2-13- جایگاه ادبی جامی.. 31

فصل سوم:بررسی علم کلام و معرفی فرقه های کلامی

3-1- علم کلام. 34

3-1-1- تعریف علم کلام. 37

3-1-2- موضوع علم کلام. 39

3-1-3- تاریخچۀ علم کلام. 41

3-1-4- فواید و اهداف علم کلام. 43

3-1-5- کلام و فلسفه. 44

3-2- مکتب های کلامی.. 46

3-2-1- قَدَریِه. 47

3-2-2- جَهْمیَه. 48

3-2-3- مُرْجِئَه. 49

3-2-4- جَبْریَه. 51

3-2-5-خَوارِج. 52

3-2-6- مُعْتَزَلَه. 53

3-2-7- اَشاعَرَه 55

3-2-8- ماتُریدیَه. 57

3-2-9- شیعه. 58

3-2-9-1- وجه تسمیه و تاریخ پیدایش… 59

3-2-9-2- فرقه های شیعه. 59

3-2-9-2-1- زیدیّه. 60

3-2-9-2-2- اسماعیلیّه. 60

3-2-9-2-3- امامیّه اثنا عشری.. 61

فصل چهارم: بررسی اندیشه های کلامی در دیوان جامی

4-1- توحید. 64

4-1-1- مراحل توحید. 66

4-1-2- توحید در علم کلام. 69

4-1-3- توحید در نگاه عرفا 69

4-1-4- توحید در دیوان جامی.. 70

4-1-4-1- جامی و توحید در ذات.. 71

4-1-4-2- جامی و توحید عملی.. 74

4-1-4-3- جامی و توحید افعالی.. 76

4-2- جبر و اختیار 79

4-2-1- دیدگاه متکلّمان در باب جبر و اختیار 81

4-2-2- دیدگاه جامی در باب جبر و اختیار 82

4-3- صفات خداوند. 88

4-3-1- تعریف صفت.. 88

4-3-2- تقسیم بندی صفات.. 89

4-3-3- صفات الهی از دیدگاه متکلّمان. 89

4-3-3-1- دیدگاه معتزله. 90

4-3-3-2- دیدگاه اشاعره 90

4-3-3-3- دیدگاه ماتریدیان. 90

4-3-3-4- دیدگاه شیعه امامیه. 91

4-3-3-5- دیدگاه عرفا 91

4-3-4- جامی و صفات باری تعالی.. 92

4-3-4-1- صفات ثبوتیه. 94

4-4- حادث و قدیم. 95

4-4-1- حادث و قدیم در لغت و اصطلاح. 96

4-4-2- جامی و مسألۀ حادث و قدیم. 97

4-5- صفات سلبیه. 102

4-5-1- رؤیت.. 103

4-5-1-1- رؤیت در لغت (کلام) 103

4-5-1-2- رؤیت در قرآن. 104

4-5-1-3- اشاعره 105

4-5-1-4- معتزله. 106

4-5-1-5- ماتریدیه. 106

4-5-1-6- مرجئه. 106

4-5-1-7- شیعه. 107

4-5-1-8- رؤیت در دیدگاه عرفا 107

4-5-1-9- رؤیت از دیدگاه جامی.. 107

4-6- جوهر و عرض… 111

4-6-1- جوهر و عرض در لغت.. 111

4-6-2- جوهر و عرض از دیدگاه فلاسفه. 111

4-6-3- جوهر و عرض از دیدگاه متکلّمان. 112

4-6-4- جوهر و عرض در نگاه عرفا 113

4-6-5- دیدگاه جامی در باب جوهر و عرض بودن خداوند. 114

4-7- لطف الهی.. 116

4-8- اسم. 119

4-8-1- دیدگاه متکلّمان در باب توقیفیت اسماء الهی.. 120

4-8-2- دیدگاه جامی در باب اسماء الهی.. 121

4-9- شناخت ذات خدا 123

4-9-1- راههای شناخت خداوند. 124

4-9-2- شناخت خدا از دیدگاه متکلّمان. 125

4-9-3- جامی و شناخت خداوند. 125

4-10- شفاعت.. 129

4-10-1- شفاعت در قرآن. 129

4-10-2- شفاعت از دیدگاه فرق کلامی.. 130

4-10-3- دیدگاه جامی در باب شفاعت.. 131

4-11- توکّل. 135

4-11-1- توکّل در قرآن. 135

4-11-2- فرق کلامی و مسألۀ توکّل. 136

4-11-3- نگرش جامی در باب توکّل. 137

4-12- قضا و قدر 141

4-12-1- قضا و قدر در قرآن. 141

4-12-2- قضا و قدر در دیدگاه فرق کلامی.. 142

4-12-3- دیدگاه جامی در باب قضا و قدر 143

4-13- توبه. 148

4-13-1- توبه در دیوان جامی.. 150

4-14- وعد و وعید. 154

4-14-1- وعد و وعید در قرآن. 155

4-14-2- وعد و وعید از دیدگاه فرق کلامی.. 155

4-14-3- دیدگاه جامی در باب وعد و وعید. 157

4-15- نبوّت.. 161

4-15-1- دیدگاه متکلّمان در باب نبوّت.. 163

4-15-2- جامی و مسألۀ نبوّت.. 164

4-16- امامت.. 175

4-17- معاد. 178

4-17-1- جامی و مسألۀ معاد. 180

فصل پنجم: نتیجه گیری

پیوست.. 200

منابع و مآخذ. 222

پیشگفتار

سپاس خدایی را که اوّل و آخِر وجود است، بی آنکه اوّلی بر او پیشی بگیرد یا آخری پس از او باشد؛ خدایی که دست هر چشمی از دامن دیدارش کوتاه است و فهم هر کبوتر توصیفگری از پرواز در آسمان وصفش عاجز؛ خدایی که ید قدرت بی منتهایش دریای آفرینش را جاری کرد و به اراده ازلی­اش همۀ خلق را صورت بخشید؛ هر کس را در سایه اراده­اش به راهی راهرو گردانید و آتش عشق خود را در وجودشان برانگیخت. بر هر زنده­ای، جامی معلوم از قسمت و بهره­ای معین از روزی است. نه آنکه را روزی وافر دارد، توان کاستن است و نه آن که را روزی اندک دارد توان افزودن. بر زندگی هر زنده­ای، انجامی معلوم و پایانی معین مقرر فرمود، تا پا به پای ایام به سوی آن قدم بردارد و هر سال که می­گذرد به آن نزدیک تر شود؛ و چون پایانی­ترین گام بر زمین نقش بندد و جام زندگی با حسابی معلوم پر گردد، جان او را به سوی آنچه بدان فراخوانده ـ از نعمت ثواب یا نقمت عذاب ـ بازمی ستاند، تا بدکاران را به دلیل بدکاریشان به وادی قهر و نکوکاران را به علت نکوکاریشان به وادی رحمت درآورد، و بدین سان آینه عدلش را می­نمایاند و نشان عدالت بر خلقت می زند.

نورالدّین عبدالرّحمن جامی شاعر و عارف بزرگ قرن نهم هجری است. داشتن آثار فراوان وی در زمینه ی­ ادب فارسی و عربی به این شاعر وجهه­ای برون مرزی داده است و جایگاه بالایی در سراسر ممالک اسلامی به خود اختصاص داده است. ازآنجایی که این شاعر فرهیخته از عارفان و مردان بزرگ زمان خود بود، ازاین جهت بررسی آثار و اندیشه­ها وی درخور اهمیّت است و با بررسی آثار وی می­توان به شناخت اعتقادات وی و همچنین اندیشه­های حاکم بر آن زمان آگاهی یافت.

در نخستین گام­ها که به دنبال یافتن موضوع برای پایان نامه بودم و از ابتدا قصد داشتم موضوعی را برای پایان نامه برگزینم که مرا به شناخت خداوند رهنمون شود باشد ماحصل آموختنم به هدف آفرینش بینجامد با مراجعه به آقای دکتر خدادادی و راهنمایی­های ایشان سرانجام موضوع بررسی اندیشه­های کلامی در دیوان جامی برای بنده در گروه ادبیات فارسی به تصویب رسید.

مقدمه ………………………………………………………………………………..

2

1-2

اهمیت موضوع …………………………………………………………………………..

3

1-3

بیان مسئله …………………………………………………………………………..

3

1-4

سوال­های و فرضیه­های تحقیق ………………………………………………………

4

1-4-1

سوال­های تحقیق …………………………………………………………………………

4

1-4-2

فرضیه­های تحقیق ……………………………………………………………………….

4

1-5

کلیدواژه­ها …………………………………………………………………………………

5

1-6

محدودیت تحقیق ……………………………………………………………………….

10

1-7

شاهنامه فردوسی …………………………………………………………………………

11

فصل دوم

پیشینه تاریخی تحقیق…………………………………………………………………..

13

2-1

مقدمه ………………………………………………………………………………………..

14

2-2

مبانی نظری تحقیق ……………………………………………………………………..

15

2-2-1

زبان­شناسی و ادبیات ……………………………………………………………………

15

2-2-1-1

ویژگی­های زبان ادبی …………………………………………………………………..

17

2-2-1-2

گونه­های زبان ادبی ……………………………………………………………………..

20

2-2-2

نظریه­های زبان­شناسی ………………………………………………………………….

23

2-2-2-1

زبان­شناسی توصیفی(ساختگرا) ……………………………………………………..

24

2-2-2-1-1

زبان و گفتار ……………………………………………………………………………….

25

2-2-2-1-2

صورت آوایی و معنی ………………………………………………………………….

26

2-2-2-2

زبان­شناسی نقش­گرا …………………………………………………………………….

26

2-2-2-2-1

نقش­گرایی در مکتب پراگ …………………………………………………………..

26

2-2-2-2-2

نقش­گرایی در مکتب کپنهاگ ………………………………………………………..

28

2-2-2-2-3

نقش­گرایی در مکتب لندن ……………………………………………………………

29

2-2-3

سخن­کاوی …………………………………………………………………………………

31

2-2-3-1

کاربرد سخن­کاوی ………………………………………………………………………

43

2-2-4

متن و زبان­شناسی متن …………………………………………………………………

44

2-2-5

بافت …………………………………………………………………………………………

47

2-2-6

متن­کاوی ……………………………………………………………………………………

50

2-2-7

انسجام و همبستگی …………………………………………………………………….

50

2-2-7-1

انسجام ………………………………………………………………………………………

52

2-2-7-1-1

ارجاع ………………………………………………………………………………………..

52

2-2-7-1-2

جایگزینی …………………………………………………………………………………..

54

2-2-7-1-3

حذف ………………………………………………………………………………………..

55

2-2-7-2

انسجام واژگانی ………………………………………………………………………….

57

2-2-7-2-1

تکرار ………………………………………………………………………………………..

57

2-2-7-2-2

با­هم­آیی ……………………………………………………………………………………..

59

2-2-7-3

انسجام پیوندی …………………………………………………………………………..

60

2-3

مبانی عملی تحقیق ………………………………………………………………………

62

فصل سوم

روش­شناسی……………………………………………………………………………….

65

3-1

مقدمه ………………………………………………………………………………………..

66

3-2

روش گردآوری اطلاعات …………………………………………………………….

66

3-3

روش تجزیه و تحلیل ………………………………………………………………….

67

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده­ها………………………………………………………………….

68

4-1

مقدمه ………………………………………………………………………………………..

69

4-2

منبع داده­ها …………………………………………………………………………………

69

4-3

روش کدگذاری داده­ها ………………………………………………………………..

