته شده­اند و رابطه­ای تنگاتنگ با زبان و ادب عربی دارند. علمای شیعه در پیدایش علوم و فنون شیعی، همیشه پیشگام بوده­اند و کتب علمی فراوانی در این زمینه، تدوین و تألیف کرده­اند؛ استاد محدّث، یکی از نمونة این عالمان وارسته بود که دارای درد دین بوده، و از سر اعتقاد، کارهای تحقیقی برجسته­ای، به جامعة فرهنگی و ادبی ارائه کرده است.

او به عنوان یک عالم متعهّد فرهنگ شیعی، کوشید تا با زدودن گرد ­و غبار از چهرة متون اسلامی و بویژه شیعی، بسیاری از این متون را تصحیح، و به زیور طبع آراست. و مقدّمه­ها و تعلیقات موشکافانة او بر این متون، او را مرجع و منبع بسیاری از علما و فضلا کرده است. کوشیده­­ایم تا در این پژوهش که مشتی از خروار است و عشری از اعشار، در حدّ توان خود، نقش و جایگاه این عالم وارسته و فاضل برجسته را، در ادبیّات شیعی و عربی بررسی کنیم.

1-3-­ اهداف تحقیق

آشنا شدن با زندگینامه و آثار و خدمات علما و فضلا، شور و شوقی دیگر به انسان می­دهد و او را در ادامة مسیر ناهموار زندگانی، بیشتر دلگرم می­کند؛ بالأخصّ عالمان وارسته­ای که در حوزة دین و معارف اهل بیت، عمری را تلاش و کوشش کردند. استاد میرجلال­الدّین محدّث ارموی، از این عالمان وارسته بود که علم و ایمان به بهترین نحو، در وجودش عجین شده بود. تمام وجودش را وقف احیای آثار مکتوب شیعی کرد که عناکب نسیان، تارهای خود را بر روی آنها تنیده بود.

با توجّه به تلاش و کوششهای بی­وقفة او در حوزة ادب شیعی و عربی، معرّفی­کردن و شناساندن چهرة علمی و درجة معرفت او در زمینة کارهای پژوهشی­اش، کاری است دلپذیر و وظیفة شرعی هر انسانی، برای الگو قرار دادن او برای طالب علمان.

1-4-­ ضرورت انجام تحقیق

امروزه تحقیق و پژوهش در متون دینی، و آشنا شدن با زندگانی و آثار و خدمات عالمان دینی، از ارزش والایی برخوردار است؛ چرا که سعادت دنیوی و اُخروی در پی دارد. صرف­نظر از تلاشها و خدمات بی­وقفة آنها، در احیای این متون، و تلاش برای اعتلای فرهنگ این مرز و بوم.

بنابراین، معرّفی پژوهشگرانی چون استاد محدّث ارموی، و شناساندن آثار و خدمات و کارهای پژوهشی این پیر میدان تحقیق و پژوهش، در حوزة متون شیعی و عربی، و احیای این متون از زیر گرد غلیظ نسیان، کاری است لازم و ضروری. و با توجّه به نقش مهمّی که استاد محدّث در احیای آثار مکتوب شیعی داشته، در این راه تاکنون، کاری مستقلّ و درخور صورت نگرفته است.

بنابراین، لازم و ضروری به نظر می­رسد که این اسطورة علم و ایمان، شناخته شود و به همگان معرّفی گردد تا حقّ مطلب ادا شود.

1-5- استفاده­کنندگان از نتایج تحقیق

استفاده­کنندگان از تحقیق در مرحلة اوّل، دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی و عربی و استادان دانشگاه­ها و سپس طلّاب حوزه­های علمیّه و همة علاقه­مندان به زبان و ادب فارسی و عربی است.

تأثیر و نقش استاد محدّث ارموی در احیا و شناخت منابع شیعه­شناسی تا چه حدّ بوده است؟

• ­ ­شیوة استاد محدّث ارموی در «مقدّمه­نویسی»، «تصحیح»، و «تعلیق» بر متون، چگونه بوده است؟

• علّامه محدّث ارموی در تحقیقات ادبیّات عربی، چه جایگاهی دارد؟

• ­ نقش استاد محدّث ارموی در دفاع از حقّانیّت مذهب تشیّع چیست؟

فرضیّه­ها:

• ­ استاد محدّث ارموی، تلاشهای گسترده­ای را در جهت گردآوری، و تصحیح و انتشار منابع شیعی به­ عمل آورده­اند و کارهای تحقیقی برجسته­ای به جامعة فرهنگی و ادبی ارائه کرده­اند.

• ­­ استاد محدّث، در «مقدّمه­نویسی»، «تصحیح»، و «تعلیق» بر متون، تا اندازه­ای پیرو شیوة قدما بود و براساس گرایشهای حوزوی خود، مقدّمه­ها و تعلیقات مطوّلی را بر متون تصحیحی خود نگاشته­اند.

• تسلّط و احاطة کامل استاد محدّث، بر تمام زیر شاخه­های ادبیّات عرب، و تحقیق و پژوهش در متون و نصوص اسلامی که بیشتر به زبان عربی نوشته شده­اند، او را بر آن داشته که بیشتر به تصحیح متون عربی روی آورد.

