2-4. هدف و معنای زندگی در دوران مدرن.. 11

نیچه 11

2-5. هدف و معنای زندگی در عالم اسلام. 12

2-5-1. كندی 12

2-5-2. ملاصدرا 12

3. زندگی نامه 13

3-1. زندگی نامه فارابی.. 13

3-2. زندگی نامه علامه طباطبایی.. 16

4- مفهوم شناسی 19

4-1. غایت در لغت… 19

4-2. غایت در اصطلاح.. 19

4-3. حیات در لغت… 23

4-4. حیات در اصطلاح.. 23

4-5. انسان در لغت… 27

4-6. انسان‏ در اصطلاح.. 28

فصل دوم: 30

1. چیستی و حقیقت انسان 31

1-1. نهج البلاغه و حقیقت انسان.. 32

1-2. چیستی و حقیقت انسان از دیدگاه شخصیت ها و گروه های مختلف… 33

1-4. چیستی و ماهیت انسان از نظر فارابی.. 35

1-5. چیستی و ماهیت انسان از نظر علامه طباطبایی.. 37

2. نفس و قوای آن 39

2-1. معنای لغوی نفس…. 39

2-2. معنای اصطلاحی نفس…. 40

2-3. نفس و قوای آن از نظر فارابی.. 41

2-4. نفس و قوای آن از نظر علامه طباطبایی.. 43

3. حالات انسان 47

3-1. حالات انسان از نظر فارابی.. 47

3-2. حالات انسان از نظر علامه طباطبایی.. 48

4. انواع حیات انسان 50

4-1. انواع حیات انسان از نظر فارابی.. 50

4-2. انواع حیات انسان از نظر علامه. 52

5.فطرت ویژگی خاص انسان 55

5-1. فطرت از نظر فارابی.. 57

5-2. فطرت از نظر علامه. 59

6. تطبیق نظر دو فیلسوف 63

فصل سوم: 67

1. غایت دار بودن جهان آفرینش 68

1-1. آیا جهان آفرینش غایتی دارد؟ 68

1-2. نظریه صوفیه در مورد غایت دار بودن آفرینش…. 70

1-3. غایت دار بودن آفرینش از دیدگاه فارابی.. 71

1-3-1. هدف نهایی عقل فعال 73

1-3-2. غایت تعقلات و فعالیت های ارادی انسان 74

1-4. غایت دار بودن آفرینش از دید علامه طباطبایی.. 74

1-4-1. هدف نهایی از آفرینش انسان 76

2. غایت حیات انسان 79

2-1. هدف ها و ایده آل های افراد انسانی در سیر تاریخ.. 80

2-1-1. علم و دانش 81

2-1-2. مال و ثروت 81

2-1-3. مقام جویی و شهرت طلبی 82

2-1-4. عشق و زیبایی 83

2-1-5. رفاه و آسایش 83

2-1-6. خوش گذرانی و لذت جویی 84

2-2. غایت شناسی حیات انسان از دید فارابی.. 84

2-2-1. غایت حیات در مدینه های مورد نظر فارابی 85

2-2-1-1. مدینه ی جاهلیه 85

2-2-1-2. مدینه ی فاسقه 86

2-2-1-3. مدینه ی مبدله 87

2-2-1-4. مدینه ی ضاله 87

2-2-2. غایت حقیقی حیات انسان 88

2-3. غایت شناسی حیات انسان از دید علامه طباطبایی.. 89

2-3-1. هدف زندگی در جوامع غیر دینی 89

2-3-2. هدف تمدن برای زندگی انسان 90

2-3-3. هدف فرد مسلمان 92

2-5. غایت حیات انسان از نظر اسلام 94

2-3-5. غایت حقیقی حیات انسان 95

3. تطبیق نظر فارابی و علامه طباطبایی 98

فصل چهارم: 101

1. سعادت از نظر فارابی 102

1-1. تعریف سعادت… 102

1-2. ویژگی های سعادت از نظر فارابی.. 103

1-2-1. خیر بودن 103

1-2-2. خیر ذاتی بودن 104

2-3. سعادت خیر یگانه 104

1-2-3. كمال بودن سعادت 105

1-3. انواع سعادت… 105

1-3-1. سعادت حقیقی 106

1-3-2. سعادت ظنی 106

1-4. عناصر مؤثر در رسیدن به سعادت… 107

1-4-1. قوة ناطقه 107

1-4-2. تعقل 108

1-4-3. دین 108

1-4-4. فلسفه 108

1-4-5. هنر 109

1-4-6. اجتماع و تعاون 109

1-4-7. حكومت 110

1-5. راه های كسب سعادت… 110

1-5-1. اعطای معقولات از سوی عقل فعال 110

1-5-2. شناخت معنای سعادت و ایمان به آن 112

1-5-3. مداومت بر اعمال و كردارهای سعادت آفرین 113

1-5-4. استفاده از مرشد و راهنما 114

1-5-5. از بین بردن شرور 115

1-6. موانع كسب سعادت… 115

1-6-1. افعال ناپسند 116

1-6-2. قصور از تهذیب نفس 116

2. سعادت از نظر علامه طباطبایی 116

2-1. معنای سعادت… 117

2-2. ویژگی های سعادت… 117

2-2-1. خیر بودن 117

2-2-2. كمال بودن 117

2-3. انواع سعادت… 118

2-3-1. سعادت حقیقی 118

2-3-2. سعادت خیالی 118

2-4. عوامل مؤثر در رسیدن انسان به سعادت… 120

2-4-1. هدایت تكوینی 120

2-4-2.عقل و خرد 121

4-3. اجتماع و تعاون 122

2-4-4. دین 123

2-4-5.حجت های الهی 124

2-5. راه های كسب سعادت… 127

2-5-1. ایمان و عمل صالح 128

2-5-2. تقوا و پروای از خدا 129

2-5-3. تصرف در آسمان ها و زمین 131

2-5-4. به كار بستن دستورات قرآن 133

2-5-5. اجتماعی زندگی كردن 136

2-6. موانع كسب سعادت… 137

2-6-1. ضلالت 137

2-6-2. افعال ناپسند 138

3. تطبیق نظر فارابی و علامه 138

نتیجه 141

فهرست منابع و مآخذ 145

فصل اول

کلیات

مقدمه

در میان مسائل مربوط به انسان شناسی، غایت حیات انسان از مهم ترین و پردغدغه ترین مسائلی است كه تفكر بشر را از زمانی كه پا به عرصه ی هستی گذاشت، به خود مشغول كرده است.

انسان نیازمند آن است كه در زندگی خود هدفی داشته باشد و برای رسیدن به آن هدف تلاش كند؛ زیرا بدون این مهم هرگز نمی تواند زندگی كند و برای این كه در زندگی خود هدف داشته باشد، نیازمند آن است كه هدف آفرینش خویش را دریابد و از این رو می بایست به جست و جوی فلسفه ی زندگی خود بپردازد؛ چون اگر انسان به هدف آفرینش خود دست نیابد به ناچار هدفی در زندگی تعیین خواهد كرد كه ممكن است مطابق با فلسفه ی آفرینش نباشد.

اهمیت این مسأله تا جایی است كه می توان گفت بدون در نظر داشتن هدف و غایت در زندگی، انسان ممكن است به پوچ گرایی برسد و زندگی برایش هیچ ارزش و معنایی نداشته باشد و چنین انسانی مانند فرد كشتی شكسته ای می ماند كه در لابلای امواج دریا دست و پا می زند و امیدی به نجات خویش ندارد.

بنابراین، جا دارد كه به این مسأله پرداخته شود، كما این كه فیلسوفان زیادی به این مسأله پرداخته اند.

هدف نگارنده از انجام این پژوهش و انتخاب فارابی و علامه طباطبایی به عنوان هسته ی اصلی آن و بررسی تطبیقی آراء این دو فیلسوف، غنی و پر بار بودن تفكر فلسفی آن ها و جایگاه خاصی است كه در تاریخ فلسفه ی اسلامی به خود اختصاص داده اند و در واقع با انتخاب این دو فیلسوف هم نظر فلاسفه ی قدیم و هم فلاسفه ی جدید، مورد بررسی قرار می گیرد.

روشی كه این جانب در این پژوهش به كار برده ام، روش توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات و مطالعات آن، كتابخانه ای است و چهارچوب نظری آن، بیشتر كتب فیلسوفان و اندیشمندان با تأكید اصلی بر منابع ارزشمند دو فیلسوف مسلمان، فارابی و علامه طباطبایی است و برای رسیدن به اهداف خود در این پژوهش و پاسخ به سؤالات اساسی آن، مطالب را در چهار فصل گنجانده ام كه به شرح ذیل می باشد:

فصل اول: بیان كلیات تحقیق كه شامل مقدمه، طرح تفصیلی تحقیق، تاریخچه، زندگی نامه و معنا شناسی كلمات كلیدی تحقیق می باشد، كه در بحث تاریخچه مروری خواهد شد بر نظریات فیلسوفان در ادیان باستان، یونان باستان، قرون وسطی، دوران مدرن و در نهایت نظریات فیلسوفان مسلمان در مورد غایت حیات انسان و این كه آن ها غایت حیات انسان را در چه چیز می دانستند.

در ادامه پرداخته می شود به زندگی نامه دو فیلسوف بزرگوار، فارابی و علامه طباطبایی و در آخر كلمات كلیدی مثل غایت، حیات و انسان از نظر مفهومی و اصطلاحی مورد بررسی قرار می گیرد.