69

4-4

بررسی داده­ها ……………………………………………………………………………..

70

4-4-1

متن 1،آغاز کتاب ………………………………………………………………………..

70

4-4-2

متن 2، کیومرث ………………………………………………………………………….

73

4-4-3

متن 3، بیژن و منیژه …………………………………………………………………….

78

4-4-4

متن 4، پادشاهی همای ………………………………………………………………..

98

4-4-5

متن 5، هوشنگ ………………………………………………………………………….

104

4-4-6

متن 6، بهمن ………………………………………………………………………………

108

4-4-7

متن 7، تهمورث …………………………………………………………………………

118

4-4-8

متن 8، جمشید …………………………………………………………………………..

123

4-4-9

متن 9، پادشاهی یزدگرد ………………………………………………………………

132

4-4-10

متن 10، پادشاهی نرسی بهرام ………………………………………………………

156

فصل پنجم

نتیجه­گیری و پیشنهادهای تحقیق……………………………………………………

162

5-1

مقدمه ………………………………………………………………………………………..

163

5-2

نتیجه­گیری …………………………………………………………………………………

164

5-3

پیشنهادهای تحقیق ………………………………………………………………………

167

واژه­نامه فارسی به انگلیسی

…………………………………………………………………………………………………..

168

واژه­نامه انگلیسی به فارسی

………………………………………………………………………………………………..

170

منابع

…………………………………………………………………………………………………..

172

منابع داخلی

……………………………………………………………………………………………………

173

منابع خارجی

……………………………………………………………………………………………………

175

منابع اینترنتی

……………………………………………………………………………………………………

176

فهرست جداول	صفحه
جدول 4-1 ………………………………………………………………………………………………………………….	71
جدول 4-2 ………………………………………………………………………………………………………………….	71
جدول 4-3 ………………………………………………………………………………………………………………….	75
جدول 4-4 ………………………………………………………………………………………………………………….	76
جدول 4-5 ………………………………………………………………………………………………………………….	76
جدول 4-6 ………………………………………………………………………………………………………………….	80
جدول 4-7 ………………………………………………………………………………………………………………….	81
جدول 4-8 ………………………………………………………………………………………………………………….	84
جدول 4-9 ………………………………………………………………………………………………………………….	85
جدول 4-10 ……………………………………………………………………………………………………………….	88
جدول 4-11 ……………………………………………………………………………………………………………….	89
جدول 4-12 ……………………………………………………………………………………………………………….	92
جدول 4-13 ……………………………………………………………………………………………………………….	93
جدول 4-14 ……………………………………………………………………………………………………………….	95
جدول 4-15 ……………………………………………………………………………………………………………….	96
جدول 4-16 ……………………………………………………………………………………………………………….	96
جدول 4-17 ……………………………………………………………………………………………………………….	100
جدول 4-18 ……………………………………………………………………………………………………………….	102
جدول 4-19 ……………………………………………………………………………………………………………….	102
جدول 4-20 ……………………………………………………………………………………………………………….	105
جدول 4-21 ……………………………………………………………………………………………………………….	106
جدول 4-22 ……………………………………………………………………………………………………………….	106
جدول 4-23 ……………………………………………………………………………………………………………….	110
جدول 4-24 ……………………………………………………………………………………………………………….	111
جدول 4-25 ……………………………………………………………………………………………………………….	114
جدول 4-26 ……………………………………………………………………………………………………………….	116
جدول 4-27 ……………………………………………………………………………………………………………….	116
جدول 4-28 ……………………………………………………………………………………………………………….	120
جدول 4-29 ……………………………………………………………………………………………………………….	121
جدول 4-30 ……………………………………………………………………………………………………………….	121
جدول 4-31 ……………………………………………………………………………………………………………….	125
جدول 4-32 ……………………………………………………………………………………………………………….	126
جدول 4-33 ……………………………………………………………………………………………………………….	129
جدول 4-34 ……………………………………………………………………………………………………………….	130
جدول 4-35 ……………………………………………………………………………………………………………….	130
جدول 4-36 ……………………………………………………………………………………………………………….	134
جدول 4-37 ……………………………………………………………………………………………………………….	135
جدول 4-38 ……………………………………………………………………………………………………………….	138
جدول 4-39 ……………………………………………………………………………………………………………….	139
جدول 4-40 ……………………………………………………………………………………………………………….	142
جدول 4-41 ……………………………………………………………………………………………………………….	143
جدول 4-42 ……………………………………………………………………………………………………………….	146
جدول 4-43 ……………………………………………………………………………………………………………….	147
جدول 4-44 ……………………………………………………………………………………………………………….	150
جدول 4-45 ……………………………………………………………………………………………………………….	150
جدول 4-46 ……………………………………………………………………………………………………………….	153
جدول 4-47 ……………………………………………………………………………………………………………….	154
جدول 4-48 ……………………………………………………………………………………………………………….	154
جدول 4-49 ……………………………………………………………………………………………………………….	157
جدول 4-50 ……………………………………………………………………………………………………………….	158
جدول 4-51 ……………………………………………………………………………………………………………….	158
جدول 4-52 ……………………………………………………………………………………………………………….	160
جدول 4-53 ……………………………………………………………………………………………………………….	160

فهرست نمودارها	صفحه
نمودار 4-1 …………………………………………………………………………………………………………….	72
نمودار 4-2 …………………………………………………………………………………………………………….	72
نمودار 4-3 …………………………………………………………………………………………………………….	77
نمودار 4-4 …………………………………………………………………………………………………………….	77
نمودار 4-5 …………………………………………………………………………………………………………….	97
نمودار 4-6 …………………………………………………………………………………………………………….	97
نمودار 4-7 …………………………………………………………………………………………………………….	103
نمودار 4-8 …………………………………………………………………………………………………………….	103
نمودار 4-9 …………………………………………………………………………………………………………….	107
نمودار 4-10 ………………………………………………………………………………………………………….	107
نمودار 4-11 ………………………………………………………………………………………………………….	117
نمودار 4-12 ………………………………………………………………………………………………………….	117
نمودار 4-13 ………………………………………………………………………………………………………….	122
نمودار 4-14 ………………………………………………………………………………………………………….	122
نمودار 4-15 ………………………………………………………………………………………………………….	131
نمودار 4-16 ………………………………………………………………………………………………………….	131
نمودار 4-17 ………………………………………………………………………………………………………….	155
نمودار 4-18 ………………………………………………………………………………………………………….	155
نمودار 4-19 ………………………………………………………………………………………………………….	159
نمودار 4-20 ………………………………………………………………………………………………………….	159
نمودار 4-21 ………………………………………………………………………………………………………….	161
نمودار 4-22 ………………………………………………………………………………………………………….	161