2-1-2 مواد و داروهای مورد استفاده. 31

2-1-3 بافرها و محلولهای مورد استفاده. 32

2-2 جمع آوری برگ زیتون. 34

2-3 تهیه عصاره برگ زیتون. 34

2-4 کشت سلول. 35

2-5 سنجش بقای سلولی. 35

2-5-1 MTT assay 35

2-6 سنجش ROS داخل سلولی. 37

2-6-1 گروه های مورد استفاده در تست ROS. 38

2-7 استخراج DNA از سلول های PC12 39

2-7-1 گروه های مورد آزمایش جهت استخراج DNA 40

2-8 الكتروفورز قطعات DNA.. 41

2-8-1 گروه های مورد آزمایش در وسترن بلات… 41

2-8-2 استخراج پروتئین از سلول های PC12 42

2-8-3 اندازه گیری کل پروتئین.. 43

2-8-4 بررسی میزان پروتئینهای درگیر در آپوپتوز (Bax, Bcl-2, Caspase 3) با استفاده از روش وسترن بلات 44

2-8-5 الکتروفورز پروتئینها روی ژل SDS-PAGE.. 44

2-8-6 انتقال از ژل به کاغذ PVDF. 45

2-8-7 بلاکینگ 46

2-8-8 مرحله شستشو. 46

2-8-9 اضافه کردن آنتی بادی اولیه. 47

2-8-10 اضافه کردن آنتی بادی ثانویه. 47

2-8-11 افزودن سوبسترا و ثبت باندهای نورانی روی فیلم رادیولوژی.. 47

2-8-12 ظهور فیلم.. 48

2-8-13 زدودن آنتی بادیهای متصل به آنتی ژن از روی کاغذ و کنترل لودینگ نمونه ها 48

2-8-14 آنالیز تصاویر گرفته شده از باندهای پروتئینی.. 49

2-9 آنالیز آماری. 49

فصل سوم.. 50

3-1 نتایج. 51

3-1-1 بررسی تأثیرات غلظتهای متفاوت 6-هیدروکسی دوپامین بر بقای سلول های PC12. 51

3-1-2 بررسی اثرات دوزهای متفاوت عصاره بر سلول های PC12 52

3-1-3 بررسی اثرات دوزهای متفاوت اولئوروپئین بر سلول های PC12 53

3-1-4 بررسی اثرات دوزهای متفاوت عصاره برگ زیتون(OLE) بر بقای سلول های PC12کشت شده در حضور 6-هیدروکسی دوپامین.. 54

3-1-5 بررسی اثرات دوزهای متفاوت اولئوروپئین بر بقای سلول های PC12کشت شده در حضور 6-هیدروکسی دوپامین 55

3-1-6 بررسی اثرات دوزهای موثر عصاره برگ زیتون بر میزان تولید ROS داخل سلولی ناشی از 6-هیدروکسی دوپامین 56

3-1-7 بررسی اثرات دوزهای موثر اولئوروپئین بر میزان تولید ROS داخل سلولی ناشی از 6-هیدروکسی دوپامین 57

3-1-8 آنالیز نتایج به دست آمده از وسترن بلات برای پروتئینهای درگیر در آپوپتوز سلولی.. 58

3-1-9 بررسی اثرات عصاره برگ زیتون واولئوروپئین بر قطعه قطعه شدن DNA ناشی از 6-هیدروکسی دوپامین 63

فصل چهارم.. 64

4-1 بحث و نتیجه گیری. 65

4-2 بروز استرس اکسیدایتو وآپوپتوز در بیماری پارکینسون. 65

4-3 عملکرد کانال های کلسیم و بیماری پارکینسون. 72

4-4 بروز التهاب نورونی در بیماری پارکینسون. 73

4-5 نتیجه گیری کلی. 76

4-6 پیشنهادها 77

1-1 معرفی بیماری پارکینسون:

بیمار ی پارکینسون یک اختلال تخریب کننده عصبی است که به عنوان دومین بیماری تخریب کننده عصبی رایج در بین افراد پس از بیماری آلزایمر می باشد . میزان شیوع این بیماری درافراد بالای 50 سال حدوداً 2 درصد است(1).

پارکینسونیسم یا پارکینسون ثانویه در اثر مسمومیت با منگنز، مسمومیت با مونوکسیدکربن، ضربه مزمن و مداوم به سر و برخی مواد مخدر تزریقی ممکن است ایجاد گردد که علائمی مشابه با پارکینسون دارد. اولین گزارشات مربوط به پارکینسونیسم به 5000 سال قبل از میلاد در هندوستان بر می گردد تا اینکه در سال 1817 دکتر جیمز پارکینسون اولین گزارشات مربوط به بیماری پارکینسون را ارائه داد(2).

بیماری پارکینسون همراه با اختلالات حرکتی می باشد که می توان به سفتی عضلانی ، لرزش در حال استراحت، آکینزی یا مشکل در شروع حرکات، کاهش حرکات خود بخودی و برادی کینزی یا آهسته بودن حرکات، ضعف در حفظ تعادل، کاهش حرکات وابسته یعنی حرکات ناخود آگاه طبیعی بدن مانند تغییر حالات چهره به هنگام صحبت کردن اشاره کرد(3).

