2-4-1-انتخاب و كسب تكنولوژی……………………………………… 32

2-4-1-1-ارزیابی و تعیین تكنولوژی های مورد نیاز كشور/بنگاه…………………. 32

2-4-1-2-بررسی و انتخاب تكنولوژی های مناسب برای انتقال…………………… 33

2-4-1-3-بررسی و شناخت صاحبان تكنولوژی بنگاه/فرد و شناخت روش های انتقال آن………… 33

2-4-1-4-اولویت بندی روش های ممكن انتقال تكنولوژی…………………… 33

2-4-1-5-ارتباط با دارندگان تكنولوژی،متقاعد كردن آنها به همكاری و دریافت پیشنهاد…….. 34

2-4-1-6-مذاكره برای كسب بهترین شرایط ممكن……………………… 34

2-4-1-7-تهیه پیش نویس و انعقاد قرارداد……………………………. 35

2-4-1-8-اجرای قرارداد…………………………………………….. 35

2-4-1-9-خاتمه و مستند سازی نتایج……………………………… 35

2-4-2-انطباق،كاربرد و جذب تكنولوژی………………………………….. 35

2-4-2-1-كاربرد تكنولوژی………………………………………… 36

2-4-2-2-جذب تكنولوژی…………………………………………. 37

2-4-3-توسعه و انتشار تكنولوژی…………………………………………….. 38

2-5-روش های انتقال تكنولوژی…………………………….. 38

2-5-1- قرارداد تحویل كامل……………………………………….. 39

2-5-2-كسب پروانه………………………………………… 39

2-5-3-حق استفاده از اسم تجاری…………………………………… 40

2-5-4-تبادل و استخدام نیروی انسانی……………………………….. 40

2-5-5-آموزش و تعلیم…………………………………………………… 40

2-5-6-برون سپاری……………………………………………………….. 41

2-5-7-قرار داد بای بك……………………………………………… 41

2-5-8- اتحاد استراتژیك……………………………………………. 41

2-5-9- قراردادهای بیع متقابل……………………………………….. 42

2-5-10-همكاری فنی…………………………………………………….. 42

2-5-11- قرارداد توسعه و تحقیق……………………… 42

2-5-12- تحقیق و توسعه مشترك…………………………. 42

2-5-13- سرمایه گذاری در پروژه………………………………….. 42

2-5-14- قرارداد خدمات فنی………………………………………… 43

2-6-عوامل موثر بر اتنخاب و انتقال تكنولوژی…………………………………. 45

2-6-1- مدل دسته بندی چان……………………………………. 45

2-6-1-1- عوامل سازمانی……………………………………………………….. 45

2-6-1-2- عوامل بازار-محیط تجاری……………………………… 46

2-6-1-3- هزینه………………………………………………. 46

2-6-2- مدل پاستور…………………………………………………. 46

2-6-2-1- عوامل سازمانی راهبردی……………………………………. 46

2-6-2-2- عوامل سازمانی تاكتیكی…………………………………….. 47

2-6-2-3- عوامل تكنولوژی راهبردی…………………………………………………. 47

2-6-2-4- عوامل تكنولوژی تاكتیكی……………………………………………………………. 47

2-6-3- مدل ماركوس و تانیس……………………………………….. 47

2-6-3-1- فاز قرارداد…………………………………………………… 48

2-6-3-2- فاز اجرا………………………………………………………… 48

2-6-3-3- فاز دوره آزمایشی……………………………………….. 48

2-6-3-4- فاز پشتیبانی………………………………………………… 48

2-6-4- انتقال تكنولوژی در صنعتخودروسازی………………………………………. 49

2-7- روش های ارزیابی و بررسی فرآیند انتقال تكنولوژی………………. 49

2-7-1- روش دیماتل فازی………………………………………………………… 52

2-7-2-مزایای روش دیماتل فازی…………………………………………… 52

2-7-2-1- درنظر گرفتن ارتباط متقابل…………………………………………………….. 53

2-7-2-2- ساختاردهی به عوامل پیچیده در قالب گروه های علت و معلولی……………… 53

2-7-3- مراحل روش دیماتل فازی…………………………………………………… 53

2-7-3-1- گام اول……………………………………………………………………………….. 54

2-7-3-2- گام دوم………………………………………………………………………………. 54

2-7-3-3- گام سوم…………………………………………………………………………… 54

2-7-3-4- گام چهارم……………………………………………………………………………. 55

2-7-3-5- ماتریس روابط فازی………………………………………………………………. 56

2-8- مروری به مطالعات پیشین……………………………………………………. 56

2-8-1- تكنولوژی و انتقال تكنولوژی………………………………………………………… 57

2-8-1-1- مدیریت تكنولوژی و انتقال تكنولوژی……………………………………………… 57

2-8-1-2- عوامل موثر بر موفقیت انتقال تكنولوژی………………………………………………. 57

2-8-2- انتقال تكنولوژی در صنعت خودروسازی……………………………………………………………….. 58

2-8-3- استفاده از روش های تصمیم گیریچند معیارهدر مساله انتقال تكنولوژی……………………. 59

2-8-3-1- روشهای تصمیم گیری چندمعیاره و مدل های ریاضی………………………………………. 59

2-8-3-2- روش دیماتل فازی…………………………………………………………………………….. 60

فصل سوم…………………………………………………………………………………….. 62

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………… 63

3-2- روش پژوهش…………………………………………………………………………… 63

3-3- فرآیند پژوهش………………………………………………………………………………. 64

3-4- روش و ابزار گردآوری اطلاعات…………………………………………………. 65

3-5- اعتبار و روایی ابزار نحقیق…………………………………………………………. 66

3-6- مقیاس اندازه گیری………………………………………………………………….. 69

3-7- جامعه، نمونه آماری و روش نمونه گیری…………………………………………………… 69

3-8- روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………………….. 70

3-8-1- روش دیماتل……………………………………………………………… 71

فصل چهارم………………………………………………….. 74

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………….. 75

4-2- توصیف جامعه آماری…………………………………………………………………… 75

4-2-1- توصیف جامعه آماری بر حسب جنسیت…………………………………..75

4-2-2- توصیف جامعه آماری بر حسب تحصیلات………………………………….. 76

4-2-3- توصیف جامعه آماری بر حسب سابقه كار……………………………….. 77

4-3- شناسایی عوامل موثر بر انتخاب تكنولوژی های نوین در شركت های قطعه سازی خودرو…………. 79

4-4- تعیین شبكه علی و معلولی مساله با استفاده از روش دیماتل…………………………………… 83

فصل پنجم………………………………………………………………………………………………… 97

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………… 98

5-2- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………… 98

5-2-1- نتیجه 1……………………………………………………………………………………. 98

5-2-2- نتیجه 2…………………………………………………………………………………….. 99

5-2-3- نتیجه 3………………………………………………………………………………. 101

5-3- محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………….. 102

5-4- پیشنهاد كاربردی………………………………………………………………………… 103

5-5- پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی…………………………………………………… 105

فهرست منابع و ماخذ………………………………………………………………….. 106

چکیده

با توجه به سرعت جهانی شدن و نیاز شرکت ها و کشورها به رقابت تنگاتنگ در عرصه بازار جهانی، تکنولوژی های جدید و برتر به عنوان یک مزیت رقابتی برای حضور در بازار جهانی مطرح شده اند. مدیران بایستی از فاکتورهای مهم و اساسی مورد نیاز برای انتقال تکنولوژی آگاهی کافی داشته باشند. میزان اهمیت و درجه تاثیرپذیری هر یک از عوامل موثر بر انتقال تکنولوژی به عواملی چون ماهیت تکنولوژی مورد نیاز و توانایی ظرفیت کشور گیرنده تکنولوژی برای یادگیری و جذب دانش فنی و تکنولوژیک بستگی دارد. شناسایی و رتبه­بندی عوامل موثر بر انتقال تکنولوژی، بستگی به تمایل دهنده تکنولوژی به عرضه آن به شکل مخصوص و نیز تمایل و توانایی گیرنده تکنولوژی در اکتساب و جذب آن دارد. در مورد تکنولوژی­های نوین، مواردی نظیر هزینه بالای تامین تکنولوژی جدید، هزینه ی بالای نصب و راه اندازی و تعمیرات و نگهداری و آموزش این تکنولوژی­ها تنها گوشه ای از موارد بی شماری است که در انتقال تکنولوژی های نوین می بایست مورد توجه قرار گیرند. در این تحقیق، ابتدا معیارهای موثر در انتقال تکنولوژی های نوین در صنعت قطعات پلیمری خودرو شناسایی می شود. برای رتبه بندی این معیارها از یکی از مدل­های تصمیم گیری چند معیاره، Dematel، استفاده خواهد شد. روش دیماتل، تكتیك گرافیك تحلیلی است كه طی آن روابط بین متغیرهای وابسته یا شاخص های تاثیر گذار بر یك متغیر مستقل تعیین وتحلیل می شوند. اولین عامل تاثیرگذار شناسایی شده در این تحقیق، سطوح پیچیدگی تکنولوژی می باشد. دومین عامل شناسایی شده عامل کیفیت می باشد. سهولت در پیاده سازی عامل حائز اهمیت دیگری است که باید بدان توجه اساسی داشت. با توجه به شرایط رکود و تحریم­ها و وضعیت اقتصادی نابسامانی که تقریبا بسیاری از شرکت ها و مشاغل کشور را در برگرفته، شاید نگاه واقع بینانه­تر این است که در شرایط حساس کنونی امکان ایجاد یا تولید ظرفیت­های جدید تولیدی اعم از فضای لازم و تجهیزات لازم وجود ندارد.