–1مقدمه

2-1-7-5 کسب روزی اهل توکل……………………. 19

2-1-7-6 اطاعت اهل توکل ازطبیب…………………. 19

2-1-7-7 مبارزه ی اهل توکل با سحر و جادو……….. 20

2-1-7-8 کاروتلاش اهل توکل…………………….. 20

2-1-7-9 پاداش اهل توکل………………………. 20

2-1-7-10 عدم تسلط شیطان بر اهل توکل……………. 21

2-1-8 حقیقت توکل در قرآن…………………… 22

2-1-9 توکل انبیا از منظر قرآن………………. 23

2-1-10 توکل در متون تفسیری………………….. 26

2-1-11 توکل در روایت و احادیث……………….. 27

2-1-12 عواقب اهل توکل نبودن…………………. 27

2-1-12-1 ذلّت ودوری از خدا؛آثار سوءاعتماد به غیر خدا 28

2-1-12-2 شداید دنیا؛ابزاری برای هوشیاری ازغفلت خدا 28

2-1-13 توکّل از دیدگاه عرفا و نویسندگان بزرگ…. 29

2-1-13-1 سری سقطی…………………………… 29

2-1-13-2 ابراهیم خواص……………………….. 29

2-1-13-3 حمدون قصار…………………………. 29

2-1-13-4 ابو السعید ابوالخیر…………………. 29

2-1-13-5 قطب الدّین ابوالمظفر منصوربن اردشیر…… 29

2-1-13-6 امام محمّد غزّالی…………………….. 30

2-1-13-7 عطار نیشابوری……………………… 30

2-1-13-8 نجم الدّین کبری…………………….. 30

2-1-13-9 عبدالله بن علی سراج…………………… 30

2-1-13-10 عزیزالدّین نسفی…………………….. 31

2-1-13-11 مولوی…………………………….. 31

2-1-13-12 عزّالدّین محمودبن علی کاشانی………….. 31

2-1-13-13 حاج ملا احمد نراقی………………….. 31

بررسی اصطلاح رضا در متون نثر قرن چهار تا هشت هجری

2-2 تعریف لغوی و اصطلاحی رضا…………………… 33

2-2-1 انواع رضا……………………………. 33

2-2-2 مراتب و درجات رضا…………………….. 34

2-2-3 حقیقت رضا……………………………. 34

2-2-4 مقام رضا…………………………….. 35

2-2-5 رضا در قرآن………………………….. 35

2-2-6 اهل پاداش اهل رضا در قرآن………………. 36

2-2-6-1 یقین اهل رضا…………………………. 36

2-2-6-2 تسلیم قضای الهی………………………. 37

2-2-6-3 رضا، فراتر از توکل…………………… 37

2-2-7 رضا در متون تفسیری……………………. 38

2-2-8 رضا در روایات و احادیث………………… 39

2-2-9 رضا از دیدگاه عرفا و نویسندگان بزرگ…….. 41

2-2-9-1 ابوبکر وراق…………………………. 41

2-2-9-2 ابو نصر السراج الطوسی………………… 41

2-2-9-3 نجم الدّین رازی………………………. 42

2-2-9-4 قطب الدّین ابو المظفر منصوربن اردشیر……. 42

2-2-9-5 مولوی………………………………. 42

2-2-9-6 عزّالدّین محمودبن علی کاشانی……………. 42

2-2-9-7 ملا محمّد مهدی نراقی…………………… 43

قصل سوم- شرح احوال وآثارنویسندگان متون نثر عرفانی قرن 4 تا8 هجری

3-1 مقدمه…………………………………..44

3-1-1 ابوالقاسم قشیری……………………….. 44

3-1-2 زندگینامه……………………………… 44

3-1-3 نام ولقب……………………………… 44

3-1-4 اوضاع تاریخی عصر قشیری…………………. 45

3-1-5 فعالیّت های علمی و اجتماعی قشیری…………. 46

3-1-6 شاگردان و راویان قشیری…………………. 47

3-1-7 وفات قشیری……………………………. 47

3-1-8 آثار قشیری……………………………. 47

3-1-9 رساله قشیریّه………………………….. 48

3-1-10 سبک قشیری……………………………. 50

3-2 خواجه عبدالله انصاری……………………… 51

3-2-1 زندگینامه…………………………….. 51

3-2-2 آثار خواجه عبدالله انصاری…………………. 52

3-2-3 علل المقامات………………………….. 52

3-2-4 مناجات های خواجه عبد الله انصاری…………… 53

3-2-5 منازل السّائرین………………………… 53

3-2-6 وفات خواجه عبدالله انصاری…………………. 53

3-2-7 سبک خواجه عبدالله انصاری………………….. 54

3-3 ابوالحسن علی ابن عثمان هجویری …………… 54

3-3-1 زندگینامه…………………………….. 54

3-3-2 آثارهجویری……………………………. 553-3-3 کشف المحجوب…………………………………….. 56

3-3-4 وفات ابوالحسن علی بن عثمان هجویری……….. 57

3-3-5 سبک کشف المحجوب……………………….. 57

3-4 ابو الفضل رشید الدین میبدی …………….. 58

3-4-1 زندگینامه…………………………….. 58

3-4-2 کشف الاسرار……………………………. 59 3-4-3 وفات میبدی ……………………………………… 59

3-4-4 سبک میبدی…………………………….. 60

3-5 عزیز الدّین نسفی……………………….. 61

3-5-1 زندگینامه…………………………….. 61

3-5-2 چند نکته تاریخ از زندگی نسفی……………. 62

3-5-3 آثار نسفی ……………………………. 62

3-5-4 الانسان الکامل…………………………. 62

3-5-5 وفات نسفی…………………………….. 63

3-5-6 سبک نسفی……………………………… 63

3-6 نجم الدّین رازی………………………….. 64

3-6-1 زندگینامه…………………………….. 64

3-6-2 عقاید نجم الدّین رازی…………………… 65

3-6-3 تصوّف نجم الدّین رازی……………………. 66

3-6-4 اخلاق و روش زندگی نجم الدّین رازی…………. 66

3-6-5 وفات نجم الدّین رازی. ………………….. 66

3-6-6 آثار نجم الدّین رازی……………………. 67

3-6-7 سبک مرصادالعباد……………………….. 673-7 عطار نیشابوری……………………………………. 68

3-7-1 زندگینامه……………………………… 68

3-7-2 وفات عطار نیشابوری…………………….. 69

3-7-3 آثار عطار نیشابوری…………………….. 70

3-7-4 تذکره الاولیا…………………………. 71