بیماری پارکینسون توسط از دست دادن 50 تا 70 درصد نورون های دوپامینرژیک بخش متراکم جسم سیاه مشخص می گردد. علاوه بر نورون های دو پامینرژیک سایر جمعیت های نورونی نیزکه شامل بخشهایی از لوکوس سرلئوس[1] (نورآدرنرژیک)، هسته های رافه[2] (سروتونرژیک)،هسته های ماینرت[3] و هسته حرکتی پشتی واگ[4] (کولینرژیک)، قشر سینگولیت[5]، قشر اینتورینال[6]، پیاز بویایی[7] و گانگلیون های سمپاتیک و پاراسمپاتیک در روده نیز متاثر می گردند. تخریب برخی از این نواحی غیر دوپامینرژیک با علائم ثانویه بیماری پارکینسون از قبیل اختلالات شناختی، غیر حرکتی، خواب واتونومیک مرتبط می باشند(4).

یکی از نظریه هایی که در مورد علت بیماری پارکینسون مطرح است این است که این بیماری ناشی از یک عدم تعادل بین تحریک و مهار در عقده های قاعده ای در اثر مهار دوپامینی پوتامن می باشد. در نتیجه، خروجی مهاری از پوتامن به قطعه خارجی گلوبوس پالیدوس افزایش یافته و منجر به کاهش خروجی مهاری از گلوبوس پالیدوس خارجی به هسته زیر تالاموسی می گردد که این امر به نوبه خود موجب افزایش خروجی تحریکی به قطعه داخلی گلوبوس پالیدوس از هسته زیر تالاموسی می گردد. افزایش تحریک گلوبوس پالیدوس داخلی باعث افزایش مهار تالاموس شده، در نتیجه خروجی تحریکی از تالاموس کاهش یافته و در اثر کاهش تحریک قشر اختلالات کم حرکتی بروز می یابند(3).

علاوه بر تخریب نورون های دو پامینرژیک بخش متراکم جسم سیاه از دیگر علامت های بیماری پارکینسون وجود یکسری تجمعات سیتوپلاسمی داخل نورونی که به اجسام لوی معروف اند می باشد. اجسام لوی اولین بار توسط فردریش لوی در سال 1912 معرفی شدند که به صورت یکسری تجمعات کروی ائوزینوفیلی سیتوپلاسمی متشکل از تعدادی پروتئین مانند آلفا سینوکلئین[8]، پارکین[9] ، یوبی کوئیتین[10] ، سین فیلین[11] و نوروفیلامنت[12] می باشند. ضخامت اجسام لوی حدوداً 15 میکرومتر است و در نواحی مغزی متاثر می گردند(5).

اجسام لوی علاوه بر بیماری پارکینسون در سایر بیماری ها مانند آلزایمر و در افراد سالم نیز با افزایش سن دیده می شوند. علی رغم وجود اجسام لوی در حالات بیماری ، نقش اجسام لوی در مرگ سلول های عصبی نامشخص است و جای بحث دارد. اگر چه این تجمعات پروتئینی به علت اختلال در فرایند های سلولی طبیعی یا مصادره کردن پروتئین هایی که برای بقای سلولی مهم اند ممکن است برای نورون ها سمی باشند، احتمال دیگر این است که اجسام لوی ممکن است با به­دام انداختن پروتئین های مضرر در تجمعات پروتئینی محافظت کننده باشند(4).

1-2 فاکتورهای دخیل در بیماری پارکینسون:

فاکتور های دخیل در بیماری پارکینسون منجر به اختلال در عملکرد میتوکندریایی، استرس اکسیداتیو و فعال شدن مسیرهای آپوپتوزی می گردند که در نهایت باعث تخریب نورون های دوپامینرژیک می گردند(6).

این فاکتورها عبارتند از :

1-افزایش سن

2-فاکتورهای محیطی

3-فاکتورهای ژنتیکی

1-2-1 افزایش سن:

در افراد طبیعی با افزایش سن میزان دوپامین و تعداد رسپتور های آن در داخل عقده های قاعده ای به طور دائم کاهش یافته و ظاهراً این تسریع درکاهش موجب بروز بیماری پارکینسون می گردد(7).

1-2-2 فاکتور های محیطی:

اگر چه اکثر موارد بیماری پارکینسون غیر ارثی اند اما منشاء آن ها به میزان زیادی نامشخص باقی مانده است. مطالعات اپیدمیولوژیک مشخص کرده است که فاکتور های محیطی در آسیب تخریب کننده عصبی نقش مهمی ایفا می کنند. برای مثال مطالعات اپیدمیولوژیک حاکی از این است که قرار گرفتن در معرض آفت کش ها، فلزات، بی فنیل پرکلرات، برخی حلال ها و برخی مواد ویژه دیگر خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش می دهند(8). فاکتورهای محیطی آسیب رسان توسط سه مکانیسم استرس اکسیداتیو ایجاد می کنند: