-2-3-2-2 نظارت و کنترل قوه مجریه نظارت درونی :…………………………………………………………. 22

-3-2 -3 نظارت و کنترل قوه مقننه ) نظارت بیرونی(……………………………………………………….. 22

-2-3-2 -4 هدفهای تفریغ بودجه…………………………………………………………………….. 23

-2-3-2-5 مرحله کنترل بودجه در شرکتهای دولتی……………………………………………………… 24

-2-3-3 روشهای بودجه ریزی………………………………………………………………………….. 24

-2-3-3-1 بودجه متداول ) سنتی (………………………………………………………………………. 24

-2-3-3-2 بودجه ریزی افزایشی…………………………………………………………………………… 25

-2-3-3-3 بودجه برنامه ای……………………………………………………………………… 26

-2-3-3-4 بودجه ریزی عملیاتی……………………………………………………………………. 26

-2-3-3-5 هدف بودجه ریزی عملیاتی……………………………………………………………………. 27

-2-3-3-6 فرق عمده بین بودجه برنامه ای و بودجه عملیاتی……………………………………… 28

-2-4 چارچوب نظری حسابداری:………………………………………………………………………… 21

-2-4-1 مبانی حسابداری………………………………………………………………………………… . 21

-2-4-2مبنای نقدی )کامل(………………………………………………………………………………… 32

-2-4-3مبنای تعهدی )کامل(…………………………………………………………………………. 32

-2-4-4 مبنای نیمه تعهدی……………………………………………………………………………………… 32

-2-4-5مبنای تعهدیتعدیل شده………………………………………………………………………………. 31

-2-5 تحوالت بودجه نویسی در ایران……………………………………………………………………………. 31

-2-5-1 منابع درآمددولت………………………………………………………………………………………….. 32

-2-5-2 هزینه ها و مخارج دولت……………………………………………………………………………….. 32

-2-6 خصوصیات بودجه ریزی مطلوب………………………………………………………………………………. 32

-2-7 مقاصد بودجه ریزی…………………………………………………………………………………………… 33

-2-8 هدف بودجه………………………………………………………………………………………………….. 34

-2-1 مزایای بودجه………………………………………………………………………………………………….. 35

-2-12 وظایف بودجه بندی…………………………………………………………………………………….. 35

-11 تعریف مالیه عمومی………………………………………………………………………………………. 36

-2-12 تعریف بودجه…………………………………………………………………………………… 37

-2-13 تعاریف بودجه از دیدگاه اصل تکاملی بودجه……………………………………………………………. . 37

-2-14 بودجه به عنوان اهرم مدیریت……………………………………………………………………… 31

-2-15 بودجه عمومی دولت……………………………………………………………………………………. 42

-2-16 بودجه اختصاصی دولت…………………………………………………………………………….. 42

-2-16-1 بودجه شرکتهای دولتی…………………………………………………………………………… 42

-2-16-2 بودجه بانکها…………………………………………………………………………………………… 41

-2-16-3 بودجه مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت……………………………………………………….. 41

-2-16-4 بودجه ارگانهای تأسیس شده پس از انقالب…………………………………………………… 41

-2-16-5 بودجه بنیادها…………………………………………………………………………………. 42

-2-16-6 بودجه نهاد رهبری……………………………………………………………………………….. 42

-2-16-7 بودجه سازمانهای امنیتی و اطالعاتی……………………………………………………………………

-2-16-8 بودجه شهرداریها……………………………………………………………………… 43

-2-16-1 بودجه سازمانهای حمایتی ،تأمین اجتماعی و باز نشستگی و خدمات درمانی و بیمهای……. 43

