2-4 تحلیل برازندگی زمین معدنکاری شده…………………………. 14

2-5 نمونه های تغییر کاربری معدن متروکه در سطح جهانی………….. 16

2-5-1 معدن الماس کیمبرلی…………………………. 16

2-5-2 گلدریف سیتی…………………………. 18

2-5-3 پروژه ادن( Eden Project) ………………………….20

2-5-4 دستاوردهای پروژه ادن…………………………. 21

2-5-5 سد باطله کنکات…………………………. 22

2-5-6 معدن مس آلاسکا…………………………. 23

2-5-7 بازسازی کارخانه ذوب و محل انباشت باطله معدن مس نوادا……..24

2-5-8 معادن آهن استیپ راک…………………………. 26

2-5-9 معدن طلا و مس کاباکال…………………………. 28

2-5-10 منطقه Cove3- پروژه AML………………………….

2-6 چشم انداز…………………………. 32

2-7 مورفولوژی چشم انداز…………………………. 34

2-8 اکولوژی چشم انداز…………………………. 35

2-9 ارزش گذاری سبز Green Accounting……………………

2-9-1 ارزش گذاری منابع طبیعی در اقتصاد ملی………….. 36

2-9-2 توسعه پایدار…………………………. 37

2-10 گردشگری…………………………. 38

2-10-1 انگیزه های سفر…………………………. 40

2-10-2 گونه های گردشگری…………………………. 41

2-10-3 گردشگری از نظر مکان مقصد……………………… 42

2-11 گردشگری پایدار…………………………. 45

2-12 نمونه ای دیگر از اجرای توریسم پایدار…………….. 51

2-12-1 راهکارهای توریسم پایدار آفریقای جنوبی………… 51

2-13 اکوتوریسم و جوامع محلی…………………………. 53

2-14 گردشگری روستایی…………………………. 57

2-15 مدرنیته و گردشگری…………………………. 60

2-16 برنامه ریزی گردشگری و فرآیند توسعه……………. 63

2-17 مزایای گردشگری برای منطقه……………………… 68

2-17-1 اقتصادی…………………………. 69

2-17-2 اجتماعی…………………………. 69

2-17-3 توسعه…………………………. 69

2-17-4 احساس هویت و غرور ملی…………………………. 70

2-17-5 پشتیبانی از حفظ منابع طبیعی…………………… 70

2-18 گردشگری و درآمد ملی…………………………. 70

2-19 گردشگری و اشتغال………………………….72

2-20 گردشگری و فرهنگ………………………….75

2-21 مثالی از بهره برداری غیراصولی وبی رویه ازمعادن سنگ، به عنوان عامل اصلی تخریب منابع طبیعی تکاب……76

2-22 گزینه ها ی مورد بحث…………………………. 80

2-23 معیارهای مورد بحث…………………………. 81

فصل سوم- ویژگی های جغرافیایی ناحیه مورد مطالعه……84

3-1 مقدمه…………………………. 84

3-2 معرفی (یزد- تفت- روستای دره زرشک)…………. 86

3-3 زمین شناسی ناحیه…………………………. 88

3-4 ژئومورفولوژی…………………………. 90

3-5 گسله های مهم…………………………. 93

3-6توپوگرافیناحیه…………………………. 93

3-7 خاک شناسی…………………………. 96

3-8 گسله های مهم…………………………. 96

3-8-1 گسله کلمرد…………………………. 97

3-8-2 گسله پشت بادام…………………………. 97

3-8-3 گسل درونه…………………………. 97

3-8-4 گسله دهشیر- بافت…………………………. 97

3-8-5 گسله شهر بابک…………………………. 98

3-8-6 گسل نایبند…………………………. 98

3-8-7 گسله دره زرشک…………………………. 99

3-9 ویژگی های اقلیمی…………………………. 101

3-10 منطقه آسایش………………………….103

3-11 جریانات هوایی موثر بر منطقه…………………………. 104

3-11-1 توده هوای آرکتیکArctic………………………….

3-11-2 توده هوای قطبی بری Polar Continental…………………….

3-11-3 توده هوای قطبی بحریPolar Maritime……………………..

3-11-4 توده هوای حاره بری Tropical Continental………………….

3-11-5 توده هوای حاره بحری Tropical Marihine………………….

