……….. 19

2-6 راهبردهای توسعهصنعت گردشگری…………………………………………………………………. 19

2-7 موانع توسعه صنعت گردشگری ……………………………………………………………………….. 20

2-8 اثرات و کارکردهای گردشگری………………………………………………………………………… 21

2-9 اثرات مثبت گردشگری…………………………………………………………………………………… 27

2-10 برنامه ریزی گردشگری…………………………………………………………………………………. 28

2-11 گردشگری پایدار………………………………………………………………………………………… 29

2-12 فرهنگ…………………………………………………………………………………………………….. 30

2-12-1 زبان های ایرانی………………………………………………………………………………………. 33

2-12-2 آداب و رسوم و اعیاد ملی…………………………………………………………………………. 34

2-12-3 ادبیات و شخصیت های اسطوره ای ایران………………………………………………………. 34

2-12-4 معماری ایرانی………………………………………………………………………………………… 35

2-12-5 تنوع قومی در ایران………………………………………………………………………………….. 36

2-12-6 ادیان ها و آیین ها و اقلیت های مذهبی در ایران…………………………………………….. 37

2-12-7 مراسم مذهبی………………………………………………………………………………………….. 37

2-13 فرهنگ و گردشگری……………………………………………………………………………………. 38

2-14 بررسی مشکلات و موانع فرهنگی جهانگردی در ایران…………………………………………. 40

2-14-1 بیم از اثرات مخرب جهانگرد بر فرهنگ………………………………………………………… 40

2-14-2 پندارهای نادرست جهانگردان از ایران…………………………………………………………… 40

2-14-3 عدم تبلیغات مناسب در زمینه جاذبه های سیاحتی ایران…………………………………….. 41

2-14-4 عدم شناخت سلایق جهانگردان و سیاحان خارجی…………………………………………… 41

2-14-5 مشروط کننده های فرهنگی و مذهبی کشور……………………………………………………. 41

2-14-6 موانع فقهی و مذهبی………………………………………………………………………………… 42

2-14-7 وجود برخی برخوردهای نامناسب در فرودگاه چه در بخش پلیس گذرنامه …………… 42

2-14-8 ضعف تحقیقاتی و پژوهشی در این زمینه………………………………………………………. 42

2-15 تاریخچهاستان ایلام…………………………………………………………………………………….. 43

2-16 مشخصات جغرافیایی…………………………………………………………………………………… 45

2-17 کشاورزی و دامداری……………………………………………………………………………………. 46

2-18 صنایع و معادن…………………………………………………………………………………………… 46

2-19 موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان…………………………………………………….. 46

2-20 زبان و گویش های مختلف ایلام…………………………………………………………………….. 47

2-21 مکان های دیدنی و تاریخی…………………………………………………………………………… 49

2-22 تحقیقات داخلی…………………………………………………………………………………………. 55

2-23 تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………… 56

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………….. 60

3-2 روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………. 60

3-3 جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………. 61

3-4 نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………………………. 61

3-5 حجم نمونه………………………………………………………………………………………………….. 62

3-6 روش و ابزار جمع آوری داده ها ………………………………………………………………………. 62

3-6-1 روش جمع آوری داده ها:…………………………………………………………………………… 62

3-6-2 ابزار جمع آوری داده ها …………………………………………………………………………….. 62

3-6-2-1 تدوین پرسشنامه (عملیاتی نمودن مدل)………………………………………………………. 63

3-6-2-2 تعیین روایی (اعتبار) پرسشنامه …………………………………………………………………. 66

3-6-2-3 تعیین پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه ………………………………………………………. 66

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………… 68

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه:………………………………………………………………………………………………………… 70

4-2 توصیف متغیر های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان: ……………………………………………. 71

4- 3 توصیف متغیر های تحقیق:……………………………………………………………………………. 74

4- 4 آزمون فرضیه های تحقیق :…………………………………………………………………………….. 82

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 86

5-2) نتایج آمار توصیفی……………………………………………………………………………………….. 86

5-3 نتایج آمار استنباطی………………………………………………………………………………………… 92

5-4 مقایسه نتایج تحقیق حاضر با تحقیقات گذشته……………………………………………………… 94

5-5 پیشنهادات با توجه به فرضیه های تحقیق……………………………………………………………. 94

5-6 پیشنهاد برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………………… 95

5-7 محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………………………… 95

فهرست منابع:…………………………………………………………………………………………………….. 96

فهرست منابع فارسی:…………………………………………………………………………………………… 96

فهرست منابع غیر فارسی:……………………………………………………………………………………… 98

پیوست ها…………………………………………………………………………………………………………. 100

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 3-1) تعداد پرسش نامه……………………………………………………………………………….. 61

