2-1-4-1-تولد……………………………. 31

2-1-4-2- خاندان…………………………….. 31

2-1-4-3- استادان…………………………….. 32

2-1-4-4-شاگردان…………………………….. 32

2-1-4-5-مجلسی و گرایش به علوم نقلی…………………………….. 33

2-1-4-6- آثار مجلسی…………………………….. 34

2-1-4-7-وفات……………………………… 36

2-1-5- کتاب مرآة العقول…………………………….. 37

2-1-5-1- انگیزه­ی تألیف……………………………… 37

2-1-5-2- روش تألیف……………………………… 37

2-1-5-3- موضوعات ابواب فقهی مرآة العقول……………………. 38

فصل سوم: بخش اول…………………………… 30

3-1-تعارض و راه­های حلّ آن…………………………….. 40

3-1-1-اختلاف و تعارض اخبار ……………………………41

3-1-2-عوامل پیدایش تعارض………………………………. 42

3-1-2-1- عوامل بیرونی…………………………….. 42

3-1-2-2- عوامل درونی…………………………….. 42

3-1-3- عوامل تعارض و اختلاف در بیان امام علی(ع)……….. 43

3-1-4-عوامل تعارض اخبار از دیدگاه محققان………………… 45

3-1-5- عوامل تحقق تعارض……………………………47

3-1-5-1- یقینی نبودن ادلّه­ی تعارض………………………………. 47

3-1-5-2- وحدت موضوع……………………………. 48

3-1-5-3- حجیّت داشتن دو دلیل…………………………….. 48

3-1-6-شیوه­های حلّ تعارض…………………………… 49

3-1-6-1- روش جمع…………………………… 49

3-1-6-1-1-جمع عرفی (دلالی، مقبول)…………………………… 49

3-1-6-1-2-جمع تبرّعی(عقلی)…………………………… 50

3-1-6-2- روش ترجیح…………………………….. 50

3-1-6-2-1-مرجّحات منصوصه و غیر منصوصه…………………… 51

3-1-6-2-2-مرجّحات صدوری، جهتی، مضمونی…………………… 51

3-1-6-2-3- ترجیح به اعتبار سند و متن روایات………………… 51

3-1-6-3-روش تخییر و توقّف……………………………… 52

فصل سوم: بخش دوّم…………………………… 53

3-2-علامه مجلسی و روش­های حلّ تعارض در روایات مرآة العقول……… 54

3-2-1- اعتقاد مجلسی به عدم تعارض واقعی در روایات………………. 54

3-2-2- روش­های مجلسی در کشف روایات متعارض………………………. 56

3-2-2-1- حمل بر تقیه……………………………. 56

3-2-2-1-1-«تقیه» از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت…………………….. 58

3-2-2-1-2- تقیّه در زمان معصومان (علیهم السلام)…………………………… 58

3-2-2-1-3-انواع تقیه……………………………. 59

3-2-2-1-4-نمونه­های تقیه در کتاب مرآة العقول…………………………… 64

3-2-2-1-4-1-کیفیت زیارت قبر مؤمنین…………………………….. 64

3-2-2-1-4-2-هم­سفره شدن با مجوس………………………………. 66

3-2-2-1-4-3-دیه­ی قتل خطایی…………………………….. 67

3-2-2-1-4-4-آن­چه موجب حد تازیانه می­شود……………………………. 68

3-2-2-1-4-5-میزان مال مسروقه در اجرای حد سرقت………………….. 70

3-2-2-1-4-6-آن­چه سبب وقوع و عدم وقوع طلاق می­شود……………… 72

3-2-2-1-4-7-موارد ایجاب نگه داشتن عده­ی کامل……………………….. 73

3-2-2-1-4-8-حکم زنی که بدون آمیزش، شوهرش را از دست می­دهد……… 74

3-2-2-1-4-9-طواف نساء در عمره­ی مفرده…………………………… 76

3-2-2-1-4-10- حج پیامبر (ص)…………………………… 78

3-2-2-1-4-11-چگونگی مسح پاها…………………………… 79

3-2-2-1-4-12-اعضاء وضو……………………………. 80

3-2-2-1-4-13-بیع عَذره…………………………… 80

3-2-2-1-4-14-ذبیح الله در حج ابراهیم (ع)…………………………… 81

3-2-2-1-4-14-1-جریان قربانی در قرآن کریم…………………………….. 81

3-2-2-1-4-14-2-پیشینه­ی بحث در سنّت اسلامی…………………………….. 82

3-2-2-1-4-14-3-أدلّه­ی قائلان به ذبیح بودن اسماعیل……………………… 84

3-2-2-1-4-14-4-ذبیح از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام)…………………. 86

3-2-2-2- حمل بر سبب صدور روایات………………………………89

3-2-2-2-1- اعتقاد به لزوم توجه به سبب صدور حدیث……………………. 89

3-2-2-2-2-فواید شناخت سبب صدور حدیث…………………………… 90

3-2-2-2-3-نمونه: داستان ذبح کدو…………………………… 93

3-2-2-3-حمل فعل امر بر استحباب و فضیلت ……………………………94

3-2-2-3-1-غسل روز جمعه……………………………. 94

3-2-2-3-2- حکم زنی که قبل از عروسی مسلمان می­شود…………………. 96

3-2-2-3-3-چگونگی خواندن نماز بر مستضعف (در عقیده)……………….. 96

3-2-2-3-4-دعا و تعقیب بعد از نماز…………………………… 97

3-2-2-4-حمل بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلّفین…………………………….. 98

3-2-2-4-1-ثواب زیارت حج نیابتی…………………………….. 98

3-2-2-4-2-پاداش حاملان جنازه…………………………… 99

3-2-2-4-3- فضیلت حج گزاردن…………………………….. 100

3-2-2-4-4-پاداش عیادت از بیمار…………………………… 100

3-2-2-5- حمل بر حکومت……………………………… 102

3-2-2-5-1-حکم کسی که به غیر قبله نماز خوانده است……………….. 102

3-2-2-6-حمل بر تخییر……………………………. 103

3-2-2-6-1-چگونگی بالا بردن دست در تکبیر……………………………. 106

3-2-2-7-حمل بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل و…)……………… 107

3-2-2-7-1-انقطاع وحی پیامبر(ص)…………………………… 109

3-2-2-7-2-تعداد شتران حج پیامبر (ص)…………………………… 110

3-2-3- نتیجه گیری…………………………….. 111

منابع…………………………….. 112

چکیده­ انگلیسی…………………………… 125

چکیده:

پژوهش حاضر، به بررسی روش­های کشف اختلاف و تعارضدر روایات، در بخش فقهی کتاب مرآة العقول فی شرحِ أخبار آلِ الرَسول (جلدهای 13 تا 24) علامه محمد باقر مجلسی می­پردازد. از آن­جایی­که همواره در میان احادیث امامان (علیهم السلام)،اخبار مختلف و متعارض یافت می­شود،مسأله­ی ضرورت حلّ اختلاف در روایات و کشف و شناسایی علل و عوامل ایجاد تعارض، از دیرباز از مباحث مهم و دغدغه آور محدّثان، فقیهان و متکلمان بوده است که در نهایت سبب پدید آمدن علم «مختلف الحدیث» گردید.عالمان و دانشمندان حدیث، برای حلّ اختلاف و تعارض در اخبار، قوانین و روش­هایی وضع کردند تا شبهات موجود پیرامون حدیث را پاسخ­گو باشند. علامه مجلسی در طول عمرش، تمام همتش را به نشر روایات اهل بیت (علیهم السلام) اختصاص داده است. ایشان علاوه بر تبحر بالایشان در فقه، قدرت تصحیح روایات و احادیث را به خوبى دارا بود همان­گونه كه این قدرت و ژرف نگرى خود را در مرآة العقول به نمایش گذارده است. وی، با قرار دادن اخبار مشابه در کنار یکدیگر و جمع آوری احادیث مختلف، امکان ملاحظه­ی تعارض روایات را بیش از پیش فراهم کرد. این پژوهش براساس روش توصیفی – تحلیلی است که در آن، هفت نوع از روش­های کشف اختلاف در کتاب مرآة العقول (جلدهای 13 تا 24)، مورد بررسی قرار گرفته است. این موارد عبارتند از:حمل روایات متعارض بر تقیه؛ حمل براختلاف سبب صدور روایت؛حمل فعل وجوب (امر)، بر استحباب و فضیلت؛ حمل روایات بر تعدّد تفاضل و مراتب مکلفین؛حمل روایات بر حکومت (تفاوت روایات در صورت توسعه و تضییق از نظر: زمان و …)؛حمل روایات بر تخییر (دارای اختیار در انجام هریک از آن دو روایت)؛حمل روایات بر اختلاف مراتب راویان (از نظر جهل، سهو، نسیان و ضبط) می­باشد.

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه