13

2-5 انواع مراکز خدمات درمانی…………………………………………………………………………………………………………. 13

2-5-1 اراضی خدمات درمانی……………………………………………………………………………………………………………. 13

2-5-2 سرانه کاربری درمانی……………………………………………………………………………………………………………… 14

2-6 بیمارستان………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-6-1 مکان یابی بیمارستان………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-6-2 ویژگی های موثر در انتخاب مکان بیمارستان……………………………………………………………………….. 15

2-7 معیارهای مکان یابی بیمارستان………………………………………………………………………………………………….. 17

2-7-1 نزدیکی به مراکز مسکونی………………………………………………………………………………………………………. 17

2-7-2 فاصله از مراکز صنعتی…………………………………………………………………………………………………………… 18

2-7-3 فضاهای سبز……………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-8 روش های تعیین اولویت گزینه ها…………………………………………………………………………………………….. 18

2-8-1 روش ترکیب خطی وزنی (WLC)………………………………………………………………………………………… 18

2-8-2 فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)…………………………………………………………………………………… 19

2-8-2-1 چارچوب مفهومی فرآیند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………………… 19

2-8-2-2 ساختن سلسله مراتبی………………………………………………………………………………………………………. 19

2-9 روش AHP………………………………………………………………………………………………………………………………….. 20

فصل سوم: روش تحقیق

3-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 23

3-2 موقعیت جغرافیایی اردبیل…………………………………………………………………………………………………………. 23

3-3 ویژگی های جغرافیایی………………………………………………………………………………………………………………… 24

3-4 تاریخچه شهر اردبیل…………………………………………………………………………………………………………………… 25

3-5 ساختار جمعیتی و اجتماعی اردبیل………………………………………………………………………………………….. 26

3-5-1 جمعیت شهری اردبیل…………………………………………………………………………………………………………… 26

3-5-2 تعداد خانوار در شهر اردبیل…………………………………………………………………………………………………… 26

3-5-3 بعد خانوار در شهر اردبیل……………………………………………………………………………………………………… 27

3-6 کاربری زمین شهری……………………………………………………………………………………………………………………. 27

3-6-1 وضعیت نظام کاربری اراضی اردبیل………………………………………………………………………………………. 29

3-6-1-1 دسترسی به خدمات درمانی……………………………………………………………………………………………… 30

3-6-1-2 کاربری تجاری…………………………………………………………………………………………………………………….. 31

3-6-1-3 کاربری آموزشی………………………………………………………………………………………………………………….. 31

3-6-1-4 کاربری ورزشی……………………………………………………………………………………………………………………. 32

3-7 وضعیت کالبدی زیر ساخت ها و خدمات موجود……………………………………………………………………… 32

3-7-1 برخورداری از شبکه آب و فاضلاب……………………………………………………………………………………….. 32

3-7-2 برخورداری از شبکه تلفن و مخابرات……………………………………………………………………………………. 33

3-7-3 برخورداری از شبکه برق………………………………………………………………………………………………………… 33

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل و بیان نتایج حاصله از تحقیق

4-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………… 35

4-2 تعریف معیارها و تهیه لایه های مورد نظر…………………………………………………………………………………. 35

4-3 طبقه بندی مجدد داده ها…………………………………………………………………………………………………………… 36

4-3-1 نزدیکی به مراکز مسکونی………………………………………………………………………………………………………. 37

4-3-2 دسترسی به شبکه های ارتباطی اصلی……………………………………………………………………………….. 38

4-3-3 نزدیکی به فضای سبز شهری………………………………………………………………………………………………… 41

4-3-4 فاصله از کارگاه های صنعتی…………………………………………………………………………………………………. 43

4-3-5 فاصله از مراکز بیمارستانی موجود………………………………………………………………………………………… 44

4-3-6 فاصله از رودخانه…………………………………………………………………………………………………………………….. 46

4-3-7 نقشه کاربری اراضی شهری……………………………………………………………………………………………………. 48

4-4 روش AHP………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

4-5 همپوشانی (Overlay) کردن لایه های اطلاعاتی با استفاده از GIS……………………………………….. 55

فصل پنجم:بحث و تفسیر و نتیجه گیر و جمع بندی

5-1 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………. 58

5-2 پاسخ به سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 59

5-3 پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………. 60

منابع و مآخذ 63

چکیده

موضوع دسترسی به خدمات شهری از جمله مسائل مهمی است كه ابعاد گوناگون امور شهری را تحت تأثیر قرار می دهد. خدمات بهداشتی- درمانی نمونه ای از این دسته است كه الزام در دسترسی مناسب به آن ها برای تمامی افراد ضروری می باشد. تصمیم گیری برای مكانیابی مراكز خدمات بهداشتی – درمانی از جمله بیمارستان نه تنها از نظر نحوه ارائه خدمات و تحمیل هزینه ها به استفاده كنندگان حائز اهمیت است بلكه خود در توسعه شهر و تعیین الگوی توزیع مكانی تقاضا برای سكونت تأثیر قابل ملاحظه ای دارد. در این مطالعه، هدف عمده سنجش میزان كمبود بیمارستان ها در سطح شهر اردبیل، چگونگی توزیع جغرافیایی و مكانیابی بهینه این مراكز با توجه به استانداردها و ضوابط علمی بوده است. سپس با بهره گیری از امكانات سامانه اطلاعات جغرافیایی و تجزیه و تحلیل داده­ها و در نهایت با بهره گیری از شاخص همپوشانی برای مكانیابی بهینه فضاهای شهری به منظور احداث بیمارستان در این شهر اقدام شد. در این پژوهش داده های مكانی از روی نقشه های رقومی تهیه و داده های توصیفی نیز با استفاده از آمار و پژوهش های کتابخانه ای جمع آوری گردید. سپس برای هر یك از عوامل تأثیرگذار در مكانیابی بیمارستان، لایه های مرتبطه (مراکز مسکونی، فضای سبز، شبکه ارتباطی، کاربری اراضی، فاصله از مراکز صنعتی، فاصله از مراکز بیمارستانی موجود، فاصله از رودخانه) تهیه شد و در هر لایه حریم كاربری ها مشخص گردید؛ سپس با توجه به میزان تأثیر هر یك از معیارها و مقایسات زوجی به روش AHP و به کمک نرم افزار Expert choice وزن لایه ها محاسبه شد، نهایتاً با بهره گیری از نتایج حاصل از تلفیق لایه های اطلاعاتی، زمین های شهر اردبیل برای انتخاب مكان مناسب احداث بیمارستان در 4 دسته از عالی تا ضعیف تقسیم بندی گردید. نتایج حاصله نشان می دهند كه توزیع فعلی بیمارستان در منطقه مورد مطالعه متناسب با توزیع جمعیت نیست وبیشتر بیمارستان ها در قسمتهای مركزی شهر متمركز هستند. ضمناً مكان های تعیین شده برای بیمارستان، از نظرزمان دسترسی برای شهروندان مناسب می باشد.

کلمات کلیدی: بیمارستان، مکان یابی، اردبیل،AHP، GIS

مقدمه

در دهه اخیر به ویژه با توجه به هزینه های بالای خدمات پزشکی ناشی از توسعه و تکامل تکنولوژی پزشکی و نیز مشکلاتی که از نظر تامین مالی این هزینه ها برای اغلب دولت ها فراهم بوده است، سیاست گذاران و دولتمردان پذیرفته اند که بهداشت و درمان یک مسئله اجتماعی صرف نبوده و باید جنبه های اقتصادی نیز مورد توجه و بررسی قرار گیرد. لازم به ذکر است که در کشور ایران بیش از 5 درصدتولید ناخالص داخلیو 5 تا 10 درصد هزینه های دولت به این بخش اختصاص یافته است(فرح آبادی و همکاران،1389). بنابراین این پایان نامه برآن است که به مسئله جا نمایی مکان های بهینه جهت استقرار مراکز درمانی در شهر اردبیل پرداخته تا در صورت مهیا بودن شرایط مالی برای مسئولان در مکان های مناسب مراکز بیمارستانی احداث گردد تا شهروندان دسترسی راحت تری به مراکز درمانی بویژه بیمارستانی داشته باشند.

1. اما بررسی ها نشان می دهد که بیش از نیمی از منابع ملی بهداشتی در کشورهای مختلف به هدر می روند و در کشورهای توسعه نیافته، منابع محدود به صورت ناکارآمد مصرف می شوند و اعتبارات عمومی صرف خدماتی می شود که تناسب و اثر بخشی لازم را ندارند لذا ارزیابی عملکرد واحد های ارائه دهنده خدمات سلامتی، امروزه به موضوع بسیار مهمی تبدیل شده و استفاده از نتایج ارزیابی ها، به عنوان یک ابراز مدیریتی غیر قابل چشم پوشی، برای تمام مدیران در سطوح مختلف سیستم سلامت عمومیت یافته است(فرح آبادی و همکاران،1389).

1. شهرنشینی روندی مثبت است و شهرها موتور توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند. لیکن در شهرهای کنونی کیفیت زندگی شهری از نظر آسایش، ایمنی و زیبایی با افت شدید رو به رو گردیده است. متاسفانه برنامه ریزی شهری معاصر نه تنها نتوانسته است بر این مشکلات فائق آید بلکه گاهی خود به تشدید آن ها کمک کرده است(کریمی،1385).

• بیان مسئله

• دسترسی به خدمات درمانی را می توان از دو بعد فقدان کاربری و عدم قرارگیری مناسب آن مورد بررسی قرار داد، فقدان یک فعالیت نیاز به احداث یک کاربری در یک منطقه است اما عدم قرارگیری مناسب مقوله ای است که یک فعالیت مکان یابی مناسبی نداشته و منجر به اتلاف وقت، انرژی، هزینه رفت و آمد، کاهش دسترسی، اجبار به استفاده بیشتر از اتومبیل و… می گردد (خاکپور و همکاران، 1390). شهر اردبیل به عنوان مرکز استان اردبیل و به واسطه عواملی از قبیل مهاجرت روستا-شهری رشد فزاینده طبیعی جمعیت و نظایر اینها، با افزایش بیش از حد جمعیت و در نتیجه رشد فیزیکی بی برنامه در برخی از مناطق شهری مواجه بوده است. در حالی که از نظر توزیع فضایی بهینه ومکان گزینیعادلانه برای کاربری های خدمات عمومی مخصوصا خدمات بهداشتی و درمانی که دسترسی سریع و به موقع و راحت به آن ها دارای اهمیت است، فضای متناسبی در نظر گرفته نشده است. معمولا استقرار بسیاری از عناصر شهری و عمدتا انتفاعی بیشتر تابع ساز و کار های اقتصادی رقابت آزاد است، اما عناصر شهری عمومی غیر انتفاعی را نمی توان یکسره به ساز و کارهای اقتصادی بازار واگذار کرد، بلکه لازم است برای جبران ناکارآمدی های باراز به تصمیم ها و سیاست های مبتنی بر منافع تمسک جست که وظیفه اصلی برنامه ریزان و واحدهای خدمات عمومی بهداشتی و درمانی از آن جمله اند(یکانی فرد،1380). بنابراین، می توان گفت که برنامه ریزان می کوشند توزیع مراکز خدماتی را در محیط های شهری بهینه سازند و این توزیع متناسب با توزیع جمعیت و با میزان تقاضا در نقاط مختلف شهر باشد.

1. سیستم اطلاعات جغرافیایی تکنیکی کمی در تصمیم گیری، تعیین روندها و مکان یابی است که در مطالعات مربوط به مکان و سطوح مختلف برنامه ریزی به کار گرفته می شوند، روی آوردن به سیستم اطلاعات جغرافیایی امروزه از جمله کا رآترین شیوه ها برای ارتقای سیاست گذاری و نیز بهبود برنامه ریزی و اجرای طرح های شهری به شمار می رود. بنابراین برخوداری از یک شبکه اطلاعات جغرافیایی پیشرفته و کامل، بهترین زمینه را برای برنامه ریزی های گوناگون فراهم می آورد و موجب افزایش بهره وری در اجرای طرح ها، حتی در بخش های مختلف خدمات شهری می شود (احمدی و همکاران، 1390).

1. از آن جایی که ایجاد مراکز خدماتی جدید مستلزم صرف هزینه های زیادی می باشد، بنابراین تعیین بهترین مکان این مراکز به نحوی که تعداد بیشتری از شهروندان از خدمات آن بهره مند شوند، بسیار مهم است. عدم انتخاب محل بهینه برای ایجاد یک بیمارستان مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد که از سال های گذشته در شهرهای بزرگ کسب شده است و حاکی از آن است که مکان یک بیمارستان نزدیک فضای سبز و پارک ها و دور از مناطق تجاری و شلوغ انتخاب گردد، راههای دسترسی به آن مناسب باشد یا به عبارت دیگر در نزدیکی را ه های اصلی شهر قرار داشته باشد، به مراکز با تراکم جمعیتی بالا نزدیک باشد تا تعداد بیشتری از شهروندان از خدمات آن بهره مند شوند و در نهایت در فاصله مناسبی از مراکز بیمارستانی موجود باشد تا توزیع خدمات درمانی در دورن شهر مناسب باشد (فرح آبادی و همکاران، 1390).

• اهداف تحقیق

1. ارایه گزارشی از وضعیت و مشکلات وضع موجود شهر اردبیل در خصوص تعداد و نحوه توزیع مکان های مراکز بیمارستانی.

1. ارایه الگوی علمی و مناسب در جهت مکان گزینی صحیح بیمارستان با استفاده از GIS.

• اهمیت تحقیق

1. تخصیص بهینه و صحیح مکان یابی بیمارستان می تواند بسیاری از مسایل و مشکلات شهری را حل کند. به طوری که هر چقدر شهر بزرگتر باشد وضعیت تخصیص مکان یابی و توزیع آن پیچیده تر می گردد. با توجه به اینکه مطالعه موردی تحقیق حاضر، شهر اردبیل می باشد و توسعه شهر نیز روندی تصاعدی دارد بنابراین دقت در مکان یابی بیمارستان بسیار با اهمیت و ضروری است. از این رو توجه به فضاهای مورد نیازی که ضامن سلامت جسم و روح شهروندان است، در برنامه ریزی و ساختار شهر ضروری به نظر می رسد. در این زمینه نحوه توزیع، سازگاری و مطلوبیت، کمبودها و نارسایی هایی مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد.

• سوالات تحقیق