جدول 3-2) جامعه و نمونه آماری…………………………………………………………………………… 62

جدول 3-3) سوالات پرسش نامه…………………………………………………………………………….. 64

3-4) جدول درصد آلفای متغیرها……………………………………………………………………………. 67

جدول 4- 1) توصیف متغیر جنسیت پاسخ دهندگان…………………………………………………….. 71

جدول 4- 2) توصیف متغیر سن پاسخ دهندگان………………………………………………………….. 72

جدول 4- 3 ) توصیف متغیر میزان تحصیلات پاسخ دهندگان…………………………………………. 73

جدول 4- 4 ) توصیف متغیر زبان………………………………………………………………………….. 74

جدول 4- 5 ) توصیف متغیر آداب و رسوم و اعیاد ………………………………………………….. 75

جدول 4- 6 ) توصیف متغیر ادبیات و شخصیت های اسطوره ای…………………………………… 76

جدول 4- 7 ) توصیف متغیر معماری……………………………………………………………………… 77

جدول 4- 8 ) توصیف متغیر تنوع قومی………………………………………………………………….. 78

جدول 4 – 9 ) توصیف متغیر ادیان و آیین ها …………………………………………………………. 79

جدول 4 – 10 ) توصیف متغیر ابعاد فرهنگی……………………………………………………………. 80

جدول 4 – 11 ) توصیف متغیر توسعه و تقویت گردشگری…………………………………………. 81

جدول4- 12 ) آزمون رگرسیون بین زبان و توسعه گردشگری……………………………………….. 82

جدول4- 13 ) آزمون رگرسیون بین آداب و توسعه گردشگری……………………………………… 82

جدول4- 14 ) آزمون رگرسیون بین ادبیات و توسعه گردشگری…………………………………….. 83

جدول4- 15 ) آزمون رگرسیون بین معماری و توسعه گردشگری…………………………………… 83

جدول4- 16 ) آزمون رگرسیون بین تنوع قومی و توسعه گردشگری……………………………….. 84

جدول4- 17 ) آزمون رگرسیون بین آیین ها و توسعه گردشگری…………………………………… 84

جدول5-1) توصیف معیارهای متغیر زبان………………………………………………………………….. 87

جدول5-2) توصیف معیارهای متغیر آداب و رسوم و اعیاد…………………………………………… 88

جدول5-3) توصیف معیارهای متغیر ادبیات و شخصیت های اسطوره ای………………………….. 88

جدول5-4) توصیف معیارهای متغیر معماری……………………………………………………………… 89

جدول5-5) توصیف معیارهای متغیر تنوع قومی………………………………………………………….. 90

جدول5-6) توصیف معیارهای متغیرادیان و آیین ها…………………………………………………….. 90

جدول5-7) توصیف معیارهای ابعاد فرهنگی………………………………………………………………. 91

جدول5-8) توصیف معیارهای متغیر معماری……………………………………………………………… 92

 

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار4- 1) میله ای متغیر جنسیت پاسخ دهندگان……………………………………………………… 71

نمودار4- 2 ) میله ای متغیر سن پاسخ دهندگان………………………………………………………… 72

نمودار4- 3 ) میله ای متغیر میزان تحصیلات پاسخ دهندگان………………………………………… 73

نمودار4- 4 ) هیستوگرام متغیر زبان………………………………………………………………………. 74

نمودار4- 5 ) هیستوگرام متغیر آداب و رسوم و اعیاد ……………………………………………… 75

نمودار4- 6 ) هیستوگرام متغیر ادبیات و شخصیت های اسطوره ای………………………………. 76

نمودار4- 7 ) هیستوگرام متغیر معماری………………………………………………………………….. 77

نمودار4- 8 ) هیستوگرام متغیر تنوع قومی………………………………………………………………. 78

نمودار4 – 9 ) هیستوگرام متغیر ادیان و آیین ها …………………………………………………….. 79

نمودار4 – 10 ) هیستوگرام متغیر ابعاد فرهنگی………………………………………………………… 80

نمودار 4 – 11 ) هیستوگرام متغیر توسعه و تقویت گردشگری……………………………………. 81

فهرست اشکال

عنوان صفحه

1-1) مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………………………… 7

2-1) عوامل موثر در درجه ی اثرگذاری گردشگری بر رشد اقتصادی کشور میزبان………………. 22

2-2) مراحل برنامه ریزی گردشگری………………………………………………………………………… 28

فصل اول کلیات تحقیق

 

1-1 مقدمه

توریسم واژه ای فرانسوی است که از کلمه Tour گرفته شده است که در زبان فرانسوی به معنای پیمودن، سیر کردن و گردش نمودن به کار رفته است. از زمان نوشته شدن اولین کتاب در زمینه گردشگری، تحت عنوان کتاب راهنمای گردشگری در سال 1778، به وسیله توماس نوگ نت بیشتر از 200 سال می گذرد. در واقع صنعت گردشگری را باید پدیده ای تقریباً نو دانست که آغاز آن به اوایل قرن نوزدهم میلادی بر می گردد. سازمان جهانی جهانگردی، فعالیت های افراد را که با نیت گذراندن اوقات فراغت، تفریح، خرید و … در کمتر از یک سال از خارج از محیط عادی زندگی خود صورت می گیرد، توریسم می نامد (فاضل نیا و هدایتی، 1389: 147).

امروزه توسعه ی گردشگری در تمامی عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. بسیاری از کشورها به صورت فزاینده ای به این حقیقت پی برده اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه های تازه ای برآیند آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمدی ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار می دهد، باعث شده است که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود (طیبی و همکاران، 1386: 84).

برای ایجاد یك توسعه همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید كسب درآمد به جایمنابع نفتینیازمند استفاده از تمامی امكانات و قابلیت ها می باشیم . در این راستا توسعه صنعت جهانگردی كه اقتصاددانان آنرا سومین پدیده اقتصادی پویا و روبه رشد پس از صنعت نفت وخودروسازیمی دانند، به عنوان نیاز اساسی كشور مطرح می شود (مدهوشی و ناصر پور، 1382: 27). در این بین توجه به توریسم فرهنگی در هر دو زمینه توریستی و تحقیقاتی توجه فزاینده ای را به خود جلب کرده است. فرصتهای توریسم فرهنگی طیف وسیعی، از آثار فرهنگی گذشته تا سبک و نوع زندگی کنونی را شامل می شود (Gnoth & Zins, 2013: 1). بررسی تاریخچه گردشگری در ایران وجهان حاكی از رابطه نزدیك گردشگری با فرهنگ است بطوری به نظر می رسد شناخت فرهنگ وتعاملات فرهنگی یكی از اولین ومهمترین اهداف وانگیزه های گردشگران در طول تاریخ بوده است (کاظمی و کاظمی، 1389: 4). ریچاردز (2002) معتقد است که در عصر حاضر، رابطه ای دو جانبه بین فرهنگ و گردشگری بوجود آمده است. فرهنگ منبعی حیاتی برای توسعه گردشگری محسوب می شود و گردشگری نیز سهم مهمی در توسعه فرهنگی دارد Richards, 2002: 9)). بنابراین با توجه به اهمیت موضوع گردشگری و بالاخص گردشگری فرهنگی این پژوهش به بررسی تاثیر عوامل فرهنگی بر تقویت و توسعه گردشگری می پردازد.

1-2 بیان مساله

امروزه توجه به گردشگری به عنوان یکی از بخش های مهم و تاثیر گذار در اقتصاد جهان و کشورها به سرعت در حال گسترش است (unwto,2009:4). گردشگری شامل کلیه فعالیت هایی است که گردشگران در هنگام سفر انجام می دهند و به ایشان مرتبط می شود و این می تواند شامل برنامه ریزی برای سفر، جا به جایی بین مبدا و مقصد، اقامت و نظایر آن باشد (رنجبریان، زاهدی، 1386) و هم چنین گردشگری فعالیتی ترکیبی و مستلزم مشارکت بخش های مختلف و متعدد جامعه است و به همان میزان نیز اثرات گسترده ای در بردارد. از این رو در هر مرحله نیازمند برنامه ریزی و هماهنگی است (Machintosh & Ritchie, 1995). امروزه صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها نمودی از هویت فرهنگی یک کشور و یکی از منابع مهم کسب ارز است (تقوایی و همکاران، 1389).

در جریان گردشگری شهرهایی مورد توجه گردشگران قرار می گیرد که چند جاذبه یا لااقل یکی از آنها را همچون، وجود زیارتگاه، آثار علمی ، فرهنگی و تاریخی، طبیعت زیبا و متنوع، امکانات تفریحی و اقامتی ، تسهیلات ارتباطی و وجود بازارهای متنوع خرید و فروش، دارا باشند (مافی، سقایی؛1388).

