1-4-1. قســط… 23

1-4-2. انصاف… 24

1-4-3. مسـاوات… 25

1-4-4. حق.. 26

1-4. مفاهیم ناهمسو. 30

1-4-1. ظـلم و جور 30

1-4-2. فساد. 31

1-5. عدالت در علوم اسلامی.. 33

1-5-1. عدالت در فلسفه و کلام. 33

1-5-2. عدالت در علم اخلاق.. 34

1-5-3. عدالت در علم فقه و حقوق.. 37

1-5-4. عدالت اجتماعی،سیاسی.. 39

فصل دوم. 43

(عدالت در رابطه انسان و خدا) 43

2-1. مقدمه. 44

2-2. عدل در رابطه ی انسان و خدا 45

2-2-1. ساحات عدالت ورزی انسان در برابر خدا 47

2-2-1-1. عدالت ورزی در ساحت اعتقاد و اندیشه. 48

2-2-1-1-1. پاسخ اشکالات… 50

2-2-1-1-2. اندیشه عدالت محور امیرمؤمنانg و اختیار انسان.. 52

2-2-1-1-3. اندیشه عدالت محور امیرمؤمنانg و مسأله شر. 55

2-2-1-2. عدالت ورزی در ساحت عمل و رفتار 58

فصل سوم. 60

(عدالت در رابطه انسان با خویشتن) 60

3-1. مقدمه. 61

3-2. عدالت در بعد روحانی و معنوی انسان.. 61

3-2-1. ضرورت و اهمیت معرفت نفس…. 61

3-2-2. معرفت نفس…. 63

3-2-3. آگاهی از نسبت خود با خدا 68

3-3. عدالت در بعد جسمانی انسان.. 71

فصل چهارم. 74

(انسان و عدالت اجتماعی) 74

4-1. مقدمه. 75

4-2. اطاعت پذیری اجتماعی.. 76

4-3. عدالت توزیعی.. 79

4-3-1. اهمیت عدالت اجتماعی از دیدگاه امام علیg 79

4-3-2. عدالــت سیاسی، اجتماعی.. 82

4-3-3. توزیع عادلانه امکانات… 84

4-3-4. عدالت در قضاوت… 85

4-3-5. رفع تبعیض در مدیریت جامعه. 88

4-3-6. پرهیز از لذت جویی در میان حاکمان.. 92

4-3-7. پرهیز از ویژه خواری.. 93

4-3-8. لزوم رأفت در تامین عدالت… 95

4-4. عدالت در تعامل شهروندان.. 96

4-4-1. عدالت در رابطه همسر. 97

4-4-2. عدالت در رابطه با والدین.. 100

4-4-3. عدالت در رابطه با فرزندان.. 101

4-4-4. عدالت در رابطه با خویشان.. 102

فصل پنجم. 104

(عدالت در ساحت طبیعت) 104

5-1. مقدمه. 105

5-2. عدالت در مورد حیوانات… 106

5-3. عدالت در زمین، گیاهان و منابع طبیعی.. 109

5-4. نسبت عدالت طبیعی با سایر قلمروها 111

نتیجه و جمع بندی.. 114

فهرســت منـابع؛ 117

کتاب ها 117

مقدمه

بیان مساله

شاید به جرأت بتوان گفت رایج ترین مفهوم در حوزه ی دانش اخلاق، مفهوم “عدالت” است؛ مفهومی کلیدی که بر اساسِ آن، می توان نظام های اخلاقی را مورد مطالـعه و بررسی قرار داد. از فلسفه ی یونان باستان گرفته تا مکاتب دینی، معنوی و اخلاقی شرقی، همواره مساله عدالت مورد توجه بوده و در تبیین آن کوشش های فراوانی شده است.

آرزو، مآل و سرانجامی که نظام های اخلاقی با توصیفاتِ مختلف خود از آن، با تعبیر “سعادت” یاد می کنند، نیازمند کوشش و تلاش انسانی در کسب فضائل است و در این بین، از عدالت به عنوان شرط لازم برای رسیدن به سعادت یاد می شود. از اینجــا پیوندی میان “عدالت و سعادت” ایجاد می شود؛ که شناخت این مفهوم را برای اندیشمندان حوزه ی اخلاق دوچندان می کند. تا این مقام، مفهوم عدالت در عرض سایر مفاهیم اخلاقی چون: فضیلت، خیر، سعادت و …. قرار می گیرد؛ ولی هنگامی که در توصیف و بسط همین مفاهیم یادشده [مجدداً] از مفهوم عدالت نامبرده می شود؛ سبب تقدم و اولویت بازشناسی بیش از پیش آن، در حوزه ی فلسفه اخلاق می شود.

امروزه در مطالعات حوزه ی اخلاق، آثاری بر پایه ی مفهوم عدالت تولید می شود؛ که در آنها، سخن از ابعاد مختلف این مفهوم به میان می آید. مفهوم شناسی عدالت، راه نیل به عدالت، موانع رسیدن به عدالت، قلمروهای عدالت، آثار عدالت و تبیین ارتباط عدالت با دیگر مفاهیم اخلاقی، از جمله ی این ابعاد است.

اما در بین ابعاد مختلف عدالت، بازشناسی اندیشه ی متفکران پیرامون توصیف شان از قلمروهای عدالت و چگونگی برقراری ارتباط میان این قلمروها، حائز اهمیت است. مثلاً هنگامی که در نظام اخلاق افلاطونی سخن از عدالت به میان می آمد، وی می کوشید تا با به­کارگیری این مفهوم، از لزومِ نوعی هماهنگی و انسجام در میان ساحت های نفس انسانی یاد کند به عقیده او، اولاً ساحت های نفس مرتبط هستند؛ ثانیاً در یک نظام اخلاقی، علاوه بر آنکه هر ساحت نفس باید به نحو احسن و صحیح کار کند، به یک هماهنگی کلی و امری مافوق ساحت ها نیاز است که از آن به عدالت تعبیر می­کرد.