2-2 تحولات به صورت خاص 28

2-2-1 کودتا 28

2-2-2 جنگ داخلی.. 37

2-2-3 انقلاب.. 41

2-2-4 خیزش… 44

13 دسته بندی و پالایش عوامل.. 78

فصل سوم: روش پژوهش… 89

مقدمه. 90

1 روش تحقیق 91

2 استراتژی تحقیق 91

3 روش گردآوری اطلاعات و داده ها 91

4 روش نمونه گیری هر یک از انواع. 92

5 حجم نمونه 93

6 پایایی و روایی 93

7 دلفی فازی 95

7-1 دلفی 95

7-2 فازی 98

8 سیستم استنتاج فازی 101

8-1 پایگاه قواعد 102

8-2 پایگاه داده 103

2-1-1 تابع عضویت مثلثی.. 104

2-2 واحد تصمیم گیری.. 105

2-3 رابط فازی ساز 106

2-4 رابط غیر فازی ساز 106

2-5 پایگاه دانش 106

3 استفاده از نرم افزار 107

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها (یافته ها) 114

مقدمه. 115

1 بخش اول: فرایند انجام و تحلیل نتایج دلفی فازی.. 116

1-1 فرایند اجرای دلفی فازی تک مرحله ای در پژوهش 116

1-2 تحلیل نتایج دلفی فازی.. 120

1-2-2 جمع بندی.. 127

2 بخش دوم: فرایند انجام و تحلیل نتایج سیستم استنتاج فازی.. 131

3 آزمون سیستم کنترل کننده و تحلیل نتایج. 145

3-1 تحول سال 2013 مصر. 146

3-2 تحول سال 2011 بحرین.. 155

3-3 تحول سال 2011 سوریه. 160

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری.. 166

1 خلاصه 167

2 جنبه های روابط بین المللی این رساله. 170

3 تأیید یا رد فرضیات 173

4 مقایسه یافته های پژوهش با پژوهش های پیشین.. 173

5 پاسخ به سؤالات 174

6 محدودیت های پژوهش 177

9 پیشنهادات 177

منابع. 179

مقدمه

خاورمیانه منطقه ای است مملو از حوادث و تحولات که گویا به صورت دوره ای تکرار می شوند. این منطقه انقلاب ها و شبه انقلاب های متعددی را به خود دیده است که با آرزوی دستیابی به آرمانشهری بهتر صورت پذیرفته اند، اما پس از مدتی نه تنها به اهداف خود دست نیافتند، بلکه انقلابیون به قدرت رسیده نیز راهی به خطاتر از آنان طی کرده اند که علیه آن ها قیام، شورش یا کودتا کرده بودند. قذافی با کنار زدن ادریسی و کودتای حزب بعث عراق توسط قاسم علیه فیصل نمونه هایی بوده است که این چرخة آرزو را نشان می دهند.

همچنین این سرزمین لشکرکشی ها و طرح ها و نقشه های قدرت های بزرگی را به خود دیده است که به منظور تغییر اوضاع قبل صورت پذیرفته اند، اما نه تنها اوضاع بهتر نشده، بلکه هرج و مرج و بلوا بیش از پیش فراگیر شد. در عراق، در 1958 سرهنگ قاسم کودتا کرد و در 1963 حزب بعث کودتا کرد. این کودتاها نتوانست عراق را به کشور بهتر از قبل مبدل سازد. تنها کارکرد این کودتاها در تغییر نخبگان سیاسی بود. حملة آمریکا به عراق در سال 2002 نیز گرچه با نابودی صدام همراه شد، اما ثبات را برای این کشور به همراه نیاورد و در هر دو مورد اخیر آمریکا را گرفتار باتلاقی کرد که نه راه پس داشت و نه راه پیش.

کودتای معمر قذافی در 1969 با وعده های ایجاد یک کشور بهتر، دموکرات تر و رفاهی بیشتر برای شهروندان محمد ادریس سنوسی را حذف نمود، ولی در نهایت دیکتاتوری شدیدتر، وضعیت اقتصادی و اجتماعی نابسامان تری جایگزین شد. دخالت ناتو در لیبی گرچه به نابودی قذافی انجامید، و آزادی را به ارمغان آورد، اما شرایط را برای بروز جنگ های قبیله ای فراهم ساخت و تا کنون این کشور روی آرامش را به خود ندیده است. جالب آنجاست کهفرهنگ سیاسیاین کشور همچنان با حضور ثبات مخالف است و علیه نخست وزیر جدید این کشور نیز کودتا صورت پذیرفت و علی زیدان مورد ربایش قرار گرفت. در حال حاضر نیز همچنان قیام ها علیه دولت ادامه دارد و عملاً لیبی به محلی برای جنگ قبیله ای مبدل شده است.

