1.2.2. ارزیابی فنی………………………………………………………………………………………………

3

1.2.3. ارزیابی مالی……………………………………………………………………………………………..

4

1.2.4. ارزیابی اقتصادی………………………………………………………………………………………….

4

1.3. هدف از اجرای پروژه و ضرورت انجام آن……………………………………………………………………..

5

1.3.1. مکان­یابی پروژه …………………………………………………………………………………………

5

1.3.2. معرفی دانش پروژه……………………………………………………………………………………..

5

1.4. معرفی محصول………………………………………………………………………………………………..

6

1.4.1. کالاهای جایگزین……………………………………………………………………………………….

9

1.4.1.1. اهمیت کالای جایگزین…………………………………………………………………………..

9

1.4.1.2. شاخص های نقاط قوت كالاهای جایگزین………………………………………………………

9

1.5. تنگناها و موانع اجرایی…………………………………………………………………………………………

10

1.6. جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………..

10

فصل 2: تبیین مساله

2.1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………

12

2.2. برنامه پروژه…………………………………………………………………………………………………….

13

2.2.1. تعیین محل اجرا…………………………………………………………………………………………

13

2.2.2. تعیین ظرفیت یا وسعت ومحدوده­ی كار ……………………………………………………………….

15

2.2.3. تأمین منابع لازم ……………………………………………………………………………………….

17

2.2.4. فناوری مناسب………………………………………………………………………………………….

18

2.2.5. تامین منابع مالی ……………………………………………………………………………………….

19

2.3. مراحل مطالعات امکان­سنجی………………………………………………………………………………….

20

2.3.1. شناسایی امكانات ……………………………………………………………..

20

2.3.2. امكان­سنجی مقدماتی (بررسی پیش از مطالعه امکان­سنجی)………………………..

22

2.3.2.1. تحلیل حساسیت……………………………………………………………………………………

23

2.3.3. امكان­سنجی نهایی…………………………………………………………………………………………

25

2.4. تعریف مساله…………………………………………………………………………………………………..

27

2.4.1. امکان سنجی به روش ریاضی منطقی ………………………………………………..	27
2.4.1.1. مزایای رویکرد………………………………………………………………………………………	30
2.4.1.2. معایب رویکرد………………………………………………………………………………………	30
2.4.2. رویکرد سنجی شیوه­نامه­ای در پروژه های امکان­سنجی……………………………………….	30
2.4.1.1. مزایای رویکرد………………………………………………………………………………………	34
2.4.1.2. معایب رویکرد………………………………………………………………………………………	34
2.5. تعریف مساله…………………………………………………………………………………………………..	35
2.6. جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………..	35
فصل 3: مرور ادبیات
3.1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………	36
3.2. روش­های پیشنهادی سازمان­های بین­المللی…………………………………………………………………..	37
3.2.1.سازمان ملل متحد(1951)…………………………………………………………………………..	37
3.2.2. موسسه پژوهشی استانفورد(1954)………………………………………………………………….	37
3.2.3. سازمان ملل متحد(1958)…………………………………………………………………………..	38
3.2.4. سازمان توسعه صنعتی ملل متحد(1978) ………………………………………………………….	38
3.2.5. سازمان توسعه صنعتی ملل متحد(1986)…………………………………………………………..	38
3.2.6. سازمان توسعه صنعتی ملل متحد(1991 و 1995)…………………………………………………	39
3.3. جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………..	40

فصل 4: مدل پیشنهادی و روش حل
4.1. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………..	41
4.2. مطالعه­ی نمونه­ها …………………………………………………………………………………………….	42
4.2.1. مطالعات امکان سنجی واحد تولید مونومر وینیل استات ………………………………………………..	42
4.2.1.1. بررسی تنگناها در این مطالعه……………………………………………………………………….	43
4.2.2. پارک علم و فناوری استان گیلان………………………………………………………………………..	48
4.2.2.1. تعیین شاخص­های کلان ارزیابی اقتصادی توسعه پارک­های علم و فناوری در ایران………………	50
4.2.2.2. معیارهای ارزیابیطرح مطالعاتی(مرحله اول)…………………………………………………….	53
4.2.2.3. معیارهای ارزیابی (مرحله دوم)……………………………………………………………………	54
4.2.2.4. روش شناختی مربوط به ارزیابی اقتصادی توسعه پارک علم و فناوری گیلان……………………	54
4.2.2.5. . شناخت تنگناهای کلان پارک­های علم و فناوری………………………………………………..	55
4.3. مدل پیشنهادی……………………………………………………………………………………………….	58
4.3.1. ساختار شیوه­نامه­ای امکان­سنجی…………………………………………….	59
4.3.2.ساختار امکان­سنجی بر مبنای مدل پیشنهادی……………………………………………………………	61
4.3.3. مباحث نظری مسئله……………………………………………………………………………………..	62
4.3.4. شرح روابط بین مولفه­های مدل مطرح شده در این پروژه……………………………………………….	62
4.4. نقد و ارزیابی مباحث نظری مربوط به مساله…………………………………………………………………	74
4.5. جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………..	78

فصل 5: نتیجه­گیری و تحقیقات آتی
5.1. نتیجه­گیری……………………………………………………………………………………………………….	80
5.2. تحقیقات آتی …………………………………………………………………………………………………….	81
مراجع……………………………………………………………………………………………………………………	82

چکیده­ :

در این رساله به موضوع بسیار شناخته شده “امکان­سنجی¹” پروژه­ها با رویکرد سیستمی پرداخته می­شود. تلاش بر این است حتی­الامکان از مدل­های ریاضی-منطقی و تسهیلات گراف به موضوع “امکا­ن­سنجی” روی آورده شود. در گام­های آغازین کارهای پییشین درباره­ی امکان­سنجی مطالعه شد و بر اساس آن مولفه­های موضوع و عوامل کلان مربوط تعیین شد.

سپس، روابط بین مولفه­ها و عوامل کلان مربوط به موضوع “امکان­سنجی” به صورت ماتریس ربط­ها برای نمایش بود و نبود ربط با صفر و یک استخراج شد. در این ماتریس از قوت ربط صرف­نظر شد. مزیت بزرگ ماتریس یاد شده در این است که می­توان یک ساختار گرافی برای موضوع “امکان­سنجی” فراهم کرد.

در گام بعد، یک ساختار دو سطحی برای امکان­سنجی ارائه شد. در این ساختار ارتباط بین مولفه­ها و زیر مولفه­ها از ماتریس یاد شده قابل تعیین است. به لحاظ محدودیت پژوهش، از پرداختن به تفصیل بیشتر و استخراج سطوح زیرین پرهیز شده است. در این مرحله پرسش بنیادین رساله مطرح می­شود که چگونه می­توان امکان­سنجی را از چنبره­های ابهامات متنی و نیز از گوناگونی تفاوت ­شیوه­نامه­ای²دور نمود. برای این منظور، گزاره­های رایج در مطالعات ­امکان­سنجی به دو دسته کمیت­پذیر³و کمیت­ناپذیر⁴تفکیک شد. کمیت­پذیرها شامل همه عوامل و روابط موجود در مولفه­ها یا بین مولفه­ای است که می­توان یه صورت ریاضی-منطقی تبدیل کرد و کمیت ­ناپذیرها را نمی­توان تبدیل کرد.

سرانجام می­توان یک موضوع مورد امکان­سنجی را به دو بخش “فضای امکان” و “اهداف” مورد نظر تقسیم کرد. هر یک از این دو بخش خود به دو زیربخش کمیت­پذیر و کمیت ­ناپذیر تفکیک می­شود. “فضای امکان” با تنگناها شناخته می­شود. این ویژگی­ها برای تنگناها نیز صادق خواهد بود. در مورد اهداف در امکان­سنجی، ظاهرا هدف معادل مفهوم goal مورد نظر است- البته کمتر هدف با نامطلوبیت دو سویه مورد نظر است- با این وجود برای هدف­ها –به معنایی که یاد شد- نیز کمیت­پذیری و کمیت ناپذیری مطرح است. در این رساله مجموعه­ای از اهداف و تنگناهای کمیت­پذیر آورده شده است، سهم مهم این رساله ارایه­ی یک نگاه نو بر پایه رویکرد سیستمی به موضوع مرسوم و شناخته شده “امکان­سنجی” است. این نگاه از فنون و ابزارهای رویکرد سیستمی بهره گرفته است. دستاورد پژوهش نشان دادن امکان بهره­گیری از تسهیلات ریاضی-منطقی برای صورت­بندی بخشی از امکان­سنجی است.

1.1.مقدمه

طرح یا پروژه چیست؟

طرح یا پروژه، ایده یا پیشنهادی است که به صورت مجموعه­ای از کارها و عملیات مطرح می­شود.همچنین پروژه را چنین تعریف می­کنند:

پروژه، متشکل از فعالیت­های منطقی و مرتبط به یکدیگر است که زیرنظر یک مدیریت و ارگان اجرایی مشخص، در چارچوب برنامه زمانی و بودجه از پیش تعیین شده­ای اجرا می­گردد]2[.

به طور کلی هدف­های اصلی پروژه­ها، کیفیت­ها یا کمیت­هایی هستند که اگر به طور مستقیم قابل سنجش و اندازه­گیری نباشند، مقدار یا کیفیت و چگونگی آنها، هم قبل و هم بعد از اجرای پروژه، از طریق سنجش و اندازه­گیری متغیرها، نمود­ها

و شاخص­ها، به طور غیرمستقیم قابل اندازه­گیری است. هدف­های فرعی یا مقاصد پروژه، غالبا کمیت­ها و پدیده­هایی هستند که به طور مستقیم قابل سنجش و اندازه­گیری­اند و دسترسی به مقادیر آنها، موجب تشخیص مقادیر هدف­های اصلی پروژه می­شود.

پروژه را بر حسب هزینه، موضوع، اندازه یا حجم و حیطه تاثیرگذاری آن به گروه­های مختلفی تقسیم کرده­اند. برخی از انواع پروژه­ها عبارتند از :

1. پروژه احداث و تجهیز کارخانه

1. پروژه احداث و تجهیز یک بیمارستان

1. پروژه ایجاد خط تولید یک محصول جدید

1. پروژه تغییر تکنولوژی تولید یک محصول

1. پروژه بازسازی و اصلاح تشکیلات اداری

1. پروژه طراحی و ایجاد یک سیستم اطلاعاتی

1. پروژه تحقیق و توسعه.

هر پروژه، یک “دوره زندگی” مشخص دارد. “دوره زندگی” پروژه، از ابتدا تا انتها، از مراحل قابل تشخیص و قابل تعریفی تشکیل شده است. در هر یک از مراحل اجرای یک پروژه، بنا بر موضوع، نوع، طبیعت و اندازه آن، کارها و فعالیتهای گوناگونی انجام می­شود. از این رو، مراحل زندگی یک پروژه، ممکن است با سایر پروژه­ها متفاوت باشد. هر پروژه در یک تقسیم­بندی عمومی، دارای مراحل بررسی، تعریف، طراحی، ساخت یا اجرا، نصب و راه­اندازی و بهره­برداری و ارزیابی است.

مهندسان مشاور و پیمانکاران، معمولا مراحل بررسی و تعریف (امکان­سنجی یا تهیه و ارزیابی پروژه) رافاز یک،مرحله طراحی رافاز دوو مراحل ساخت، اجرا و نصب و راه­اندازی رافاز سهمی­نامند.

. جنبه­ های ارزیابی طرح

در انجام مطالعات توجیهی یک طرح، چهار جنبه زیر ارزیابی می­شود]10[ :

• ارزیابی بازار

• ارزیابی فنی

• ارزیابی مالی

• ارزیابی اقتصادی

1.2.1 . ارزیابی بازار

ارزیابی بازار، یک کار مقدماتی در انجام مطالعات یک طرح است که در آن دو پرسش زیر مطرح می­گردد:

1. نیاز بازار به محصول یا خدمات مورد نظر چقدر خواهد بود؟

1. سهم بازار برای محصول یا خدمات طرح مورد نظر چقدر خواهد بود؟

پاسخ به دو پرسش بالا به مطالعه بازار و به کارگیری روش­های پیش­بینی نیاز دارد. داده­های مورد نیاز این دو مقوله عبارتند از:

1. روند مصرف گذشته و سطح مصرف فعلی

1. وضعیت عرضه در گذشته و حال

1. امکانات و محدودیتهای تولید

1. وضعیت واردات و صادرات

1. وضعیت رقابت

1. ساختار هزینه

1. ثبات تقاضا

1. رفتار مصرف­کننده، مقاصد، انگیزش­ها، وضعیت، ترجیحات و نیازهای او

1. کانال­های توزیع و سیاستهای بازاریابی موجود

1. تنگناهای قانونی، فنی و اداری.

1.2.2. ارزیابی فنی

در هنگام بررسی و تنظیم یک طرح، ارزیابی فنی و مطالعه جنبه­های مهندسی آن بایستی صورت پذیرد. بررسی­های فنی مشخص می­کند که آیا پیش نیازهای لازم برای انجام موفق طرح، در مد نظر قرار گرفته و آیا انتخاب­های منطقی و مناسب در مورد مکان، مقیاس، فرآیند و غیره انجام شده است یا خیر]7[.

مهمترین پرسش­هایی که در ارزیابی فنی طرح مطرح می­گردد به صورت زیر است:

1. آیا مطالعات و آزمون­های مقدماتی انجام یا پیش­بینی شده است؟

1. آیا در دسترس بودن مواد خام، انرژی و سایر ورودی­ها تضمین شده است؟

1. آیا ظرفیت و محل اجرای طرح مناسب انتخاب گردیده است؟

1. آیا روش تولید درست انتخاب شده است؟

1. آیا ماشین­آلات و تجهیزات،مناسب انتخاب شده است؟

1. آیا تجهیزات و طرح­های تکمیلی پیش­بینی شده است؟

1. آیا برای تصفیه خروجی­های فرآیند پیش­بینی­های لازم شده است؟

1. آیا برنامه زمانی اجرای طرح واقع­بینانه در نظر گرفته شده است؟

1. آیا تکنولوژی پیش­بینی شده از نقطه نظر شرکت مناسب می­باشد؟

1.2.3. ارزیابی مالی

ارزیابی مالی، مشخص می­­کند که آیا برای طرح پیشنهاد شده می­توان منابع مالی لازم تامین کرد؟ آیا این طرح بازده مورد انتظار صاحبان سرمایه را خواهد داشت؟

جنبه­های مورد بررسی و ارزیابی مالی طرح عبارتند از:

1. میزان سرمایه و هزینه طرح

1. تامین مالی

1. هزینه سرمایه

1. میزان سودآوری

1. نقطه سربه سر