کلمات کلیدی: تکنولوژی­های نوین، انتخاب تکنولوژی، قطعات پلیمری، الگوریتم فازی، روش دیماتل فازی

• مقدمه

در محیط پویای تجاری امروز، انتقال تکنولوژی می تواند نقشی مهم و حیاتی در استراتژی های تجاری یک شرکت ایفا کند. شرکت­ها برای روبرو شدن با پیچیدگی های فزاینده تولید، مشتریان بیشتر، کیفیت مطلوب مورد نیاز برای خدمات خاص و بهتر و افرایش فشار رقابتی به انتخاب و انتقال تکنولوژی وابسته هستند]18[. سیاست گزاران و برنامه ریزان باید به تکنولوژی به عنوان متغیری مهم در توسعه ملی نگاه کنند که برای بهبود برآورده سازی نیازهای ملی به آن نیاز است.

در واقع تنها راه عملی جبران عقب ماندگی یك كشور یا یك بنگاه اقتصادی استفاده از تجارب موفق دیگران در عرصه های جدید است. به عبارت دیگر آنقدر منابع انسانی، سرمایه و زمان وجود ندارد تا بتوان راهی را كه دیگران در مدت یك یا دو قرن و با سعی و خطاهای بسیار و صرف منابع زیادی طی كرده اند همانگونه پیمود. انتقال تكنولوژی راه كوتاهتر دستیابی به ثمره تحقیقات دیگر كشورها در حل مشكلات صنایع كشور است]5[ تجربه موفقیت آمیز کشورهای توسعه یافته نشان داده است كه فراگیری و استفاده گسترده از تكنولوژی های مناسب و مدرن در این كشورها، آنها را قادر ساخته تا بر بهره وری خود بیفزایند و در نتیجه منجر به توسعه سریع صنعتی این كشورها شده است.

انتخاب هر یک از تکنولوژی های نوین به فاکتورهای بسیاری از جمله وضعیت تکنولوژی در صنعت مربوطه، نیازمندی ها، توانایی ها، امکانات و نقاط ضعف تکنولوژی، وضعیت تکنولوژی در کشورهای دیگر، استراتژی های ملی و مانند این بستگی دارد. انتخاب یک روش مناسب، اصلی مهم در انتخاب تکنولوژی و نیاز اصلی برای دستیابی به هدف نهایی فرآیند است ]19[

• بیان مسأله اساسی تحقیق

با توجه به سرعت جهانی شدن و نیاز شرکت ها و کشورها به رقابت تنگاتنگ در عرصه بازار جهانی، تکنولوژی های جدید و برتر به عنوان یک مزیت رقابتی برای حضور در بازار جهانی مطرح شده اند ]1[ همچنین بدیهی است که ایجاد تکنولوژی نیازمند سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه وآموزش نیروی انسانیاست. نرخ سرمایه گذاری کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما ـ ایران ـ بر روی تحقیق و توسعه و آموزش بسیار پایین تر از کشورهای توسعه یافته است، بطوریکه این کشورها در دهه 1990، 5/2 تا 8/2 درصد ازتولید ناخالص ملیخود را صرف این امر کرده اند در حالی که در همین زمان این رقم در کشور ما در حدود کمتر از 3/0 درصد از بودجه سالیانه بوده است.