3-11-6 رژیم دمایی منطقه…………………………. 106

3-11-7 بارندگی………………………….109

3-11-8 باد ………………………….113

3-11-9 روزهای یخبندان…………………………. 115

3-11-10 رطوبت نسبی…………………………. 116

3-11-11 ساعات آفتابی…………………………. 119

3-11-12 ابرناکی…………………………. 120

3-11-13 تبخیر…………………………. 120

3-12 سابقه زلزله در منطقه ………………………….121

3-13 اکوسیستم منطقه…………………………. 121

3-14 هیدرولوژی…………………………. 122

3-14-1 آبهای سطحی…………………………. 122

3-14-2 آبهای زیرزمینی…………………………. 125

3-15 سیل خیزی و رواناب حوزه…………………………. 127

3-16 حیات گیاهی و جانوری منطقه……………………. 129

3-17 نقش گونه های جانوری در زنجیره غذایی و اقتصاد منطقه……….131

3-18 مناطق تحت مدیریتسازمان حفاظت محیط زیستدر استان یزد…..132

3-18-1 منطقه حفاظت شده کالمند- بهادران………………… 134

3-19 ویژگی های اقتصادی ناحیه…………………………. 137

3-20 جغرافیای انسانی ناحیه…………………………. 138

3-20-1 جمعیت…………………………. 138

3-20-2 مهاجرت…………………………. 140

3-20-3 اشتغال ………………………….140

3-21 معماری منطقه…………………………. 141

3-22 گردشگری در منطقه…………………………. 143

3-22-1 جاذبه های گردشگری در شهرستان تفت………144

3-23 شبکه راههای دسترسی به ناحیه………………… 146

3-23-1 شبکه راه های زمینی………………………….146

3-23-2 شبکه حمل و نقل ریلی…………………………. 148

3-23-3 شبکه ارتباطات هوایی…………………………. 148

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل یافته ها و آزمون فرضیات………150

4-1 مقدمه…………………………. 150

4-2 معیارهای مورد بحث…………………………. 151

4-3 یافته های تحقیق…………………………. 152

4-3-1 اثرات معدن کاری بر منطقه دره زرشک…………………. 152

4-3-1-1 کیفیت هوا و اقلیم…………………………. 153

4-3-1-2 کیفیت و کمیت آب های زیرزمینی……………………….153

4-3-1-3 کیفیت و کمیت آب های سطحی…………………….. 154

4-3-1-4 خاک…………………………. 154

4-3-1-5پوشش گیاهیو رویشگاه های طبیعی……………… 155

4-3-1-6 حیات وحش و زیستگاه های جانوری………………… 156

4-3-1-7 مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست……156

4-3-1-8 محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی……………. 157

4-3-1-9 کاربری اراضی………………………….158

4-3-1-10 چشم اندازهایطبیعی………………………….158

4-3-1-11 میراث تاریخی و فرهنگی…………………………. 159

4-3-1-12 گردشگری………………………….159

4-3-1-13 تامین زیرساخت ها جهت پروژه…………………. 159

4-4 تحلیل یافته ها…………………………. 161

4-5 آزمون فرضیات…………………………. 166

4-5-1 گزینه ها…………………………. 166

4-5-2 معیار ها ………………………….167

4-6 بررسی پایایی و روایی متغیرهای مورد مطالعه …………….179

4-7 نیازها و امکانات موجود در معدن دره زرشک جهت تغییر کاربری به سایت گردشگری…….182

4-7-1 امکانات موجود…………………………. 182

4-7-1-1 شهرک مسکونی…………………………. 182

4-7-1-2 زیرساخت ها…………………………. 182

4-7-1-3 ساختمانها و تاسیسات صنعتی و نیمه صنعتی…….. 183

4-7-1-4 پیت معدن و دامپهای باطله…………………………. 185

4-7-1-5 نیروی انسانی…………………………. 185

4-7-2 تغییر کاربری امکانات موجود جهت ایجاد سایت گردشگری……185

4-7-2-1 شهرک مسکونی…………………………. 185

4-7-2-2 زیرساخت ها…………………………. 185

4-7-2-3 ساختمانها و تاسیسات صنعتی و نیمه صنعتی………. 186

4-7-2-4 پیت معدن و دامپهای باطله…………………………. 187

4-7-2-5 نیروی انسانی…………………………. 187

فصل پنجم- بحث و نتیجه گیری نهایی اثبات فرضیات…….. 188

5-1 پیشنهادها و راهکارها…………………………. 189

5-1-1 کاهش اثرات منفی پروژه استخراج معدن روباز دره زرشک……190

5-2 نتیجه گیری………………………….193

منابع و مآخذ………………………….196

چکیده:

توسعه پایدار، از جمله مسایل کلیدی و پرکاربرد دنیای نوین به شمار می رود.صنعت گردشگرینیز در پیوند مستقیم با جغرافیا، از این مقوله مستثنی نیست. تغییر کاربری سایت معدن متروکه (اعم از روباز و زیرزمینی)، در دهه های اخیر از اهمیت بسزایی در سطح بین المللی برخوردار بوده، چنانکه نمونه های متعددی از این دست در سرتاسر دنیا یافت می شود؛ در حالیکه در کشور ما هنوز در این راستا اقدام قابل توجهی صورت نپذیرفته است. در این پایان نامه نیز، سعی شده تا پیوند میان مثلث گردشگری و معدن و جغرافیا، از دیدگاهی نوین مورد بررسی قرار گیرد. استان یزد با برخورداری از اقلیم خاص و منابع سرشار معدنی از یک سو و اهمیت اجرای توسعه پایدار و ملاحظات زیست محیطی پس از معدن کاری از سوی دیگر، پتانسیل آن را دارد تا پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بیشتری در سطح استان باشد؛ در این راستا با استفاده از نرم افزار Expert Choice و روش تحلیل سلسله مراتبی MADM(AHP)، سعی گردید تا در راستای اجرای گردشگری پایدار، امکان سنجی تغییر کاربری معدن متروکه روباز واقع در روستای دره زرشک(منطقه تفت)، به سایت توریستی مورد بررسی قرار گیرد ونتیجه به دست آمده نمایانگر برتری گزینه سایت توریستی نسبت به سایر گزینه هاست که معیارهای اقتصادی و اجتماعی در این وزن دهی بیشترین تاثیر را داشته اند. امید است تا این مقال راهگشایی باشد برای اجرای گردشگری پایدار در سایت های معدن متروکه که پراکندگی آنها در میهن عزیز ما ایران، بسی قابل تامل می باشد.

فصل اول: کلیات طرح تحقیق

1-1- مقدمه

بازسازی معدن به مجموعه ای از عملیاتی اطلاق می گردد که زمین های استخراجی را برای استفاده مجدد آماده می سازد. در معادن سطحی آلوده سازی اراضی توسط پیت و محل های دمپ باطله، همچنین نیاز روزافزون به زمین جهت کشاورزی، امور دامی و اسکان، صاحبان معادن را وادار ساخته است تا با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی منطقه، شرایط اقلیمی و قابلیت های زمین های استخراجی، عملیات بازسازی را از مراحل اولیه طراحی و استخراج مد نظر قرار دهند (Monterroso: 1998: 442).

در طی دو دهه گذشته، رواج جهانی توسعه پایدار، صنایع معدنی را به تامل در مورد راهبردهایی سازگارتر و هماهنگ تر با محیط زیست واداشته است. با توجه به اینکه تاثیر بهره برداری از منابع معدنی روی زمین دربرگیرنده سایت معدن، با بستن معدن از بین نخواهد رفت، در هنگام بستن معدن، باید زمین بر جای مانده از معدنکاری را برای جوامع محلی به شکلی مفید در آورد به طوری که خطری برای اکوسیستم میزبان نیز نداشته باشد(Cao: 2007: 474).

در واقع، تجلی توسعه پایدار در حرفه ای چون معدنکاری که با منابع تجدیدناپذیر سر و کار دارد، در بازسازی موفقیت آمیز زمین معدنکاری شده نهفته است. برای داشتن یک بازسازی موفق پیش از هر چیز نیاز به دانستن خروجی­ها، یا همان اهداف بازسازی است. مطابق با تقسیم بندی آژانس حفاظت از محیط زیست استرالیا (EPA) به طور کلی عملیات بازسازی معدن، به منظور رسیدن به یکی از اهداف( صفحه بعد)، به انجام می رسد(Monterroso: 1998: 444):

– بازگردانی ناحیه، به شرایط پیش از معدنکاری به دقیق ترین وجه ممکن، به شکلی که اکوسیستم منطقه دستخوش آماده سازی ناحیه جهت یک کاربری بهینه می گردد که با کاربری اولیه سایت کاملا تفاوت دارد. در این حالت، کاربری جدید اتخاذ شده، کلا منافع بیشتری نسبت به کاربری پیش از معدنکاری برای جامعه در پی خواهد داشت.