3-7-5 سبک عطار نیشابوری……………………… 72

3-8 عزّالدّین محمودبن علی کاشانی ……………… 73

3-8-1 زندگینامه…………………………….. 73

3-8-2 آثار عزّالدّین محمودبن علی کاشانی…………. 75

3-8-3 مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه…………… 75

3-8-4 وفات عزّالدّین محمودبن علی کاشانی…………. 80

3-8-5 سبک مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه ………. 80

فصل چهارم- بررسی بازتاب توکّل و رضا درمتون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری

4-1مقدمه……………………………………. 82

4-1-1 تعریف لغوی و اصطلاحی توکّل در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری……………………………………….. 82

4-1-2 انواع توکّل در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری 91

4-1-3 مراتب و درجات توکّل در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری 91

4-1-4 مقام توکّل در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری 93

4-1-5 حقیقت توکّل در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری 95بررسی اصطلاح(رضا)در متون نثر عرفانی قرن(چهار تا هشت) هجری

4-2 تعریف لغوی و اصطلاحی رضا در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری……………………………………….. 99

4-2-1 انواع رضا در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری 112

4-2-2 مراتب و درجات رضا در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری 123

4-2-3 مقام رضا در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری 125

4-2-4 حقیقت رضا در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری 134

فصل پنجم- (نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهاد)

5-1 نتیجه گیری……………………………… 138

5-2 ارائه ی پیشنهاد…………………………. 140

5-3 پیوست ها(جداول و نمودار ها)

فهرست جداول

5-3-1 جدول الف- تعریف لغوی و اصطلاحی توکّل………. 141

5-3-2 جدول ب- مراتب و درجات توکّل……………… 141

5-3-3 جدول ج- مقام توکّل……………………… 142

5-3-4 جدول د – حقیقت توکّل……………………. 142

5-3-5 جدول ه- تعریف لغوی و اصطلاحی رضا…………. 143

5-3-6 جدول و- انواع رضا……………………… 143

5-3-7 جدول ز- مراتب و درجات رضا………………. 144

5-3-8 جدول ح – مقام رضا……………………… 144

5-3-9 جدول ط- حقیقت رضا……………………… 145

فهرست نمودارها

5-3-10 نمودار شماره 1- تعریف لغوی و اصطلاحی توکّل… 146

5-3-11 نمودار شماره 2- مراتب و درجات توکّل……… 147

5-3-12 نمودار شماره 3- مقام توکّل……………… 148

5-3-13 نمودار شماره 4 – حقیقت توکّل……………. 149

5-3-14 نمودار شماره 5- تعریف لغوی و اصطلاحی رضا…. 150

5-3-15 نمودار شماره 6- انواع رضا……………… 151

5-3-16 نمودار شماره 7- مراتب و درجات رضا………. 152

5-3-17 نمودار شماره 8 – مقام رضا …………….. 153

5-3-18 نمودار شماره 9- حقیقت رضا……………… 154

فهرست منابع و مآخذ…………………………..155

چکیده

یکی از شیوه های متنوع در راستای معرفت هستی و خالق آن، عرفان است. متون نثر عرفانی برای شناخت عرفان ، کاربرد اصطلاحات عرفانی و تأثیر پذیری نویسندگان به ویژه؛از دو اصطلاح «توکّل ورضا» حائز اهمیّت است. این پایان نامه در پنج فصل کوشیده است ،با روش مطالعه ،پژوهش و تحلیل ؛به بررسی بازتاب«توکل»و«رضا» در آثار عرفانی:«رساله قشیریّه، منازل السائرین، کشف المحجوب، کشف الاسرار، الانسان الکامل، مرصادالعباد، تذکره الاولیا، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه» بپردازد.به این منظورفصل اوّل، به کلیات تحقیق،فصل دوم به مبانی نظری تحقیق در زمینه ی عرفان،احوال،مقامات،اقوال عرفاومشایخ و فصل سوم،به شرح احوال و زندگینامه نویسندگان متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری،«قشیری،خواجه عبدالله انصاری،هجویری،میبدی،نسفی،نجم الدّین رازی،عطار نیشابوری و عزّالدّین محمودبن علی کاشانی»پرداخته است.فصل چهارم بررسی و تحلیل نمونه های متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری است.در فصل پنجم از این پایان نامه نتایج قابل توجه و ارزنده ای ارائه شده است.مانند:به اصطلاح «رضا» بیش از «توکل» توجه شده است. قشیری ،میبدی و عطار، نیشابوری به دلیل حفظ انتقال درست مفاهیم «توکل» و«رضا» به اختلاف میان خراسانیان و عراقیان در باره ی مقام«رضا»پرداخته اند. در بررسی و کاربرد آیات قرآنی، میبدی در کشف الاسرار تأثیر بسیاری پذیرفته است.آشنایی و تأثیر پذیری نویسندگان با کتاب الهی قرآن ؛در متون نثر عرفانی قرن چهار تا هشت هجری آشکار است. آثار عرفانی ارزشمندقرن چهار تا هشت هجری حاصل تلاش نویسندگان است که از خود به یادگار گذاشته اند.

