۲-۲- ۱-فقهای متقدم …………………………………………………………………………………………………………………….. 39

۲-۲- ۲-دوران صفویه …………………………………………………………………………………………………………………… 40

۲-۲- ۳-دوران پس از صفویه ………………………………………………………………………………………………………… 41

۲-۲- ۴-فقهای دوران مشروطه …………………………………………………………………………………………………….. 43

۲-۲- ۵-فقهای معاصر …………………………………………………………………………………………………………………… 44

۲-۳-عدالت اجتماعی در غرب ………………………………………………………………………………………………………… 47

۲-۴-عدالت اجتماعی در اسلام ……………………………………………………………………………………………………….. 49

۲-۵-جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………. .. 51

فصل سوم: عدالت در اندیشه سیاسی افلاطون

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 55

۳-۱-زندگی نامه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 55

۳-۲-مبانی اندیشه سیاسی افلاطون ………………………………………………………………………………………………. 57

۳-۳-اهمیت کتاب جمهور ……………………………………………………………………………………………………………… 62

۳- ۴-عدالت، انواع و ابعاد آن در دیدگاه افلاطون ………………………………………………………………………….. 63

۳- ۴- ۱-منشأ عدالت ……………………………………………………………………………………………………………………. 68

۳- ۴- ۲-عدالت در معنای نظم، هماهنگی و توازن اجزاء در کنار یکدیگر……………………………………. 70

۳- ۴- 3-جایگاه زمامدار ………………………………………………………………………………………………………………. 71

۳- ۴- 4-عدالت اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………………… 72

۳- ۴- 5-عدالت سیاسی ……………………………………………………………………………………………………………….. 74

۳- ۴- 6-عدالت اقتصادی ……………………………………………………………………………………………………………… 75

۳-۷-جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 77

فصل چهارم: عدالت در اندیشه سیاسی مطهری

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

۴-۱–زندگی‎نامه ……………………………………………………………………………………………………………………………. 80

۴- ۱-۱ –مبانی اندیشه سیاسی مطهری ………………………………………………………………………………………… 83

۴-۲-عدالت، انواع و ابعاد آن از دیدگاه مطهری ……………………………………………………………………………… 86

۴- ۲- ۱-منشاء عدالت ……………………………………………………………………………………………………………………. 87

۴- ۲- ۲-عدالت در معنای مساوات در قانون و عدم تبعیض ……………………………………………………….. 88

۴- ۲- 3-جایگاه زمامدار ………………………………………………………………………………………………………………… 89

۳- ۴- 4-عدالت اجتماعی …………………………………………………………………………………………………………….. 91

۳- ۴- 5-عدالت سیاسی ……………………………………………………………………………………………………………….. 95

۳- ۴- 6-عدالت اقتصادی …………………………………………………………………………………………………………….. 97

۴-۴-جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 99

فصل پنجم: مقایسه عدالت در اندیشه سیاسی افلاطون و مطهری

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 102

۵-۱-منشأ عدالت …………………………………………………………………………………………………………………………. 103

۵-۲-جایگاه عدالت زمامدار جامعه از دید افلاطون و مطهری …………………………………………………… 105

۵-۳- ابعاد عدالت در اندیشه افلاطون و مطهری …………………………………………………………………………… 109

۵-۴-جامعه آرمانی عادلانه در اندیشه سیاسی مطهری و افلاطون.…………………………………………… 110

۵-۵-جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………………… 112

نتیجه گیری نهایی………………………………………………………………………………………………………………………… 114

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 119

۱-۱- بیان مسئله

مفهوم عدالت، یکی از پیچیده ترین مفاهیم در ادبیات فلسفی و سیاسی قدیم و جدید است؛ که بارها توسط اندیشمندان مختلف مورد تعریف قرارگرفته است. بحث درباره عدالت گستره زمانی به درازای اندیشه های سیاسی از عصر کلاسیک تاکنون دارد. در مباحث فلسفه سیاسی می توان علل گرایش هریک از اندیشمندان به تفسیر خاصی از عدالت را مورد دقت و بررسی قرارداد. در تعریف و تفسیر عدالت نیز گرایش های متفاوتی وجود دارد که برخی از آن ها عبارت است از: احترام دقیق به شخص و حقوق او، دادن حق هرکس برحسب استحقاق او، مساوات در برخورداری از مواهب طبیعی و امکانات اجتماعی، مساوات افراد به تناسب کار و استعداد، تساوی در استفاده از امکانات اولیه و تساوی در مصرف. ما در قرن بیست و یکم از این جهت به اندیشه سیاسی کلاسیک و بعدازآن بها می دهیم که اول ریشه بسیاری از سؤالات موجود، به ویژه در فلسفه سیاسی، به عصر کلاسیک برمی‎گردد و آشنایی با سیر تطور و دامنه یک بحث به خودی خود می تواند ما را با حقایق جدیدی آشنا نماید.
دوم فهم نظریه های جدید منوط به فهم درست اندیشه کلاسیک است. به عبارت دیگر برای فهم نظریات جدید چاره ای جز درک و بررسی فلسفه کلاسیک نداریم. به هرحال به این دلایل است که ما به بررسی مفهوم عدالت، به عنوان یکی از کلیدی ترین مفاهیم فلسفه سیاسی، در زمان یونان باستان در اندیشه سیاسی افلاطون و در دوره معاصر در اندیشه سیاسی مطهری پرداخته ایم.

ازنظر افلاطون، زیربنای تشکیل دولت و اجتماع بر عدالت نهاده شده است. افلاطون عدالت را یکی از راه ها برای رسیدن انسان کامل می داند؛ وی از چهار صفت اساسی که سازنده فضیلت و علو انسانی هستند به خرد، شجاعت، رعایت اعتدال و عدالت اشاره دارد. وی معتقد است همان طور که برای یک فرد قائل به عدالت هستیم برای یک شهر نیز باید این صفت را قائل شد. به نظر افلاطون پیدا کردن عدالت در شهر و محیط بزرگ، آسان تر از محیط کوچک تر است. ازاین جهت ابتدا به تفسیر عدالت در جامعه و شهر می پردازد و سپس آن را به افراد جامعه تعمیم می دهد.

به نظر افلاطون عدالت، فضیلت روح است و ظلم رذیلت روح، پس روح عادل خوب زندگی می کند و درحالی که ظالم زندگی بدی دارد. عادل برخلاف ظالم، کسی است که هیچ گاه در پی برتری یافتن بر امثال خود نیست بلکه همواره در پی غلبه بر اضداد است. به نظر افلاطون ملکه عدل و عدالت در سرشت انسان، عقل و خرد است و در اداره جامعه فیلسوف پادشاه است (افلاطون، ۱۳۶۷: ۳۵۰-۳۵۷). وی درباره ی عدالت فردی می گوید: در فرد نیز عدالت نظام و انتظام مؤثر و منتِج است، هماهنگی قوای یك فرد انسانی است، به این معنی كه هریك از قوا در جای خود قرار گیرد و هریك در رفتار و كردار انسان تشریک مساعی كند. پس می بینیم كه عدالت را (چه عدالت فردی و چه عدالت اجتماعی) به توازن و تناسب تعریف كرده است. توازن و تناسب یعنی زیبایی. پس بازگشت عدالت به زیبایی است.

استاد مطهری عدالت را عبارت می داند از: «آن استحقاق و آن حقّی که هر بشری به موجب خلقت خودش و به موجب کار و فعالیت خودش به دست آورده است به او بدهند» (مطهری، ۱۳۷۱: ۲۵۹). مطهری برای جامعه یک شأن جدای از افراد قائل است. درعین حال افراد را هم بدون استقلال و اختیار نمی داند. نتیجه می گیریم که افراد جامعه را می سازند و جامعه هم شخصیت افراد را. اخلاق فردی از مواردی است که فرد با رعایت آن ممکن است منشأ آثار فراوانی بر روی جامعه گردد.