– تبدیل نواحی با ارزش های اکولوژیکی بالا که بهره وری پایینی پیش از معدنکاری داشته اند، به یک شرایط بهره ده و باثبات را احیا می گویند.

به عبارت دیگر، معدنکاری، استفاده ای موقت از زمین است و اصل توسعه پایدار، استقرار و تثبیت یک کاربری زمین نهایی قابل قبول را پس از بستن معدن، تحمیل می کند. بنابراین، هسته مرکزی بازسازی معدن، شناسایی پتانسیل زمین های معدنکاری شده برای کاربری هایی سودمند از نظر اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی است. منظور از انتخاب یک کاربری بهینه برای یک زمین معدنکاری شده، شناسایی کاربری های نهایی پاینده است؛ برازندگی زمین در کنار آسیب پذیری خود کاربری، پایندگی یک کاربری را تعریف می کند. به طوریکه یک کاربری نهایی پایدار، باید دارای حداکثر برازندگی و حداقل آسیب پذیری باشد( سلطان محمدی: 1386).

2-1- اهداف تحقیق

– امکان سنجی تغییر وضعیت معدن متروکه روباز دره زرشک به ناحیه گردشگری

– بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی درپی ایجاد سایت توریستی در منطقه

3-1- هدف اصلی

– تحقق برپایی توسعه پایدار از طریق تبدیل یک معدن متروکه روباز در روستای دره زرشک( از توابع تفت) به یک سایت توریستی – تفریحی برای گردشگران داخلی و خارجی

4-1- پیشینه تحقیق

در سطح جهانی، در زمینه تغییر کاربریمعادن متروکهبه سایت توریستی به عنوان نمونه می توان به دو سایت توریستی- تفریحی کیمبرلی و گلدریف سیتی در آفریقای جنوبی و نیز به پروژه ادن (Eden Project) در انگلستان اشاره کرد که هریک در نوع خود قابل توجه و منحصر بفرد میباشند. همچنین نمونه های دیگری از این دست و با کاربری های متنوع وجود دارند که در فصل بعد مورد بررسی قرار گرفته­اند. از آنجا که موضوع این پایان نامه در نوع خود و در سطح ملی، احتمالا مقوله­ای جدید است چراکه نمونه مشابهی برای مطالعه و بررسی و مقایسه در زمینه تغییر کاربری معدن متروکه صرفا به سایت توریستی یافت نگردید به جز پایان نامه ارشد سلطان محمدی(1386) در رشته استخراج معدن دانشگاه پلی تکنیک، در زمینه تحلیل برازندگی معدن موته در استان یزد، که بر تحلیل برازندگی پس از معدنکاری تاکید دارد. از این رو امید است تا در آینده ای نزدیک، با توجه به منابع معدنی و نیز ازدیاد معادن متروکه روباز در مملکت ما، در بررسی و امکان سنجی تغییر کاربری آن معادن متروکه و نیل به اهداف بلندمدت در زمینه گردشگری پایدار، در این باره اهتمام بیشتری صورت پذیرد.

5-1- سوال ها و فرضیه های تحقیق

1-5-1- سوال ها

– آیا بر مبنای تحلیل برازندگی معدن متروکه مذکور، تغییر کاربری منطقه معدنکاری شده(دره زرشک)، توانایی حفظ پویایی اقتصادی این مکان را دارد یا خیر؟

– با توجه به شرایط ذکر شده در این تحقیق و با بررسی تمام گزینه ها،آیا امکان تبدیل به سایت توریستی( گردشگری- تفریحی)، پس از بهره برداری از این معدن، وجود دارد یا خیر؟

2-5-1- فرضیه ها

– بنظر می رسد تغییر کاربری معدن متروکه دره زرشک پس از بهره برداری می­تواند پویایی اقتصادی این مکان را حفظ نماید.

– تغییر کاربری سایت معدن متروکه روباز دره زرشک ، امکان آن را دارد تا به یک سایت توریستی بدل گردد.

6-1- متغیرها و شاخص های تحقیق