گردشگری فرهنگی برای آشنایی میراث های هنری و فرهنگی ، آداب و رسوم، بناهای تاریخی با هدف های آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی صورت می گیرد.گردشگر فرهنگی مایل به آشنایی با فرهنگ مناطق مختلف، خواهان کاوش در چشم اندازهای فرهنگی جوامع انسانی و درک آن ها است. فرهنگ شامل ارزش ها، اخلاق ها، نمادها، جلوه های فیزیکی و رفتار اداره شده به وسیله یک جهان بینی متمایز است.

امروزه فرهنگ، نقش تعیین کننده در زندگی بشر داشته و گردشگری فرهنگی مناسب ترین روش شناخت وابستگی متقابل فرهنگی ملت ها با همدیگر است. از پیامدهای گردشگری فرهنگی، ایجاد همگرایی بین اقوام و ملت ها در فضای بین المللی بوده و باعث چسبندگی فرهنگی ملت ها خواهد شد (ابراهیم زاده و همکاران، 2010). در این مطالعه ابعاد زبان، آداب و رسوم و اعیاد، ادیان و آیین ها، معماری آثار فرهنگی، تنوع قومی، ادبیات و شخصیت های اسطوره ای، به عنوان ابعاد فرهنگی موثر در جذب گردشگران مد نظر قرار گرفته است.

زبان: زبان وسیله ای است که افراد جامعه از طریق آن، با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و افکار، عقاید و اندیشه هایشان را، به هم متصل می نمایند. زبان به عنوان یکی از عوامل پیوند دهنده ملت است، که بشریت را به بیشترین تعداد گروه های متمایز، تقسیم می کند (جهانیان و همکاران،1389).

آداب و رسوم و اعیاد: به لحاظ فرهنگی و آداب و رسوم هر گوشه از ایران دارای شرایط ویژه و منحصر به فردی می باشد که در قسمت های دیگر وجود ندارد. هر نقطه از ایران دارای فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود است.مانند جشنواره سراسری موسیقی محلی در آذر در ایلام (شمس و امینی، 1388: 88).

ادبیات و شخصیت های اسطوره ای: از وظایف و نقش های بسیار مهم ادبیات فارسی در طول تاریخ ایران و حیات پر ارزش آن، احیا و غنا بخشیدن به هویت فرهنگی ایرانیان بوده و از آنجا که اغلب موضوعات و مطالب فرهنگی با بیان والای ادبی، در خلال متون زیبای نظم و نثر و در قالب انوع مختلف بازگو می شده همواره مورد توجه همگان بوده است (شمس و امینی، 1388: 89).

معماری: معماری هر کشور و ملتی شناساننده وجه مادی تمدن ها و الگویی برای دیگر فرهنگ ها است. معماری در کشورهایی که صاحب تاریخ و فرهنگ باستانی هستند، از مهمترین پایه های تمدن دیرینه به شمار می آید (شمس و امینی، 1388: 90).

تنوع قومی: در چهار گوشه كشورمان اقوام مختلفی زندگی می كنند. این تنوع قومی هم می تواند برای كشور ما فرصت باشد و هم تهدید. ایران با داشتن چندین ملیون ترك، چند هزار قزاق، قرقیز، گرجی، سیكها در زاهدان، عرب ها و چندین قوم دیگر دارای گنجینهای غنی از قومها و زبانهاست (شمس و امینی، 1388: 91).

ادیان ها و آیین ها: در سرتاسر ایران علاوه بر دین اسلام و مذهب شیعه ، اقلیت های دینی نیز وجود دارد. همینطور ایران علاوه بر آثار اسلامی، دارای معابد و کلیساهای بی بدیل است. حضور ادیان توحیدی متفاوت و وجود پیروان و معتقدان بسیار آن ها ،انواع توریسم مذهبی را در کشور ایجاد کرد (شمس و امینی، 1388: 91).

استان ایلام یکی از استان های کشور ایران است که در باختر این کشور و در ناحیه ای کوهستانی و نیمه گرم قرار گرفته است. مرکز این استان شهر ایلام است. این استان از استان های جنگلی ایران است و به خاطر زیبایی طبیعتش از آن با نام عروس زاگرس نیز یاد می شود و با توجه به قدمت تاریخی و جاذبه های گردشگری یکی از استان های مهم کشور برای گردشگری است.

بنابراین با توجه به اهمیت گردشگری فرهنگی، سوال اصلی تحقیق بدین صورت بیان می شود که آیا عوامل فرهنگی بر تقویت و توسعه گردشگری تاثیر دارد؟

1-3 اهداف تحقیق