کلید واژه ها:قرآن، عرفان، عارف، مقام، توکّل، رضا، متون نثر عرفانی

2-3 محتوا و بخش بندی.. 15

2-3-1بخش اسطوره ای 16

2-3-2 بخش پهلوانی …………………………………………………………………………………………………. 18

2-3-3 بخش تاریخی.. 21

2-4 نفوذ در ادبیات پارسی و ادبیات جهان 23

2-5 بازگردانی شاهنامه به زبان های دیگر. 24

2-6 واژگان عربی در شاهنامه. 26

2-7 هزاره شاهنامه در یونسکو. 26

2-8فیلم های ساخته شده بر پایه شاهنامه. 28

2-9 پژوهشکده شاهنامه. 28

فصل سوم: جانداران در شاهنامه

3-1آب 31

3-2 خورشید. 31

3-2-1 خورشید و سیمرغ. 32

3-3 عناصر اسطوره ای 33

3-3-1 کوه و درخت 33

3-3-2 کوه البرز. 34

3-3-3 درختو پسپویش… 34

3-3-4 ارتباط کوه و درخت با هوم. 35

3-4 خسروانی درختان شاهنامه. 36

3-4-1 آیین هایی که با درخت پیوند دارند …………………………………………………………………………36

3-5 برخی ار درختان شاهنامه ……………………………………………………………………………………………37

3-6 سوزاندن درختان ………………………………………………………………………………………………………38

فصل چهارم: حیوانات در شاهنامه

4-1مقدمه. 40

4-2سیمرغ 40

4-2-1 سیمرغ در نوشته های دینی زرتشتی.. 41

4-2-2 پرنده ای با ویژگی انسانی.. 42

4-2-2 چهره سیمرغ در شاهنامه 43

4-2-3 آشیانه سیمرغ در متون زرتشتی.. 43

4-3-4 آشیانه سیمرغ در متون حماسی.. 44

4-3-5 آشیانه سیمرغ در متون دیگر. 44

4-3 سیمرغ در ارتباط با آیین مهر. 45

4-3-1 سیمرغ و عقاب 45

4-4 مهر 46

4-5 توتم و توتیسم. 46

4-6 انواع توتم در شاهنامه 50

4-6-1 نام ها 50

4-6-1-1 گاو 50

4-6-1-2 اسب 53

4-6-1-3 درفش …………………………………………………………………………………………………………55

4-6-1-4 شیر …………………………………………………………………………………………………………….56

4-6-1-5 اژدها …………………………………………………………………………………………………………..58

4-6-1-6 گراز ……………………………………………………………………………………………………………62

4-6-1-7 گرگ …………………………………………………………………………………………………………..62

4-6-1-8 فیل …………………………………………………………………………………………………………….64

4-6-1-9 ببر ……………………………………………………………………………………………………………..65

4-6-1-10 پلنگ ………………………………………………………………………………………………………. 66

4-6-1-11 آهو …………………………………………………………………………………………………………..67

4-6-1-12 غرم …………………………………………………………………………………………………………..68

4-7 نماد شناسی اژدها در شاهنامه فردوسی …………………………………………………………………….69

4-8 ارتباط حیوانات با پهلوانان شاهنامه ………………………………………………………………………….74

4-8-1 اسب و رستم ……………………………………………………………………………………………………74

4-8-2 شبرنگ بهزاد و سیاوش ……………………………………………………………………………………..77

4-8-3 زال و سیمرغ ……………………………………………………………………………………………………79

فصل پنجم: نتیجه­ گیری

5-1 نتیجه گیری.. 81

. 84

چکیده لاتین

چکیده:

بررسی نقش جاندارن در شاهنامه و جایگاه آن ها در داستان ها، چندان شورانگیز است که خواننده ی شاهنامه از مطالعه ی آن در می یابد برخی از این جاندارن و حیوانات در روند حماسی ملی کارکرد و نقش بنیادین دارند و از ارتباط آن ها با پهلوانان این نکته دریافت می شود که فردوسی به اساطیر ملل باستان و اقوام گذشته که در آن بشر با حیوانات و طیور، پیوند و همبستگی داشت، بی اعتنا نبوده و داشتن مهر و عاطفه را در جانداران نیز به تصویر کشیده است. در این پژوهش بر آنیم که به بررسی حضور اکثر جاندارانی که در شاهنامه نقش اساسی داشته و دارند، بپردازیم

كلید واژه ها: جانداران، جانداران غیر انسان، شاهنامه ، فردوسی

-1 مقدمه

بشر با توجه به قوه ی تعقل اعطا شده به او در می یابد که روزی بر خلاف اراده ی خود می میرد. درک این جدایی از عزیزان باعث بروز نوعی اضطراب در او می شود. انسان در طول قرن ها، از راه های گوناگون و بنا بر موقعیت و وضع هستی خود، تلاش می کرده است تا با عشق به خدا، غرقشدن در تجمل، آفرینش هنری و عشق به همنوع خود بر این جدایی غلبه کند. برای بشر اولیه که در غارها زندگی می کرد، پرستش حیوانات ودیگر جاندارن و ارتباط با آنها بهترین راه غلبه بر جدایی بود[1]. با نگاهی به دوره های نخستین در می یابیم که انسان ابتدایی از طبیعت و جهان دریافتی عجیب، اما مشخص دارد؛ در بینش اساطیری او پدیده های طبیعی دارای شعور و اراده اند و از این رو در سرنوشت بشر سهیم و دخیل هستند. این اعتقاد باعث پیوند انسان با جانوارن و دیگر جاندارن می شده، مقام و جایگاه حیوان و جاندارن در نظر او بسیار با ارزش و والا بوده است، بنابراین از آنها نه تنها در زندگی مادی، بلکه در زندگی معنوی نیز سود می جسته، بر رازهای جاودانگی و طبیعت واقف می شد.[2] در پهنه ی آفرینش نیز حیوانات پس از انسان در مرتبه دوم ارزشمندی قرار دارند و نه تنها در اسطوره های ایرانی، بلکه در اسطوره های کشورهای دیگر نیز ارزشند . شاید ریشه ی ارزشمندی آنها به دروه ی کودکی نسل بشر گردد که برای نیازهای روزمره ی زندگی به آنها نیازمند بود. در اوستا نیز بر اثر نفوذ فرهنگ و عقاید آیینی و اساطیری پیش از زرتشت، ستایش جانوران مطرح گردیده است و از میان جانوران ستایش شده در اوستا، پرندگان از جایگاه ویژه ای برخوردارند.[3]

جان فردوسی سرشار از مهر و عاطفه است. او استعداد مهررزی را نه تنها در پهلوانان محبوب خود، بلکه حیوانات و برخی از جاندارن نیز به تصویر کشیده است.[4] در شاهنامه که بازتاب اسطوره ها، زندگی جوامع بدوی و کهن ایرانیان است، حیوانات و سایر جانداران از اهمیت والایی برخوردارند و از ویژگی ها و جایگاه عادی خود خارج می شوند.

با مطالعه ی شاهنامه در می یابیم که فردوسی در کنار پهلوانان نامی از قبیل فریدون، زال، رستم و سیاوش جاندارن و حیواناتی از قبیل گاوبرمایه، سیمرغ( به عنوان پرنده)، رخش و بهزاد را آروده است. ارتباط آنها در روند داستان به قدری قوی است که آرودن نام هر یک از این پهلوانان، حیوان مرتبط با آن ها را به ذهن تداعی می کند. علت این امر را باید در زندگی جوامع بدوی جست و جو کرد؛ دورانی که حیوانات و جاندارن دیگر در زندگی آنها نقش اساسی دارند و با آنها در ارتباط هستند. فردوسی در شاهنامه که بازتاب اسطوره ها و زندگی جوامع بدوی است، به اصل یگانگی بشر در نسل کودکی خود با حیوان، بی توجه نبوده است، حیوانات در نظر او از جایگاه ویژه ای برخوردارند و دوش به دوش پهلوانان در داستان ظاهر می شوند و با آنها در ارتباط هستند.

1-2 بیان مسأله

در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی علاوه بر انسان از جانوران هم نام برده شده است. که این جانوران جزو لاینفک داستان­های شاهنامه می­باشند لذا با توجه به تأثیر این جانوران در داستان­ها و شخصیت­ها و زندگی قهرمانان شاهنامه به بررسی آن­ها پرداخته شده است که این جانوران اعم از اسب، فیل، گوره­خر، میش­و مار که واقعی­اند تا سیمرغ و امثال آن که اساطیری­اند و اکوان دیو، دیو سپید، اژدها و … که وهمی به­نظر می­رسد. (فردوسی، 1374 : 56)

2-10-هم معنایی…………………………………………………………………………………………… 16

2-11-استلزام معنایی واز پیش انگاری………………………………………………………………… 17

2-12-تحلیل متن………………………………………………………………………………………….. 18

2-13-تعریف گفتمان وتحلیل گفتمان……………………………………………………………….. 19

2-14-تاریخچه‎ی ادبیات زنانه………………………………………………………………………….. 19

2-15-تفاوت فمینیسم و نوشتار زنانه………………………………………………………………….. 20

فصل سوم : معرفی فروغ فرخزاد

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………. 22

3-2-زندگی شخصی فروغ فرخزاد…………………………………………………………………….. 22

3-3- فروغ و پدر………………………………………………………………………………………….. 24

3-4- زندگی هنری فروغ فرخزاد………………………………………………………………………. 25

3-5-سال شمار……………………………………………………………………………………………… 29

3-6-آثار……………………………………………………………………………………………………… 30

فصل چهارم : تحلیل گزیده‎ی اشعار

4-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 32

4-2-دفتر اول :اسیر (1331) ………………………………………………………………………….. 32

4-2-1-شعر وداع………………………………………………………………………………………….. 33

4-2-2- شعر عصیان………………………………………………………………………………………. 34

4-2-3- شعر آئینه‎ی شکسته…………………………………………………………………………….. 35

4-2-4- شعر حلقه ………………………………………………………………………………………. 35

4-2-5-شعرصدایی در شب…………………………………………………………………………….. 36

4-2-5-1- تحلیل شعر وداع……………………………………………………………………………. 37

4-2-5-2- تحلیل شعر عصیان…………………………………………………………………………. 38

4-2-5-3- تحلیل شعر آینه‎ی شکسته………………………………………………………………… 40

4-2-5-4- تحلیل شعر حلقه……………………………………………………………………………. 41

4-2-5-5- تحلیل شعر صدایی در شب……………………………………………………………… 42

4-3- دفتر دوم :دیوار (1335 ) ………………………………………………………………………. 43

4-3-1- شعر نغمه‎ی درد………………………………………………………………………………… 44

4-3-2- شعر گمشده……………………………………………………………………………………… 45

4-3-3- شعر اعتراف……………………………………………………………………………………… 46

4-3-4- شعر موج…………………………………………………………………………………………. 47

4-3-5- شعر شکست نیاز……………………………………………………………………………….. 48

4-3-5-1-تحلیل شعر نغمه‎ی درد…………………………………………………………………….. 48

4-3-5-2- تحلیل شعر گمشده…………………………………………………………………………. 50

4-3-5-3- تحلیل شعر اعتراف…………………………………………………………………………. 51

4-3-5-4- تحلیل شعر موج…………………………………………………………………………….. 52

4-3-5-5- تحلیل شعر شکست نیاز………………………………………………………………….. 53

4-4- دفتر سوم :عصیان (1336) ……………………………………………………………………… 54

4-4-1- شعر پوچ ………………………………………………………………………………………. 55

4-4-2- شعر بلور رویا…………………………………………………………………………………… 55

4-4-3- شعر از راهی دور………………………………………………………………………………. 56

4-4-4- شعر بعد ها………………………………………………………………………………………. 56

4-4-5- شعر زندگی………………………………………………………………………………………. 57

4-4-5-1- تحلیل شعر پوچ…………………………………………………………………………….. 57

4-4-5-2- تحلیل شعر بلور رویا………………………………………………………………………. 59

4-4-5-3- تحلیل شعر از راهی دور………………………………………………………………….. 60

4-4-5-4- تحلیل شعر بعدها…………………………………………………………………………… 61

4-4-5-5- تحلیل شعر زندگی…………………………………………………………………………. 63

4-5- دفتر چهارم :تولدی دیگر (1343) ……………………………………………………………. 65

4-5-1- شعر آن روزها…………………………………………………………………………………… 66

4-5-2- شعر بر او ببخشایید……………………………………………………………………………. 68

4-5-3- شعر دریافت…………………………………………………………………………………….. 69

4-5-4- شعر به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد…………………………………………………… 71

4-5-5- شعر تولدی دیگر……………………………………………………………………………….. 71

4-5-5-1- تحلیل شعر آن روزها……………………………………………………………………… 73

4-5-5-2- تحلیل شعر بر او ببخشائید……………………………………………………………….. 77

4-5-5-3- تحلیل شعر دریافت………………………………………………………………………… 78

4-5-5-4- تحلیل شعر به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد………………………………………. 80

4-5-5-5- تحلیل شعر تولدی دیگر………………………………………………………………….. 81

4-6- دفتر پنجم: ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد (1345) …………………………………….. 84

4-6-1- شعر بعد از تو…………………………………………………………………………………… 85

4-6-2- شعر پنجره……………………………………………………………………………………….. 87

4-6-3- شعر دلم برای باغچه می سوزد………………………………………………………………. 88

4-6-4- شعر تنها صداست که می ماند……………………………………………………………….. 90

4-6-5- شعر پرنده مردنی است………………………………………………………………………… 92

4-6-5-1- تحلیل شعر بعد از تو………………………………………………………………………. 92

4-6-5-2- تحلیل شعر پنجره…………………………………………………………………………… 94

4-6-5-3- تحلیل شعر دلم برای باغچه می سوزد…………………………………………………. 97

4-6-5-4- تنها صداست که می ماند………………………………………………………………….. 102

4-6-5-5- تحلیل شعر پرنده مردنی است…………………………………………………………… 104

فصل پنجم: نتیجه گیری

5-1- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………… 106

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………. 107

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل 2-1 تفسیر……………………………………………………………………………………………. 18

چکیده

تجارب و آگاهی ها، علت بارگزاری زبان با جهت گیری های خاصی است. در این پایان نامه خواسته ایم، از طریق زبان مجموعه اشعار فروغ فرخزاد، زمینه‎ی تبیین و درك احساس های ذهنی او را كه به عنوان نمودهایی از تجربه های بیرونی درزبان شعرش است، نشان دهیم و این را با نگاه به گفتمان گونه ها و گزینش‎های واژگانی در اشعار او که با توجه به دوره های شعریش، نموداری از بیوگرافی فكری اوست، انجام داده ایم. فرض ما براین است كه از طریق فضای مجموعه اشعار فروغ، می توان برای او سه دوره ی شعری را تعریف کرد. برای تحقق این منظور، ابتدا چگونگی تكوین و رشد زمینه های فرازبانی تاثیرگذار بر ذهن و فكر او را نشان داده ایم، سپس به جستجو و توصیف ریشه های اجتماعی و كاركرد روانی ذهن فروغ پرداخته و درآخر، با تاكید بر نقش نظام علائم زبانی در میانجیگری فرایندهای فردی و اجتماعی به تحلیل شعر او پرداخته ایم. نتیجه اینکه؛ زبان و محتوا در شعر فروغ یك فرایند اجتماعی خلاق و ناشی از یك بافت اجتماعی – فرهنگی خاص است، نه حاصل مجموعه ای از كلمات. و بلاغتی كه درخلق معنی شعر او به كارگرفته شده برآمده از یك نظام ارتباطی است و مولفه‎ی عمده ای كه پیشبرد این بلاغت را پدید می آورد ناشی از ابهام طبیعی موجود در هرموقعیت تعاملی است. الگوهای كاربرد گفتار و گفتمان همچون دیگر روش ها و روال های فرهنگی و رفتاری یك جامعه نشان دهنده‎ی یك مفهوم یا ذهنیت ویژه‎ای بوده كه ممكن است آگاهانه یا نا آگاهانه به كار رود. یعنی یك رشته رفتارهای زبانی كه در بافت متنی خاصی به كارمی رود تا موقعیت ارتباطی شخص به كار برنده‎ی زبان را بیان كرده یا موقعیت ارتباطی خاصی را برای او پدید آورد.

کلید واژگان:فروغ فرخزاد، شعر، احساسات فردی، بافت اجتماعی و فرهنگی، عشق