طرح خاورمیانة بزرگ و نقشة راه نیز نه تنها به مبدل شدن خاورمیانه به سرزمینی لیبرال دموکرات منتهی نشد، بلکه از یک طرف، گروه هایی را به قدرت رسانید که در چارچوب منافع غرب جای نداشتند. در عراق شیعیان و در نوار غزه، حماس از طریقی دموکراتیک و انتخاباتی به قدرت رسیدند. از طرف دیگر، فعالیت گروه های تروریستی و بنیادگرا در منطقه افزایش یافت و عراق و سوریه به بهشتی برای فعالیت های تروریستی مبدل شدند. قیام مردم مصر، تونس نیز تا کنون نتوانسته ثبات، رفاه و امنیت مورد نظر مردم را به ارمغان آورد و کنار رفتن حاکمان قبل جز با ادامه نابسامانی ها و ناآرامی ها همراه نبوده است.

چرخه های آرزو در خاورمیانه هرچند از وجود بحرانی اساسی و ماهوی در این منطقه خبر می دهد، ولی از طرف دیگر، تکرارپذیری آن ها نشان از وجود قواعدی تاریخی در این منطقه دارد که تا کنون ناشناخته مانده اند. تحولات مشابه از وجود الگوهای یکسانی خبر می دهند. در این منطقه کودتا پشت کودتا و قیام پشت قیام امری مفروض و عادی به شمار می آید (Mansfeld, 1999: 30-36).

از این رو، به نظر می رسد که حداقل در دیدگاه کلان و بدون ورود به جزئیات، الگوهای مشابهی در تمامی کشورهای این منطقه حاکم است. این تحولات تکرارپذیر ذهن ما را به آن سمت می برد که این منطقه از ویژگی های مشابهی برخوردار است که رفتارها و تحولات مشابهی را حاصل می آورد. اقتصاد ضعیف و یا توسعة اقتصادی وابسته، پائین بودن دموکراسی و شاخص های آن در این منطقه، شیوع نبردهای قبیله ای، درگیری های مذهبی و حزبی، وجود اکثریت مسلمان، دخالت قدرت های فرامنطقه ای در آن از جمله ویژگی های مشترک این سرزمین است. گرچه این چرخه ها نوعی ناامیدی را به انسان از اصلاح و توسعه این کشورها تحمیل می کند، ولی از طرف دیگر نشان از آن دارد که تحولات خاورمیانه با قواعدی خاص در ارتباط است و از این رو نظمی بر آن حاکم است. تحولات انقلابی و شبه انقلابی متعدد هرچند در کوتاه مدت با آثاری مثبت همراه بوده، اما بعد از مدتی به روندهای گذشته بازگشت نموده اند و از این رو، در اغلب موارد تحولات انقلابی و شبه انقلابی جز هزینه های اقتصادی و اجتماعی ناشی از خود دستاوردی نداشته اند. بنابراین می توان با کشف الگوهای حاکم بر این تحولات تا حدود زیادی آن ها را پیش بینی کرد. البته ما در اینجا سعی نداریم تا مثبت بودن یا منفی بودن نتایج تحولات و اخلاقی بودن یا نبودن آن ها را مورد بررسی قرار دهیم. ما به دنبال آن هستیم تا با کشف عوامل اصلی و کلان تحولات و رابطه آن ها با یکدیگر، میزان وقوع انقلاب و شبه انقلاب های خاورمیانه را با مدلی برآمده از سیستم استنتاج (استنباط) فازی[1] تحلیل نمائیم.

بیان مسئله

مدل سازی و بدست آوردن قدرت پیش بینی هرچند توسط بسیاری از دیدگاه ها و مکاتب فرااثبات گرایانه مورد نقد قرار گرفته، اما از اهمیتی کاربردی برخوردار بوده است. نخبگان سیاسی از پژوهشگر اجتماعی انتظار دارند تا با رصد و تحلیل شرایط گذشته و حال، آن ها را به تصویری از شرایط احتمالی آینده واصل سازد (Pentland & Liu, 1999).

در میان پدیده های اجتماعی، انقلاب ها و شبه انقلاب ها از جایگاهی رفیع به لحاظ اهمیت برخوردار هستند. تغییرات ناشی از این بی ثباتی ها به شدت اذهان سیاستمدارن و پژوهشگران را به خود مشغول کرده است. از این رو، این پژوهش سعی دارد با شناسایی عوامل و قواعد 4 نوع بی ثباتی با عناوین انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا، چرایی و چگونگی وقوع این تحولات را در قالب مدلی پویا شناسایی کند.

اما شناسایی این عوامل تنها ابتدای راه است، چراکه در نگاه پراگماتیستی، نخبگان سیاسی به دنبال شناسایی مهمترین عوامل و به عبارت دیگر عوامل کلیدی این تحولات هستند. آن ها خوب از محدودیت منابع در دسترس خود خبر دارند و می دانند که کنترل و مدیریت همه این عوامل در دوره های حساس زمانی وقوع آن ها، که زمان به سرعت تنگ می شود، تقریباً ناممکن است. از این رو، در مرحله بعد پژوهش با استفاده از تکنیک دلفی فازی به دنبال شناسایی کلیدی ترین عوامل وقوع این تحولات است.

مرحله سوم، به تقاضای عملگرایان سیاسی برای دستیابی به مدلی برای تحلیل آنچه واقع شده و استفاده از آن در پیش بینی آنچه احتمالاً در آینده رخ می دهد نزدیک می سازد. در این مرحله با کمک سیستم استنباط فازی چگونگی ایجاد یک بی ثباتی از دل عوامل کلیدی مورد مدل سازی قرار می گیرد. در این مرحله، یک سیستم کنترل کننده ارائه می شود. این سیستم کنترل کننده فازی[2] یک سیستم پویا[3] را بر اساس تئوری مجموعه های فازی[4] طراحی می کند (Kandel & Langholz,

1993: xvii) و همان مدل ما است که کلیه خروجی ها را با پیش فرض قرار گرفتن همه ورودی ها در حد وسط از مقیاس پیوسته مثلاً [0،10]، یعنی 5، مرتب تحلیل می کند و می توان با تغییر اعداد قطعی ورودی ها، تغییر در کل مجموعه سیستم و خروجی ها را مشاهده نمود به علاوه مدل ارائه شده با بررسی چند نمونه مورد آزمایش قرار می گیرد.

اهمیت و ضرورت پژوهش

اهمیت موضوع این تحقیق را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:

1. اهمیت مطالعات خاورمیانه برای ایران، به عنوان منطقه ای که در آن مستقر است، و برای جهانیان، به دلیل موقعیت استراتژیک و ژئواکونومیک آن.

1. اهمیت تحولات انقلابی و شبه انقلابی در علوم انسانی به عنوان بزرگترین پدیده های اجتماعی که معمولاً با تغییرات شگرفی همراه هستند.

1. اهمیت شناخت کلیدی ترین عوامل در زمانی که محدودیت منابع اقتصادی و زمانی، کنترل همه عوامل را ناممکن می سازد.

1. اهمیت مدل سازی و استفاده از آن در پیش بینی برای عملگرایان سیاسی، سیاست مداران و بسیاری از محققان.

1. ضرورت تقویت فصل جدیدی از روش ها در رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل داخل کشور

اهداف پژوهش

1-1 هدف اصلی

مدل سازی چگونگی وقوع 4 تحول انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا در خاورمیانه عربی

1-2 اهداف فرعی

1. شناسایی عوامل وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا در خاورمیانه عربی

1. شناسایی عوامل کلیدی وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا در خاورمیانه عربی

1. شناسایی قواعد حاصل از ترکیب عوامل کلیدی در وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا

1. آشنا ساختن پژوهشگران داخلی علوم سیاسی و روابط بین الملل باتکنیک دلفی فازی[5]

1. آشنا ساختن پژوهشگران داخلی علوم سیاسی و روابط بین الملل با سیستم استنباط فازی

پرسش های پژوهش

1-3 سؤال اصلی

چگونه می توان با بکارگیری سیستم استنتاج فازی تحولات انقلابی یا شبه انقلابی خاورمیانه را مدل سازی کرد؟

1-4 سؤالات فرعی

1. عوامل (ورودی ها[6]) وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا خاورمیانه کدامند؟

1. عوامل کلیدی[7] وقوع انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا خاورمیانه کدامند؟

1. چگونه عوامل کلیدی با ترکیب با یکدیگر به انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا منتهی می شوند؟

فرضیه

در این تحقیق به دنبال پاسخ دادن به سؤال آن می باشیم و این کار از طریق اکتشاف و استقرا صورت می گیرد. لذا پژوهش اکتشافی و استقرائی است و مبتنی بر فرضیه نمی باشد.

متغیرها

متغیرهای این پژوهش بصورت زیر می باشند.

1-5 متغیر مستقل

انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا.

1-6 متغیر وابسته

عوامل ایجاد کننده انقلاب، خیزش، جنگ داخلی و کودتا که در حین تحقیق شناسایی می شوند.

تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم

1. انقلاب: معانی مختلفی برای انقلاب ارائه شده است. مارکس آن را تحول در نظام اقتصادی، ویلفردو پارتو آن را به معنای چرخش نخبگان، ماکس وبر و الکسی دوتوکریل از آن به عنوان افزایش قدرت دولت، محافظه کاران آن را خیال پردازی و برخی دیگر آن را حل کننده بحران مشارکت سیاسی معنی می نماید (بشیریه، 1382: 196-194). هانا آرنت انقلاب را پدیده ای اجتماعی با مشارکت مردم و همراه با خشونت می داند که به تغیر و تحول بنیادین و اساسی در زمینه های سیاسی و اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ایدئولوژیکی یک جامعه گردد (1361: 37).

هرچند تعاریف متعددی از انقلاب وجود دارد، اما این تعاریف شمولیت زیادی دارند و تقریباً همه انواع بی ثباتی را در خود جای می دهند. این موضوع برای ما مشکل آفرین است و مدل سازی ما را غیرممکن می سازد. لذا باید به دنبال تعاریفی بود که مرز میان انقلاب با سایر تحولات را روشن ساخته باشند. با تعریف انقلاب در معنای اخص تعداد آن در طول تاریخ انگشت شمار می شود. در اینجا به شماری از این تعاریف رجوع می کنیم. از نظر مردیها انقلاب برابر است با دگرگونی سریع، بنیادین و خشونت آمیز داخلی در ارزش ها و اسطوره ها، نهادهای سیاسی ـ اجتماعی و فعالیت های حکومتی (1385: 41). از نظر هانتینگتون انقلاب برابر است با تحولی سریع، بنیادین و خشونت آمیز در ارزش ها و اسطوره های حاکم یک جامعه و در نهادهای سیاسی، ساخت اجتماعی، رهبری و فعالیت و سیاست های حکومتی (بشیریه، 1372: 3؛ هانتینگتون، 1386: 385). در تعریفی دیگر انقلاب عبارتست از دگرگونی بنیادی در همه زمینه های اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، حقوقی و به ویژه سیاسی نسبت به آنچه پیش از انقلاب استوار و پابرجا بوده است و این دگرگونی ها همیشه با سرنگونی نظام سیاسی حاكم پیش می آید و كمتر با آرامش همراه بوده و اغلب با كارهای خشونت آمیز و ویران گری و خونریزی ها همگام می باشد (ابوالمحمد، 1376: 364). منوچهر محمدی نیز انقلاب را حركتی مردمی، در جهت تغییر سریع و بنیانی ارزش ها و باورهای مسلط، نهادهای سیاسی، ساختارهای اجتماعی، رهبری، روش ها و فعالیت های حكومتی یك جامعه تعریف نموده كه توأم با خشونت است (27 :1380).

در تعریف عام، انقلاب را می توان هر تحولی در نظر گرفت. ولی در اینجا منظور ما از انقلاب، در معنای اخص آن است. در این معنا انقلاب پدیده ای است اجتماعی، با تغییرات بنیادین سیاسی و اجتماعی، همراه با خشونت، رهبری کاریزماتیک، ایدئولوژی و بسیج عمومی که بر خلاف اصلاحات، از روندی سریع برخوردار است. در این صورت می توان میان انقلاب و سایر انواع بی ثباتی سیاسی هم عرض آن ـ همچون کودتا، خیزش، جنگ داخلی ـ تمایز ایجاد نمود. همچنین، تفاوت انقلاب با جنبش های استقلال طلبانه در آن است که نقطه شروع تحول انقلابی نارضایتی از سیستم سیاسی داخلی ولی نقطه شروع جنبش و یا جنگ های استقلال طلبانه، نارضایتی از دخالت خارجی است. انقلاب ایران، فرانسه و روسیه سه نمونه انقلاب است که در از شاخص های مذکر برخوردار هستند.

2. شبه انقلاب: انقلاب قلابی[8] به معنای انقلابی است که به روی کار آمدن گروه هایی غیردموکراتیک و یا فاسد منتهی می شود و مشارکت مردم در جریان انقلاب در نهایت چیزی برای آن ها در بر نداشته است، مگر یک میوه فاسد. فرایند روی کار آمدن فاشیستم و نازیسم را انقلاب هایی قلابی می نامند (Parenti, 1997: 14). با این حال، منظور ما از شبه انقلاب هرگز در این معنا نیست.