علاوه بر این­ها فرایند انتقال تکنولوژی دارای بعضی از مقیاس های احتیاطی و پیشگیرانه است که مدیران باید قبل از در نظر گرفتن مدل انتقال تکنولوژی به آنها بپردازند. مدیران بایستی از فاکتورهای مهم و اساسی مورد نیاز برای انتقال تکنولوژی آگاهی کافی داشته باشند. در واقع انتقال تکنولوژی تنها در صورتی می تواند با موفقیت همراه باشد که مدیران و متخصصین کشورهای در حال توسعه به خوبی از فاکتورهای اساسی و مهم مورد نیاز برای انتقال موفقیت آمیز تکنولوژی آگاهی و اطلاع داشته باشند. امروزه تكنولوژی (با هر تعریفی) به یكى از ستونهاى اصلی زندگى (ملی یا سازمانی) تبدیل گردیده و از مهم ترین عوامل رشد و توسعه اقتصادی جوامع و عاملی برای حركت به سوی آینده ای مطمئن فرض می­شود. همانطور که گفته شد با توجه به ضرورت ارتباطات در جوامع و لزوم بکارگیری ومدیریت تکنولوژیهای مناسب، امروزه یکی از تکنولوژی های در حال رشد در جوامع تکنولوژی ساخت قطعات خودرو است ]20[. انتقال تکنولوژی فرآیند پیچیده و دشواری است که بدون مطالعه و بررسی لازم نه تنها مفید نیست بلکه ممکن است علاوه بر هدر رفتن سرمایه و زمان، به تضعیف تکنولوژی ملی هم بیانجامد.

فرآیند انتقال تکنولوژی را می توان به سه بخش عمده تقسیم کرد: 1) انتخاب و اکتساب تکنولوژی 2) انطباق، کاربرد و جذب تکنولوژی 3) توسعه و انتشار تکنولوژی ]21[.

در هر یک از مراحل فوق، عواملی دخیل می باشند که در انتقال تکنولوژی نیز موثر هستند. بنابراین می­توان گفت شناسایی عوامل موثر بر انتقال تکنولوژی، نقش تعیین کننده ای در انتقال تکنولوژی مربوطه ایفا می­کند.

عوامل موثر در انتقال تکنولوژی را می توان در قالب گروه های زیر دسته بندی کرد ]17[: 1-عوامل تکنولوژیکی،2-عوامل فنی،3-عوامل مالی،4-عوامل تجاری،5 -عوامل سازمانی،6-عوامل زیست محیطی

میزان اهمیت و درجه تاثیرپذیری هر یک از عوامل موثر بر انتقال تکنولوژی به عواملی چون ماهیت تکنولوژی مورد نیاز و توانایی ظرفیت کشور گیرنده تکنولوژی برای یادگیری و جذب دانش فنی و تکنولوژیک بستگی دارد. شناسایی و رتبه­بندی عوامل موثر بر انتقال تکنولوژی، بستگی به تمایل دهنده تکنولوژی به عرضه آن به شکل مخصوص و نیز تمایل و توانایی گیرنده تکنولوژی در اکتساب و جذب آن دارد. بنابراین عوامل گوناگون انتقال تکنولوژی را می توان به وسیله بعضی از عوامل مهم مانند اهداف انتقال دهنده و گیرنده تکنولوژی، سطح توانایی­های مدیریتی و ظرفیت­های تکنولوژیک، شرایط سیاسی و اقتصادی کشور گیرنده، اندازه بازار در دسترس و سرعت تحولات تکنولوژی مشخص کرد ]22[

در مورد تکنولوژی های نوین، مواردی نظیر هزینه بالای تامین تکنولوژی جدید، هزینه ی بالای نصب و راه اندازی و تعمیرات و نگهداری و آموزش این تکنولوژی­ها تنها گوشه ای از موارد بی شماری است که در انتقال تکنولوژی های نوین می بایست مورد توجه قرار گیرند.

یکی دیگر شاخه­های علم و صنعت که در آن انتقال تکنولوژی ضروری بنظر می رسد، میتوان صنعت خودروسازی را نام برد. مهندسین پلیمر به خودروسازان و طراحان خودرو کمک کرده اند تا اتومبیل های با قابلیت­های بیشتر نسبت مدل های قدیمی تولید کنند. در صنعت خودرو سازی، پلیمرها در بخش های مختلف از ساخت صندلی، شیشه ها، تایر، سپر، کفپوش تا ساخت شیلنگ­های مناسب جهت انتقال بنزین و چرخش آب و ساخت تجهیزات مختلفی از جمله ساخت انواع تسمه پروانه، انواع درزگیرها و کانال های تهویه هوا استفاده شده اند و کاربرد وسیعی را به خود اختصاص داده اند. علاوه بر آن در خودروهای بسیار پیشرفته قابلیت های دیگری همچون ساخت سنسورهای هوشمند توسط مهندسان پلیمر امکان جلوگیری از تلفات جانی را فراهم آورده است که این تکنولوژی به شدت مورد توجه خودروسازان بزرگ قرار گرفته است. تولید خودروهایی با بدنه هایی از جنس مواد پلیمری تقویت شده با خواص مکانیکی فوق العاده و همچنین ساخت انواع کیسه های هوا از دیگر فعالیت های مهندسین پلیمر است ]23[

در این تحقیق، ابتدا معیارهای موثر در انتقال تکنولوژی های نوین در صنعت قطعات پلیمری خودرو شناسایی می شود. برای رتبه بندی این معیارها از یکی از مدل­های تصمیم گیری چند معیاره، Dematel، استفاده خواهد شد. روش دیماتل، تكتیك گرافیك تحلیلی است كه طی آن روابط بین متغیرهای وابسته یا شاخص های تاثیر گذار بر یك متغیر مستقل تعیین وتحلیل می شوند. از آنجا كه این شیوه یك تكنیك گرافیكی است ارتباطات فی مابین متغیرها را به صورت مستقیم وغیر مستقیم ، هم راستا وغیر همراستا را نیز به صورت كمی نمایش میدهد]24[.

• اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

امروزه خودروسازان در كشورهای صاحب صنعت خودرو و پیشرفته، تمایل زیای به استفاده از قطعات پلیمری در خودروها دارند. استفاده از قطعات پلیمری دارای مزایای زیادی می­باشد كه برخی از آن­ها عبارتنداز: كاهش هزینه، كاهش وزن خودرو، انعطاف­پذیری در طراحی، بازیافت آسان قطعات و … . استفاده از قطعات پلیمری نیازمند دستیابی به تكنولوژی طراحی و تولید قطعات پلیمری می­باشد. خودروسازان ایرانی تمایل به استفاده از قطعات پلیمری در تولیدات خود دارند. اما می­توان گفت در این زمینه نیازمند پیشرفت سریع­ در انتقال تكنولوژی­های مربوطه هستیم تا از رقبای خود فاصله نگیریم. در این پایان نامه، برای حل این مشكل، عوامل موثر در انتخاب تكنولوژی­های ساخت قطعات پلیمری خودرو مورد بررسی قرار می­گیرد. امید است با شناسایی و رتبه­بندی این عوامل، راه برای انتقال راحتتر تكنولوژی­های مناسب در این زمینه مهیا شود.

از اهمیت های ویژه انتقال تکنولوژی می توان به منافع متعدد آن در ایجاد فرصت های شغلی، بهبود کیفیت زندگی، جلوگیری از رکود اقتصادی، افزایش خلاقیت و توانایی استقلال اقتصادی کشورهای کمتر پیشرفته اشاره نمود ]4[. اهمیت تكنولوژی به عنوان عامل اصلی و موتور توسعه اقتصادی در جهان امروز مشخص است .

علاوه بر موارد ذکر شده از آنجا که تكنولوژی در دامان دانش پرورش می یابد و در گذر از وادی تحقیق و توسعه می توان زمینه های كاربرد دانش در زندگی بشر را كشف و یا ایجاد كرد و با توجه به پایین بودن نرخ سرمایه گذاری در كشور ما بر روی تحقیق و توسعه و آموزش _ 2.5 الی 2.8 درصد از تولید ناخالص ملی_ ضروریست که به موضوع تکنولوژی و عوامل و چالش های موثر بر بکارگیری و انتخاب تکنولوژی های روز دنیا توجه ویژه ای شود.

همچنین استراتژی ها، تصمیم گیری ها و اقدامات یک شرکت یا سازمان برای جذب، تطابق و توسعه تکنولوژیکی یک سازمان، هسته فرآیند توسعه اقتصادی ـ اجتماعی آن شرکت را تشکیل می دهد. چنانچه سازمانی بتواند این فرایند را نظام مند هدایت کند، بدون شک، زمینه موفقیت و توسعه مداوم را برای خود فراهم می سازد و می تواند در بازار رقابتی و پرتلاطم دنیای امروز به بقا امیدوار باشد]1[.

سؤالات تحقیق:

سوال اول:

عوامل موثر بر انتقال تکنولوژی های نوین در صنعت قطعات پلیمری خودرو کدامند؟

سوال دوم: