فصل سوّم : روش تحقیق 19

3-1- روش تحقیق 20

3-1-1 : روش تحقیق 20

3-1-2 : ابزارهای گردآوری اطلاعات 20

3-1-3 : روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 20

فصل چهارم : یافته های تحقیق 21

4ـ1 : تعریف اصطلاحات و واژها : 22

4ـ2ـ1 گروه همخوان 22

4ـ1ـ2 جمله 22

4ـ1ـ3 چاکنایی 22

4ـ1ـ4 دولبی 22

4ـ1ـ5 زبان 22

4ـ1ـ6 واژه مرکب 23

4ـ1ـ7 واژه مشتق 23

4ـ1ـ8 واج 23

4ـ1ـ9 واژه 23

4-1-10 اندامهای گفتار 23

4ـ1ـ11 آهنگ 24

4ـ4ـ12 انسدادی 24

4ـ1ـ13 تکواژ 24

4ـ1ـ14 تکیه : 25

4ـ2: بررسی آوا شناسی و واج شناسی 26

4-2-1- واکه ها : 26

4-2-1-1- واجهای واکه ای : 26

4-2-1-2- واجگونه های واکه ای 27

4-1-1-3-واکه های مرکب (دوگانه) 30

4-1-1-4- واکه های میانجی 30

4-2-2- همخوانها 31

4-2-2-1- واجهای همخوانی 31

4-2-2-2- ساختمان هجا 35

4-2-2-3- آواهای زبان فارسی : 36

4-2-2-4- توازن واجی 37

4-2-2-5- دگرگونی همخوان ها 37

4-2-2-6- تکیه 48

4-3 : صرف (ساخت واژه) 50

4-3-1- اسم 50

4-3-1-1-ساده-مرکّب : 50

4-3-1-2- جامد – مشتق : 50

4-3-1-3- مفرد – جمع 51

4-3-1-4- معرفه – نکره 51

4-3-2- اضافه 52

4-3-3 ضمیر 54

4-3-1-3-1- ضمیر در جایگاههای نحوی جمله : 56

1- جایگاههای بنیادین : 56

2- جایگاههای توضیحی 58

3- جایگاههای وابسته 59

3-1- مضاف الیه 59

3-2- بدل 60

4-3-4- صفت 60

2- صفت اشاره : 60

3- صفت اشاره تأکیدی 61

4- صفت پرسشی 61

5- صفت مبهم 61

6- صفت تعجّبی 61

7- صفت عددی 61

4- 3-5- قید 62

4-3-6- نقش نماها 63

4-3-7- نشانه ندا 64

4-3-8- نشانه تصغیر 65

4-3-9- اصوات 65

4-3-10- فعل 66

10-1-زمان : 66

10-1-1- شکل ساخته شده از بن مضارع : 67

10-1-2- ماضی (گذشته) : 70

10-1-3- ستاک حال 71

10-1-4- ستاک گذشته 71

4-3-11- مصدر 72

4-3-12- اسم مفعول (صفت مفعولی) 72

4-3-13- شخص 73

4-3-14-جهت (لازم،متعدّی) 73

4-3-15- فعل معلوم و مجهول 74

4-3-16- فعل از نظر ساخت اشتقاقی : (ساختمان) 75

4-3-18- پیشوندهای اشتقاقی : 78

4-3-19- پسوندهای اشتقاقی 79

4-4 نحو (ساخت جمله) : 82

4-4-1- نحو : 82

4-4-2- مطابقه فعل با نهاد در مفرد و جمع 82

4-4-3- اقسام جمله 84

4-4-4- اجزای جمله 86

4-4-5- ساختمان و ترتیب اجزای جمله : 87

4-4-5-1- جمله خبری (اخباری التزامی) 87

4-4-5-2- جمله های پرسشی : 88

4-4-5-3- جمله های امری – ندایی : 88

4-4-5-4- جمله های تعجّبی : 89

4-4-6- انواع گروه در جمله 89

4-4-7- گروه فعلی مرکّب 92

4-4-8- تطابق فاعل و فعل از نظر شخص و شمار : 93

4-4-9- جمله و اجزاء آن 93

4-4-10- حذف در جمله 94

4-4-11- انواع جمله از نظر جایگاههای بنیادی: 97

4-4-12- انواع جمله از نظر نوع فعل 100

4-4-12-1- جمله با فعل اسنادی 100

4-4-12-2-جمله با فعل غیر اسنادی : 101

4-4-13- مفعول و انواع مفعول : 101

4-4-13-1-مفعول مستقیم : 102

4-4-13-2-مفعول غیر مستقیم : 102

4-4-14- انواع جمله از نظر تعداد فعل 104

4-4-14-1-جمله ساده : 104

4-4-14-2- جمله مرکّب : 104

یک- جمله مرکّب همپایه : 105

دو– جملات مرکب ناهمپایه : 105

4-4-14-3- جمله شرطی 106

4-4-15- انواع جمله از نظر آهنگ : 107

4-4-15-1- افتان 107

4-4-15-2- خیزان 107

4-4-15-3- خیزان افتان 107

فصل پنجم : نتیجه گیری 108

نتیجه گیری : 109

پیشنهادها : 111

پیوست 136

منابع 144

چکیده :

زبان فارسی زبان نوشتار ، زبان شعر و ادب و زبان علمی مشترک ماست اما فارسی زبانان در هر گوشه و کنار این سرزمین به فارسی صحبت می کنند که با وجود اشتراک در اصول و مبانی با فارسی رسمی ، هر یک ویژگی های خاص خود را دارند. این رساله در پنج فصل گرد آوری شده است، فصل اوّل به بیان مسأله و پرسش اصلی تحقیق ، اهداف و فرضیّه تحقیق پرداخته شده است ، در فصل دوّم ، پیشینه تحقیق ، فصل سوّم روش تحقیق آمده است ؛ فصل چهارم ، به تجزیه و تحلیل تحقیق پرداختم ، که شامل چهار بخش است ؛بخش اوّل آن به تعریف اصطلاحات پرداختم و در بخش دوّم به بررسی آواشناسی و واج شناسی و در بخش سوّم به صرف و در بخش چهارم به نحو پرداخته شده است ؛ فصل پنجم شامل نتیجه گیری و پیشنهاد و فهرست واژه نامه و نشانه ها و نقشه و پیوست است .

گردآوری گویش های محلّی و پژوهش در آنها از دیدگاه تاریخ و مردم شناسی هم اهمّیّت دارد زیرا به وسیله بررسی واژگان می توان نقطه های مبهم و تاریک سرگذشت یک قوم را روشن و خط سیر اقوام گذشته را مشخص کرد و اطلاعات سودمندی را جهت تحقیقات فراهم کرد و راهنمای ما در شناخت تار و پود فرهنگی ، اجتماعی و آداب زندگی مردم صاحب آن گویش شود و آن گاه در بررسی تاریخ و ادبیات و برقراری روابط می توانیم از موضعی آگاهانه برخورد کنیم.

در این رساله به بررسی زبان شناختی گونه زبانی رفسنجان پرداخته می شود که استخراج
واژه های گویشی و توصیف آنها و بررسی دگرگونی ها و قواعد دستوری ساخت شناسی و ساختار (صرف و نحو) مقایسه و تطبیق موارد اختلاف و اشتراک آن قواعد دستوری گونه رفسنجانی با فارسی معیار نشان داده شده است. و واژه گویشی مستقیما از زبان گویشوران گردآوری و با آوای آن ثبت شد و گفتگوی مستقیم ثبت مکالمات ، افسانه ها ، داستان ها ،
مثل ها ، شعرها دعاها و … فرهنگ و آداب و رسوم می توان به گونه زبانی رفسنجان پی برد.

 

کلید واژه:رفسنجان ، لهجه ، گویش ، زبان ، فرهنگ و آداب و رسوم

مقدمه:

زبان یک نهاد اجتماعی است و در جوامع بشری به عنوان یک ابزار برای برقراری ارتباط به کار میرود، تحوّل بر اساس بنیادهای جامعه، سیاست، مذهب، آداب و اصول و مشاغل می باشد، در دستور زبان هم تحوّل ایجاد میشود، زبان به جامعه وابسته است و به طبع با تحّول که در جامعه رخ میدهد زبان هم تحّول میگیرد و واژگان که افراد در جامعه به کار می برند بیش از هر چیزی دگرگونیهایی اجتماعی را در جامعه باعث میشود.

آشنایی با گویشهای محلّی و منطقه ای یک محدوده سرزمینی از جمله رفسنجان به عنوان یکی از راههای شناخت آداب و رسوم و خلقیّاتی یک قوم و یک گروه محسوب میشود.

گاه با شناخت گویشها، اصطلاحات، ضرب المثلهای یک منطقه نحوه نگرش رفتار اجتماعی آن منطقه به عنوان آداب و رسوم آن خطه خودنمایی میکند.

گویش شناسی یکی از شاخه های علمیزبان شناسیاست که هدف آن گردآوری گویشها و توصیف علمی آنها می باشد، گویشها و زبانهای محلی منبع بسیار غنی برای پژوهشهای زبانی، ادبیّات، جامعه شناسی و مردم شناسی و تاریخی می باشند استفاده از دستور و واژگان بسیاری از نکات مبهم و زیان هنگفتی که متوجه تاریخ زبانهای ایران در نتیجه تاریخ زبان فارسی خواهد شد را دریافت.در بررسی زبان شناختی پژوهشگر باید از هر دو علم زبان شناسی و دستور زبان یاری بجوید و به گفته خطیب رهبر دستور زبان فارسی از قاعده هایی که برگرفته از زبان است و درست گفتن و درست نوشتن را در بیان فکر و مطلب به ما می آموزد فراهم آمده است.

فکر و اندیشه در قالبی ریخته می شود که به آن جمله گویند، جمله هم از اجزایی ساخته می شود که کلمه نام دارد و هر کلمه از حرف ترکیب می شود و حرف از صوت که در هر گونه زبانی به شیوه خاص تلفظ می شود.

هدف زبان شناختی یک گونه زبانی نیز بررسی واژگان از نظر ساختار و ساخت شناسی
می باشد. (خطیب رهبر، 1381: 9)

این پژوهش شامل پنج فصل می باشد فصل اوّل کلیّات طرح تحقیق فصل دوم پیشینه تحقیق و فصل سوّم روش تحقیق و فصل چهارم یافته های تحقیق و فصل پنجم نتیجه گیری، پیشنهاد ها و واژه نامه می باشد.موقعّیت تاریخی، جغرافیایی و طبیعی استان کرمان و شهرستان رفسنجان :

استان کرمان :

در جنوب شرقی ایران واقع شده است و از شمال با استان های خراسان و یزد و از جنوب با استان هرمزگان، از شرق با سیستان و بلوچستان و از غرب با استان فارس همسایه است. مساحت این استان در حدود 175069 کیلومتر مربع و پس از خراسان دومین استان پهناور کشور می باشد که در حدود 11 درصد از خاک ایران را در بر گرفته است.

سابقه سکونت و استقرار انسان در سرزمین کرمان به هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد.

این منطقه یکی از قدیمی ترین نواحی ایران به شمار می رود و در گذر زمان گنجینه های فرهنگی و تاریخی گرانبهایی در آن پدید آمد که نمایانگر روند تاریخی، حیات اقتصادی و اجتماعی آن است.