-2-16-12 بودجه مؤسسات عمومی و نهادهای شبه دولتی…………………………………….. 43

-2-17 تعریف الیحه بودجه……………………………………………………………………….. 43

-2-18کنترل بودجه ای……………………………………………………………………………….. 44

-2-11 بودجه بندی امروز…………………………………………………………………………. 44

-2-11-1 بودجه متداول)سنتی(……………………………………………………………………………. 46

-2-11-2 بودجه برنامه ای………………………………………………………………………………….. 47

-2-22 تفاوت بین بودجه برنامه ای بابودجه متداول……………………………………………………….. 52

-2-21 بودجه عملیاتی……………………………………………………………………………………… 51

-2-22 هزینه های تمام شده……………………………………………………………………………… 52

-2-23 حسابداری قیمت تمام شده………………………………………………………………….. 53

-2-24 روش اندازه گیری…………………………………………………………………………………………………. 55

-2-25 فرق بودجه برنامه ای وعملیاتی……………………………………………………………………………….. 57

-2-26 سیستم طرح ریزی ،برنامه ریزی بودجه ریزی)57…………………………………………… )P.P.B.S

-2-27 مراحل بودجه نویسی دو روش 58………………………………………………………………… )P.P.B.S(

-2-28 بودجه بندی برمبنای صفر………………………………………………………………………………………. 51

-2-21 سایر روشهای بودجه ریزی…………………………………………………………………………………….. 62

-2-21-1 بودجه نامحدود………………………………………………………………………………………………….. 62

-2-21-2 بودجه محدود………………………………………………………………………………………………….. . 62

-2-21-3 بودجه براساس اندازه گیری کار وهزینه هر واحد……………………………………………………. 62

-2-21-4بودجه براساس تجزیه وتحلیل روند افزایش هزینه…………………………………………………….. 63

-2-21-5 بودجه براساس فهرست اولویت……………………………………………………………………………. 63

-2-21-6بودجه براساس کنترل مورد به مورد……………………………………………………………………… 64

-2-32 مزایا و معایب هر برنامه به شرح زیر است………………………………………………………………. 65

-2-31 پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………… 66

-2-32 مدل نظری پژوهش…………………………………………………………………………………. 72

-3فصل سوم )روش تحقیق(……………………………………………………………………………19

-3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………. 72

-3-2 روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… 72

-3-3 قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………… 73

-3-3-1 قلمرو زمانی و مکانی…………………………………………………………………………………………… 73

-3–2 قلمرو موضوعی………………………………………………………………………………………………… . 73

-3-4 معرفیبانک ملی……………………………………………………………………………………………………. 73

جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………….. 77

-3-4-1 تعیین حجم نمونه…………………………………………………………………………………………………. 77

-3-4-2 روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………….. 78

– 3-5 ابزار اندازه گیری و جمع آوری داده ها………………………………………………………………………. 71

-3-6 روایی و پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………….. 82

-3-6-1 روایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………… . 82

-3-6-2 پایایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………… . 82

– 2-4-3 روش تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………….. 84

-4فل چهارم )تجزیه و تحلیل داده ها(…………………………………………………………………………….58

-4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 86

-4-2توصیف وضعیت متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………….. 86

-4-2-1 میزان تحصیالت پاسخگویان………………………………………………………………………………….. 86

-4-2-2 سابقه شغلی پاسخگویان………………………………………………………………………………….. 87

-4-2-3 رشته تحصیلی پاسخگویان…………………………………………………………………………………….. 88

-4-2-4 سن پاسخگویان…………………………………………………………………………………. . 81

-4-3 آزمون کالموگروف – اسمیرونف……………………………………………………………………………….. 12

-4-5 توصیف متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………. 12

-4-6آزمون فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………….. 11

-4-6-1 فرضیه اول تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 12

-4-6-2 فرضیه دوم تحقیق………………………………………………………………………………………………… 13

-4-6-3 فرضیه سوم تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 14

-4-6-4 فرضیه چهارم تحقیق……………………………………………………………………………………………. 15

-4-6-5 فرضیه پنجم تحقیق………………………………………………………………………………………………. 15

-4-6-6 فرضیه ششم تحقیق………………………………………………………………………………………………. 16

-4-6-7 فرضیه هفتم تحقیق………………………………………………………………………………………………. 17

-4-6-8 فرضیه هشتم تحقیق……………………………………………………………………………………………… 18

-4-6-1 فرضیه نهم تحقیق………………………………………………………………………………………………… 18

-4-7 رتبه بندی متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………….. 11

-8فصل پنجم)خالصه و نتیجه گیری(………………………………………………………………………………..919

-5-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………… 122

-5-2 خالصه………………………………………………………………………………………………………………… 122

-5-3 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 123

منابع و ماخذ……………………………………………………………………………………………………….911

فصل اول کلیات پژوهش

-1-1مقدمه

تحوالت و پیچیدگیهای عصر حاضر نیاز دولتها را جهت اعمال تدابیری منطقی به خصوص اقدام به برنامه ریزی صحیح، تصمیم گیری و مدیریت علمی و ایجاد هماهنگی در امور مربوط به نیازمندیهای جوامع مطرح ساخته است. استفاده از روشهای نوین بودجه بندی عالوه بر این که ازکُندی کار دستگاههای دولتی و اسراف اموال عمومی جلوگیری می کند، در پیشبرد مقاصد اجتماعی و اقتصادی نیز بسیار مؤثر بوده و دولت ها از این طریق می توانند منابع ملی را به نحو عادالنه و مطلوب در بین اهداف مطلوب جامعه توزیع می نمایند.

بودجه شاهرگ حیاتی دولت است، زیرا دولت تمام فعالیتهای مالی خود اعم از کسب درآمد و پرداخت هزینه ها برای اجرای برنامه های متعدد و متنوع خود را در چهارچوب قانون بودجه انجام می دهد بنابراین بودجه آیینه تمام نمای همه برنامه ها و فعالیتهای دولت بوده و نقش بسیار مهمی درتوسعه اقتصاد ملی ایفا می نماید.

روند متداول بودجه ریزی در کشور، اطالعات کافی در خصوص نتایج هزینه کرد اعتبارات و میزان اثر یخشی و کارایی برنامه به دست نمی دهد و همچنین دارای افق برنامه ریزی کوتاه مدت بوده و محدودیت اقتدار مدیریت در کنترل هزینه ها و نظارت بر اجرای هر واحد را موجب می شود.

از آنجا که در سیستم بودجه ریزی سنتی عوامل مهمی چون اثربخشی، کارایی، صرفه جویی و بازدهی درقبال صرف منابع نادیده گرفته می شوند لذا از منابع بدرستی استفاده نشده و حتی به هدر می روند. از طرفی افزایش یا کاهش بودجه دستگاهها تابع تصمیمات سیاسی و اعمال نفوذ اشخاص وقدرت چانه زنی آنها بوده ومیزان پاسخگویی مدیران وسنجش میزان مسئولیت پذیری آنان کمرنگ می باشد. عالوه براین درکشور ما بودجه با مسائل اقتصاد کالن مانند رشد اقتصادی، بیکاری، اشتغال وتورم وبطورکلی رونق ورکود اقتصادی درارتباط است و ازسوی دیگر دراکثر سالها با کسری بودجه مواجه است.

با توجه به مزایای بودجه عملیاتی و نقایص و کاستی های بودجه ریزی سنتی موجود کشور، لزوم اجرای بودجه عملیاتی به عنوان یک روش نوین در بودجه ریزی سنتی به شدت احساس می گردد. با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش در پی آن است که امکاناستقرار بودجه ریزیعملیاتی را در شعب بانک ملی مورد بررسی قرار دهد.

2-1-2بیان مسأله

اگرچه بودجه ریزی عملیاتی در محیط های تولیدی توسعه یافته اما مفهوم آن به راحتی قابل تعمیم به سازمان های خدماتی به خصوص صنعت بانکداری است .سیستم بودجه ریزی عملیاتی در موسساتی که به میزان زیادی هزینه سربار متحمل می شوند و هزینه های سربار آنها رو به افزایش است و همینطور موسساتی که محصوالت یا خدمات متنوعی ارائه می دهند بیشترین کاربرد را دارد، یک بانک نیز واجد این شرایط بوده و شبیه به یک واحد تولیدی است که مستلزم سرمایه گذاری وسیعی در تجهیزات و واحدهای ستادی می باشد و به میزان زیادی فعالیت های تکراری دارد که شبیه فعالیت های خط تولید است) برایان ،.) 1998 در گذشته به علت عدم وجود رقابت، نداشتن اطالعات دقیق در موردبهای تمام شدهو درآمد حاصل از محصوالت و مشتریان طی دوره های قبل چندان مشکل ساز نبود، مدیران برای رسیدن به بهای تمام شده کمتر، بهبود کیفیت و کارائی عملیات، تولید محصوالت جدید که سودده باشند و یا حذف محصوالت و خدماتی که زیان ده بودند، تحت فشار نبودند .قانون گذاران قیمت ها را به گونه ای تعیین می کردند که بهای تمام شده عملیات سازمان های خدماتی غیر کارا را پوشش دهند، اما در دنیای رقابتی کنونی )دو دهه اخیر( مدیران سازمان های خدماتی نیز برای بهبود کیفیت، به موقع بودن و کارائی فعالیت هائی که انجام می دهند نیاز به اطالعات دارند و باید درك درستی از بهای تمام شده و سودآوری هریک از محصوالت، خدمات و مشتریان خود داشته باشند سازمان های خدماتی خدمات متنوعی ارائه می دهند و هرخدمتی نیز ویژگیهای مخصوص به خود را دارد که به طور گوناگونی باعث مصرف منابع سازمان می شود .این گونه سازمان ها به طور مستمر خط محصول خود را از نظر اقتصادی ارزیابی می کنند، برای قیمت گذاری، کیفیت، حساسیت، تولید یا حذف هریک از محصوالت تصمیم می گیرند .بهای تمام شده و سودآوری هر محصول داده حیاتی برای چنین تصمیم گیری می باشد .مدل بودجه ریزی عملیاتی ماهیتا مناسب صنعت بانکداری می باشد زیرا در بانک محرك های بهای تمام شده به راحتی قابل شناسائی بوده و از طریق آنها می توان یک پدیده را اندازه گیری و قیمت گذاری کرد)عرب مازار یزدی ، عبدالهی مالئی ،.)1311

نظام بودجه ریزی عملیاتی یا بودجه ریزی بر مبنای عملکرد از دهه 1162 در کشورهای متعددی از جمله آمریکا، کانادا، شیلی، انگلیس، کره جنوبی، مالزی، استرالیا، غنا و برزیل آغاز شد. در این دهه توجه بیشتر معطوف

به مرتبط ساختن مخارج به نتایج و محصوالت بود. در دهه 1970 ارزیابی برنامهها و اثربخشی آن در دستور کار قرار گرفت و از سال 1988 نظام تشویق و تنبیه برقرار شد و از سال2003 پاسخگویی مدیران تهیه و ارائه شد. از زمان اجرای بودجه ریزی عملیاتی موانع متعددی پیش روی کشورهای مجری وجود داشته است که توانسته اند بخش اعظمی از آنها را برطرف نمایند. ازجمله موانع مهم پیش روی این کشورها میتوان به عدم همکاری کارکنان، نبود ارتباط بین نتایج و اهداف خاص، فقدان شاخص های عملکردی مناسب، نیاز به اصالحسیستم حسابداریو حسابرسی، عدم وجود اختیار به مدیران و استفاده از عوامل تشویق کننده و فقدان اطالعات دقیق و قابل اعتماد اشاره کرد )سعیدی و مزیدی، .)1385

یکی از اصالحات اخیر در نظام بودجه ریزی کشورها، حرکت به سوی بودجه ریزی عملیاتی است که بر سنجش عملکرد دولتها تأکید می کند. شواهد موجود نشان میدهد که این اصالحات در سطح محدودی اجرا می شود و این امر سئواالت فراوانی را ایجاد می کند که چرا تعداد کمی از دولتها بودجه ریزی عملیاتی را به طور کامل اجرا می کنند و چه نیازمندیهای وجود دارد که ، اجرای کامل را تضمین نماید. در ایران هم حرکت به سوی تغییر نظام بودجه ریزی کشور به سوی بودجه ریزی عملیاتی است)حضوری و دیگران، .)1381

بیشتر پژوهشگران و کارشناسان بودجه بندی دولتی، بر این موضوع توافق نظر دارند که بودجهبندی بر مبنای عملکرد به عنوان ابزاری برای تخصیص منابع جهت دستیابی به هدفها، مقاصد برنامهریزی شده و همچنین دستیابی به بعضی از شاخص های عملکرد، از قبیل کارآیی و اثربخشی است. با توجه به تعاریف ارائه شده، میتوان گفت که بودجه بندی بر مبنا ی عملکرد بیشتر حول دو محور «ارتباط بودجه با نتایج» و« ارتباط بودجه با شاخصهای عملکرد و ارزیابی» میچرخد. افزون بر این، رشد و توسعه خدمات دولتها و افزایش وظایف آنها، باعث شده است که نظامهای بودجهریزی سنتی کارایی خود را از دست بدهد و به منظور رفع نیاز دولت ها، نظام های بودجه ریزی یکی پس از دیگری بوجود آید و سیر تکاملی خود را طی کنند. بودجهریزی سنتی، افزایشی، برنامهای و نیز بودجهریزی بر مبنای صفر نمونههایی از این سیر تکاملی است و بودجهریزی عملیاتی نیز، از آخرین تالشها برای رفع نیازهای امروزی دولت ها به شمار می رود) پورزمانی و نادری، .)1311

بودجه ریزی عملیاتی با داشتن محاسنی مانند«شفاف سازی فرآیند بودجه ریزی، تمرکز بر حصول نتایح قابل سنجش، بهبود تصمیم در تخصیص منابع، حمایت از مدیران ومسئولیت پذیر ساختن آنها» مبنای روش بودجه ریزی در برنامه چهارم توسعه اعالم گردید)فرزیب،.)1382

تعاریف زیادی ازبودجه ریزی عملیاتی ارائه شده است ولی وجه مشترك آنها حول دو نکته،ارتباط بودجه با نتیجه و ارتباط شاخص عملکرد وارزیابی می چرخد )پناهی، .)1384

باید توجه داشت که به منظور اجرای بودجه ریزی عملیاتی و تالش برای بهبود عملکرد، اتخاذ یک رویکرد باال به پایین توسط یک نهاد مرکزی در عمل با تنگناها و تعارضات فراوان روبروست. در واقعسازمان مدیریت و برنامه ریزی کشورمی بایست امکانات خود را برای پیشبرد بودجه ای در اختیار دستگاههای اجرایی قرار دهد و سازمانها باید این امکان را بیابند تا ضمن تقویت سیستمهای مدیریتی خود، شاخصهای عملکرد فعالیتهایشان را خود مشخص نموده و برآن اساس نیازهای مالی خودرا تخمین زده و پیش بینی نمایند. شناسایی دقیق موانع اجرای بودجه ریزی عملیاتی و رفع این موانع نقش مهم و اساسی در اجرای اثربخش بودجه ریزی عملیاتی و به تبع آن تحقق هدف های تعیین شده در چشم انداز بیست ساله و برنامه های توسعه خواهد داشت) پورزمانی و نادری، .)1311

در پژوهش حاضر، تالش بر این است که با تأکید بر عواملی مانند اختیار، پذیرش و توانایی بر اساس مدل شه، امکان استقرار بودجه عملیاتی در بانک ملی مطالعه شود. بنابراین مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که امکان استقرار بودجه ریزی عملیاتی در شعب بانک ملی چقدر است؟